KOMUNA PARYSKA 1871, rewol. i patriotyczne powstanie lud. w Paryżu 18 III-28 V 1871; wywołana trudną sytuacją materialną i radykalizacją nastrojów społ. z powodu przegranej wojny francusko-pruskiej 1870-71 oraz warunków kapitulacji, przyjętych przez rząd A. Thiersa; Komuna Paryska została proklamowana 18 III, po ewakuacji rządu i wycofaniu wojska z Paryża oblężonego przez Prusaków, jej kierownictwo objął KC Gwardii Nar.; po wyborach 26 III utworzono rząd Komuny Paryskiej— Radę Komuny; najważniejsze akty prawne Komuny Paryskiej dotyczyły m.in. rozdziału Kościoła (którego majątek znacjonalizowano) od państwa, obieralności i usuwalności urzędników, powszechnego, bezpłatnego i laickiego nauczania oraz reform społ. (częściowa nacjonalizacja zakładów produkcyjnych, ochrona pracy i płac, ustanowienie okręgowych biur pośrednictwa pracy); 2 IV wojska rządowe wkroczyły na przedmieścia Paryża; w maju przewagę we władzach komuny Paryskiej uzyskali zwolennicy terroru: podpalono budynki publ. i rozstrzelano zakładników (m.in. arcybiskupa Paryża G. Darboya); wojska rządowe przystąpiły wówczas do ofensywy i pomimo zaciętej obrony 28 V opanowały miasto; w walkach ulicznych i egzekucjach zginęło ok. 20 tys. komunardów i mieszkańców Paryża, oraz ok. 2 tys. żołnierzy; nastąpiły aresztowania i represje; do 1876 utrzymano stan oblężenia Paryża, przywracając mu funkcję stol. dopiero 1879. Komuna Paryska miała ogromny wpływ na dalszy rozwój ruchu robotn.; zapoczątkowana przez nią ochrona pracy i opieka socjalna zostały wpisane w końcu XIX w. do programów wszystkich ówczesnych partii robotn.; do tradycji Komuny Paryskiej odwoływały się oba nurty ruchu robotn., ukształtowane na pocz. XX w.: pragmatyczny socjaldemokratyzm oraz rewol. komunizm (Marks, Lenin, bolszewicy w okresie rewolucji październikowej i w pierwszym okresie tworzenia nowego ustroju w ZSRR). Główni przywódcy i działacze Komuny Paryskiej: L.Ch. Delescluze, E. Vaillant, G.P. Cluseret, L. Rossel, B. Malon, G. Flourens, L.E. Varlin, R. Rigault. W Komunie Paryskiej brało udział ok. 170 Polaków — emigrantów, radykalnych demokratów, przeważnie byłych powstańców styczniowych; wielu zajmowało odpowiedzialne stanowiska wojsk., np.: J. Dąbrowski, W. Wróblewski oraz A. Okołowicz, M. Rogowski, W. Rożałowski, T. Dąbrowski i R. Czarnowski. W okresie tłumienia Komuny Paryskiej Polacy, podejrzani o udział w niej, padali ofiarami terroru; części z nich udało się zbiec do W. Brytanii i Szwajcarii. P.O. LISSAGARAY Historia Komuny Paryskiej, Warszawa 1971; K. WYCZAŃSKA Pamiętniki o Komunie Paryskiej, Warszawa 1971.
|