Socjologia - przedmiotem socjologii jest życie społeczne (czyli wszystko to, co nas otacza) i życie ludzi we wspólnotach. Socjologia jest systematycznym badaniem grup, systemów społecznych i nowoczesnych społeczeństw. Socjologia jako nauka powstała na początku XIX w. Comte) Socjologia bada istotę porządku społecznego i ewentualne zakłócenia tego porządku. W życiu społecznym panuje pewien ład. Zakłócenia tego ładu występują, np.: podczas katastrof. Badaniem wzorów życia społecznego zajmuje się socjologia. Relacja wykładowca - student jest pewnym wzorcem, który jest kulturowo różny. System społeczny - całokształt związków miedzy ludźmi, którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Oddziaływania te zachodzą wedle stałych wzorów (interakcji) społecznych. Socjologia w życiu społecznym bada systemy społeczne i ich wzorce postępowania. Systemem społecznym jest, np.: Uniwersytet Łódzki lub wzajemne interakcje studentów, rodzina. Systemów społecznych jest nieskończona ilość. |
Społeczeństwo - jest to największy system społeczny. Jest to bardzo liczna grupa ludzi, która zajmuje określone terytorium. Podstawową cechą Społeczeństwa jest zbiorowość, która wzajemnie na siebie oddziałuje i zajmuje określone terytorium. Definicyjną cechą jest ustrukturyzowany podział na podgrupy (wewnętrzne grupy, kategorie, warstwy społeczne). Względna stałość ludzi jest kolejną cechą (wieczność, długotrwałość społeczeństwa). Społeczeństwo jest samowystarczalne kiedy może funkcjonować, gdy wokoło niego nic nie istnieje - bez wpływów z zewnątrz. Samowystarczalność ta wyraża się pod względem potrzeb fizycznych jak i psychicznych. Samo odnawianie się biologiczne społeczeństwa. Własna kultura (normy i symbole). Wszystkie te cechy razem charakteryzują społeczeństwo. Różne punkty widzenia na społeczeństwo: Aspekt demograficzny - (jest to pewna populacja, która daje się w ten zbiór scharakteryzować) - jest istotnym punktem widzenia - procesy demograficzne maja konsekwencje dla funkcjonowania systemu społecznego. Aspekt grupowy - w społeczeństwie zawsze wyodrębniają się jakieś grupy. Społeczeństwo jest zintegrowaną grupą składającą się z różnych komórek. Aspekt systemowy - społeczeństwo jest powiązanym systemem ról społecznych. Aspekt strukturalny - społeczeństwo jest siecią relacji miedzy ludźmi, pewnych form, wzorów odnoszenia się do siebie, sieć interakcji. Aspekt interakcjonistyczny (aktywistyczny) - patrzenie na społeczeństwo jako na konglomerat działań, reakcji i interakcji. Aspekt kulturowy - społeczeństwo może być traktowane jako przestrzeń symboli, znaczeń, idei, które podzielane są przez członków tego społeczeństwa. Jest to aspekt jest najbardziej zróżnicowany w różnych społeczeństwach. Aspekt zdarzeniowy - traktuje społeczeństwo jako zmieniające się pola zdarzeń społecznych. Działania podejmowane przez jednostkę wpływają na inne jednostki. System społeczny - całokształt związków miedzy ludźmi, którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Oddziaływania te zachodzą wedle stałych wzorów (interakcji) społecznych. Socjologia w życiu społecznym bada systemy społeczne i ich wzorce postępowania. Systemem społecznym jest, np.: Uniwersytet Łódzki lub wzajemne interakcje studentów, rodzina. Systemów społecznych jest nieskończona ilość. |
