Socjologia - (łac. socjus - społeczeństwo), 1839r. po raz pierwszy powstała nazwa socjologia, miała zajmować się relacjami między ludźmi, to nauka o społeczeństwie, prezentuje fakty oczywiste, ale czyni to językiem naukowym.
1892 - A. Small zakłada pierwszy wydział socjologii na uniwersytecie w Chicago
1920 - F. Znaniecki zakłada wydział socjologiczny w Poznaniu
Socjologia turystyki jest poddyscypliną socjologiczną, której przedmiotem zainteresowań są stosunki społeczne, przyczyny zachowań turystów, oddziaływania turystyki na przemiany społeczne i kulturowe.
Istota społeczna - po raz pierwszy użył tego określenia Arystoteles, przez społeczeństwo człowiek staje się ludzki.
Dlaczego człowiek żyje w społeczeństwie?
- decyduje o tym instynkt społeczny
- rozum nakazuje człowiekowi być z innymi ludźmi
- przyzwyczajenie
- ludzka natura, która potrzebuje zaspokojenia pewnych potrzeb moralnych, intelektualnych, fizycznych
Sposoby rozumienia społeczeństwa:
1) demograficzny
2) grupowy - jest złożone z jednostek, tworzących pewne zintegrowane całości, spoiste zbiorowości
Grupa społeczna - względnie trwała organizacja osób połączonych więzią społeczną powstałą na bazie wspólnych wartości, poczucia odrębności, współdziałających na realizacji wspólnych celów.
3) systemowo - strukturalny - jest spoistą i funkcjonalną całością, która składa się z układu pozycji i przypisanych do nich ról oraz sieci relacji międzyludzkich
4) kulturalistyczny - to matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł odciskających piętno na ludzkich działaniach
5) aktywistyczno - zdarzeniowy - jest zbiorem wzajemnie zorientowanych na siebie działań jednostek, które podejmowane są w kulturowo i strukturalnie zdefiniowanym kontekście
Więzi społeczne - ogół stosunków, połączeń i zależności łączących jednostki w trwałe zbiorowości i grupy społeczne.
Podróżny - każda osoba wybierająca się poza miejsce zamieszkania niezależnie od celu podróży i wykorzystywanych środków transportu, nawet jeżeli wędruje pieszo.
Socjologiczne aspekty wpływające na korzystaniu z form aktywnego wypoczynku:
w odniesieniu do pozytywnego rozwoju społeczeństwa:
- pozytywny rozwój społeczeństwa
- patologia społeczna
w odniesieniu do mentalności i mieszkańców terenów odwiedzanych przez turystów:
- socjalizacja
- dewiacja
Zasadnicze funkcje czasu wolnego i turystyki:
- funkcja poznawcza - chcemy zobaczyć nowe miejsca, nieznane tereny i w tym celu wyruszamy w podróż. Funkcja poznawcza obejmuje również sferę kultury, ponieważ poznając nieznany kraj poznajemy również jego mieszkańców oraz ich kulturę
- funkcja odkrywcza - poznawanie czegoś nieznanego, zwiedzanie zabytków, które widzieliśmy dotychczas tylko na zdjęciach
- funkcja naukowa - poznając nowy kraj, ludzi i kulturę poszerzamy swoją własną wiedzę
Klasyfikacja celów turystyki według K. Przecławskiego:
- dobrowolne (podejmowane z własnej inicjatywy człowieka) - Przecławski zaliczył do tej kategorii takie cele jak: rekreacyjny, poznawczy, zdrowotny, naukowy, twórczy, sportowy, handlowy, rodzinny oraz religijny
- przymusowe (podejmowane wbrew woli człowieka) - np. służba wojskowa
Orientacje życiowe jednostki (według K. Przecławskiego):
- hedonistyczna
- biologiczna
- poznawcza
- perfekcjonistyczna
- artystyczna
- społeczna
- twórcza
- alterocentryczna
Rodzaje zachowań turystycznych młodzieży według K. Przecławskiego:
- poznający świat
- kontemplacyjny
- poszukujący przyjaciół
- wypoczywający
- wyczynowy
- bawiący się
- szukający przygód
- handlowiec
Grupy społeczne dzielą się na:
a. pierwotne i wtórne
b. formalne i nieformalne
c. swoje oraz obce
d. ekskluzywne i inkluzyjne
e. autoteliczne i celowe
Socjalizacja - proces mający na celu uspołecznienie jednostki, dokonuje się on na wielu poziomach i w różnych instytucjach. Praktycznie rzecz biorąc, człowiek uczy się stawać się członkiem społeczeństwa całe życie. Oddziaływania społeczne między jednostkami kształtują u każdej z nich osobowość, uczą poszanowania norm i wartości istotnych dla społeczeństwa oraz schematów zachowań, które czynią z niego "istotę społeczną".
