Bakterie - czym są i gdzie żyją?

Bakterie to najmniejsze i najstarsze spośród znanych nam organizmów. Pojawiły się na Ziemi najwcześniej 3,4 miliarda lat temu. Komórka jest wielkości od 0,2 do 80 mikrometrów, lecz w każdej bakteria zawiera kolistą nić DNA. Otoczona błoną plazmatyczną, ścianą komórkową, oraz otoczką śluzową. Komórka zaopatrzona w fimbrie (delikatne czujki na ścianie komórki) oraz zwykle w rzęski ułatwiające ruch. Wyróżniamy różne kształty m.in. ziarniaki, laseczki, przecinkowce, śrubowce, cylindryczne, spiralne, kolonijne. Występują najczęściej w koloniach jako dwoinki, gronkowce, pakietowce, paciorkowce. Wyróżniamy bakterie właściwe, śluzowe, krętki, nitkowate. Są to najprostsze organizmy, które potrafią przeżyć we wszystkich środowiskach - nazywamy je organizmami kosmopolitycznymi. Bakterie żyją wszędzie (od 3000 m głębokości pod skorupą Ziemską, aż do 32 000 m wysokości, w głębinach oceanów gdzie temperatura wynosi ok. 100°C, a ciśnienie dochodzi do 265 atmosfer), lecz szczególnie upodobały sobie miejsca brudne. W naszych jelitach żyją ich miliony. Gdy środowisko jest niesprzyjające bakterie wytwarzają przetrwalniki, które są bardzo odporne na wysoką bądź niską temperaturę i wysychanie. Potrafią one żyć bardzo długo dzięki zapewnionym przez naturę grubym i wielowarstwowym osłonom i w znacznym stopniu odwodnionej cytoplazmie. Gdy warunki stają się lepsze przekształcają się w żywe i zdrowe bakterie.

Bakteryjne choroby zakaźne - informacje ogólne

Choroba zakaźna - jest to zmiana w budowie lub funkcjonowaniu innego organizmu wywołana przez mikroorganizmy. Mikroorganizmy zdolne do wywołania choroby nazywamy patogenami. Patogeny są zdolne do zainfekowania swojego gospodarza i wywołania u niego choroby. Może być ona spowodowana przez produkty wytwarzane przez bakterie, np. toksyny, lub reakcję immunologiczną wywołaną obecnością bakterii. Ból, gorączka, zaczerwienienie to typowe objawy choroby bakteryjnej. Istnieje wiele specjalistycznych określeń związanych ze zdolnością bakterii do wywoływania chorób. Oto niektóre z nich:

• Kolonizacja - zasiedlenie przez bakterie określonego miejsca w gospodarzu i namnożenie się w nim.

• Infekcja (zakażenie) - zasiedlenie przez patogena określonego miejsca i namnożenie się w gospodarzu.

• Nosicielstwo bezobjawowe - zakażenie bakteriami chorobotwórczymi bez objawów choroby.

• Infekcja ogólnoustrojowa - zakażenie obejmujące cały organizm.

• Posocznica - obecność bakterii i wytwarzanych przez nie produktów we krwi.

• Toksemia - zatrucie spowodowane obecnością toksyn we krwi.

Patogen musi być zdolny do przenoszenia się między gospodarzami i do ich zasiedlania. Musi więc mieć możliwość zakażania nowych organizmów, zdobywania w nich pokarmu i mnożenia się, jednocześnie unikając układu odpornościowego (lub niszcząc go). Cechy bakterii, które umożliwiają im to, nazywamy czynnikami wirulencji. Z kolei stan zdrowia gospodarza jest ważnym czynnikiem chorobotwórczości. Prawdziwymi patogenami są bakterie zdolne do zakażenia normalnych, zdrowych osobników. Jeżeli organizm jest osłabiony, wówczas może zostać zaatakowany także przez inne bakterie, zwane patogenami oportunistycznymi. Np. pseudomonas aeruginosa, niezdolny do zakażenia zdrowej skóry, może zainfekować skórę poparzoną i spowodować jej rozległe uszkodzenia. W wyniku zarażenia wirusem HIV, organizm ludzki staje się nadwrażliwy na infekcje takimi bakteriami, które dla osób zdrowych nie są patogenne.

