Rozdział 8 Prawa i odpowiedzialność osób badanych
Uczciwe i jednakowe traktowanie osób badanych obejmuje wcześniejsze (przed przeprowadzaniem testu) poinformowanie wszystkich zainteresowanych o:
charakterze testu,
planowanym wykorzystaniu wyników testowych oraz
poufności otrzymanych wyników.
Im większe są konsekwencje testowania dla osoby badanej, tym ważniejsze jest upewnienie się, że została ona w pełni poinformowana o teście i przystąpiła do niego dobrowolnie, z wyjątkiem tych sytuacji, gdy badanie testowe bez zgody osoby badanej jest zgodne z prawem.
Jeżeli badanie testem jest jedną z metod z wyboru, to badany musi być świadomy konsekwencji poddania się lub nie testowaniu.
Osoba badana ma prawo do zadawania pytań, okazywania niepewności i do otrzymywania odpowiedzi w rozsądnym czasie.
Osoby badane jako uczestnicy procesu testowania prócz tego, że ponoszą odpowiedzialność za ten proces, mają też swoje prawa. Odpowiedzialność dotyczy przygotowania się do testu zgodnie ze wskazówkami dostarczonymi przez osobę badającą, rzetelne odpowiadanie na pytania testu oraz informowanie odpowiednich osób o tym, że ich zdaniem wyniki testowe nie odzwierciedlają właściwie określonych cech. W wypadku grupowego badania testem oczekuje się, że osoby badane będą pracować samodzielnie, a nie wraz z innymi badanymi.
Każda forma oszukiwania oraz inne zachowania, które ograniczają bezstronne stosowanie testu lub jego trafność, są traktowane jako nieodpowiedzialne w stosunku do innych osób i mogą spowodować określone sankcje, gdy osoby badane korzystają z niedozwolonych sposobów rozwiązywania testu, a także gdy pozwalają, aby ktoś inny rozwiązał test za nie.
Na osobach badanych, podobnie jak na badających, spoczywa odpowiedzialność za poufność materiału testowego. Są one zobowiązanie do nieudostępniania żadnych szczegółów dotyczących pozycji testowych i nie mogą one oczekiwać takich szczegółów przez inne osoby. Nieprzestrzeganie tych zasad może mieć negatywny wpływ na trafność interpretacji wyników testowych zarówno dla osoby badanej, jak i dla innych osób.
Standardy na temat odpowiedzialności osób badanych sformułowano w odniesieniu do wiedzy o prawach i obowiązkach, które powinny mieć osoby badane. Rozpowszechnianie tychże standardów jest wspólnym obowiązkiem autorów, osób stosujących testy, osób odpowiadających za uchybienia w procedurze stosowania testu (jeżeli takie zostały wyznaczone) oraz użytkowników testów - w odpowiednich proporcjach i zgodnie z konkretnym zastosowaniem testu.
Standard 8.1.
Zanim dana osoba weźmie udział w badaniu testowym, należy jej udzielić - podobnie jak wszystkim innym badanym - wszelkich informacji o treści testu i celu jego zastosowania. Niezbędne informacje powinny być udostępniane nieodpłatnie i w łatwym do zrozumienia formacie.
Celem tego standardu jest równe traktowanie wszystkich osób. Istotne informacje powinny obejmować ważne kwestie dotyczące procedury testowania, na przykład kiedy i gdzie ma zostać przeprowadzony test, jaki jest cel testu, jaki materiał powinien zostać dostarczony itp.
Bardziej szczegółowe informacje, takie jak materiały ćwiczeniowe, mogą być czasem udostępniane za opłatą. Taką ofertę powinno się złożyć wszystkim osobom badanym.
Standard 8.2.
Gdy jest to uzasadnione, powinno się - przed przeprowadzeniem badania testowego - dostarczyć osobom badanym informacji o teście, procesie testowania, planowanym wykorzystaniu wyników testowych, kryteriach oceniania wyników testowych, polityce stosowania testów oraz sposobach zapewnienia poufności, co jest niezbędnym warunkiem, by otrzymać trafne odpowiedzi.
