Terminologia specjalistyczna

PISMO

Najważniejszą właściwością pisma jest jego czytelność, na którą składa się wiele czynników:

- przede wszystkim: stopień pisma, który dobiera się stosownie do formatu i przeznaczenia druku oraz rozmiaru zadrukowanej powierzchni

- wielkość oczka i odsadek, które dobiera się stosownie do wielkości średniej wysokości pism

- wewnętrzna i zewnętrzna jasność pisma, która zależy od grubości i wzajemnej odległości elementów pisma, szerokości i odstępów między literami

- długość wiersza, która jest proporcjonalna do stopnia pisma i formatu druku

- szczegóły kształtów pisma i różnice w grubości kresek oczka (kontrast), które są określone przez charakter rysunku pisma

- znaki diakrytyczne i elementy ozdobne, które ułatwiają rozpoznanie liter

- odstępy międzywyrazowe, których wielkość musi być odpowiednio dobrana do pisma i nie może przekroczyć wartości minimalnej i maksymalnej

- kształt początkowych i końcowych kresek znaków

- zabarwienie i powierzchnia papieru - nie każde pismo nadaje się do każdego typu papieru

- rodzaj oświetlenia

- długość wersu (nie za długi, nie za krótki)

KLASYFIKACJA PISM DRUKARSKICH

Rodzina danego pisma należy do podgrupy, grupy i klasy pism. Taki podział nazywa się klasyfikacją pism. Kroje pisma zostały odpowiednio sklasyfikowane, ze względu na łączące je podobieństwa oraz różnice. A wiedza na ten temat jest niezbędna każdemu profesjonaliście. Brakuje jednak jednoznacznego podziału pism, który obowiązywałby na całym świecie. W Europie najczęściej stosuje się system klasyfikacyjny ustalony przez Maximiliena Vota z Francji lub niemiecki system DIN.

Międzynarodowa klasyfikacja, zgodna z niemiecką normą DIN 16518

1-2. Antykwy renesansowe. Duże litery wzorowane na kapitale rzymskiej, a małe na minuskule karolińskiej.

3. Antykwy barokowe. Powstały w Holandii, światłocień, przyczynił się Baskerville.

4. Antykwy klasycystyczne. Powstały we Włoszech i Francji w XVIII-XIX wieku, prostota, szeryfy w kształcie cienkich kresek.

5. Antykwy linearne z szeryfami (Egipcjanka)

6. Antykwy linearne bezszeryfowe (grotesk)

7. Odmiany antykwy

8. Pisanki

9. Kroje gotyckie: tekstura, rotundka, szwabacha, fraktura, fraktura pisanka

10. Kroje pism pozałacińskich

11. Pisma ozdobne i reklamowe. Inicjały

Polska norma z 1973 r. przewiduje następujący podział na podstawowe 4 klasy pism drukarskich:

- pisma jednoelementowe (m.in. antykwy linearne szeryfowe i bezszeryfowe)

- pisma dwuelementowe (m.in. antykwy renesansowe, barokowe, klasycystyczne)

- pisanki (kaligraficzne i inne)

- inne pisma (zwyczajne, stanowiące warianty typów nie zakwalifikowanych do grup 1-3, oraz zdobione, stanowiące warianty typów nie zakwalifikowane do grup 1-4)

Każda klasa dzieli się na 2 grupy:

- jednoelementowe (kreski liter o takiej samej grubości)

- dwuelementowe (kreski liter mają zróżnicowaną grubość)

Obie grupy mają 2 podgrupy:

- proste

- pochyłe

W każdej klasie, grupie i podgrupie występują pisma szeryfowe i be szeryfowe.

Krój pisma - charakterystyczny kształt graficzny kompletu znaków drukarskich. Obraz graficzny liter, cyfr, znaków interpunkcyjnych i innych jest wspólny dla każdego kroju.

Cechą typową kroju jest dukt, czyli:

- rytm grubych i cienkich elementów liter

- ich zakończeń

- kątów pochylenia

- długość dolnych i górnych wydłużeń

- proporcji szerokości do wysokości

Krój pisma może zawierać kilka odmian. Odmiany krojów pism różnią się grubością elementów, ich pochyleniem, szerokością. Razem tworzą rodzinę kroju pisma.

Garnitur pisma - wszystkie stopnie danego kroju pisma.