Rodzaj choroby wywołanej przez daną bakterię zależy od miejsca w którym dochodzi do infekcji (skóra, drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowo-płciowe, tkanki lub krew). Zwykle współgra on z mechanizmem przenoszenia bakterii i ich zdolnością unikania reakcji układu odpornościowego. W przypadku wielu chorób takich jak np. błonica (choroba górnych dróg oddechowych, wywołana przez maczugowca błonicy Corynebacterium diphteriae), tężec (infekcja głębokich ran wywołana przez laseczkę tężca Clostridium tetani), czy cholera (infekcja przewodu pokarmowego - przecinkowiec cholery Vibrio cholerae), objawy spowodowane są wytwarzaniem przez drobnoustroje bardzo silnych toksyn, które zdolne są do wywoływania poważnych uszkodzeń komórek w miejscach odległych od miejsca zakażenia. Inne choroby, jak np. choroba weneryczna- rzeżączka, czy choroba płuc- choroba legionistów, są wynikiem zdolności bakterii do chronienia się bakterii w komórkach gospoda- rza. Niektóre bakterie mogą wywołać tylko jeden określony rodzaj choroby, dotyczy to np. przecinkowca cholery (Vibrio cholerae) albo pałeczki ksztuśca (Bordetella pertussis). Istnieją też takie, które mogą być przyczyną różnych chorób w zależności od miejsca infekcji i czynników wirulencji. Przykładem właśnie takiej bakterii jest paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes), który jest główną przyczyną ostrego zapalenia gardła. Gdy jednak bakteria wytwarza erytrotoksynę, pojawia się znaczniej poważa choroba - płonica, która powoduje tzw. wysypkę płoniczną. W niewielu przypadkach zaobserwowano iż infekcja tym paciorkowcem powoduje chorobę reumatyczną, uszkodzenie zastawek serca, lub zapalenie nerek. Uważa się, że choroby te są powodowane przez reakcje autoimmunologiczne, wywołane obecnością antygenów bakteryjnych, które są podobne do antygenów gospodarza. Nie jest to koniec możliwości tej bakterii, gdyż wykazano, iż jej szczepy powodować mogą chorobę potencjalnie śmiertelną - posocznicę.

W niektórych przypadkach identyfikacja patogena i określenie sposobu powstawania choroby jest proste. Np. objawy cholery można łatwo wytłumaczyć obecnością Vibrio cholerae w przewodzie pokarmowym i wytwarzaniem toksyny, która powoduje duże utraty wody z organizmu. Jednak nie wszystkie choroby powiązać można z drobnoustrojami, które je wywołują, np. dopiero niedawno dowiedziono, że wrzody żołądka powoduje bakteria Helicobacter pylori, wcześniej uważano iż silne kwasowe środowisko żołądka jest nieodpowiednie do rozmnażania się bakterii. Nawet w dobie ultranowoczesnych technik laboratoryjnych, niektórych szczepów bakterii nie udało się wyhodować na pożywkach i dokładnie zbadać.

Inwazja i jej sposoby - dlaczego bakterie są skuteczne?

Czego musi dokonać mikroorganizm, by wywołać infekcję? Musi dotrzeć do odpowiedniego miejsca w gospodarzu, w którym może przetrwać i rozmnożyć się. Musi też uniknąć mechanizmów obronnych. Czynniki wirulencji, jakimi musi dysponować dany mikroorganizm, aby doprowadzić do infekcji zależą od:

• Mechanizmu dzięki któremu bakteria dostaje się do gospodarza.

• Rodzaju kolonizowanego miejsca, a więc czy jest to błona śluzowa czy tkanki gospodarza.

