Wymienialność pieniądza i kurs walutowy
W rozliczeniach międzynarodowych obrotów handlowych zachodzi konieczność przeliczania cen towarów i usług wyrażanych w walutach eksporterów na waluty importerów i odwrotnie. Kursy ich walut są określonymi proporcjami, w jakich następują przeliczenia. Inaczej mówiąc:
Kurs waluty jest ceną płaconą w walucie krajowej za jednostkę lub sto jednostek waluty obcej.
W gospodarce rynkowej na poziom kursu walutowego wpływa stosunek cen krajowych do cen na rynkach światowych oraz kształtowanie się bilansu płatniczego.
Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich przychodów i wydatków dewizowych danego kraju, wynikających z jego stosunków z zagranicą. Jeżeli w danym okresie przeważają wydatki, powstaje deficyt bilansu płatniczego, a w przypadku przewagi wpływów zagranicznych - nadwyżka bilansu płatniczego. Następstwem deficytu bilansu płatniczego jest spadek podaży obcych walut, a rosnący na nie popyt wywołuje spadek kursu waluty krajowej; za jednostkę obcej waluty płaci się więcej jednostek waluty krajowej. W przypadku nadwyżki bilansu wzrasta podaż obcych walut, co wywołuje wzrost kursu, za obcą walutę płaci się mniej w walucie krajowej.
Poziom kursu oddziałuje bezpośrednio na krajowe ceny towarów i usług w imporcie i eksporcie. Skłania to wiele państw do ingerencji w dziedzinie kursów walutowych. Poziom kursu mogą bowiem kształtować popyt i podaż na obce waluty albo ustalenia władz monetarnych. najczęściej występuje kombinacja obu tych czynników. W zależności od tego w poszczególnych krajach powstają różnorodne systemy kursów.
Gdy przyjmiemy za kryterium możliwość wahań (elastyczność) kursów rozróżniamy:
kursy płynne - nazywane także zmiennymi lub elastycznymi, które kształtują się pod wpływem popytu i podaży na rynku walutowym,
kursy sztywne - ustalane przez władze państwowe.
Pomiędzy tak określonymi kursami w praktyce występują formy pośrednie, bliższe jednemu lub drugiemu rozwiązaniu.
Gdy w kraju stosującym kursy sztywne lub stałe zostanie naruszona równowaga płatnicza, wpływająca negatywnie na poziom obrotów zagranicznych, władze monetarne mogą dokonać dewaluacji lub rewaluacji waluty krajowej.
Dewaluacja polega na obniżeniu kursu waluty krajowej. W wyniku dewaluacji eksportowane towary stają się tańsze dla odbiorców zagranicznych. Natomiast towary importowane stają się droższe dla odbiorcy krajowego. Jeżeli kurs sztywny, będący kursem oficjalnym, odbiega od realnego poziomu, pojawiają się nielegalne transakcje kupna-sprzedaży walut po kursie czarnorynkowym, wynikającym ze stosunku podaży i popytu. Z punktu widzenia ekonomicznego kurs czarnorynkowy jest kursem płynnym.
W zależności od zakresu obowiązywania kursu rozróżnia się:
kursy zróżnicowane,
kursy jednolite.
Zróżnicowanie kursów może polegać na przykład na stosowaniu innego kursu w obrotach towarowych i odmiennego dla usług niehandlowych. W krajach rozwiniętych o wymienialnej walucie z reguły znajduje zastosowanie kurs jednolity.
W operacjach bankowych, przyjmując kryterium warunków transakcji, rozróżnia się:
kursy kasowe - stosowane w transakcjach z natychmiastową zapłatą, co jednak nie oznacza zapłaty gotówkowej, bo operacje bankowe przebiegają bezgotówkowo,
kursy terminowe - znajdują zastosowanie w transakcjach, gdzie zapłata następuje po upływie określonego czasu.