1. Ochrona informacji w aktach prawa międzynarodowego
Prawo do wolności informacji jest uznawane przez prawo międzynarodowe jako podstawowe prawo człowieka. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka) oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ (nazywany Paktem Praw Człowieka) przyjmuje jako regułę swobodny dostęp do informacji. Prawo międzynarodowe dopuszcza jednak możliwość, uregulowanego ustawą, ograniczenia dostępu do informacji w określonych sytuacjach. Zgodnie z Deklaracją dostęp do informacji podlega ograniczeniom wyłącznie w celu zapewnienia uznania i poszanowania praw i wolności innych oraz w celu czynienia zadość słusznym wymaganiom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. Konwencja zaś przewiduje ograniczenie prawa do informacji w celu zapewnienia ochrony interesów bezpieczeństwa narodowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ochrony porządku i ze względu na konieczność zapobiegania przestępstwom, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw osób trzecich, ze względu na konieczność zapobiegania rozpowszechnianiu informacji poufnych, a także w celu zachowania autorytetu i bezstronności władzy sądowniczej. Natomiast Pakt Praw Człowieka jako przesłanki dopuszczające ograniczenie dostępu do informacji wskazuje poszanowanie praw i dobrego imienia osób trzecich, ochronę bezpieczeństwa narodowego, porządku publicznego, zdrowia i moralności publicznej.
Przepisy prawa międzynarodowego chroniąc informację działają w dwóch kierunkach. Z jednej strony zabezpieczają prawo do wolności wypowiedzi i otrzymywania informacji, z drugiej -ograniczają je. Należy w tym miejscu podkreślić, że prawo międzynarodowe swobodę w dysponowaniu prawem do informacji przyznaje jednostce, wolno jej czynić wszystko z wyjątkiem tego co prawo zakazuje. Natomiast państwu wolno, w sposób władczy, ograniczać obywatelom dostęp do informacji tylko w zakresie ściśle określonym w ustawie, przy zachowaniu standardów w zakresie ochrony informacji wypracowanych przez społeczność międzynarodową np. w rezolucjach Rady Europy nr (73)22 i nr (74)29 dotyczących danych osobowych gromadzonych w elektronicznych bankach danych, w sektorze prywatnym i publicznym; w Konwencji nr 108 z 28 stycznia 1981 r. o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych czy sporządzoną w Brukseli w dniu 6 marca 1997 r. Umową miedzy Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego o ochronie informacji.
2. Ochrona informacji niejawnych w polskim prawie
Konstytucja RP określa w art. 61 prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne - także samorządu terytorialnego, zawodowego, jak również osób i jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem Skarbu Państwa i mieniem komunalnym. Ograniczenia tego prawa mogą być wprowadzone wyłącznie w ustawach ze względu na ochronę bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ważnego interesu gospodarczego państwa oraz wolności i praw innych osób.
W zakresie regulacji prawa do informacji Konstytucja jest zgodna z uznanymi aktami prawa międzynarodowego - przyjmuje jako regułę dostęp do informacji a ograniczenie dostęp do niej traktuje jako konieczny wyjątek.
Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych jest aktem prawnym precyzującym okoliczności ograniczenia prawa do informacji o działalności organów władzy publicznej. Z uwagi na wyjątkowy charakter wprowadzonych przez nią ograniczeń, nie należy jej przepisów interpretować rozszerzająco, a wręcz przeciwnie - zawężająco.
Przepisy ustawy mają zastosowanie do:
- organów władzy publicznej, w szczególności:
- Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej Polskiej,
- Prezydenta RP,
- organów administracji rządowej,
- organów jednostek samorządu terytorialnego,
- sądów i trybunałów,
- organów kontroli państwowej i ochrony prawa;
- Sił Zbrojnych RP;
- Narodowego Banku Polskiego i banków państwowych;
- państwowych osób prawnych i innych niż wymienione w pkt. 1) - 3) państwowych jednostek organizacyjnych;
- przedsiębiorców, jednostek naukowych lub badawczo - rozwojowych, ubiegających się o zawarcie lub wykonujących umowy związane z dostępem do informacji niejawnych, albo wykonujących na podstawie przepisów prawa zadania na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, związane z dostępem do informacji niejawnych.