Mikroorganizmy mogą być przenoszone między gospodarzami bardzo różnymi sposobami. Droga zakażenia zależy od rodzaju bakterii. Bakterie, które zdolne są do przeżycia w środowisku zewnętrznym, mogą być przenoszone z pożywieniem, wodą lub powietrzem, podczas gdy inne nie przeżyją na zewnątrz nawet paru sekund i muszą przenosić się poprzez kontakt bezpośredni. Droga przekazywania zależy też od miejsca infekcji: bakterie znajdujące się w powietrzu zyskują dostęp do dróg oddechowych m.in. do płuc i nosogardzieli. Roznoszone za pośrednictwem pokarmów i wody, mają łatwy dostęp do układu pokarmowego. Niektóre bakterie zasiedlają błony śluzowe i koncentruje się na produkcji zewnątrzkomórkowych toksyn i enzymów a jeszcze inne penetrują tkanki i błony gospodarza (np. Salmonella typhi). Często źródłem zakażenia okazuje się ugryzienie np. przez insekta.

Droga zakażenia	Organizm	Choroba	Miejsce infekcji
Powietrze	Corynebacterium Diphteriae Bordetella pertussis	błonica krztusiec	gardło (toksyna przechodzi do krwi) urzęsione komórki nabłonka w drogach oddechowych
Pokarm, woda	Vibrio cholerae Shigella dysenteriae	cholera czerwonka	przewód pokarmowy zakażenie śluzówki przewodu pokarmowej
Kontakt bezpośredni	Neisseria gonorrhoeae Mycobacterium leprae	rzeżączka trąd	układ moczowo-płciowy skóra
Przenosiciel	Borrelia sp.(kleszcze) Yersina pestis(pchły szczurze)	Borelioza dżuma	zakażenie ogólnoustrojowe krew i gruczoły limfatyczne

Tabela: Drogi przenoszenia się bakterii

Wiadomo, że przeżycie bakterii w danym gospodarzu zależy od możliwości utrzymania się w środowisku. Niemal wszystkie powierzchnie organizmu są chronione przez tzw. ruchy omywające, które przeciwdziałają przyczepianiu się bakterii do ścian komórek nabłonkowych. Bakterie patogenne mają na to sposób w postaci tzw. adhezyn, które pomagają im przyczepić się do komórki gospodarza. Wiele adhezyn wykształca się w tzw. fimbrie - długie cylindryczne twory, wystające na zewnątrz komórki. Uważa się, że niwelują one elektrostatyczne oddziaływania patogena i gospodarza. Warto wspomnieć, że niektóre szczepy tych samych bakterii wykształcają odmienne fimbrie, i dlatego zaatakować mogą tylko konkretne organizmy, np. bakteria E. Coli wywołująca biegunki, wytwarzająca adhezynę K88 może zainfekować tylko nabłonek jelitowy świni, natomiast ta, która wyposażona jest w adhezynę PAP jest niebezpieczna dla układu moczowego człowieka. Większość powierzchni organizmu jest pokryta śluzem, więc bakterie aby dostać się do komórek nabłonkowych, muszą pokonać tą barierę. Pomagają im w tym rzęski, za pomocą których mogą się poruszać, lub związki - mucynazy, które rozkładają śluz. Niezwykle pomysłowy sposób na przeżycie w ciele żywiciela znalazły bakterie typu Mycobacterium tuberculosis i L. monocytogenes. Mogą one przeżyć we wnętrzu fagocytów, co czyni je trudnymi do usunięcia. Niektóre bakterie powodują hamowanie fagocytozy lub wytwarzają otoczki uodparniające. Jeszcze inne bakterie stosują sprytny kamuflaż, starając się upodobnić do naturalnych składników gospodarza np. wytwarzanie otoczek polisacharydowych, wtedy są podobne do cukrów (E. Coli), lub okrywają się białkiem gospodarza - Staphylococcus aureus. W takim przebraniu organizm rozpoznaje intruza jako własne białko. Wreszcie znakomita broń bakterii, która polega na zmianie składnika swojej powierzchni - powoduje to taki efekt, że przeciwciała organizmu stają się nieskuteczne, gdyż nie potrafią zwalczać nowopowstałych składników.