Pismo można wyróżnić na wiele sposobów za pomocą:

- stylu (rysunku)

- stopnia (rozmiaru)

- duktu (grubość pisma)

- nachylenia (kursywy)

- szerokości znaku

- r o z s p a c j o w a n i e

- WERSALIKI

- podkreślenie (w wyjątkowych przypadkach)

-podstawowy krój pisma to pismo zwykłe, używane do składanie prostego tekstu;

wyróżniamy podstawowe odmiany pisma: grube, półgrube, kursywę i kapitaliki (litery wersalikowe wielkości średniej wysokości pisma tekstowego);

pismo akcydensowe to pismo różnych krojów i o specyficznym rysunku, wykorzystywane do składanie druków okolicznościowych oraz typografii artystycznej;

pismo tytułowe wykorzystywane do składania tytułów, często pokrywa się z wybranym podstawowym krojem pisma, ewentualnie z pismem akcydensowym;

pismo plakatowe używane jest przeważnie do składu plakatów, reklam i billboardów. Ich rysunek dostosowany jest do wykorzystania w ekstremalnie dużych stopniach z małymi odstępami pomiędzy wierszami.

Zestawianie różnych krojów pism:

- bardzo ważna jest umiejętność projektanta;

- można stosować zasadę jednej rodziny pism do całego projektu, będzie poprawnie, ale ciekawszy efekt osiągniemy łącząc poszczególne kroje.

- wybierając krój do publikacji musimy zwrócić uwagę na to, aby:

• krój był bardzo czytelny (wszystkie rodziny pism tzw. klasycznych charakteryzują się wysokim stopniem czytelności)

• dokonany wybór powinien uwzględniać także charakterystykę treści (pisma szeryfowe do opracowań przeznaczonych do długiego czytania, rodziny pism jednoelementowych, tzw. grotesków, do publikacji dynamicznych - reklamowych, informacyjnych)

- przy zestawianiu krojów pism najlepiej używać dwu najbardziej kontrastujących ze sobą rodzin. Trzeba pamiętać, że aby osiągnąć dobry efekt, trzeba zestawić ze sobą dwa zdecydowanie różne kroje. Niewielkie różnice dadzą słaby efekt graficzny i sprawią, że będziemy mieli wrażenie konfliktu, a nie kontrastu;

- bardzo ważna jest także konsekwencja w stosowaniu danych krojów w całej pracy, np. do tytułów bezszeryfowy krój Franklin Gothic Demi, a do tekstu dwuelementowy Times.

Budowa litery:

Światło, linia akcentów, szeryf, punca (środek „o”), kreska główna, górne wydłużenie litery, dolne wydłużenie litery, główna linia pisma…

MIKROTYPOGRAFIA (na podst. Jost Hochuli: Detal w typografii, Kraków 2009):

Punkt typograficzny - najmniejsza podstawowa jednostka 0,37594 mm ~0,376 mm

Cycero - 12 punktów (ok. 4,5 mm)

Kwadrat - 48 punktów (ok. 18 mm)

Miary typograficzne stosujemy do określania stopnia pisma, wcięcia akapitowego, odstępu między wierszami (interlinie)

Wcięcie akapitowe - miara: firet - równy wielkości danego pisma (pozostałość po materiale justunkowym ślepym)

Spacja

Półfiret - przy 10: 5 punktów

Interlinia

Font - zbiór wszystkich znaków dla danego alfabetu, danego kroju i stopnia pisma (np. maszyna do pisania)

Typografia detalu:

1. litera

2. odstęp międzyliterowy

3. wyraz

4. odstęp międzywyrazowy

5. wiersz

6. odstęp międzywierszowy

7. kolumna

Proces czytania:

Wprawny czytelnik czyta, przenosząc wzrok skokowo wzdłuż wierszy tekstu. Te krótkie ruchy, nazywane sakkadami, oddzielone są przerwami fiksacyjnymi, w trakcie których wzrok zatrzymuje się na 0,2-0,4 sekundy. Wzrok ciągiem wielu sakkad bada wiersz, a potem jedną dużą sakkadą powraca w lewo do początku następnego wiersza. Informacja przyswajana jest tylko w momencie fiksacji.

Przy6 przeciętnej wielkości pisma, stosowanej w książkach drukowanych, sakkada obejmuje 5-10 liter, a więc w języku polskim jedno lub dwa słowa. Może się ona rozpoczynać lub kończyć także w obrębie wyrazu. Podczas przerwy spoczynkowej spośród tych co najwyżej 10 liter ostro widziane są jedynie 3-4, które znajdują się w obszarze fiksacji, a pozostałe postrzegane są przez oko niewyraźnie i tylko w powiązaniu z innymi. Jeśli sens tekstu nie jest jasny, oczy przeskakują wstecz w sakkadach regresywnych i upewniają się, co do tej pory „przeczytały”.

