Rewolucja Francuska (1789 - 1795).
Rewolucje francuską można podzielić na następujące okresy:
okres od czerwca 1789 do września 1791 - okres tworzenia się monarchii konstytucyjnej (czas Konstytuanty)
okres od września 1791 do sierpnia 1792 - okres funkcjonowania m. konstytucyjnej (okres legislatywy)
okres od września 1792 do lipca 1794 - okres kształtowania się republiki i dyktatury Jakobinów (czas Konwentu)
okres od lipca 1794 do końca 1975 - okres rządów termidoriańskich.
Społeczeństwo francuskie prawnie podzielone było na 3 stany: duchowieństwo, szlachta i tzw. stan trzeci. W zasadzie, chociaż była to monarchia absolutna władzę sprawowano w imię średniowiecznej doktryny, że źródłem władzy królewskiej jest łaska boża, że każdy stan ma swoje uprawnienia i powinności, król stoi na straży całości. Monarcha był źródłem prawa i pierwszym wykonawcą praw królestwa. Prawa króla kończyły się na własności prywatnej. Celem władzy królewskiej jest doczesne, jak i wiekuiste dobro poddanych. Struktura prawna monarchii w II poł. XVIII w. przestała odpowiadać zarówno stanowi faktycznemu jak i poziomowi świadomości. Zdecydowana większość 96% społeczeństwa stanowił stan trzeci, który był również głównym źródłem podatkowym.( W ramach tego stanu wykształciły się takie grupy jak: burżuazja, drobnomieszczaństwo, inteligencja, chłopi, ludzie pracy najemnej, urzędnicy) Dwa pozostałe były od podatków zwolnione, co więcej wszystkie ważniejsze godności duchowne jak i oficerskie były zastrzeżone dla przedstawicieli stanu szlacheckiego. Monarchię francuską podkopywały następujące czynniki:
szerzenie się idei Oświecenia (źródłem władzy jest lud, który przekazuje tę władzę mocą umowy społecznej)-teoria umowy społecznej Jana Jakuba Roussoue
władca winien kierować się czynnikami racjonalnymi, zaś religia jest przejawem zabobonów.
Bezpośrednią przyczyną niezadowolenia był wysoki deficyt budżetowy, niekorzystna umowa handlowa z Anglią, a także drożyzna artykułów żywnościowych w okresie poprzedzającym wybuch rewolucji. Elity ówczesnej Francji zaopatrzone były we wzorce angielskie, czyli rządy parlamentarno-gabinetowe, doświadczenia rewolucji amerykańskiej, co więcej były one zorganizowane w salonach literackich i lożach masońskich.
Krytykowano też rozrzutność dworu. Tak więc monarchia traciła wszelki autorytet. Kiedy król stanął przed koniecznością uzyskania nowych środków na utrzymanie państwa, poradzono mu, by zwołał stany generalne. Instytucja nie zwoływana od roku 1614.Wybory były prawie powszechne. W trakcie wyborów spisywano tzw. zeszyty skarg i postulatów, oczywiście ludzie spisujący stawali się niejako kandydatami na reprezentantów. Analiza zeszytów wskazuje na to, że musiała istnieć jakaś jednolita organizacja, podejrzewa się org. masońską, która organizowała elektorat stanu III. Wszystkie postulaty ze wszystkich prowincji brzmią jednakowo. Zdecydowaną większość deputowanych stanowili ludzie pióra: literaci, urzędnicy.
Stany generalne miały uprawnienia podatkowe, ale obowiązywała zasada: jeden stan - jeden głos. Stan III uzyskał prawo do podwójnej reprezentacji posłów , zaś reprezentacja stanu III ogłosiła się reprezentacją całego narodu( 17.VI.1789 r).
Monarcha usiłował rozpędzić (rozwiązać) zgromadzenie zamykając salę obrad. 20.VI.1789 r. posłowie zebrali się w innym miejscu i przysięgli sobie nawzajem, że nie rozejdą się dopóki nie uchwalą konstytucji . W ten sposób zgromadzenie narodowe przekształciło się w konstytuantę. Podstawa prawna była następująca: My jesteśmy reprezentantami ludu, a lud jest suwerenny. Król ustąpił ale szykował odwet. Zgromadził odpowiednią liczbę wojska i wydał rozporządzenie że od 9 lipca konstytuanta ma być rozwiązana. Na wieść o tym doszło do zaburzeń w Paryżu, które zakończyły się zdobyciem Bastylii (symbol władzy królewskiej) 14.VII.1789 roku. Załoga Bastylii składała się z weteranów. Upadek Bastylii był symbolem upadku monarchii. Wtedy też powołano gwardię narodową, której dowódcą został La Fayette. Jednocześnie zgromadzenie uchwaliło kilka znaczących ustaw. Głównie zniesiono przywileje stanowe, poddaństwo, i pańszczyznę oraz wszelkie inne powinności osobiste wypełniane przez chłopów. Ogłoszono równość wszystkich wobec prawa. Zniesono dziesięcinę oraz jurysdykcję szlachty.
