CHOROBY SPOŁECZNE
GRUŹLICA (Tuberculosis)
ziarniniakowa, przewlekła, rzadziej ostra wielonarządowa (głównie płuca) choroba zakaźna i zaraźliwa dla ludzi i zwierząt
Czynnik etiologiczny - niektóre gatunki mikobakterii
Obligatoryjnie patogenne:
Mycobacterium tuberculosis
M. africanum
M. bovis,
BCG (bacillus Calmette Guerin)
Płucne mikobakterie oportunistyczne
M. kansasii,
M. xenopi,
M. avium-i ntracellulare (kompleks MAI)
Patogeny skórne:
M. marinum (przewlekłe zakażenie ziarniniakowe i owrzodzenie skóry i/lub tkanki podskórnej, wrzód tropikalny),
M. tuberculosis (toczeń gruźliczy lupus vulgaris)
Mikobacterie szybko rosnące:
M. fortuitum
M. chelonei
Jedno z najczęstszych zakażeń występujących u człowieka
Liczba zarażonych: 1,7 mld osób
Czynna choroba: 20 mln osób
Liczba zgonów: 3,3 mln osób rocznie
Gruźlica pierwotna
płuca, węzły chłonne, otrzewna, osierdzie, opony mózgowo - rdzeniowe)
Gruźlica popierwotna
płuca, nerki, kości, stawy, męskie i żeńskie narządy płciowe, jelita
Gruźlica prosówkowa lub rozsiana
zakażenie uogólnione
Rezerwuar i źródło zakażenia
człowiek chory, rzadziej chore bydło i inne zwierzęta;
prątki niegruźlicze - ścieki, gleba i pożywienie
Drogi zakażenia:
głównie kropelkowa, rzadziej pyłowa i kontaktowa (zraniona skóra);
grużlica odzwierzęca - głównie pokarmowa
Wrota zakażenia:
głównie układ oddechowy
oraz przewód pokarmowy, skóra i błony śluzowe
Leczenie
najczęściej skojarzone
antybiotyki:
ryfampicyna, streptomycyna, kanamycyna
inne:
izoniazyd, etambutol, PAS, pyrazynamid
leki uzupełniające i drugiego rzutu:
amikacyna, kapreomycyna, klarytromycyna, ciprofloksacyna, protionamid, cykloseryna
Rozpoznanie
Materiał do badań:
płyny ustrojowe (plwocina, treść żołądkowa, płyny wysiękowe, mocz, płyn mózgowordzeniowy, ropa, krew, kał, aspirat z cienkoigłowej biopsji węzła chłonnego),
tkanki (biopsja węzła chłonnego, biopsja wątroby, biopsja opłucnej, wyskrobiny z macicy, biopsja skóry, szpik kostny)
Rozpoznanie
Rozpoznanie mikrobiologiczne:
badanie bakterioskopowe (preparat bezpośredni)
hodowla
techniki radiometryczne
techniki molekularne (PCR)
badanie radiologiczne
test tuberkulinowy
adanie histologiczne,
badanie cytologiczne,
Zapobieganie i zwalczanie
szczepienia ochronne (BCG),
badania radiologiczne,
przestrzeganie zasad higieny
leczenie przeciwprątkowe,
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (HA V)
Wirusowe zapalenie wątroby typu B (H BV)
Wirusowe zapalenie wątroby typu D (HDV)
Wirusowe zapalenie wątroby typu C (HCV)
Wirusowe zapalenie wątroby typu E (HEV)
Wirusowe zapalenie wątroby typu nie-A, nie-B, nie-C, nie-E
Inne wirusy zapalenia wątroby:
Wirus Epsteina-Barr (EBV)
Wirus cytomegalii (CMV)
Wirus żółtej gorączki (i inne arbowirusy)
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A
Czynnik etiologiczny
wirus wzw typu A - Hepatitis A wirus
Charakterystyka wirusa:
wirus RNA z rodziny Picornaviridae;
inaktywacja wirusa - 100°C przez 5min, 90 ° C przez 10 min, 60°C przez 60 min;
oporny na działanie eteru i kwasów;
wrażliwy na działanie promieni UV, formaliny (rozcieńczenie 1: 4000, w temp. 37°C przez 72 h), chloru(1 ppm przez 30')
Rezerwuar i źródło zakażenia
człowiek chory;
zanieczyszczone woda i produkty spożywcze
materiał zakaźny stanowią wydzieliny i wydaliny, głównie kał
Drogi zakażenia
głównie pokarmowa