Przedmiotowa ustawa określa zasady ochrony informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową lub służbową (niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania), a w szczególności:
organizowania ochrony informacji niejawnych,
klasyfikowania informacji niejawnych,
udostępniania informacji niejawnych,
postępowania sprawdzającego, w celu ustalenia, czy osoba nim objęta daje rękojmię zachowania tajemnicy,
szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych,
ewidencjonowania, przechowywania, przetwarzania danych uzyskiwanych w związku z prowadzonymi postępowaniami o ustalenie rękojmi zachowania tajemnicy (w zakresie określonym w ankiecie bezpieczeństwa osobowego oraz w ankiecie bezpieczeństwa przemysłowego),
organizacji kontroli przestrzegania zasad ochrony informacji niejawnych,
ochrony informacji niejawnych w systemach i sieciach teleinformatycznych,
stosowania środków fizycznej ochrony informacji niejawnych.
Przepisy Ustawy o ochronie informacji niejawnych zgodnie z art. 1 ust. 3 nie naruszają przepisów innych ustaw o ochronie tajemnicy zawodowej lub innych tajemnic prawnie chronionych. Tajemnice takie podlegają ochronie zgodnie z procedurami określonymi w ustawach regulujących te tajemnice.
Za ochronę informacji niejawnych odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej, w której takie informacje są wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane. Kierownikowi podlega bezpośrednio pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych, który odpowiada za zapewnienie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych. Pełnomocnik kieruje wyodrębnioną, wyspecjalizowana komórką organizacyjną do spraw ochrony informacji niejawnych (pionem ochrony), do której zadań należy:
zapewnienie ochrony informacji niejawnych,
ochrona systemów sieci teleinformatycznych,
zapewnienie ochrony fizycznej jednostki organizacyjnej,
kontrola ochrony informacji niejawnych oraz przestrzegania przepisów o ochronie tych informacji
okresowa kontrola ewidencji materiałów i obiegu dokumentów,
opracowywanie planu ochrony jednostki organizacyjnej i nadzorowanie jego realizacji,
szkolenie pracowników w zakresie ochrony informacji niejawnych.
Ponadto do obowiązków pełnomocnika ochrony należy podejmowanie działań zmierzających do wyjaśnienia okoliczności naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz zawiadamianie o tym kierownika jednostki organizacyjnej, a w przypadku naruszenia przepisów o ochronie informacji oznaczonych klauzulą poufne lub wyższą, również właściwej służby ochrony państwa.
Nad przestrzeganiem przepisów o ochronie informacji niejawnych czuwają służby ochrony państwa, którymi są Urząd Ochrony Państwa oraz Wojskowe Służby Informacyjne. Są one uprawnione do:
kontroli ochrony informacji niejawnych oraz kontroli przestrzegania przepisów wydanych w tym zakresie,
realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa systemów i sieci teleinformatycznych,
prowadzenia postępowania sprawdzającego według zasad określonych w ustawie,
ochrony informacji niejawnych wymienianych przez Rzeczpospolitą Polską z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
szkolenia i doradztwa w zakresie ochrony informacji niejawnych,
wykonywania innych zadań w zakresie ochrony informacji niejawnych, określonych odrębnymi przepisami.
Ustawa o ochronie informacji niejawnych opiera ochronę informacji niejawnych na następujących założeniach:
informacje niejawne są chronione od momentu wytworzenia przez czas określony w ustawie, uzależniony od treści informacji i przyznanej klauzuli tajności
informacje niejawne muszą być wytwarzane, przetwarzane, przechowywane lub przekazywane w warunkach uniemożliwiających ich nieuprawnione ujawnienie, co jest zapewnione przez stosowanie właściwych środków ochrony fizycznej,
informacje niejawne mogą być udostępniane w zakresie niezbędnym do wykonania pracy (służby, zlecenia, umowy lub zadania) wyłącznie osobie uprawnionej i przeszkolonej w zakresie ochrony informacji niejawnych.
2.1. Klasyfikowanie informacji niejawnych
W rozumieniu ustawy:
tajemnicą państwową - jest informacja niejawna określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych, stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów RP, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli albo narazić te interesy na znaczną szkodę,
tajemnicą służbową - jest informacja nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.
Klasyfikowanie informacji niejawnej to przyznanie jej w sposób wyraźny jednej z klauzul tajności i oznaczeniu materiału lub dokumentu, w którym jest zawarta, tą klauzulą.