Najważniejszym postanowieniem zgromadzenia była "Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (sierpień 1789 r.). - projekt tej deklaracji został opracowany przez La Fayette'a.Twierdzono w niej, że ludzie w stanie naturalnym rodzą się wolni i równi, zaś cel związku politycznego czyli państwa jest zagwarantowaniem wolności, równości, własności i prawa oporu przeciw uciskowi. Dalej deklaracja stanowiła, że wszyscy ludzie mają prawo do wolności słowa, druku, zgromadzeń, przekonań religijnych, są równi wobec prawa. Uznawali też, że wszelka własność jest prawem nienaruszalnym i świętym.
W latach 1789-1791 to okres rządów konstytuanty i opracowywania konstytucji francuskiej.Szczególne kontrowersje wzbudzała tzw. konstytucja cywilna kleru. Plegała ona na tym, że skonfiskowano dobra kościelne. Miały one pokryć deficyt budżetowy królestwa. Duchowni mieli być funkcjonariuszami państwa bez możliwości odwoływania się do Rzymu. Duchowni mieli być wybierani przez wszystkich mieszkańców parafii, w tym nie katolików. To wzbudziło opór zarówno króla jak zdecydowanej większości duchowieństwa. Król próbował nawet uciekać jak został rozpoznany i spowodowany z powrotem do Paryża. W trakcie obrad zgromadzenia utworzyły się grupy polityczne: Stowarzyszenie roku 1789 - KONSTYTUCJONALIŚCI, Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji - JAKOBINI, Towarzystwo Przyjaciół Praw Człowieka - KORDELIERZY.
Każda rewolucja winna się skończyć konstytucją, tzn. w miejsce porządku opartego na dawnych zasadach tworzy się porządek oparty na nowych zasadach. Najistotniejszą zasadą rewolucji francuskiej było wprowadzenie pojęcia suwerenności ludu, w miejsce suwerenności monarchy. Zgromadzenia prawodawcze miały być tylko ustami ludu, zaś władze wykonawcze sługą ludu.
Istotnym też elementem rewolucji francuskiej było wprowadzenie praw człowieka, zaś celem państwa (związku politycznego) miało być strzeżenie wolności i równości ludzi. Własność miała być prawem nienaruszalnym i świętym, wolność rozumiano w ten sposób, że wolno czynić wszystko, co nie jest zakazane.
Kluczową rolę w rozumieniu rewolucji francuskiej odgrywa pojęcie roli powszechnej jako nadrzędnej wobec woli każdego, a więc w imię roli powszechnej można było zniszczyć każdą jednostkę.Wrogiem woli powszechnej był egoizm. Na jesieni odbyły się we Francji wybory do zgromadzenia prawodawczego, w październiku 31 października 1791 roku ogłoszono nową konstytucję:
-władza wykonawcza należała do króla, który był głową państwa i szefem rządu, posiadał prawo veta, oraz mógł mianować ministrów odpowiedzialnych przed zgromadzeniem,
-władzę ustawodawczą miało zgromadzenie prawodawcze - LEGISLATYWA wybierane co 2 lata.Przeważali tam liberałowie - FELIANCI.
Obywateli dzielono na czynnych i biernych (czynni - ci co płacili podatki, stąd mieli uprawnienia do orzekania o podatkach i stanowieniu prawa). Zgromadzenie uważane było za reprezentację ludu i wyraz tzw. woli powszechnej, która miała być nadrzędna wobec woli każdego.
Król musi złożyć przysięgę: "Być wiernym narodowi i prawu, władzy używać do utrzymania konstytucji" W konstytucji zachowano wszystkie postanowienia obywatelskie z Deklaracji Praw Człowieka.
Prawo wyborcze oparto o census majątkowy. Wysokość płaconego podatku miała decydować o przynależności do obywateli czynnych, posiadających uprawnienia wyborcze. Prawo takie uzyskało 4 mln na 7 mln (kobiety nie głosowały) Francja miała być monarchią konstytucyjną. Po lewej stronie zgromadzenia zasiedli radykalni zwolennicy przemian społecznych w kierunku równości i republikanizmu (Jakobini), po środku siedzieli ludzie o poglądach chwiejnych. Na prawej stronie sali zasiedli zwolennicy monarchii konstytucyjnej wychodzący z założenia, że prawo moralne musi być realizowane poprzez prawo stanowione. Zwolennicy hierarchii, autorytetu, dyscypliny społecznej. Ten podział wszedł do ogólnych europejskich kategorii myślenia politycznego z podziałem na prawicę, lewicę, centrum.