Osoby badane - gdy jest to właściwe, powinny zostać poinformowane za pośrednictwem biuletynu lub innej formy o treści testu łącznie z obszarem przedmiotowym oraz formatach pozycji testowych.
Należy przekazać informację o tym, że można nie udzielić informacji na niektóre pozycje testu. Badanym powinno się uświadomić limity czasowe, tak by mogli właściwie zagospodarować czas przeznaczony na wykonanie testu.
Należy udzielić ogólnych wskazówek dotyczących strategii odpowiadania na pozycje testu.
Każdy badany powinien rozumieć planowaną interpretację wyników testowych i konieczność zachowania poufności wyników testowych.
Powinno się udzielić niezbędnej pomocy każdemu, kto będzie chciał poznać swoje wyniki.
Trzeba też przekazać informacje o zasadach, które pozwalają na szczególnie staranne przeanalizowanie niektórych protokołów z badania testem.
Ważne jest także uświadomienie osobom badanym konsekwencji nieprzestrzegania procedury lub konsekwencji niewłaściwego zachowania, takiego jak oszukiwanie albo nieotrzymanie wyników testu.
Standard 8.3.
Jeżeli osobie badanej oferuje się możliwość wyboru formatu testu, to należy jej przedstawić informacje na temat każdego dopuszczalnego formatu.
Osoby badane muszą czasami wybrać między wersją testu papier - ołówek a wersją komputerową, która może mieć charakter testowania adaptacyjnego. W związku z tym badani powinni poznać właściwości każdej alternatywnej procedury, by mogły podjąć świadomą decyzję.
Standard 8.4.
Osoby badane lub ich prawni opiekunowie - gdy jest to potrzebne - powinni wyrazić świadomą zgodę na badanie testem, zanim test zostanie przeprowadzony, z wyjątkiem sytuacji, gdy:
testowanie bez wyrażenia świadomej zgody jest dopuszczone przez prawo lub inne przepisy rządowe,
testowanie jest elementem procedur regularnie stosowanych przez szkołę,
wyrażenie zgody jest oczywiste.
Świadoma zgoda oznacza, że osobom badanym przekazano zrozumiałym językiem:
- przyczyny testowania,
- rodzaj wykorzystywanych testów,
- zamierzony cel stosowania testu oraz
- zakres materialnej odpowiedzialności wynikającej z planowanego wykorzystania testu.
Jeżeli przebieg badania rejestrowany jest na taśmie wideo lub audio, w formie pisemnego sprawozdania albo planuje się inny sposób przechowywania danych, to osoby badane mają prawo wiedzieć, jakie informacje będą udostępniane i komu.
Zgoda nie jest wymagana wtedy, kiedy testowanie jest zgodne z przepisami prawa, na przykład w wypadku diagnozy na potrzeby sądu, jednak mogą istnieć pewne prawne wymagania dotyczące przekazywania informacji.
Standard 8.5.
Wyniki testowe powiązane z nazwiskami badanych osób lub z innymi informacjami o charakterze personalnym powinny być udostępniane tylko ludziom mającym prawne lub profesjonalne powody dostępu do takich informacji lub osobom wskazanym w wyrażonej zgodzie na badanie albo prawnym opiekunom czy innym osobom dopuszczonym przez prawo.
Wyniki osób badanych zidentyfikowanych za pomocą nazwiska lub innych danych, które szybko pozwalają rozpoznać osobę badaną, powinny być utajnione. W niektórych sytuacjach można poufnie przekazać takie informacje, z zachowaniem przepisów prawnych i zasad etycznych, innym specjalistom z uzasadnionych powodów zainteresowanym konkretnym przypadkiem.
Informacji o wynikach testowych można udzielić osobom prowadzącym badania, jeżeli anonimowość osób badanych zostanie zachowana oraz jeżeli planowane wykorzystanie wyników testowych jest zgodne z akceptowaną praktyką badawczą oraz z warunkami sformułowanymi w zgodzie, którą wyraziła osoba badana.
Standard 8.6.
Dane testowe przechowywane w postaci plików danych powinny zostać odpowiednio zabezpieczone przed niepożądanym ujawnieniem. Posługiwanie się faksem, sieciami komputerowymi, bazami danych i innymi systemami elektronicznego przetwarzania danych czy transmitowania danych powinno zostać ograniczone do takich sytuacji, w których poufność danych zostanie zachowana.