Informacjom niejawnym zaklasyfikowanym jako stanowiące tajemnicę państwową nadaje się klauzulę:
ściśle tajne - gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować istotne zagrożenie dla niepodległości, nienaruszalności terytorium albo polityki zagranicznej lub stosunków międzynarodowych RP, albo zagrażać nieodwracalnymi lub wielkimi stratami dla interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli lub innych istotnych interesów państwa, albo narazić je na szkodę w wielkich rozmiarach (załącznik nr 1 do ustawy określa 30 rodzajów takich informacji, dotyczą one newralgicznych zagadnień związanych z siłami zbrojnymi, łącznością, pracą operacyjna służb i instytucji państwowych, informacji wymienianych z organizacjami międzynarodowymi i państwami oznaczonych jako ściśle tajne);
tajne - w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować zagrożenie dla międzynarodowej pozycji państwa, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli, innych istotnych interesów państwa, albo narazić je na znaczną szkodę ( załącznik nr 1 określa 40 rodzajów informacji tajnych ze względu na obronność, bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny, które dotyczą działalności sił zbrojnych, służb ochrony państwa i porządku publicznego w zakresie struktury, zadań, organizacji i pracy operacyjnej, prowadzenia dzienników korespondencyjnych, informacji wymienianych z innymi państwami oznaczonymi jako tajne oraz planowanych, wykonywanych czynnościach dochodzeniowo - śledczych, gdy ich ujawnienie mogłoby stanowić przeszkodę dla prawidłowego toku postępowania karnego, oraz 26 rodzajów informacji ze względu na ważny interes państwa, które dotyczą zagadnień finansów publicznych, techniki i technologii funkcjonowania urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych w miejscach przechowywania materiałów jądrowych, polityki zagranicznej służby dyplomatycznej).
Natomiast informacjom niejawnym zaklasyfikowanym jako stanowiące tajemnice służbową nadaje się klauzulę:
poufne - w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie powodowałoby szkodę dla interesów państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli;
zastrzeżone - w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować szkodę dla prawnie chronionych interesów obywateli albo jednostki organizacyjnej.
Klauzulę tajności przyznaje osoba, która jest upoważniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału. Osoba ta ponosi odpowiedzialność za przyznanie klauzuli tajności i bez jej zgody, albo zgody jej przełożonego klauzula nie może być obniżona lub zniesiona (materiały otrzymane z zagranicy oraz wysyłane za granicę w celu wykonania ratyfikowanych umów międzynarodowych oznacza się odpowiednią do ich treści klauzulą tajności określona w ustawie oraz jej zagranicznym odpowiednikiem). Zawyżanie lub zaniżanie klauzuli tajności jest niedopuszczalne.
Informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową podlegają ochronie w sposób określony ustawą przez okres 50 lat od daty ich wytworzenia, przy czym Rada Ministrów może określić w drodze rozporządzenia, które spośród informacji niejawnych oznaczonych klauzulą tajne przestały stanowić tajemnicę państwową, jeżeli od ich powstania upłynęło co najmniej 20 lat.
Chronione bez względu na upływ czasu pozostają:
dane identyfikujące funkcjonariuszy i żołnierzy służb ochrony państwa wykonujących czynności operacyjno-rozpoznawcze,
dane identyfikujące osoby, które udzieliły pomocy w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych organom, służbom i instytucjom państwowym uprawnionym do ich wykonywania na podstawie ustawy,
informacje niejawne uzyskane od innych państw lub organizacji międzynarodowych, jeżeli taki był warunek ich udostępnienia.
Informacje niejawne stanowiące tajemnice służbową podlegają ochronie w sposób określony ustawą przez okres: 5 lat - oznaczone klauzulą poufne, 2 lat oznaczone klauzulą zastrzeżone (o ile osoba upoważniona do podpisania dokumentu nie określi okresu krótszego).
Ustawodawca przyjął, że dokumenty wytworzone w okresie od dnia 10 maja 1990 r. do dnia wejścia w życie ustawy, zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową lub służbową i oznaczone stosownie do przepisów obowiązujących do dnia wejścia w życie ustawy klauzulami: tajne specjalnego znaczenia, tajne lub poufne, stają się na mocy tej ustawy dokumentami oznaczonymi odpowiednio klauzulami: ściśle tajne, tajne lub poufne.