kontakt bezpośredni (rzadziej)
Wrota zakażenia
przewód pokarmowy
droga pozajelitowa (rzadko)
Rozpoznanie
wywiad epidemiologiczny;
oznaczanie bilirubiny w moczu i krwi,
oznaczanie aktywności aminotransferaz w surowicy;
określenie występowania HAV w kale i krwi (wczesna faza) - immunoelekrtonoskopia, przeciwciał anty-HAV w surowicy (test enzymoimmunologiczny, ELISA, OWD,
immunoelekrtonoskopia, metoda radioimmunologiczna)
określenie występowania swoistych immunoglobulin IgM-anty-HA V
Leczenie:
objawowe; przedłużająca się ciężka cholestaza wymaga podania glikosteroidów
Zwalczanie i zapobieganie:
osoby z kontaktu - dwumiesięczny nadzór lekarski
profilaktyka przedekspozycyjna - naturalne gammaglobuliny ludzkie, inaktywowana szczepionka
dokładna dezynfekcja w domu chorego
zapewnienie bezpiecznych źródeł zaopatrzenia w wodę
przestrzeganie podstawowych norm sanitarnych i zasad higieny osobistej
chorzy podlegają przymusowej hospitalizacji
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU E
Czynnik etiologiczny:
wirus RNA, prawdopodobnie z rodziny Calciviridae
Rezerwuar i źródło zakażenia:
jak HAV, głównie zakażona woda
Drogi zakażenia: jak HA V
Wrota zakażenia: jak HA V
Rozpoznanie
wykrywanie anty-HEV klasy IgM i IgG - testy ELISA (antygeny rekombinowane;
wykrycie wirusa w krwi i stolcu - PCR, w stolcu - metody immunohistochemiczne;
Leczenie: jak HA V
Zapobieganie i zwalczanie
przestrzeganie podstawowych norm sanitarnych i zasad higieny osobistej
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B
Czynnik etiologiczny: wirus DNA z rodziny Hepadnaviridae - Hepatitis B wirus
Charakterystyka wirusa
oporny na ogrzewanie w temp 60°C przez 4 h
w temp. pokojowej przeżywa przez 6 miesięcy
nie niszczy go gotowanie
Budowa
zakaźna nukleoproteina wirusa (cząstka Dane'a)
lipidowa osłonka zewnętrzna zawierająca antygen powierzchniowy HBsAg (surface)
wewnętrzny rdzeń białkowy zbudowany z antygenu
rdzeniowego HBcAg (core) otaczającego wirusowy kwas nukleinowy
genom - kolisty DNA o podwójnej nici
polimeraza DNA
Antygen wczesny HBeAq (early) nie stanowi części składowej wirusa, po syntezie uwalnia się z zakażonej komórki
Rezerwuar i źródło zakażenia
człowiek chory, nosiciel (krew, preparaty krwiopochodne, płyn mózgowo-rdzeniowy, nasienie, ślina, mocz, łzy, zakażony pokarm, mleko matki)
Drogi i wrota zakażenia
głównie pozajelitowa
przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych,
używanie niesterylnego sprzętu medycznego,
bezpośredni kontakt z chorym/nosicielem (np. kontakt płciowy)
zakażenie okołoporodowe
możliwe jest przenoszenie przezłożyskowe,
prawdopodobne przenoszenie przez owady;
możliwa droga pokarmowa
Rozpoznanie
ocena profilu serologicznego antygenów i przeciwciał badanych w surowicy (metody enzymoimmunologiczne - ElA lub radioimmunologiczne - RIA)
Leczenie
brak swoistego leczenia ostrej fazy; leczenie objawowe
Postępowanie w przypadku antygenemii HBe:
stosowanie parenteralne interferonów - alfa;
skuteczne w redukcji antygenemii HBV mogą być lamiwudyna i famcyklowir
Powikłania
Ostre zakażenie:
niewydolność wątroby,
zespół typu choroby posurowiczej,
guzkowe zapalenie tętnic,
kłębuszkowe zapalenie nerek
Przewlekłe zakażenie:
marskość wątroby,
pierwotny rak wątroby
Grupy ryzyka HBV w krajach rozwiniętych:
dożylni narkomani
homoseksualiści
