DRUGA WOJNA ŚWIATOWA
POJĘCIA ZWIĄZANE Z DRUGĄ WOJNĄ ŚWIATOWĄ
Pojecie główne: II wojnę światową rozpoczęła napaść Niemiec na Polskę 1 IX 1939 (kampania wrześniowa 1939). Sojusznicze państwa Francja i W. Brytania ograniczyły pomoc do wypowiedzenia Niemcom wojny 3 IX. W IV 1940 Niemcy zajęły Danię i Norwegię (Narwik), 10 V zaatakowały bez wypowiedzenia wojny Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję, które skapitulowały; 14 VI wojska niemieckie zajęły bez walki Paryż. 10 VI jako sojusznik Niemiec do wojny przystąpiły Włochy, zaś u boku Francji walczyły jednostki polskie. Niemcy okupowały większość terytorium Francji (południe było pod władzą kolaboranckiego rządu w Vichy marszałka Philippe'a Pétaina). Gen. Charles de Gaulle zaczął organizować wojsko francuskie u boku W. Brytanii. Niemcy podjęli przygotowania do inwazji Anglii (bitwa o Anglię). Wojna objęła również pn. Afrykę. 27 IX 1940 Niemcy, Włochy i Japonia zawarły pakt berliński (pakt trzech), do którego przystąpiły Węgry, Rumunia, Słowacja, Bułgaria. W IV 1941 po napaści Niemiec skapitulowały Jugosławia i Grecja. Na Dalekim Wschodzie Japonia odnosiła sukcesy w Chinach, a następnie w Indochinach, Filipinach, Malajach, Syjamie i Birmie. 7 XII 1941 Japonia atakiem na amerykański port Pearl Harbor rozpoczęła wojnę z USA na Pacyfiku. W 22 VI 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR i pod koniec roku doszły do Leningradu, Moskwy i Rostowa nad Donem. Zwrotnym momentem II w.ś. stała się bitwa pod Stalingradem, zakończona zniszczeniem armii niemieckiej w II 1943, po którym Armia Czerwona przeszła do kontrofensywy, wyzwalając do VI 1944 całe niemal terytorium sowieckie. Na froncie zach. sojusznicy dokonali operacji desantowej na Sycylii (25 VII 1943 upadł reżim Benito Mussoliniego, a nowy rząd podpisał rozejm z aliantami i wypowiedział Niemcom wojnę), następnie na półwyspie (Monte Cassino). 6 VI 1944 wojska aliantów wylądowały w Normandii, 25 VIII wyzwoliły Paryż, a Brukselę i Antwerpię na początku września. W I 1945 Armia Czerwona po postoju na linii Wisły od VIII 1944
(powstanie warszawskie 1944) ruszyła na zachód: 16 IV 1945 rozpoczęła się operacja berlińska Armii Czerwonej oraz WP, zakończona 8/9 V 1945 bezwarunkową kapitulacją Niemiec. Wojna z Japonią na Pacyfiku i na Dalekim Wschodzie trwała dłużej. Po zrzuceniu przez lotnictwo amerykańskie bomb atomowych na miasta japońskie: Hiroszima (6 VIII) i Nagasaki (9 VIII), rada wojenna i rząd Japonii podjęły decyzję o kapitulacji, podpisaną 2 IX. W II w.ś. brało udział 61 państw, zginęło ok. 55 mln ludzi, było 35 mln rannych, straty materialne oszacowano na 260 mld $. Powstał nowy układ sił na świecie i w Europie, a alianci zach. i ZSRR podzielili się w Jałcie i Poczdamie strefami wpływów.
faszyzm [wł. fascismo, od łac. fasces `wiązki' — rózgi noszone przez liktorów rzymskich], ruch polityczny i ideologia rozwijające się w Europie po I wojnie światowej, w czasach wielkiego kryzysu gospodarczego, forma władzy dyktatorskiej. We Włoszech Benito Mussolini utworzył w 1919 włoskie Związki Bojowe, przekształcone w 1921 w Narodową Partię Faszystowską. W Niemczech Adolf Hitler wyniósł do władzy NSDAP, partię narodowego socjalizmu (→ nazizm). W Hiszpanii Francisco Franco założył Falangę. Główne elementy f. to przekonanie o wyższości rasowej własnego narodu, antysemityzm (w Niemczech), ślepe posłuszeństwo dla „wodza”, centralizm władzy, policja polityczna, fizyczna eliminacja przeciwników, dążenie do podbojów.
