Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 1
Opracował J. Felis
WYMIAROWANIE. RODZAJE RYSUNKÓW
Rysunek przedmiotu wykonany w rzutach prostokątnych
lub aksonometrycznych przedstawia jedynie jego kształt.
W celu wykonania przedmiotu, niezbędne jest podanie jego
wymiarów. Układ wymiarów stanowi liczbowy zapis cech
konstrukcyjnych przedmiotu
Na wymiar rysunkowy składają się następujące elementy:
linia wymiarowa, pomocnicza linia wymiarowa, liczba
wymiarowa, znaki wymiarowe.
Linia wymiarowa jest to cienka linia zakończona grotami
dotykającymi ostrzem linii rysunkowych lub ich przedłużenia.
Rys. 1
Pomocnicza linia wymiarowa jest linią cienką, która
stanowi przedłużenie linii rysunku lub jest styczna do linii
rysunku co pozwala umieszczać wymiary poza zarysem
przedmiotu.
Pomocnicze linie wymiarowe
Rys. 2
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 2
Opracował J. Felis
Groty linii wymiarowych
Rys. 3
Groty można zastępować cienkimi kreskami o długości co
najmniej 3,5 mm i nachylonymi pod katem 450 do pomocniczych
linii wymiarowych lub kropkami o średnicy ok. 1 mm.
Rys. 4
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 3
Opracował J. Felis
Linia wymiarowa powinna być równoległa do kierunku wymiaru
natomiast pomocnicza linia wymiarowa jest zwykle prostopadła do
kierunku wymiaru
Rys. 5
Liczba wymiarowa podaje wartość wymiaru w odpowiednich
jednostkach (np. długość, szerokość, wysokość, głębokość,
średnicę, kąt, itp.)
Wymiary liniowe podaje się w .mm.. jeżeli wymiary podawane
są w innych jednostkach to za liczbą wymiarową należy podać
oznaczenie jednostek. Wymiary kątowe podaje się w stopniach,
minutach i sekundach.
Rys. 6
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 4
Opracował J. Felis
Podczas konstruowania zaleca się przyjmować wymiary z tzw.
ciągów normalnych (norma PN-78/M-02041, T. Dobrzański: Rysunek
techniczny maszynowy). Ciąg o niższym wskaźniku jest
uprzywilejowany względem ciągu o wyższym wskaźniku.
Fragment tablicy wymiarów normalnych
Zapis liczb wymiarowych na rysunkach
Do opisu małych wymiarów można używać linii odniesienia
Rys. 7
Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40 Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40 Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40
1,0 1,0 1,0 1,0 10 10 10 10 100 100 100 100
1,05 10,5 105
1,1 1,1 11 11 110 110
1,15 11,5 115
1,2 1,2 1,2 12 12 12 125 125 120
1,3 13 130
1,4 1,4 14 14 140 140
1,5 15 150
1,6 1,6 1,6 1,6 16 16 16 16 160 160 160 160
1,7 17 170
1,8 1,8 18 18 180 180
1,9 19 190
2,0 2,0 2,0 20 20 20 200 200 200
2,1 21 210
2,2 2,2 22 22 220 220
2,4 24 240
2,5 2,5 2,5 2,5 25 25 25 25 250 250 250 250
2,6 26 260
2,8 2,8 28 28 280 280
3,0 30 300
3,2 3,2 3,2 32 32 32 320 320 320
3,4 34 340
3,6 3,6 36 36 360 360
3,8 38 380
4,0 4,0 4,0 4,0 40 40 40 40 400 400 400 400
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 5
Opracował J. Felis
Należy przerwać linie rysunku w przypadku kolizji z liczbą
wymiarową
Rys. 8
Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie jest przerwana
Rys. 9
W przypadku gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziałce
rysunku to należy ją podkreślić
Rys. 10
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 6
Opracował J. Felis
Znaki wymiarowe są to odpowiednie dodatkowe symbole
określające cechy geometryczne przedmiotu wymiarowanego w
celu uproszczenia jego zapisu, np. R, ř, SR, Sř, M i inne.
Zastosowanie znaków wymiarowych zostanie pokazane na
przykładach w dalszej części wykładu.
ZASADY OGÓLNE ROZMIESZCZANIA WYMIARÓW
NA RYSUNKACH
1) Wymiary powinny być rozmieszczone w taki sposób aby
najłatwiej było je czytać patrząc na rysunek z dołu lub z prawej
strony.
2) Należy unikać przecinania się linii wymiarowych.
Dopuszcza się w uzasadnionych przypadkach przecinanie
pomocniczych linii wymiarowych.
Rys. 11
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 7
Opracował J. Felis
3) Wymiarowanie jest przejrzyste jeżeli wymiary są
rozmieszczone na tych rzutach, na których elementy wymiarowane
są najlepiej widoczne, czyli raczej na przekrojach a nie na
widokach.
W przypadku przedmiotów obrotowych wskazane jest
rozmieszczanie wymiarów w rzucie przedmiotu na płaszczyznę
równoległą do jego osi.