Toksyny bakteryjne

Tradycyjne toksyny wytwarzane przez bakterie podzielić można na endotoksyny i egzotoksyny. Endotoksyny wydzielane są zazwyczaj przez bakterie gram ujemne do krwi, w wyniku działania układu immunologicznego gospodarza lub niektórych antybiotyków. Związki bioaktywne są zwyczajnym składnikiem mechanizmów obronnych i pomagają w zwalczaniu infekcji, jednak pod wpływem działania integralnego składnika błony bakterii gram ujemnych (LPS), ich ilość gwałtownie wzrasta, co jest dla organizmu toksyczne. Taką reakcję nazywa się szokiem septycznym. Jego objawy to: gorączka, problemy z krążeniem, trudności funkcjonowania narządów a w efekcie śmierć. Składniki bakterii gram + (peptydoglikan, kwasy tejchojowe) także mogą wywołać szok septyczny. Egzotoksyny natomiast to ogólna nazwa białek bakteryjnych, które są toksyczne dla komórek gospodarza i wytwarzane są przez bakterie G+ i G-. Nazwa zwyczajowa to po prostu "toksyny". Toksyny są na tyle silne, że mogą oddziaływać nawet na miejsca sporo oddalone od źródła zakażenia. W niektórych przypadkach, tj. zatrucie jadem kiełbasianym, niema nawet potrzeby kolonizacji gospodarza. Sama toksyna ma tak silne działanie, że wywołuje poważną chorobę. Ze względu na nazewnictwo toksyny podzielić można na kilka grup:

• Niektóre, szczególnie te, które są oczywistymi przyczynami choroby, w swojej nazwie zawierają właśnie nazwę bakterii, która je wytwarza, np. maczugowca błonicy

• Nazwy wskazujące na miejsce oddziaływania toksyn, np. neurotoksyny - układ nerwowy, enterotoksyny - układ pokarmowy. Toksyny aktywne w stosunku do tylko wybranych komórek to cytotoksyny.

• Niektóre toksyny oznacza się jedynie symbolem literowym, np. toksyna A u Pseudomonas aeruginosa.

• Nazwa toksyny może wywodzić się też od jej aktywności enzymatycznej, np. Cylkaza adenylanowa u Bordetella pertussis.

Większość toksyn uszkadza błonę lub działa we wnętrzu komórki gospodarza. Jest jeszcze trzecia, niewielka grupa toksyn, zwanych superantygenami, które powodują rodzaj soku septycznego. Rola toksyn wciąż jest tematem dyskusji uczonych, jednakże ustalono, że mogą mieć one znaczenie w:

• Uwalnianiu składników odżywczych z komórek gospodarza

• Niszczeniu komórek obrony immunologicznej

• Ucieczce bakterii z fagolizosomu

Najgroźniejszymi toksynami znanymi człowiekowi są bakteryjne egzotoksyny o działaniu wewnątrzkomórkowym. Niektóre z nich są białkami (jad kiełbasiany - toksyna botulinowa - hamuje uwalnianie neurotransmiterów w obwodowym układzie nerwowym), toksyna cholery działająca na jelita, indukująca silną biegunkę. Toksyny przejawiają zazwyczaj dwuskładnikową budowę, zwaną budową typu A-B. Składnik A, odpowiedzialny jest za toksyczną aktywność enzymatyczną, a składnik B wiąże się z receptorami w błonie gospodarza. Toksyny dwuskładnikowe wykazują bardzo różnorodny wachlarz działania, w zależności od białek z którymi oddziałują i bakterii, które daną toksynę wydzielają, np. bakterie Shigella dysenteriae wydzielają toksynę Shinga, która powoduje modyfikacje w podjednostce rybosomu, a w efekcie śmierć komórki. Bakterie C. botulinum wydzielają jad kiełbasiany, który powoduje porażenie wiotkie neuronów peryferycznych.

Jak się bronimy? - mechanizmy obronne człowieka

Rolą układu odpornościowego jest przede wszystkim zapobieganie inwazji drobnoustrojów, jeśli jednak dojdzie do infekcji, układ musi rozpoznać obecność obcych organizmów i działać tak, aby unicestwić je lub usunąć. Istnieją dwa czynniki tego układu:

• Obrona nieswoista, która działa natychmiast przeciwko większości mikroorganizmów.

• Indukowana obrona swoista, w której biorą udział limfocyty T i przeciwciała, działa po wykryciu patogenu lub antygenu.