Teoria interakcyjna - inaczej interakcjonizm symboliczny, który skupia swą uwagę na konkretnych osobach, między którymi istnieje kontakt, relacje poprzez różne związki, symboliczne gesty, ludzie odbierają swoje wzajemne nastroje, przeobrażenia, metody postępowania i często błędnie odczytują. Na podstawie gestów spotkanych ludzi możemy odgadnąć ich myśli i przewidzieć ich zachowanie.
Teoria wymiany społecznej - inaczej utylitarna, pokazuje społeczeństwo jako układ oddziaływań między ludźmi, a nie całościowy system. Teoria przyjmuje, że stosunki jakie zachodzą w społeczeństwie są rodzajem wymiany pomiędzy poszczególnymi jej uczestnikami odpowiednich kosztów oraz korzyści dla osiągnięcia konkretnego celu.
Postawa - jest określana jako trwały system pozytywnych i negatywnych ocen, co może być motywacją do działania społecznego. Postawa jest organizacją trzech zasadniczych komponentów :
poznawczego,
uczuciowo-motywacyjnego,
behawioralnego.
Przedmiotem postawy mogą być zatem zarówno ludzie, instytucje społeczne, wartości kulturowe (normy zwyczajowe i prawne), czynności i zachowania społeczne, zjawiska i procesy społeczne.
Internalizacja - proces kształtowania normatywnych aspektów kultury w nieodłączną część struktury osobowości; proces psychiczny polegający na przyjmowaniu, przyswajaniu sobie określonych norm, wartości, reguł i zasad postępowania.
Jaźń - pojęcie wprowadzone do filozofii przez św. Augustyna na określenie pewności własnego istnienia. Podstawą tej pewności jest wiedza o tym, że myślę - "jestem, gdyż myślę, wątpię, rozumiem, sądzę". Podstawą jaźni jest nie ciało, lecz dusza, stąd też wyrazem jaźni jest czynna wola.
TYPY TURYSTÓW
Krzysztof Podemski
TYP 1
„Przeciętni”. Młodzi ludzie, ani nie są "wierzącymi w Boga", ani "wierzącymi w ateizm". Obojętni na sprawy polityczne, na ustrój czy system gospodarczy, w którym żyją. Naukę czy pracę traktują instrumentalnie, cenią taką, która może przynieść lub przynosi dochód, nie mają żadnej pasji zawodowej. Natomiast bardzo cenią pieniądze i związany z nimi dobrobyt materialny.
TYP 2
„Wierzący”. Osoby głęboko wierzące w Boga, nastawieni do polityki negatywnie,
ich stosunek do pracy jest negatywny, nie lubią wysilać się w nauce i pracy, szanują rodzinę.
TYP 3
„Alterocentrycy”. Wierzący w Boga, na ogół katolicy, interesujący się bieżącymi sprawami i polityką, szukający dróg porozumienia, w swoim postępowaniu kierują się dobrem innych, gotowi do poświęceń, ceniący rodzinę i miłość, mają pozytywny, twórczy stosunek do nauki i pracy, nie szukają specjalnie możliwości bogacenia się.
TYP 4
„Socjaliści”. Aktywni politycznie, sympatyzujący z lewą stroną sceny politycznej, raczej odrzucają wiarę religijną, albo są wobec niej obojętni. Mają zaangażowany, twórczy stosunek do nauki i pracy, umiarkowanie cenią pieniądze, szanują rodzinę, nastawieni do innych raczej alterocentrycznie.
TYP 5
„Poszukujący”. Nie są zdecydowani w sprawach światopoglądowych, ale one ich dręczą; szukają odpowiedzi na podstawowe pytania. Do polityki nastawieni nieufnie. W nauce lub pracy raczej twórczy. Nastawieni są egocentrycznie.
TYP 6
„Egocentrycy”. Dążący do samorealizacji, własnej doskonałości, rozumianej zresztą w różny sposób. W sprawach światopoglądowych obojętni. Pieniądze zajmują ich umiarkowanie. Mają natomiast twórczy stosunek do nauki i pracy, poszukują dziedziny, która odpowiadałaby ich pasji.