Rys. 12
4) Linie wymiarowe średnic przecinają się w ich środku
Rys. 13
5) Należy unikać niewidocznych zarysów i powierzchni
przedmiotów narysowanych liniami kreskowymi. W takim
przypadku wskazane jest wykonanie dodatkowego rzutu, widoku
lub przekroju.
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 8
Opracował J. Felis
WYMIAROWANIE CHARAKTERYSTYCZNYCH
FRAGMENTÓW PRZEDMIOTÓW
Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych
Dla oznaczania średnicy liczbę wymiarową poprzedza się
znakiem wymiarowym (symbolem) ř. Znaku ř nie podaję się przy
wymiarowaniu średnic gwintów oraz w przypadku podawania
średnicy w postaci symbolu literowego np. d lub D.
Znak wymiarowy ř
Rys. 14 Rys. 15
Rys. 16 Rys. 17
Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie na
płaszczyznę równoległą do osi obrotu można uprościć w ten
sposób, ze linię wymiarową średnicy rysuje się z jednej strony osi a
następnie urywa po przeciągnięciu za oś ok. 8 . 10 mm.
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 9
Opracował J. Felis
Wymiarowanie średnic
w półwidoku-półprzekroju
Wymiarowanie średnic
w półwidoku
Rys. 18 Rys. 19
Wymiarowanie średnic w przekroju
Rys. 20
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 10
Opracował J. Felis
Wymiarowanie promieni krzywizny
Przy wymiarowaniu promieni przed liczbą wymiarową pisze się
znak wymiarowy R. Linie wymiarową prowadzi się od środka
krzywizny do linii zarysu krzywizny.
Znak wymiarowy R
Rys. 21 Rys. 22
Wymiarowanie średnic i promieni powierzchni kulistych
Wymiary średnic i promieni powierzchni kulistych należy
poprzedzić literą S
Rys. 23 Rys. 24
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 11
Opracował J. Felis
Wymiarowanie kątów
Przy wymiarowaniu kąta linia wymiarowa jest łukiem zatoczonym
z wierzchołka kąta, pomocnicza linia wymiarowa jest przedłużeniem
kąta. Liczba wymiarowa powinna być napisana prostopadle do
dwusiecznej kąta. Kąty można podawać na rysunkach za pomocą
wymiarów liniowych.
Rys. 25
Rys. 26
Kąty stożków, ostrosłupów, klinów można wymiarować za
pomocą zbieżności lub pochylenia.
Zbieżność Pochylenie
Symbol pochylenia
Symbol zbieżności
Rys. 27 Rys. 28
W takim przypadku
pomocnicze linie wymiarowe
mogą się przecinać
2
2
2
2tg
L
C d1 − d2 2
tg
2L
C d1 − d2
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 12
Opracował J. Felis
Uprzywilejowane wartości:
Kątów: 120, 90,60,45,30,
Zbieżności: 1:3,1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500
Pochylenia: 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500
Wymiarowanie stożków
Rys. 29
Wymiarowanie ścięć krawędzi wałków i otworów
Rys. 30
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 13
Opracował J. Felis
Wymiarowanie pogłębianych otworów
Rys. 31
Wymiarowanie rowków wpustowych
Rys. 32
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 14
Opracował J. Felis
Wymiarowanie elementów o przekrojach kwadratowych
Na rysunku 33 pokazano różne warianty wymiarowania
elementów, których przekrój jest kwadratem w zależności
od położenia względem rzutni.
Rys. 33
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 15
Opracował J. Felis
Wymiarowanie elementów o przekrojach wielokątów
foremnych
Na rysunku 34 pokazano różne warianty wymiarowania
elementów których przekrój jest sześciokątem w zależności
od położenia względem rzutni.
Rys. 34
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 16
Opracował J. Felis
ZASADY WYMIAROWANIA
1. Zasada wymiarów koniecznych
Należy podać wszystkie wymiary niezbędne do wykonania
narysowanego przedmiotu, a w szczególności wymiary
gabarytowe.
2. Zasada niepowtarzania wymiarów
Każdy wymiar powinien być podany tylko raz, niezależnie od
liczby rzutów ani liczby arkuszy, na których jest przedmiot
narysowany.
3. Zasada niezamykania łańcucha wymiarowego
Łańcuch wymiarowy jest to układ wielu wymiarów
odpowiednio uporządkowanych. Łańcuch taki powinien być
otwarty tzn. zawierać wszystkie wymiary z wyjątkiem
jednego najmniej ważnego, który można obliczyć.
4. Zasada pomijania wymiarów oczywistych
Wymiary oczywiste wynikające z prostopadłości i
równoległości linii rysunkowych oraz z symetrii przedmiotu
należy pominąć.
5. Zasada wymiarowania od baz
Wymiarowanie powinno uwzględniać proces konstruowania,
wykonania przedmiotu i pomiary w trakcie kolejnych faz tego
procesu. Należy obrać odpowiednie powierzchnie przedmiotu
jako bazy pomiarowe niezbędne w trakcie jego wykonania.