Obrona	Miejsce	Funkcja
bariery mechaniczne	skóra, błony śluzowe, mucyna	zapobiegają penetracji bakterii
mechaniczne usuwanie	łzy, mocz, śluz, ślina, kaszel, kichanie, przepływ płynów	usuwanie bakterii i zapobieganie przyczepianiu się
PH	kwasy tłuszczowe na skórze, kwas żołądkowy	uniemożliwianie wzrostu bakterii
Lizozym	większość tkanek ciała	rozkład peptydoglikanu
Laktoperoksydaza	błony śluzowe, lizosomy	zabija bakterie tworzące szkodliwe rodniki ponadtlenkowe
Laktoferyna	powierzchnia śluzówek	chelatuje żelazo niezbędne do wzrostu bakterii
normalna mikroflora	skóra i większość powierzchni śluzowych z wyjątkiem płuc	rywalizuje o miejsce kolonizacji
Fagocytoza	neutrofile we krwi/tkankach makrofagi w tkankach i płucach	pobierają i niszczą bakterie
układ dopełniacza	krew, tkanki - aktywowany obecnością bakterii lub antygenu	przyciąganie fagocytów, wzmaganie fagocytozy

Tabela: Składniki nieswoistej odpowiedzi immunologicznej

Powyższa tabela ilustruje nam typy odpowiedzi immunologicznej nieswoistej, kiedy drobnoustroje są na bieżąco niszczone lub wydalane z organizmu. Kiedy jednak stanie się tak, że organizm zostanie zainfekowany, w gospodarzu może zostać zaindukowana wysoce wydajna odpowiedź obronna. Odpowiedź immunologiczna może być typu humoralnego w postaci przeciwciał wytworzonych przez limfocyty B, lub typu komórkowego warunkowana przez limfocyty T. Limfocyty B i T mogą rozpoznawać i wiązać obce cząsteczki antygenów. Przy pierwszym kontakcie z antygenem odpowiedź trwa ok. 5-7 dni. W tym czasie powstają tzw. komórki pamięci, które przyspieszają reakcję przy ponownym kontakcie z antygenem.

• Przeciwciała - inaczej immunoglobiny - zwiększają fagocytozę, aktywują dopełniacz, neutralizują toksyny, inaktywują białka, hamują wiązanie się toksyn i bakterii z powierzchnią.

• Odpowiedź komórkowa - Limfocyty T stymulują limfocyty B do wytwarzania przeciwciał antygenowych. Limfocyty Tcytotoksyczne zabijają komórki z obcym antygenem (zarażone). Limfocyty T supresyjne hamują odpowiedź immunologiczną

Walka z zakażeniami bakteryjnymi

Najlepszym sposobem walki z chorobami bakteryjnymi są działania służby zdrowia i służb sanitarnych, mające na celu usuwanie bakterii patogennych z wody i żywności oraz redukowanie ich liczby w środowisku. Również poprawa warunków mieszkaniowych i sposobu odżywiania wpływa dodatnio na zdrowie ludzi i ich odporność na infekcje. W ciągu ostatnich 50 lat śmierć z powodu chorób bakteryjnych stała się rzadkością w krajach rozwiniętych, gdyż przedsięwzięto środki mające na celu zmniejszenie możliwości rozprzestrzeniania się patogenów w środowisku człowieka. Jeszcze nawet przed wprowadzeniem antybiotyków nastąpiło zmniejszenie liczby pewnych chorób, takich jak gruźlica, dzięki działaniom służby zdrowia, zapobiegającym rozprzestrzenianiu się prątka gruźlicy - Mycobacterium tuberculosis. W krajach rozwijających się, gdzie nie ma odpowiednich warunków sanitarnych i higienicznych, natomiast występuje niedożywienie, choroby bakteryjne są wciąż główną przyczyną śmierci.

Przykłady strategii stosowanych do zwalczania chorób bakteryjnych:

Zapobieganie rozprzestrzenianiu się bakterii wewnątrz populacji:

• Usprawnienie uzdatniania wody i usuwania ścieków zapobiega chorobom przenoszonym przez wodę, takim jak cholera.