TYP A
Turysta poznający świat - dążenie do zwiedzania i poznawania. Może być w sposób szczególny "nastawiony" na kontakt z przyrodą, może interesować się głównie obiektami kultury, a może dążyć głównie do poznawania zwyczajów i obyczajów ludzi czy do nawiązywania kontaktów osobistych z mieszkańcami. Zachowania należące do tego typu spotykamy przede wszystkim w turystyce kwalifikowanej oraz krajoznawczej.
TYP B
Turysta poznający siebie (kontemplacyjny) - Turysta, który pragnie wykorzystać wyjazd na "wejście w siebie", na przemyślenie wielu spraw, których nie ma czasu przemyśleć w ciągu roku. Tego typu zachowania, mogą występować zwłaszcza w turystyce krajoznawczej i pielgrzymkowej.
TYP C
Turysta poszukujący przyjaciół - motywowany tym, aby być z innymi, aby mieć przy sobie ludzi bliskich lub zawrzeć nowe przyjaźnie. Zachowania związane raczej ze wszystkimi trzema dotychczas wspomnianymi typami turystyki: kwalifikowanej, krajoznawczej i pielgrzymkowej.
TYP D
Turysta wypoczywający - nastawiony na poprawę stanu zdrowia. Na ogół będą to zachowania związane z wyjazdami wczasowymi, ale można je spotkać także wśród biorących udział w turystyce kwalifikowanej i krajoznawczej.
TYP E
Turysta wyczynowy - nastawiony na sprawdzanie siebie, na wysiłek fizyczny, na pokonywanie przeszkód. Oczywiście najchętniej biorący udział w turystyce kwalifikowanej.
TYP F
Turysta bawiący się - nastawiony przede wszystkim na miłe spędzenie czasu, na rozrywkę i przyjemność. Turysta pijący alkohol, często niezwracający uwagi na niszczenie środowiska naturalnego. Ten typ występuje najczęściej przy okazji wyjazdów na wczasy oraz wyjazdów w nieformalnych grupach.
TYP G
Turysta szukający przygód - bardzo często współwystępujący z poprzednim.
TYP H
Turysta handlowiec - nastawiony przede wszystkim na zarobek. Związany zwłaszcza z wyjazdami zagranicznymi.
TYP I
Turysta konformista - wierny stereotypom: "należy zobaczyć to i owo"; "trzeba zachowywać się tak a tak". Turysta naśladujący innych, niewykazujący własnej inicjatywy. Charakterystyczny przede wszystkim dla wczasów organizowanych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych.
Klasyfikacja wg M. Bassanda
M. Bassand wyróżnia trzy podstawowe typy turystów:
Le sportif - zorientowany na rozrywkę, zabawę;
Le connaisseur - zorientowany na poznanie, na kontakt z dziełami sztuki;
Le solitaire - zorientowany na kontakt z przyrodą.
Inne typy turystów:
typ poznawczy - wyróżniamy tu tych, którzy pragną przede wszystkim poznawać przyrodę, i tych, którzy nastawieni są głównie na poznawanie zabytków, a więc historii odwiedzanego narodu; tych, którzy nastawieni są na poznawanie obiektów kultury współczesnej, i tych, którzy pragną poznać aktualne stosunki społeczne, zwyczaje i obyczaje ludzi;
typ integratywny - to turyści, którzy nastawieni są przede wszystkim na współżycie w grupie, z którą wyjeżdżają; interesuje ich nie to, co w czasie wyjazdu będą mogli poznać, tylko to, że będą mogli ten wyjazd przeżyć razem w pewnej grupie społecznej, w grupie kolegów, przyjaciół, znajomych;
typ zadaniowy - to turyści nastawieni na działanie; jadą oni w określonym celu, dla wykonania określonego zadania;
typ rozrywkowy czy rozrywkowo-wypoczynkowy - to turyści szukający w czasie wyjazdu wypoczynku, bądź rozrywki;
typ wyczynowy - turyści uprawiający turystykę kwalifikowaną;
typ kontemplacyjny - to wyjeżdżający dla zaspokojenia potrzeb religijno-kontemplacyjnych;
typ zdrowotny - to ci turyści, których wyjazd motywowany jest przede wszystkim względami zdrowotnymi.