Rok 1792 był bardzo burzliwym okresem historii Francji. W dalszym ciągu szalała drożyzna, nie rozwiązane były kwestie socjalne, dawny system sprawowania władzy tracił autorytet, nowy nie był w stanie go uzyskać. Aby odwrócić uwagę od trudności wewnętrznych ówczesne sfery rządzące wplątały Francję w wojny z Austrią od kwietnia 1792 r., później do tej wojny przystąpiły Prusy. Armie rewolucyjne poniosły klęski, arystokratyczni oficerowie uciekali na stronę przeciwnika, o wszystkie niepowodzenia oskarżano króla. Wreszcie Jakobini doprowadzili do wybuchu powstania w Paryżu i 10.VIII.1792 r. doszło do ataku na pałac. Król został aresztowany, pozbawiony władzy i 21.IX po nowych wyborach ogłoszono dekret o zniesieniu władzy królewskiej. Nowym ciałem prawodawczym był tzw. Konwent. Nowa ordynacja wyborcza zniosła cenzus majątkowy, ale udział w wyborach wzięło zaledwie 20% ludzi uprawnionych do głosowania. Niewątpliwie pomyślną okolicznością dla rewolucji było zwycięstwo armii rewolucyjnej pod Valmy 10.IX a oraz następne pod Jemappes (6.XI.1792). Tymczasem zmieniła się sytuacja w samej legislatywie. Lewicę stanowili tam Jakobini, natomiast prawicę deputowani z parlamentu Garronne. W zasadzie różnice między Żyrondystami a Jakobinami nie były specjalnie wielkie. Obie frakcje były frakcjami republikańskimi. Jedynie, co można powiedzieć, że Jakobini byli zwolennikami władzy zcentralizowanej, zaś Żyrondyści zwolennikami autonomii dla poszczególnych departamentów. Większą rolę tu odegrały ambicje osobiste przywódców. 18.I.1793 roku konwent narodowy skazał króla Ludwika XVI na karę śmierci. Wyrok wykonano 21.I. Charakterystyczne jest tu uzasadnienie wyroku. Ludwik XVI został skazany nie za to co robił, lecz za to kim był "nie ważne jest czy Ludwik XVI był dobrym królem czy złym królem, ważne jest, że w ogóle był królem i jako taki winny jest tyranii wobec swego ludu". Tak więc po raz pierwszy w dziejach naszej cywilizacji odstąpiono od pojęcia winy jednostkowej na rzecz pojęcia wroga mianowanego. Ta teoria znajdzie swe rozwinięcie w krwawych systemach totalitarnych XX wieku w postaci wroga klasowego bądź wroga rasowego.
Fakt ten (śmierć Ludwika XVI) wywołał wstrząs moralny w całej Europie. Przeciw Francji utworzyła się potężna koalicja, w skład której wchodziła Austria, Anglia i inne kraje. Jednocześnie w samej Francji doszło do powstań ludności w prowincji Bretonia i Wandea. Wtedy też (5-6.IV.1793 r.) powołano Komitet Ocalenia Publicznego - sprawował on funkcję rządu, Komitet Bezpieczeństwa Publicznego (siły policyjne), Trybunał Rewolucyjny jako instrument terroru. Trybunał miał sądzić w oparciu o rewolucyjne sumienie, a wyroki mogły być tylko dwa: uniewinnienie lub śmierć.
2.VI 1793 r. upadł rząd Żyrondystów i Jakobini przejęli pełnię władzy, zaś do Komitetu Ocalenia Publicznego wszedł Maksymilian Robespierre. Aby uzyskać poparcie ze strony najuboższych warstw społeczeństwa Komitet przeforsował uchwalenie prawa do pracy, do oświaty, opieki społecznej i ustanowienie cen maksymalnych. Jednocześnie wprowadzono obowiązkową służbę wojskową (tzw. "rekwizycje osób do obrony republiki"). Twórcą armii rewolucyjnych był Łazarz Cornot. Armia dawała nieograniczone możliwości awansu, w każdej armii znajdowali się komisarze republiki. Jednocześnie na zapleczu wprowadzano maksymalny terror wobec każdego podejrzanego. Wszystkie siły i środki zostały skupione na zaopatrzenie armii. Wobec takich mobilizacji wojska rewolucyjne zaczęły odnosić sukcesy, ale razem z sukcesami zaczęły ustawać przyczyny, dla których wprowadzono terror i żądano wyrzeczeń. Wiosną 1794 roku doszło do rozłamu w Klubie Jakobinów, w wyniku których jeden z przywódców rewolucji Danton został stracony na gilotynie. Co więcej przywódcy wplątali się w niepotrzebną walkę z religią ogłaszając kult bogini rozumu. Jednocześnie od rewolucji zaczęli się odwracać klasy posiadające a całe społeczeństwo było zmęczone terrorem. W takiej też sytuacji doszło do zawiązania spisku przeciw Robespierrowi i 27.VII czyli 9 termidora doszło do zamachu.