• Wprowadzenie przepisów kontroli sanitarnej żywności hamuje choroby przenoszone przez żywność, np. dur brzuszny

• Zmniejszenie przeludnienia zapobiega przenoszeniu się chorób drogą kropelkową, np. gruźlica.

• Zwalczanie przenosicieli (szczurów, komarów) zapobiega przenoszeniu chorób przez zwierzęta.

• Szczepienia zmniejszają częstość występowania bakterii w środowisku.

• Edukacja podnosi ogólny poziom higieny w społeczeństwie.

Polepszenie stanu zdrowia poszczególnych osobników:

• Lepsze odżywianie zwiększa odporność na choroby.

• Szczepienia chronią ludzi przed zakażeniem ludzi konkretną bakterią.

• Antybiotyki są skutecznymi lekami na choroby bakteryjne.

Przegląd wybranych bakterii chorobotwórczych

BAKTERIE (rodzaje i przedstawiciele)

Pseudomonas - Bakterie gram-, urzęsione biegunowo, tlenowe, często wytwarzają barwniki. Hydrolizują liczne białka, tłuszcze i cukrowce a także inne związki organiczne. Są z reguły bardziej oporne na antybiotyki i środki dezynfekcyjne niż drobnoustroje z rodziny Enterobacteriales. Chorobotwórczymi dla człowieka i zwierząt domowych są pałeczki ropy błękitnej - Pseudomonas aeruginosa.

Pseudomonas aeruginosa - pałeczka G-, dysponuje antygenami H i O oraz zewnątrzkomórkowymi toksynami. Jest to bakteria mało złośliwa, lecz w przypadku infekcji trudna do leczenia. Jest na ogół bardziej oporna na antybiotyki i środki dezynfekcyjne niż inne pałeczki. Tylko część szczepów wrażliwa na chloromycetynę i neomycynę, najbardziej skuteczna jest polimaksyna B, lecz w dużych ilościach.

Aeromonas - różni się od pseudomonas tym, że nie wytwarza barwników, fermentuje wiele cukrów, jest słabo chorobotwórczy, ale w dużych stężeniach potrafi być agresywny, żyje w środowisku wodnym, zazwyczaj odpowiedzialny za schorzenia ryb, u człowieka chorobotwórczy warunkowo.

Vibrio - cylindryczne, zakrzywione drobnoustroje G- kształtu litery S, przecinka na krótkiej spirali. Poruszają się za pomocą małej rzęski osadzonej biegunowo, są beztlenowe lub mikroaerofilne.

Vibrio comma - wywołuje u ludzi bardzo groźne schorzenie jelit, tzw. cholerę azjatycką, występującą w pd. Azji, np. w Indiach. Inne bakterie chorobotwórcze z rodzaju Vibrio to np.: Vibrio hepatis, czy Vibrio foetus, są to jednak szczepy groźne głównie dla zwierząt.

Escherichia - proste, okołorzęse pałeczki, nie są kwasoodporne, posiadają zazwyczaj mikrootoczkę, fermentują laktozę z wytworzeniem gazu glukozy.

Escherichia coli - jest typowym drobnoustrojem jelit ludzi i zwierząt. Do organizmu dostaje się poprzez kontakt ze ściekami, kałem lub moczem. Są to pałeczki, czasem mogą być owalne a czasem mocno wydłużone. Adaptują się dobrze w środowisku tlenowym. Bakteria ta jest oporna na działanie środków dezynfekcyjnych i barwników bardziej niż bakterie G+, jest jednak podatna na penicylinę, ampicylinę oraz polimyksynę B. Obecnie stwierdza się wzrost wtórnej oporności nowych szczepów na antybiotyki, np. tetracyklinę. Oporność jest cechą plazmidową, może być nabyta przez brak kontaktu z antybiotykiem.

Salmonella - pałeczki G-, z reguły psiadają rzęski i pile, możliwość wystąpienia mikrootoczki. Rozwijają się w warunkach tlenowych, wytwarzają siarkowodór. Odporne na barwniki, poddają się jednak działaniu środków dezynfekujących. Potrafią długo przeżyć w wodzie - nawet do 119 dni, prócz tego w glebie, w paszach i w kale. Odporne na antybiotyki jak erytromycyna i penicylina. Zwalczać je można za pomocą neomycyny, chloromycetyny i polimyksyny.