utrzymujący kontakty seksualne z osobami zakażonymi HBV
pacjenci ośrodków dla umysłowo chorych
pacjenci dializowani
wielokrotni biorcy krwi
pracownicy służby zdrowia (chirurdzy, stomatolodzy, anatomopatolodzy)
noworodki matek HBeAg - dodatnich
Zwalczanie i zapobieganie:
profilaktyka przedekspozycyjna z zastosowaniem szczepionek
profilaktyka poekspozycyjna, czynno - bierna, z użyciem szczepionek i swoistej immunoglobuliny
powszechne badanie przetaczanej krwi i jej produktów
stosowanie prezerwatyw
stosowanie sterylnych igieł i innego sprzętu medycznego
bezpieczne niszczenie zużytego sprzętu medycznego
używanie jednorazowego sprzętu w hemodializach
przestrzeganie podstawowych zasad sanitarno - higienicznych
objęcie wszystkich chorych leczeniem szpitalnym
nadzór nad ozdrowieńcami w poradniachni hepatologicznych przez 18 miesięcy
badanie w kierunku HBsAg chorych, osób z kontaktu i z otoczenia nosicieli, krwiodawców, ciężarnych, ozdrowieńców (w 18 m-cu po ustąpieniu objawów), personelu i pacjentów ośrodków dializ, personelu szpitala (lub anty-HBs)
stosowanie określonych restrykcji wobec nosicieli HBsAg wykonujących pewne zawody
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C
Czynnik etiologiczny
wirus RNA należący do rodziny Flaviviridae
Rezerwuar i źródło zakażenia: jak HBV
Drogi i wrota zakażenia:
głównie pozajelitowa - przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych, używanie niesterylnego sprzętu medycznego,
możliwa droga seksualna,
możliwe jest zakażenie wertykalne dziecka od matki
Rozpoznanie
testy przesiewowe - metoda ELISA (wykrycie anty-HCV, stosuje się antygeny rekombinowane);
testy uzupełniające - technika Western-blot (wykrywa większą liczbę przeciwciał niż ELISA);
potwierdzenie replikacji - metody molekularne (hybrydyzacja punktowa - dot-blot, PCR)
Leczenie:
brak leczenia swoistego; ryboflawina, interferony-alfa
Zapobieganie i zwalczanie:
podstawowe sposoby jak HBV,
brak szczepionki i swoistych immunoglobulin
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU D (delta)
Czynnik etiologiczny
należący do wirusów RNA wirus HDV, nie wpełni wartościowy, zdolny zakażać komórki tylko w obecności HbsAg
Działa bezpośrednio cytopatycznie na hepatocyty
Wykazuje patogenne możliwości i szerzy się z komórki na komórkę tylko w obecności HBV (dostarczającego białek do wytworzenia otoczki HDV)
Zakażenie HDV - w okresie ostrego wzw typu B lub u nosicieli HbsAg
Jednoczesne zakażenie HDV i HBV - cięższy przebieg (koegzystencja - przyspieszenie procesów karcynogenezy w zakażonej wątrobie)
Rezerwuary, źródła zakażenie i drogi przenoszenia: jak HBV
Rozpoznanie
Potwierdzeniem aktywnego zakażenia HDV jest wykrycie antygenu delta oraz przeciwciał anty - HDV w klasie IgM
ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV ORAZ AIDS
(Acquired immune deficiency syndrome)
Czynnik etiologiczny
ludzki wirus upośledzenia odporniści - HIV należący do wirusów RNA z podrodziny retrowirusów (Retroviridae)
Rezerwuar i źródło zakażenia
chory, nosiciel (tkanka chłonna, krew, nasienie, mocz, kał, ślina, pokarm matek)
Drogi i wrota zakażenia
kontakty płciowe, transmisje wertykalne na dzieci od zarażonych matek, niewłaściwie wyjałowiony sprzęt medyczny,przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych;uszkodzona skóra, błony śluzowe
Przebieg zakażenia