Cztery główne modele intelektualne w socjologii: 1. Ewolucjonizm - Ewolucjonizm - w socjologii przyjmuje oparte na przekonaniu o istnieniu praw rozwoju (postępu) historycznego - podstawowe założenie: wszystkie społeczeństwa przechodzą przez fazy, czy stadia wzrastającej złożoności. Jednym z wariantów ewolucjonizmu był darwinizm społeczny Herberta Spencera. Marks i Durkheim także byli ewolucjonistami, przynajmniej częściowo. 2. Model konfliktowy - Model konfliktowy - przekonanie, ze społeczeństwo znajduje się zwykle w stanie konfliktu oraz, że podstawowym warunkiem życia jest współzawodnictwo (konkurencja, walna) w dążeniu do władzy i wyższej pozycji społecznej. 3. Strukturalny funkcjonalizm - Strukturalny funkcjonalizm, opiera się na wizji społeczeństwa jako organizmu składającego się z wzajemnie od siebie uzależnionych elementów, który wyparł z tej dominującej pozycji perspektywę ewolucjonistyczną. Główna teoria funkcjonalna w socjologii, określana niekiedy jako teoria równowagi społecznej, związana z nazwiskiem amerykańskiego socjologa Talcotta Parsonsa. Rekwizyty funkcjonalne: Warunki jakie musi spełniać grupa dla podtrzymania życia społecznego. Wyróżnia się rekwizyty funkcjonalne związane: 1. Ze środowiskiem zewnętrznym - Rekwizyty funkcjonalne związane ze środowiskiem zewnętrznym: - pożywienie, dach nad głową, ubranie, opieka nad najmłodszymi członkami grupy, ochrona przed wrogami. 2. Z biospołeczną naturą człowieka - Rekwizyty związane z biospołeczną naturą człowieka (zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, duchowych, kulturalnych): - przestrzeń aktywności ekspresyjnej, reguły dotyczące zróżnicowania płci i wieku oraz ważnych wydarzeń (m.in. narodziny, osiągnięcie dojrzałości, śmierć), struktura/wzory odnoszące się do religii, sztuki, rekreacji. 3. Z życiem zbiorowym - Rekwizyty funkcjonalne związane z życiem zbiorowym (uwzględnianie potrzeb grupy na równi z potrzebami własnymi): - reguły i uporządkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze społecznej, - kontrolowanie użycia siły, - zarządzanie wymianą dóbr, itp. 4. Interakcjonizm symboliczny |
||||
Rodzina - jest podstawową mikrostrukturą społeczną, występowała i występuje we wszystkich społecznościach ludzkich, w różnych kulturach od najdawniejszych czasów. Chociaż przybierała różne formy, zawsze realizowała funkcję prokreacji i socjalizacji. We wszelkich definicjach rodziny podkreśla sie jej dwie podstawowe funkcje: - zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa, - przekazywanie dziedzictwa kulturowego (np.: język). Właściwości rodziny jako mikrostruktury społecznej: 1. Umożliwia trwałe obcowanie płciowe w oparciu o społecznie uznane wzory. 2. Tworzy instytucjonalną formę małżeństwa. 3. Określa w oparciu o pewien system nomenklatury - stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia. 4. Pełni funkcję jednostki gospodarującej, zapewniającej swym członkom utrzymanie i opiekę. 5. Zaspokaja potrzeby materialne i przygotowuje swych członków do samodzielnego życia. 6. Jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa - trzy pokolenia. Rodzina bywa traktowana jako podstawowa grupa społeczna - Chares H. Cooley określił ją jako grupę pierwotną mającą fundamentalne znaczenie w procesie socjalizacji. Stosunki w rodzinie mają charakter bezpośredni, face to face, z przewagą współpracy nad współzawodnictwem, są zabarwione emocjonalnie. Podstawą więzi społecznej w rodzinie są stosunki między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi. |