Salmonella należą obok Shigella do najbardziej chorobotwórczych rodzajów rodziny Enterobacteriaceae, przy czym Shigella jest niebezpieczna tylko dla człowieka, natomiast Salmonella dla człowieka, ssaków, ptaków a nawet płazów. U ludzi powoduje ona takie choroby jak np. dur brzuszny (Salmonella typhi), czy ciężkie zatrucia pokarmowe (Salmonella typhimurium, Salmonella choleraesuis). Występowanie jest niestety dość powszechne. Mogą być nimi zakażone zamknięte zbiorniki wodne, stawy, rzeki ze spływem ście- ków, wybiegi dla zwierząt, gleba czy magazyny pasz (poprzez gryzonie).

Pasteurella - owalne pałeczki G-, rosnące w warunkach tlenowych lub beztlenowych.

Pasteurella multocida - drobne pałeczki, wykazujące dużą wielopostaciowość - od ziarniaków do krótkich nici. Nie mają rzęsek, często otoczone powłoką z kwasu hialuronowego. Stosunkowo oporna na temperaturę i środki dezynfekujące, daje się usunąć z pomocą antybiotyków takich jak chloromycetyna i tetracyklina. Oporna na penicylinę i częściowo na neomycynę. Jest to bakteria bardzo inwazyjna i agresywna, jednakże dużo bardziej niebezpieczna dla zwierząt, powoduje masowe pomory drobiu i bydła. U ludzi wystąpić może choroba Tularemia - zakażenie przebiega drogą kropelkową poprzez kontakt z płynami ustrojowymi zarażonego zwierzęcia. Objawy to gorączka połączona często z obrzękiem węzłów chłonnych.

Pasteurella yersina - powoduje pseudotuberkulozę gryzoni lub dżumę u ludzi. Dżuma jest najniebezpieczniejszą chorobą bakteryjną dla ludzi o bardzo dużej śmiertelności. Epidemię dżumy u ludzi poprzedza epizootia dżumy szczurów. Ze szczurów na ludzi chorobę przenoszą pchły, powodując postać gruczołową lub posocznicę dżumową. Chorzy mogą zarażać innych drogą kropelkową, powodując bardzo niebezpieczną postać płucną.

Rodzina Micrococaceae

Staphylococcus - ziarniaki o okrągłych lub owalnych komórkach, są G+, nie posiadają rzęsek. W preparatach tworzą skupienia w postaci gron i łańcuszków. Gronkowce są przeważnie chorobotwórcze. Jedną z głównych cech chorobotwórczości jest wytwarzanie i wydzielanie toksyn koagulazy i hemolizyny. Właśnie wytwarzanie tych dwóch związków decyduje czy gronkowiec jest chorobotwórczy czy nie (odmiany białe wytwarzają te enzymy, odmiany żółte nie).

Staphylococcus aureus - o wymiarach decyduje często rodzaj szczepu, np. gronkowce występujące w ślinie są większe od innych. Odmiany chorobotwórcze są zazwyczaj dużo bardziej aktywne biochemicznie i wytwarzają fosfatazę oraz toksyny. Bakterie odporne na wysychanie, solenie i temperaturę (nawet 60 stopni C przez 30 minut). Raczej wrażliwe na środki odkażające. Nowe fagotypy wykazują oporność na antybiotyki penicylinę i tetracylkinę dzięki przekazywaniu drogą transdukcji genów oporności plazmidów. Wrażliwe na barwniki akrydynowe. Chorobotwórcze gronkowce wytwarzają szereg egzo- toksyn oddziaływujących na makroorganizmy, szczególnie na ludzi. Są przyczyną czyraków, posocznic, ropowic, ropnych zapaleń różnych narządów oraz zatruć pokarmowych.