Klasyfikacja wg Marca Boyera:
1)dla odpoczynku aktywnego, uprawiania sportu;
2)dla wykonania prac rzemieślniczych w domu lub pracy w ogródku;
3)dla poznania kultury, kontaktów ze sztuką.
Klasyfikacja wg Erica Cohena:
1)zorganizowany turysta masowy - cechuje go minimum odmienności, maksimum swojskości, niewielka chęć przeżywania przygód i skłonność do zamykania się w swoim środowisku. Turysta kupuje wycieczkę, tak jak inne produkty. Każdy jej punkt jest ustalony, znany w momencie zakupu, nie ma tu żadnego ryzyka, niespodzianki ani własnej inicjatywy.
2)indywidualny turysta masowy - przypisany do zorganizowanej grupy, ma swobodę dysponowania czasem i wyborem miejsca. Jest jednak przywiązany do tego, co ma lecz w mniejszym stopniu, niż w wypadku zorganizowanego masowego turysty.
3)odkrywca (explorer) - sam organizuje sobie wyjazd, próbuje schodzić z wytyczonych szlaków, stara się nawiązać kontakt z miejscową ludnością używać miejscowego języka. Odkrywca poszukuje nowości, a porzuca część swoich nawyków i wygód, ale nie jest skłonny do całkowitego zatopienia się w miejscowym społeczeństwie.
4)dryfujący (drifter) - podejmuje ryzyko, odrzuca utarte w kraju, z którego pochodzi, sposoby życia. Zupełnie rezygnuje z turystycznej infrastruktury, form organizacyjnych. Wszystko załatwia sobie sam, podróżuje autostopem, samochodem, rowerem, śpi na plaży, parkowej ławce, dworcu. Fascynuje go obcość do tego stopnia, że próbuje niemal całkowicie zrezygnować ze swojego dotychczasowego „swojskiego” sposobu życia.
Inna klasyfikacja Cohena:
1)typ rekreacyjny - traktuje podróż jako inne rozrywki, jest „poszukiwaczem przyjemności”. Wyjeżdża, aby zregenerować się fizycznie i psychicznie;
2)szukający odmiany - szuka ucieczki od nudy i codzienności;
3)poszukiwacz doświadczeń - zalicza się do niego ludzi, którzy są odizolowani w swoim społeczeństwie. Nie wybierają jednak buntu, rewolucji lecz drogę poszukiwania nowych sensów;
4)eksperymentujący - ludzie, którzy nie są zobowiązani już z centrum duchowym społeczeństwa. Podróż jest dla nich tylko jedną możliwych dróg poszukiwania utraconego sensu;
5)egzystencjalny - nie szuka on nowego centrum, gdyż już je znalazł. Odrzucił naturalne centrum własnego społeczeństwa i świadomie wybrał inne. Turyści egzystencjalni to ci, którzy odnaleźli sens życia.
Cywilizacja indyjska. Kontakty między cywilizacją zachodnią i indyjską.
Cywilizacja - to pewna przestrzeń, na której przez dłuższy czas utrzymuje się spójność kulturowa. To także proces tworzenia się obszaru kulturowego, obejmujący również zapożyczenia pewnych wartości z innych cywilizacji oraz przeciwnie - odrzucanie innych jakiś elementów innej cywilizacji.
Samuel Huntington wyróżnia 8 istniejących obecnie cywilizacji:
- chińska 24% populacji
- hinduistyczna lub bramińska 16,4%
- islamu 15,9%
- zachodnia 13%
- latynoamerykańska 9%
- prawosławna 6%
- japońska 2%
Przyjmując za kryterium posiadanie pewnej wiedzy o Indiach, wyróżnić możemy 3 typy podróżników po tym kraju:
Koneserzy - posiadają sporą wiedzę o Indiach opartą na fachowej literaturze, samodzielnych studiach nad wybranymi elementami kultury indyjskiej, to ci, którzy są w Indiach co najmniej 3 raz, mają wyższe wykształcenie i liczą sobie ok. trzydziestki.
Turyści - mają potoczną wiedzę o Indiach, ukształtowaną głównie przez środki masowego przekazu i przewodniki czytane w związku z podróżą.
Ignoranci - nie wykazują nawet elementarnej wiedzy o Indiach, czerpią jedynie praktyczne informacje z przewodników turystycznych, to ci, którzy są w Indiach po raz pierwszy, mają mniej niż 25 lat, nie mają wyższego wykształcenia oraz ci, którzy przyjechali wyłącznie w celach handlowych.