Natomiast dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, wytworzone przed dniem 10 maja 1990 r. uważa się do czasu ich przeglądu za oznaczone odpowiednio wymienionymi wyżej klauzulami, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Przegląd tych dokumentów w terminie 36 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 11 marca 2002 r. jest obowiązkiem osób upoważnionych do podpisania dokumentów lub ich następców prawnych. Po upływie tego terminu dokumenty, w stosunku do których nie dokonano przeglądu, stają się jawne, z wyjątkiem dokumentów chronionych bez względu na upływ czasu, które stają się dokumentami oznaczonymi klauzulą ściśle tajne.
2.2. Środki ochrony fizycznej
Ustawa o ochronie informacji niejawnych nakłada obowiązek stosowania środków ochrony fizycznej w celu uniemożliwienia dostępu do informacji niejawnych osobom nieupoważnionym. W szczególności środki ochrony mają chronić przed:
- działaniem obcych służb specjalnych,
- zamachem terrorystycznym lub sabotażem,
- kradzieżą lub zniszczeniem materiału,
- próbą wejścia osób nieupoważnionych,
- nieuprawnionym dostępem do materiałów oznaczonych wyższą klauzulą tajności.
Zakres stosowania środków ochrony fizycznej musi odpowiadać klauzuli tajności i ilości informacji niejawnych, liczbie oraz poziomowi dostępu do takich informacji osób zatrudnionych lub pełniących służbę oraz uwzględniać wskazania służb ochrony państwa dotyczące w szczególności ochrony przed zagrożeniami ze strony obcych służb specjalnych, także w stosunku do państwa sojuszniczego.
W celu uniemożliwienia osobom nieuprawnionym dostępu do informacji niejawnych należy w szczególności:
wydzielić części obiektów tzw. strefy bezpieczeństwa, które są poddane szczególnej kontroli wejść i wyjść oraz przebywania;
wydzielić wokół stref bezpieczeństwa strefy administracyjne służące do kontroli osób lub pojazdów;
wprowadzić system przepustek lub inny system określający uprawnienia do wejścia, przebywania i wyjścia ze strefy bezpieczeństwa, a także przechowywania kluczy do pomieszczeń chronionych, szaf pancernych i innych pojemników służących do przechowywania informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową;
zapewnić kontrolę stref bezpieczeństwa i stref administracyjnych przez przeszkolonych zgodnie z ustawą pracowników pionu ochrony;
stosować wyposażenie i urządzenia służące ochronie informacji niejawnych, którym na podstawie odrębnych przepisów przyznano certyfikaty lub świadectwa kwalifikacyjne.
W uzasadnionych przypadkach dla zapewnienia informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, w szczególności rozmów i spotkań, których przedmiotem są takie informacje, wydziela się specjalne strefy bezpieczeństwa, które są poddawane stałej kontroli w zakresie stosowania środków ochrony fizycznej informacji niejawnych. Do tych stref zakazuje się wnoszenia oraz wynoszenia przedmiotów i urządzeń bez uprzedniego ich sprawdzenia przez upoważnionych pracowników pionu ochrony. Pomieszczenia znajdujące się w strefach bezpieczeństwa muszą być wyposażone w środki zabezpieczające je przed podglądem i podsłuchem.
Systemy i sieci teleinformatyczne, służące do wytwarzania, przetwarzania, przechowywania lub przekazywania informacji niejawnych, stanowiących tajemnicę państwową muszą składać się z certyfikowanych urządzeń. Przekazywanie informacji za ich pomocą może nastąpić przy stosowaniu kryptograficznych metod i środków ochrony, dopuszczonych do eksploatacji na podstawie szczególnych wymagań bezpieczeństwa. Natomiast przesyłanie informacji niejawnych bez zastosowania systemów i sieci teleinformatycznych odbywa się za pośrednictwem przewoźników zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej z dnia 26 lutego 1999 r. w sprawie trybu i sposobu przyjmowania, przewożenia, wydawania i ochrony materiałów.