Rola społeczna: Oczekiwane zachowanie jednostki zajmującej określoną pozycje społeczną. Idea roli społecznej dowołuje się do teatru i ról odgrywanych przez aktorów na scenie. W każdym społeczeństwie jednostki odgrywają wiele różnych ról społecznych, odpowiednio do zróżnicowanych kontekstów ich aktywności. Pozycja społeczna: Społeczna tożsamość danej jednostki w określonej grupie lub w społeczeństwie. Może mieć charakter bardzo ogólny (tak jak pozycje społeczne związane z rolami poszczególnych płci) lub bardzo specyficzny (jak to jest w przypadku pozycji zawodowej). Zachowując nadal silną pozycję we współczesnej socjologii - funkcjonalizm zmienia się m.in. w konfrontacji z socjologią interakcjonistyczną (przekonanie, że stosunki społeczne kształtowane są prze społeczne interakcje na poziomie symbolicznym). Praktykowanie socjologii wymaga: - Neutralności - odseparowania się od potocznych (przyjmowanych z "dobrodziejstwem inwentarza", często stereotypowych) idei dotyczących życia społecznego. - Umiejętności "myślenia imaginacyjnego", posługiwania się wyobraźnią socjologiczną. Socjologiczna wyobraźnia - zdolność widzenia wszystkiego co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturowymi i historycznymi oraz z działaniami podejmującymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne i zbiorowe, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego złożoności i różnorodności. Elementy wyobraźni socjologicznej (wg C. Wrighta, Millsa, P. Sztompki): 1. Wszelkie zjawiska społeczne są skutkiem (zamierzonym lub nie, natychmiastowym lub skumulowanym, bezpośrednim lub pośrednim) jakiegoś działania, decyzji, wyborów podjętych przez jednostki, bądź zbiorowości, czyli podmioty społeczne. Wyobraźnia socjologiczna przeciwstawia się fatalizmowi, determinizmowi. 2. Świadomość czynników (np.: ukrytych zasobów, barier strukturalnych i kulturowych), które wyznaczają szansę i możliwości działania jednostek i grup ludzkich. Wyobraźnie socjologiczna zwalnia mit absolutnej wolności człowieka. 3. Rozpoznawanie we wszelkich zjawiskach społecznych skumulowanego dziedzictwa przeszłości (tradycji społecznej i kulturowej), która wpływa na teraźniejsze działanie. Podstawą wyobraźni socjologicznej jest historycyzm, sprzeciwia się prezentyzmowi. 4. Postrzeganie życia społecznego (w tym wszystkich pozornie trwałych instytucji, organizacji, reżimów politycznych, czy gospodarczych) w ich ciągłej zmienności, w procesie stawania się, przekształcania się. Wyobraźnia socjologiczna akcentuje dynamikę życia społecznego i odrzuca statyczny punkt widzenia. 5. Akceptacja ogromnej różnorodności form w jakich przejawiać się może życie społeczne. Wyobraźnia socjologiczna sprzyja tolerancji i sprzeciwia się dogmatyzmowi, czy etnocentryzmowi. |
Grupę osób tworzących rodzinę wyróżniają następujące cechy: - wspólne mieszkanie, - wspólne nazwisko, - wspólna własność, - ciągłość biologiczna, - wspólna kultura duchowa. Jako jedna z głównych instytucji społecznych rodzina pełni wiele niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa funkcji. Funkcje - to cele, do których zmierza życie i działalność rodziny oraz zadania, jakie realizuje rodzina zaspokajając potrzeby swych członków. Zakres i liczba tych funkcji zmienia się zależnie od poziomu: rozwoju społecznego, industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych. Ewolucja rodziny polega na ograniczaniu jej instytucjonalnego charakteru. Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji rodziny od społeczeństwa. Ograniczenie niektórych funkcji rodziny przyczyniło się do zmian w tej strukturze wewnętrznej, od odformalizowania - do nadania stosunkom rodzinnym charakteru osobowego, związku emocjonalnego. Ten kierunek przemian wyraża teza o ewolucji rodziny od instytucji do związku towarzyskiego. Instytucjonalne i osobowe funkcje rodziny jako grupy społecznej: Funkcje instytucjonalne: 1.Prokreacyjna lub biologiczna (podtrzymująca ciągłość społeczeństwa) 2. Ekonomiczna (polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie) 3. Opiekuńcza (zabezpieczanie członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb - opieka nad małymi dziećmi, ludźmi starymi, chorymi, inwalidami) 4. Socjalizacyjna (wprowadzenie członków rodziny w życie społeczne i przekazywanie im wartości kulturowych) 5. Stratyfikacyjna (sytuowanie członków rodziny w strukturze społecznej, w określonych klasach i warstwach społecznych) 6. Integracyjna (społeczna kontrola zachowań poszczególnych członków rodziny) Poprzez funkcje instytucjonalne rodzina powiązana jest z innymi grupami i instytucjami społecznymi. Realizując te funkcje na różne sposoby rodzina wpływa na oblicze społeczeństwa. Społeczeństwo likwidując lub ograniczając poszczególne funkcje oddziałuje na model rodziny. Funkcje osobowe: 1. Małżeńska (zaspokajanie potrzeb życia intymnego małżonków) 2. Rodzicielska (zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodziców i dzieci) 3. Braterska (zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzeństwa) |
||||
Podstawową kategorią socjologicznej analizy rodziny jest struktura rodziny, związana z jej funkcjami oraz wewnątrzrodzinnymi interakcjami. Dwie perspektywy w badaniach rodziny - ujęcie filogenetyczne i ontogenetyczne: 1.W ujęciu filogenetycznym (odnoszącym się do szeregu kolejnych form rodziny obrazujących przebieg procesu tej ewolucji) jest ona traktowana jako gatunkowa forma życia społecznego na pewnym etapie dziejów ludzkich, np.: rodzina szlachecka, rodzina mieszczańska, rodzina chłopska czy wielkomiejska. 2. W ujęciu ontogenetycznym (dotyczącym rozwoju rodziny jako takiej, od stadium początkowego do osiągnięcia stabilizacji ewentualnie do rozpadu) analizuje się kolejne fazy życia rodzinnego - narzeczeństwo, małżeństwo, okres wychowania małych dzieci, okres tzw.: „pustego gniazda” (usamodzielnienie się dzieci). Dotyczy to pojedynczej rodziny, jej funkcji i życia wewnątrzrodzinnego oraz jej uwarunkowań. |
Trzy aspekty struktury rodziny: 1. Aspekty psychologiczny - układ więzi emocjonalnych. 2. Aspekt społeczny - układ pozycji członków rodziny oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy. 3.Aspekt kulturowy - wzory regulujące wewnątrzrodzinne stosunki i interakcje oraz normy i wzory pełnienia ról społecznych w rodzinie. Elementy struktury rodziny: • liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci i innych krewnych), • układ pozycji i ról społecznych, przestrzeganie ich, usytuowanie, • siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, która świadczy o większej lub mniejszej spójności rodziny, • podział czynności oraz struktura władzy i autorytetu w rodzinie, • wewnątrzrodzinny układ miłości i względów. |
Podstawę rodziny pełnej stanowi na ogół małżeństwo. Wzory zawierania i rozwiązywania małżeństwa są zróżnicowane - zależnie od kultury, epoki historycznej, religii, środowiska społecznego, itp. Istnieją różne kryteria klasyfikacji małżeństw (i rodzin): 1.Liczba partnerów w małżeństwie: - małżeństwo monogamiczne - dwoje partnerów, - małżeństwo poligamiczne - więcej niż dwoje partnerów. Występuje w dwóch wersjach: poligynia - związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami, poliandria - związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami. 2.Zakres wyboru małżonka: - endogamia - wybór współmałżonka w ramach swojej własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej, - egzogamia - wybór współmałżonka poza własną zbiorowością. 