Streptococcus - są to owalne ziarniaki G+ układające się w dłuższe lub krótsze łańcuszki. Dzielą się na nieszkodliwe gatunki jak np. S. Viridans i gatunki bardzo chorobotwórcze, m.in. Streptococcus pyogenes. Paciorkowce są dość odporne na wysychanie, szczególnie w surowicy krwi i ropy, lecz są bardzo wrażliwe na antybiotyki typu penicylina, erytromycyna, tetracyklina, chloromycetyna i sulfonamidy. Obecnie obserwuje się już niestety szczepy uodpornione na niektóre antybiotyki. Prócz wymienionych cech, wrażliwe są również na sól i żółć. Paciorkowce powodują liczne choroby u zwierząt, u ludzi natomiast mogą być przyczyną kulawek młodzieży, zapalenia płuc, czy zapaleń przyrannych.

Bacillus - przeważnie urzęsione, wytwarzające spory laseczki tlenowe G+, szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Zazwyczaj żyją w glebie, mogą jednak niszczyć żywność i paszę i powodować zatrucia pokarmowe a także powodować znacznie poważniejsze schorzenia.

Bacillus anthracis - duże laseczki G+ wywołujące bardzo niebezpieczną chorobę - wąglika. U człowieka w przypadku zakażenia doskórnego występuje tzw. czarna krosta - pastula maligna. Zakażenie doustne powoduje ciężką, jelitową postać wąglika. Zakażenie pyłowe górnych dróg oddechowych prowadzi do najgroźniejszej odmiany płucnej. Bakterie te wrażliwe są na temperaturę - giną po paru minutach w 60°C. W gnijącym materiale utrzymują się parę dni. Z kolei spory tych bakterii są niezwykle odporne na ciepło, mogą wytrzymać przez kilka minut w temp. 100°C. Niszczyć je można antybiotykami typu erytromycyna, penicylina i innymi o szerokim spektrum działania. Oporne są na polimiksynę B.

Clostridium - ma postać krótszych lub dłuższych laseczek ,wytwarza okrągławe spory. Barwi się G+, lecz jest to cecha labilna, która może przejść w G-, niektóre wytwarzają otoczkę. Wywołują u ludzi i zwierząt niebezpieczne choro- by układu pokarmowego, np. zatrucie jadem kiełbasianym (Clostridium botulinum), zatrucia pokarmowe ludzi (Clostridium perfringens) a także toksyinfekcje i zakażenia przyranne - zgorzel gazowa, prócz tego tężec (Clostridium tetani)

Mycobacterium - cienkie, proste lub lekko skrzywione cylindryczne komórki, trudno się barwią - do barwienia używa się specjalnych metod. Rodzaj ten obejmuje liczne, bardzo zmienne gatunki, które są chorobotwórcze. Zakażenia tymi prątkami należą do skomplikowanych, dlatego nazywa się je zakażeniami atypowymi. Prątki jak inne bakterie są mało odporne na temperaturę, gotowanie i promienie UV szybko je degradują, są jednak bardzo odporne na wysychanie. Z antybiotyków wrażliwe są na streptomycynę, viomycynę, cykloserynę, rifampicynę oraz syntetyczne chemioterapeutyki.

Mycobacterium tuberculosis - powoduje powstawanie gruzełków w narządach (stąd gruźlica), czasem ropni i zwapnień. Może dotyczyć płuc, przewodu pokarmowego, narządów rozrodczych itp.

Treponema - są to bardziej regularne w budowie, spiralne, ruchliwe drobnoustroje. Najważniejszy gatunek to Treponema pallidum, krętek blady, wywołujący u ludzi najgroźniejszą z chorób wenerycznych - kiłę (syphilis). Zakażenie następuje poprzez kontakt płciowy.

Leptospira - spiralne drobnoustroje o bardzo regularnych skrętach i haczykowa- to zagiętych końcach w postaci litery C lub S. Wrażliwe na wysychanie i pro- mienie słoneczne a także wyższe temperatury. Środki dezynfekujące nawet w niskich stężeniach łatwo dają sobie z nimi radę. Najgroźniejsza dla ludzi jest Leptospira icterohaemorrhagiae, która wywołuje śmiertelną żółtaczkę krwotoczną, oraz gorączkę błotną o objawach grypowo-durowych.

---