Kluczową rolę w systemie ochrony fizycznej pełni kancelaria tajna. Musi być zorganizowana w wyodrębnionym pomieszczeniu, zabezpieczonym zgodnie z przepisami o środkach ochrony fizycznej informacji niejawnych. Stanowi ona wyodrębniona komórkę organizacyjną podległą bezpośrednio pełnomocnikowi ochrony, obsługiwaną przez pracowników pionu ochrony, która odpowiada za właściwe rejestrowanie, przechowywanie, obieg i wydawanie dokumentów niejawnych uprawnionej osobie. Jej organizacja musi zapewniać fizyczne oddzielenie od siebie dokumentów o różnych klauzulach i możliwość ustalenia w każdych okolicznościach, gdzie znajduje się dokument niejawny pozostający w dyspozycji jednostki organizacyjnej. Dokumenty oznaczone klauzulami ściśle tajne i tajne mogą być wydawane poza kancelarię tajną jedynie w przypadku, gdy odbiorca zapewnia warunki ochrony takich dokumentów przed nieuprawnionym ujawnieniem. W razie wątpliwości co do zapewnienia warunków ochrony dokument udostępnia się wyłącznie w kancelarii tajnej.
2.3. Udostępnianie informacji niejawnych
Informacje niejawne mogą być udostępniane wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej zleconej pracy. Rękojmia zachowania tajemnicy oznacza spełnienie ustawowych wymogów zapewnienia ochrony informacji niejawnych przed ich nieuprawnionym ujawnieniem.
Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 9 lutego 1999 r. określiła stanowiska i rodzaje prac zleconych w organach administracji rządowej, których wykonywanie może łączyć się z dostępem do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową. Również kierownik jednostki organizacyjnej jest zobowiązany do określenia stanowisk lub rodzajów prac zleconych, z którymi może łączyć się dostęp do informacji niejawnych, odrębnie dla każdej klauzuli tajności. Pełnomocnik ochrony prowadzi wykaz stanowisk i prac zleconych, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych.
Zgodnie z Ustawą o ochronie informacji niejawnych nie mogą być dopuszczone do pracy lub pełnienia służby na stanowisku albo do wykonywania prac zleconych, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, osoby nie posiadające obywatelstwa polskiego, a także skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, także popełnione za granicą, lub które nie posiadają poświadczenia bezpieczeństwa, z wyjątkiem osób, o których mowa w art. 27 ust. 2, 3, 6 i 8 (Prezydenta RP, Marszałka Sejmu i Senatu, posłów i senatorów, za wyjątkiem tych, których obowiązki wymagają dostępu do informacji oznaczonych klauzulą ściśle tajne, osób zajmujących stanowiska innych naczelnych i centralnych organów państwa i osób, wobec których odstąpiono od przeprowadzenia postępowania sprawdzającego za zgodą Prezydenta RP lub Prezesa Rady Ministrów).
Dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowisku albo zlecenie pracy, z którą wiąże się dostęp do informacji niejawnych, może nastąpić po:
przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego (specjalnego przy dostępie do dokumentów oznaczonych ściśle tajne, poszerzonego przy dostępie do dokumentów oznaczonych tajne i zwykłego przy dostępie do dokumentów oznaczonych poufne), którego celem jest ustalenie, czy osoba sprawdzana daje rękojmię zachowania tajemnicy; kończy się ono wydaniem poświadczenia bezpieczeństwa albo odmową jego wydania.
przeszkoleniu tej osoby w zakresie ochrony informacji niejawnych.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach udostępnienie informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową określonej osobie lub instytucji może nastąpić na podstawie pisemnej zgody odpowiednio Szefów Kancelarii: Prezydenta RP, Sejmu, Senatu lub Prezesa Rady Ministrów albo ministra właściwego dla określonego działu administracji rządowej lub kierownika urzędu centralnego, a w przypadku jej braku - na podstawie pisemnej zgody właściwej służby ochrony państwa. Zgodę na udostępnienie informacji niejawnych stanowiących tajemnice służbową może wyrazić na piśmie kierownik jednostki organizacyjnej , wyłącznie do informacji wytworzonych w tej jednostce. Wyrażenie zgody na udostępnienie informacji niejawnych nie oznacza zmiany lub zniesienia klauzuli tajności tej informacji oraz musi określać zakres podmiotowy i przedmiotowy udostępnienia.
Zasady zwalniania od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej i służbowej w postępowaniu przed sądami i innymi organami określają przepisy odrębnych ustaw, np. zasady zwalniania z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej i służbowej w postępowaniu karnym i w postępowaniu karno-skarbowym zawierają art. 179 i art. 180 § 1 kpk. Zgodnie z art. 179 osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. O zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy może zwrócić się sąd lub prokurator do właściwego naczelnego organu administracji rządowej. Wolno odmówić zwolnienia tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania mogło wyrządzić poważną szkodę państwu. Natomiast zgodnie z art. 180 § 1 osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.