Im sprawniejszy jest czytelnik, tym krótszy czas spoczynku oka i dłuższe sakkady. Przy nazbyt długich sakkadach lub zbyt krótkich okresach spoczynku, czyli przy nadmiernej prędkości czytania, tekst trzeba „odgadywać”, przy czym (przynajmniej w wypadku nieskomplikowanych treści) zrozumienie ułatwia redundacja języka.

Obrazy słów, które zapisane są w pamięci wzrokowej czytelnika, odczytywane są szybciej niż obrazy nieznane.

Nauka nie wyjaśniła jeszcze, jakie sygnały wpływają na ruchy oka. Do takich sygnałów, niezależnie od innych bodźców zewnętrznych, należą z pewnością początek i koniec wiersza oraz ustępy tekstu. Warunkują one występowanie sakkad, którymi wzrok przemieszcza się na początek następnego wiersza.

Na ruch oka w procesie czytania wpływa nie tylko wizualna, lecz również językowa struktura tekstu.

LITERA:

Każda recepcja pisma - a więc także typografii - odbywa się na dwa sposoby: po pierwsze jako czytanie właściwe, czyli przetwarzanie widzianych liter w mózgu, po drugie jako (najczęściej postrzegane nieświadomie) widzenie obrazowe, które wywołuje skojarzenia z tym, co widzieliśmy przedtem i co wzbudza w nas emocje.

Osoby czytające książki odrzucają eksperymentalne rozwiązania dotyczące liter (i innych elementów typografii detalu). Takich czytelników nie interesują litery jako takie. Nie chcą oni widzieć „pięknej” czy „interesującej” czcionki, lecz zrozumieć sens zobrazowanych przez nią słów. Dlatego niemożliwe są istotne zmiany kształtu liter, których używa się w tekście ciągłym; nie mogą one być ani nazbyt „odmienne”, ani……………………

Dobrego, ponadczasowego pisma właściwie nie można jednoznacznie zdefiniować. Można jedynie wskazać kilka właściwości, które szczególnie rzucają się w oczy:

1. Rozpoznawalna „swojskość” kształtu liter, wynikająca z przyzwyczajeń czytelniczych;

2. Właściwe proporcje majuskuły i minuskuły.

3. ……..

Czytelności pisma działowego sprzyja właściwy stosunek wielkości i ciężaru optycznego majuskuły do minuskuły. Wielkie litery powinny być nieco niższe niż wydłużenia górne małych liter.

Od czasu badań przeprowadzonych przez francuskiego oftalmologa Emile'a Javala (1878) wiadomo, że oko nie zawsze musi widzieć cały znak……………………………

Jak wszystkie figury dwuwymiarowe, które postrzegane są przez nasze oko, tak i litery podlegają zasadom optyki.

Koło i trójkąt, które są dokładnie te samej wysokości, co kwadrat, wydają się od niego niższe. ………………….

W wyniku geometrycznego podziału wzdłuż poziomej osi symetrii otrzymujemy górną połowę litery, która optycznie wydaje się większa od dolnej. Dwie optycznie równoważne połowy powstają…………………………………

Kreska pozioma sprawia wrażenie grubszej niż kreska pionowa tej samej grubości. Aby kreski pionowe i poziome były optycznie zrównoważone i sprawiały wrażenie równej grubości, kreski poziome powinny być nieco cieńsze. Dotyczy to nie tylko kresek prostych, lecz także zaokrąglonych, które w najszerszym…………………..

W miejscu połączenia kreski zaokrąglonej z prostą bądź kresek ukośnych tworzonych……..

Pismo o małych stopniach musi być proporcjonalnie szersze niż pismo w dużych. Jest to wymóg optyczny, niezbędny dla zachowania optymalnej czytelności.

Możemy to zaobserwować na własnym piśmie odręcznym: im większe litery stawiamy, tym węższe się one stają i odwrotnie.

Wyniki badań dotyczących względnej czytelności pojedynczych liter:

1. Wersaliki A i L są szczególnie łatwe do odczytania, a B i Q szczególnie trudne. Często myli się B z R, G z C i O, Q z O, M z W.

2. Spośród małych liter wysoką czytelnością cechują……….

3. …………………

7

---