Faza serokonwersji
Faza utajenia
Okres objawowy zakażenia wirusem HIV
Pełnoobjawowy zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS)
Rozpoznanie
wykrycie we krwi antygenu wirusa HIV lub przeciwciał skierowanych przeciwko temu wirusowi - testy enzymoimmunologiczne (ElA), kompetencyjne testy enzymoimmunologiczne, testy szybkiej aglutynacji;
stan kliniczny pacjenta
oznaczanie liczby limfocytów CD4
Leczenie
leki: zydowudyna, analogi dwudezoksynukleotydowe (didanozyna, zalcitabina), lamiwudyna
profilaktyka i leczenie schorzeń oportunistycznych
Zapobieganie i kontrola:
bezpieczny seks
badania przesiewowe preparatów krwiopochodnych
badania przesiewowe dawców krwi
stosowanie sprzętu jednorazowego użytku
prenatalne badania skryningowe
wykonywanie badań u ochotników z grup wysokiego ryzyka
Obraz kliniczny
I. Faza serokonwersji
serokonwersja zachodzi po upływie 6-8 tyg. od momentu zakażenia
okres inkubacji 4-12 tyg.
objawy choroby gorączkowej przez 2-8 tyg., łagodna, uogólniona limfadenopatia, obecność we krwi obwodowej atypowych komórek jednojądrzastych - zespół węzłowo-gorączkowy
u niektórych osób krótszy okres gorączkowy, któremu towarzyszy nietypowa wysypka skórna
niekiedy limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (1-2 tyg)
niekiedy przejściowa immunosupresja, infekcje oportunistyczne
II. Faza utajenia
czas trwania - 18 miesięcy do 15 lat lub dłużej (średnio 8 lat)
dobry stan ogólny, brak nadmiernej podatności na infekcje
powolne zmniejszanie się całkowitej populacji limfocytów pomocniczych CD4, pogorszenie funkcjonowania
przed wystąpieniem pełnoobjawowego zakażenia u wielu osób dochodzi do rozwoju uogólnionej limfadenopatii, która utrzymuje się przez cały czas trwania fazy objawowej zakażenia
III. Okres objawowy zakażenia wirusem HIV
gwałtowny spadek liczby limfocytów CD4 - zwiastun zakończenia okresu utajenia
występują określone infekcje: półpasiec, zakażenia pneumokokowe (zapalenie płuc, bakteriemia), zakażenia wywołane przez salmonelle (biegunki, bakteriemie), łojotokowe zapalenie skóry, mięczak zakaźny, infekcje drożdżakowe jamy ustnej i narządów płciowych, choroby rozrostowe (np. leukoplakia włochata błon śluzowych jamy ustnej
IV. Pełnoobjawowy zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS)
pojawienie się pełnoobjawowego zespołu jest prawdopodobne, gdy liczba CD4 obniży się do wartości 0,4-0,2x109/1
schorzenia definiujące kliniczne rozpoznanie AIDS: infekcje bakteryjne nmogie lub nawrotowe (dzieci < 13 roku życia), drożdżyca (tchawica, oskrzela, płuca, przełyk), rak inwazyjny szyjki macicy, kokcydioidomikoza (postać rozsiana lub pozapłucna), kryptokokoza (pozapłucna), cytomegalowirus - zapalenie siatkówki, zakażenia Herpes simplex (owrzodzenia, zmiany oskrzelowe, płucne lub przełykowe), encefalopatia, histoplazmoza (rozsiana lub płucna), isosporiaza (biegunka), mięsak Kaposiego, śródmiąższowe limfoidalne zapalenie płuc (dzieci < 13 roku życia), chłoniak, mikobakterioza (rozsiana, płucna, pozapłucna), Pneumocystis carini zapalenie płuc, nawracające zapalenia płuc (2 epizody / rok), salmonellozowa posocznica lub infekcje nawrotowe, toksoplazmoza, zespół wyniszczenia (utrata masy ciała> 10% wagi wyjściowej w okresie powyżej 30 dni trwania gorączki lub biegunki, brak innej przyczyny utraty masy ciała)
1
9