Grupa Robespierra została pozbawiona władzy i stracona. W następnym zaś roku Francja podpisała pokój z Prusami, zaś w sierpniu 1795 r. uchwalono nową Konstytucję, gdzie prawo wyborcze zostało oparte na cenzusie podatkowym.
Konstytucja ta gwarantowała zdobycze w dziedzinie swobód i wolności obywatelskich, równość wobec prawa, ale uprawnienia wyborcze uzyskali tylko ci, co płacą wysokie podatki. Wybory były dwustopniowe. Najpierw wybierano Zgromadzenie Notabli w poszczególnych prowincjach, zgromadzenia te zaś wybierały przedstawicieli do parlamentu. Władza ustawodawcza składała się z 2 izb tj. Rady Pięciuset i Rady Starszych.
Władzę wykonawczą miał sprawować dyrektoriat złożony z 5 osób. W zasadzie rewolucja społ. była zakończona, nowe zasady utrwalone, naczelną zasadą było twierdzenie, że " wszelka własność jest prawem nienaruszalnym i świętym". Naród integrował się wokół takich wartości jak: patriotyzm, duma narodowa. Jednostki posiadające talent ambicję i energię mogły awansować przez armię lub administrację, zaś jednostki mające smykałkę do interesów mogły się bogacić np. na wykupywaniu skonfiskowanych dóbr.
Rewolucja francuska wprowadziła nie tylko zmiany we Francji, ale zmiany w całej terminologi politologicznej. Była to rewol. która odbywała się pod hasłami racjonalistycznymi, a nie jak dotod w kategoriach teologicznych. Wprowadziła ona pojęcie suwerenności ludu, prawa człowieka i obywatela, niezbywalne i nienaruszalne, wprowadziła również świętość własności prywatnej - wszelka własność jest prawem nienaruszalnym i świętym. Wprowadzono nowe pojęcia do opisu zjawisk politycznych : lud jako suweren.
Powstały nowe pojęcia: prawica i lewica. Prawica jest wolnościowa, lewica równościowa. Wolność prawicy to posiadanie własności, naturalne zróżnicowanie ludzi, pochwała autorytetu, hierarchii, podporządkowania. Lewica: popieranie wszelkich roszczeń, równość z obowiązkiem opieki socjalnej. Jeśli chodzi o formę rządów lewica chętnie ucieka się dyktatury dla dobra ludu.
I na tym kończy się najbardziej burzliwy okres rewolucji francuskiej, która według jednej ze szkół historii. trwała od 1789 do 1795 roku.
Podsumowanie: Kto zyskał, kto stracił na rewolucji francuskiej?
Chłopi - zniesiono wszystkie powinności względem klas wyższych, chłopi mogli nabywać ziemię ze skonfiskowanych majątków. Przed synami otwarły się wielkie możliwości kariery poprzez armię.
Mieszczaństwo - klasy posiadające uzyskały wpływ na politykę rządu. Własność była prawem nienaruszalnym i świętym. Poważne kręgi burżuazji francuskiej bogaciły się na wojnie jako producenci i dostawcy dla armii.
Burżuazja też skorzystała na wykupieniu majątków kościelnych. Również burżuazja korzystała na wyeliminowaniu z rynku francuskiego towarów angielskich
Do burżuazji zaliczamy: bankierów, kupców, fabrykantów, dostawców armii. Można też zaliczyć wyższych urzędników władzy państwowej.
Drobnomieszczaństwo - (sklepikarze, rzemieślnicy, francuskie praczki).
Wpływ na władze miejskie, szczególnie na Komunę miasta Paryża.
Klasy pracujące - dostęp do oświaty, prawo do pracy, opieki społecznej, ustalenie cen maksymalnych (tylko w okresie dyktatury Jakobinów).
Rewolucja Francuska to olbrzymi awans inteligencji, ludzi pióra, publicystów, dziennikarzy, prawników. Straty poniosło duchowieństwo, arystokracja i szlachta.
Rewolucja wprowadziła nowoczesne spektrum polityczne i kluczowe pojęcie suwerenności ludzi, z którego wyodrębnia się dwa nurty ideologiczne: lud rozumiany jako społeczeństwo lud jako naród - pojawi się socjalizm z tego wyłonił się nacjonalizm.