Rozróżnia się bazy:
konstrukcyjne, obróbkowe, pomiarowe.
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 17
Opracował J. Felis
Łańcuch wymiarowy prosty jest to układ wymiarów
położonych jeden za drugim
Łańcuch wymiarowy złożony jest układ wymiarów dowolnie
skierowanych
Łańcuch
prosty
Rys. 35
Łańcucha wymiarowego nie należy zamykać, najmniej
ważny wymiar powinien być wymiarem .wyliczonym. !!!
W szczególnych przypadkach wymiar .domykający. podaje
się w nawiasach.
Łańcuch
złożony
Rys. 36
Wymiary przekreślone są wymiarami .domykającymi. i nie należy
ich podawać
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 18
Opracował J. Felis
RODZAJE WYMIAROWANIA
Wymiarowanie równoległe - polega na podawaniu
wszystkich wymiarów od jednej bazy (powierzchni lub linii)
Płaski prostokątny układ współrzędnych . dwie bazy
wzajemnie prostopadłe
Rys. 37
Płaski biegunowy układ współrzędnych . dwie bazy np. oś
symetrii i wybrana linia zarysu przedmiotu
Rys. 38
Wymiarowanie równoległe stosowane jest wówczas gdy zachodzi
potrzeba uzyskania dokładności wymiarów względem jednej bazy
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 19
Opracował J. Felis
Wymiarowanie szeregowe - polega na podawaniu wymiarów
jeden za drugim
Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych prostokątnych
W takim przypadku można podać wymiar .domykający.
Rys. 39
Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych biegunowych
Rys. 40
Wymiarowanie szeregowe jest stosowane w przypadku
potrzeby uzyskania dokładnego położenia elementów przedmiotu
względem siebie a nie względem wybranej bazy.
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 20
Opracował J. Felis
Wymiarowanie mieszane (szeregowo-równoległe) stanowi
połączenie obydwu metod wymiarowania, jest najczęściej
stosowane ponieważ pozwala na uniknięcie ich wad a
równocześnie umożliwia uwzględnienie wymogów procesu
technologicznego.
Rys. 41
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 21
Opracował J. Felis
RODZAJE RYSUNKÓW
Rysunki wykonawcze są to rysunki na podstawie których będą
wykonywane części mechaniczne. Powinny być rysowane w
podziałce 1:1, a jeżeli nie jest to możliwe w pomniejszeniu 1:2
lub wyjątkowo 1:5. Małe części o skomplikowanych kształtach
rysuje się w powiększeniu. Na rysunkach wykonawczych podaje
się: wymiary, rodzaj materiału, masę oraz inne informacje
niezbędne do wykonania przedmiotu z żądaną dokładnością i
parametrami technicznymi.
Rysunki złożeniowe przedstawiają przedmioty złożone z
różnych elementów. W zależności od stopnia złożoności mogą
być mniej lub bardziej skomplikowane. Przedstawiają
szczegółowo kompletne maszyny lub urządzenia, wzajemne
usytuowanie zespołów (np. przekładnia, silnik, pompa) w
układach złożonych (samochód, obrabiarka itp.) oraz budowę
pojedynczych zespołów i podzespołów.
W zasadzie na rysunkach złożeniowych nie podaje się
wymiarów.
Rysunki zestawieniowe posiadają cechy rysunku
złożeniowego i wykonawczego. Podaje się na nich wymiary
oraz wymagania dotyczące wykonania . Rysunki tego typu są
wykonywane dla przedmiotów o małej złożoności.
Literatura:
1. Bober A., Dudziak M.: Zapis Konstrukcji. Wydawnictwo Politechniki
Poznańskiej . Poznań 1996.
2. Dobrzański T. Rysunek Techniczny Maszynowy. WNT, Warszawa,
1998.
3. Paprocki K.: Zasady Zapisu Konstrukcji. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej. Warszawa 2000.
4. Rydzanicz I.: Zapis Konstrukcji. Podstawy. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1996.
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 22
Opracował J. Felis
PRZYKŁADY WYMIAROWANIA NA RYSUNKACH
Rys. 42. Wymiarowanie pulpitu sterowniczego na rysunku
katalogowym
Rys. 43. Typowy rysunek wykonawczy wału bez obramowania i
tabliczki rysunkowej (T. Dobrzański: Rysunek techniczny maszynowy)
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 23
Opracował J. Felis
Rys. 44a. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz1/2
(rzut główny . lewa połowa formatu A3)
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 24
Opracował J. Felis
Rys. 44b. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz1/2
(rzut z lewej strony . prawa połowa formatu A3)
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 25
Opracował J. Felis
Rys. 44c. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz 2/2
(tabliczka rysunku z wykazem części - format A4)
Zapis i Podstawy Konstrukcji Wymiarowanie. Rodzaje rysunków 26
Opracował J. Felis