LUDZIE ZWIĄZANI Z DRUGĄ WOJNĄ ŚWIATOWĄ
Hitler Adolf (1889-1945), przywódca niemieckiego narodowego socjalizmu (nazizmu), dyktator III Rzeszy. Od 1921 na czele partii narodowo-socjalistycznej NSDAP; od 1933 kanclerz, od 1934 prezydent i szef rządu (wódz — Führer). Napaścią na Polskę 1 IX 1939 rozpoczął II wojnę światową, odpowiedzialny za zbrodnie ludobójstwa. Autor Mein Kampf, nacjonalistycznego i rasistowskiego programu podboju Europy i świata. Po klęsce Niemiec popełnił 30 IV samobójstwo w oblężonym przez aliantów Berlinie.
Stalin Józef, właśc. Iosif Dżugaszwili (1878-1953), sowiecki działacz rewolucyjny, teoretyk komunizmu, przywódca państwa i partii komunistycznej po śmierci Włodzimierza Lenina, dyktator ZSRR. W młodości działał w Gruzji, w 1917 jeden z dowódców przewrotu bolszewickiego w Rosji. Komisarz ludowy ds. narodowości i kontroli państwowej, w 1922 został sekretarzem generalnym RKP(b), następnie KPZR. Skupił ogromną władzę, podporządkował sobie aparat bezpieczeństwa (GPU, NKWD), prowadząc politykę terroru, likwidacji przeciwników politycznych, eksterminacji
całych warstw społecznych i narodów (np. Tatarów, Czeczeńców), deportacji części narodu w głąb ZSRR; stworzył system łagrów. W II wojnie światowej początkowo sojusznik Adolfa Hitlera, od 1941 w koalicji antynazistowskiej. Uczestniczył w konferencjach pokojowych w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Od 1945 generalissimus i szef Rady Ministrów ZSRR. Po jego śmierci Nikita Chruszczow przeprowadził na XX zjeździe KPZR głośną w świecie krytykę okresu kultu jednostki związanego z osobą Stalina.
Mussolini Benito (1883-1945), przywódca włoskiego faszyzmu, dyktator (duce), twórca Narodowej Partii Faszystowskiej. Dokonał zamachu stanu w 1922 (marsz na Rzym), brutalnie zlikwidował opozycję, władzę oparł na systemie państwa policyjnego, terrorze i represjach, sojusznik hitlerowskich Niemiec. Podbił Etiopię 1935-36, interweniował w Hiszpanii w 1937. Współautor układu monachijskiego, w 1939 zaanektował Albanię, w 1940 wciągnął Włochy w wojnę światową. Aresztowany i uwięziony w VII 1943, został uwolniony przez Niemców (we IX) i utworzył republikę faszystowską na północy Włoch, walczącą u boku Niemiec. W IV 1945 schwytany przez partyzantów włoskich i stracony.
MIEJSCA ZWIĄZANE Z DRUGĄ WOJNĄ ŚWIATOWĄ
Jałta, miasto na Krymie, miejsce konferencji 4-11 II 1945, szefów rządów Stanów Zjednoczonych (Franklin Delano Roosevelt), Anglii (Winston Churchill) i ZSRR (Józef Stalin). Przyjęto porozumienia dotyczące przyszłości Niemiec i Europy, powstania ONZ, zasad powojennej współpracy międzynarodowej, odszkodowań wojennych, podziału strefy wpływów Zachodu i Wschodu (m.in. pozostawiające Polskę w strefie wpływów sowieckich)
Poczdam, miasto pod Berlinem, 17 VII-2 VIII 1945, miejsce konferencji przywódców USA (Harry Truman), W. Brytanii (Winston Churchill, później Clement Attlee) i ZSRR (Józef Stalin). Temat gł. to powojenny kształt Europy oraz losy pokonanych Niemiec, podzielonych na 4 strefy okupacyjne: sowiecką — późniejsze NRD, amerykańską — Bawaria, część Badenii-Wirtembergii, Hesja i Brema, brytyjską — Nadrenia Pn.-Westfalia, Dolna Saksonia, Hamburg, Szlezwik-Holsztyn, francuską - Nadrenia-Palatynat, część Badenii-Wirtembergii. Także Berlin został podzielony na 4 sektory okupacyjne. Uchwalono m.in.: denazyfikację i demilitaryzację Niemiec, ukaranie zbrodniarzy wojennych. Ustalono także granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej wraz ze zgodą na wysiedlenie Niemców z terenów Ziem Odzyskanych.