Jeżeli do przekazywania protokołów z wynikami badań testowych do ośrodka obliczającego wyniki wykorzystuje się faks lub komputer lub jeżeli przesyła się je w podobny sposób, to należy zachować specjalne środki ostrożności, aby zachować poufność udzielonych informacji (por. standard 5.13.).
Standard 8.7.
Osoba badana powinna być świadoma tego, że proszenie innej osoby o rozwiązanie za nią testu, ujawnienie materiału testowego i każda inna forma oszukiwania są niewłaściwe i że takie zachowania mogą prowadzić do zastosowania sankcji.
Osobom badanym należy uświadomić, że ponoszą jednostkową i prawną odpowiedzialność. Proszenie kogoś innego o zastąpienie osoby badanej w czasie testowania jest oszustwem. Ujawnienie materiału testowego, który jest traktowany jako poufny, po to by inne osoby badane wcześniej zapoznały się z testem, jest nieuczciwe i może być przyczyną pogwałcenia praw autorskich.
W wypadku testów, na podstawie których przyznaje się licencje lub certyfikaty, takie działania mogą przynieść niepożądane konsekwencje dla zdrowia czy bezpieczeństwa społecznego. Ujawnienie materiału testowego może się również przyczynić do zmniejszenia trafności interpretacji wyników testowych.
Standard 8.8.
Jeżeli w raporcie o wynikach testowych znajduje się również informacja o przypisaniu osoby badanej do jakiejś kategorii, to kategorie te powinny być starannie dobrane i precyzyjnie opisane. Kategoriom tym zawsze powinno się przypisywać jak najmniej piętnujące społecznie etykiety.
Kiedy etykiety są powiązane z wynikami testowymi, należy bardzo starannie przeanalizować znaczenia poszczególnych etykiet i unikać wynikających z tego powodu niepotrzebnych konsekwencji stygmatyzacji. Na przykład wykorzystanie etykiety „niezdolny” przy podejmowaniu decyzji, czy osoba badana może brać udział w postępowaniu sądowym, jest właściwe w wypadku osób, które słabo wypadły w testach. Natomiast gdyby ta sytuacja dotyczyła testów podstawowych umiejętności czytania i pisania, to należałoby raczej zastosować etykietę „niskie umiejętności” niż „niezdolny”, ponieważ ostatnie określenie jest dosyć ogólne i może być poniżające.
Standard 8.9.
Jeżeli wyniki testowe są wykorzystywane do podejmowania decyzji o osobie badanej, do przekazania jej określonych zaleceń lub do zarekomendowania jej komuś trzeciemu, to osoba badana lub jej prawni opiekunowie mają prawo do otrzymania kopii każdego raportu dotyczącego wyników testowych lub interpretacji wyników testowych, chyba że osoba badana zrezygnuje z tej możliwości lub jest to zakazane przez prawo.
W niektórych przypadkach osoba badana może zostać poinformowana o tym, kiedy raport z badania zostanie przekazany innym osobom (np. prowadzącemu psychologowi czy psychiatrze), które objaśnią jej znaczenie otrzymanych wyników.
W profesjonalnym wykorzystaniu wyników indywidualnego badania testowego, kiedy osoba badana otrzymuje kopię raportu, to ktoś inny do tego powołany powinien te wyniki zinterpretować. Zasada ta obowiązuje nawet wtedy, kiedy wyraźnie napisano, że osoba badana może nie wszystko zrozumieć bądź też zadawać pytania niezwiązane bezpośrednio z raportem.
Standard 8.10.
Jeżeli w testowaniu na potrzeby edukacyjne lub na potrzeby udzielania licencji i przyznawania certyfikatów może istnieć konieczność przedłużenia czasu, w jakim osoba badana powinna zostać poinformowana o otrzymanych wynikach (np. z powodu wątpliwości co do jej zachowania w czasie testowania i konieczności wyjaśnienia tej sprawy), to należy jej wyjaśnić przyczyny takiej decyzji. Trzeba także zrobić wszystko, aby przyspieszyć wydanie opinii i starać się zabezpieczyć prawa osoby badanej. Kiedy postępowanie wyjaśniające zostanie zakończone, osoba badana powinna zostać poinformowana o podjętej decyzji.