2.4. Postępowanie sprawdzające
Celem postępowania sprawdzającego jest ustalenie czy osoba sprawdzana daje rękojmie zachowania tajemnicy, a w szczególności ustala się czy istnieją wątpliwości dotyczące:
uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzana działalności szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej,
ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko jej podatności na szantaż lub wywieranie presji,
przestrzegania porządku konstytucyjnego RP, a przede wszystkim, czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z partiami politycznymi lub organizacjami, o których mowa w art. 13 konstytucji,
zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony służb specjalnych w postaci werbunku lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji,
właściwego postępowania z informacjami niejawnymi.
W postępowaniu poszerzonym i zwykłym ustala się dodatkowo, czy istnieją wątpliwości:
związane z wyraźną różnicą między poziomem życia osoby sprawdzanej, a uzyskiwanymi przez ni dochodami,
związane z ewentualnymi informacjami o chorobie psychicznej lub innych zakłóceniach czynności psychicznych ograniczających sprawność umysłową i mogących negatywnie wpłynąć na zdolność osoby sprawdzanej do zajmowania stanowiska albo wykonywania prac związanych z dostępem do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową,
związane z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków.
Zwykłe postępowanie sprawdzające przeprowadza pełnomocnik ochrony na pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej. Obejmuje ono:
wypełnienie ankiety bezpieczeństwa osobowego przez osobę sprawdzaną,
sprawdzenie, w niezbędnym zakresie, w ewidencjach, rejestrach i kartotekach, w szczególności w Centralnym Rejestrze Skazanych oraz Kartotece Skazanych i Tymczasowo Aresztowanych, danych zawartych w ankiecie,
sprawdzenie (prowadzone na pisemny wniosek pełnomocnika ochrony przez odpowiednie służby ochrony państwa) w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie, danych zawartych w ankiecie (wyłącznie w odniesieniu do osób kandydujących na stanowiska z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą “poufne”),
sprawdzenie akt stanu cywilnego dotyczącego osoby sprawdzanej.
Poszerzone i specjalne postępowanie sprawdzające prowadzi właściwa służba ochrony państwa na pisemny wniosek osoby upoważnionej do obsady stanowiska. Poszerzone postępowanie sprawdzające obejmuje dodatkowo:
przeprowadzenie wywiadu w miejscu zamieszkania osoby sprawdzanej, jeżeli jest to konieczne w celu potwierdzenia danych zawartych w ankiecie,
rozmowę z przełożonymi osoby sprawdzanej oraz innymi osobami, jeżeli jest to konieczne na podstawie uzyskanych informacji o osobie sprawdzanej,
w uzasadnionych przypadkach sprawdzenie stanu i obrotów na rachunku bankowym oraz zadłużenia osoby sprawdzanej (w szczególności wobec Skarbu Państwa), jeżeli jest to konieczne w celu sprawdzenia danych zawartych w ankiecie.
W specjalnym postępowaniu sprawdzającym przeprowadza się jeszcze rozmowę z osoba sprawdzaną i rozmowę z trzema osobami wskazanymi przez osobę sprawdzaną w celu potwierdzenia tożsamości tej osoby.
Postępowanie sprawdzające kończy wydanie osobie sprawdzanej poświadczenia bezpieczeństwa albo odmowy wydania poświadczenia i zawiadomienie o wyniku postępowania osoby upoważnionej do obsady stanowiska.
2.5. Szkolenie w zakresie ochrony informacji niejawnych
Szkolenie w zakresie informacji niejawnych przeprowadzają funkcjonariusze i żołnierze służb ochrony państwa, według swojej właściwości, oraz pełnomocnicy ochrony w jednostkach organizacyjnych. Obejmuje ono zapoznanie z:
zagrożeniami ze strony obcych służb specjalnych działających przeciwko RP i państwom sojuszniczym, a także z zagrożeniami ze strony organizacji terrorystycznych,
przepisami dotyczącymi ochrony informacji niejawnych oraz odpowiedzialności za ich ujawnienie,
zasadami ochrony informacji niejawnych w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy lub pełnienia służby,
sposobami ochrony informacji niejawnych stanowiących tajemnice państwową oraz postępowania w sytuacjach zagrożenia dla takich informacji lub w przypadku ich ujawnienia,
odpowiedzialnością karną i służbową za naruszenie przepisów o ochronie informacji niejawnych.