Standard 8.11.
Jeżeli w wyniku testowania na potrzeby edukacyjne lub na potrzeby udzielania licencji i przyznawania certyfikatów zostanie podjęta decyzja o unieważnieniu lub niebraniu pod uwagę wyniku osoby badanej z powodu nieprawidłowości, które nastąpiły w procesie testowania (także z powodu podejrzewania jej o niewłaściwe zachowanie), to wszystkim osobom badanym, których decyzja ta może bezpośrednio dotyczyć, należy wyjaśnić rodzaj informacji i procedury wykorzystywane w prowadzonym postępowaniu wyjaśniającym. Osoby badane powinny mieć możliwość wykazania, że ich wyniki nie powinny być unieważnione bądź niebrane pod uwagę. Na prośbę osoby badanej należy podać powody podjęcia ostatecznej decyzji.
Każda forma oszukiwania lub takiego zachowania, które ogranicza trafność i bezstronność wyników testowych, powinna stać się przedmiotem postępowania wyjaśniającego i powodem podjęcia określonych działań.
Niebranie pod uwagę czy unieważnienie wyników testowania może być spowodowane podejrzeniem o niewłaściwe zachowanie w czasie testowania lub ujawnieniem okoliczności mających wpływ na inne osoby badane, jak na przykład kradzież lub nieprzewidziane zdarzenia w procedurze badania testem.
Zawsze istnieje możliwość odwołania i należy o tym poinformować kandydatów, których wyniki mogą być poprawione lub nie będą brane pod uwagę. Niektóre organizacje zajmujące się badaniem testami oferują możliwość ponownego darmowego badania lub arbitrażu w sporze.
Standard 8.12.
Jeżeli w testowaniu na potrzeby edukacyjne lub na potrzeby udzielania licencji i przyznawania certyfikatów istnieje podejrzenie, że doszło do uchybień w procedurze testowania, to rozważając bezpośredni wpływ tego faktu na proces oceny, należy dbać o nieujawnianie tożsamości osób badanych.
Poza sytuacjami, gdy zarzut niewłaściwego zachowania zostanie postawiony przez kolegów osoby badanej, zbieranie informacji powinno być ograniczone do danych nieujawniających tożsamości osoby badanej ani jej kolegów.
Standard 8.13.
Jeżeli w testowaniu na potrzeby edukacyjne lub na potrzeby udzielania licencji i przyznawania certyfikatów pojawi się spór dotyczący wyników testowania, to osoby badane mają prawo do uczciwego traktowania i uczciwego procesu, zgodnie z konkretnymi okolicznościami. Osoby badane mają prawo do informacji o dostępnych sposobach postępowania.
Jeżeli wynik testowy otrzymany przez osobę badaną może być zostać poddany w wątpliwość, może być nietrafny, osoba badana domaga się ponownej oceny badania testowego lub pojawiają się inne przesłanki dotyczące procesu testowania, oceniania, czy prezentowania wyników, to osoba badana ma prawo znać typowe, skuteczne sposoby postępowania przy odwoływaniu się od decyzji osoby badającej czy osoby wykorzystującej wyniki testowe.
W zależności od rodzaju konsekwencji dotyczących testu, sposoby te mogą sprowadzać się do wewnętrznego przejrzenia przez osobę badającą wszystkich istotnych danych, do niefo0rmalnej rozmowy z osobą badaną, a nawet do oficjalnego przesłuchania. Im większe są ewentualne konsekwencje, tym szerszy powinien być zakres formalnej ochrony dostępnej osobie badanej.
Badani powinni być również świadomi dostępnych sposobów postępowania, regulacji dotyczących opłat, czasu oczekiwania na rozwiązanie problemu oraz wszelkich innych konsekwencji.
W niektórych programach badania testami zaleca się, aby osobę badaną reprezentował prawnik, nawet jeżeli wiąże się to z dodatkowymi ponoszonymi przez tą osobę kosztami.
1