3.Typ władzy wewnątrzrodzinnej: - rodzina matriarchalna - władza należy głównie do matki, żony, - rodzina patriarchalna - władza i prestiż należą głównie do ojca, męża, - rodzina partnerska - model, który ukształtował się współcześnie: kobieta i mężczyzna dzielą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym. 4.Wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu i majątku: małżeństwo matrylinearne - dziedziczenie w linii matki, małżeństwo patrilinearne - dziedziczenie w linii ojca. 5.Miejsce zamieszkania po ślubie: - małżeństwo matrylokalne - małżeństwo mieszka w domu rodzinnym żony, - małżeństwo patrylokalne - małżeństwo mieszka w domu rodzinnym męża, - małżeństwo neolokalne - małżeństwo zamieszkuje we własnym domu (takie małżeństwo występuje w nowoczesnych społeczeństwach). |
||||
Rodzina mała - (T. Parsons nazwał ją rodziną nuklearną) składa się z rodziców (jednego lub dwojga) i ich potomstwa. Jest najczęściej występującą formą rodziny w społeczeństwach nowoczesnych. Rodzina duża - obejmuje również innych krewnych - rodziców męża lub żony i/lub rodzeństwo któregoś ze współmałżonków (może mieć też charakter poligamiczny). Tradycyjna rodzina duża, wielopokoleniowa składa się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych, mieszkających w jednym domu, podporząd-kowanym władzy „ojca rodziny”. Typ takich rodzin występował powszechnie w społeczeństwach przednowoczesnych.Współczesna rodzina rozszerzona jest dość luźnym związkiem rodzin nuklearnych, pozostających w pewnych zależnościach od siebie. Jej członkowie wymieniają usługi między sobą, np.: wspólnie opiekują się dziećmi lub starymi rodzicami, ale są niezależni ekonomicznie, prowadzą odrębne gospodarstwa domowe, czasem mieszkają w sporej odległości od siebie. |
Bardzo istotnymi cechami rodziny są:- Miejsce zamieszkania: - które jest istotnym kryterium socjologicznym. Rodzina wiejska (małomiasteczkowa) funkcjonuje w obrębie niewielkiej społeczności lokalnej i silny wpływ na jej funkcjonowanie stosunki sąsiedzkie oraz stosunki w obrębie szerszej grupy krewnych. Rodzina wielkomiejska - jest w znacznym stopniu wyizolowana ze środowiska sąsiedzkiego, nie jest poddawana w takim stopniu jego kontroli, nie znajduje też w nim oparcia w sytuacjach kryzysowych. Jest w większym stopniu zdana na pomoc różnych sformalizowanych instytucji niż grup krewnych i sąsiadów. Główne źródło utrzymania. Pozwala to wyodrębnić, np.: typ rodziny wiejskiej, małomiasteczkowej, czy wielkomiejskiej lub rodzinę chłopską, robotniczą, inteligencką, rzemieślniczą, itp. Źródło utrzymania - ważny dla socjologii podział na rodziny wytwórców i konsumentów. Rodzina chłopska, czy rzemieślnicza jest zarazem grupą wytwórczą, pracującą wspólnie w rodzinnym warsztacie pracy, wytwarzającą dobra i usługi na rynek. Więź rzeczowa, materialna jaka tworzy się w procesie wspólnej pracy, czyni rodzinę bardziej zwartą i trwałą. Rodzinne przedsiębiorstwo i jego interesy narzucają konieczność rezygnacji z osobistych dążeń członków rodziny, co jest źródłem dodatkowych napięć i konfliktów. Pozycja właściciela przedsiębiorstwa, która z reguły przypada ojcu rodziny, wzmacnia jego pozycję w rodzinie, osłabiając znacznie pozycję kobiety i zmniejszając szansę na emancypację poszczególnych członków. W rodzinach konsumentów gdzie miejsce pracy nie pokrywa się z miejscem zamieszkania, inny jest układ pozycji męża i żony, zwłaszcza, gdy oboje dostarczają środków na utrzymanie rodziny. |
Przemiany rodziny pod wpływem zmian społecznych: Na cechy i sposób funkcjonowania rodziny wpływ wywierają m.in. zmiany zachodzące w jej otoczeniu społecznym, w makrostrukturze - przede wszystkim dwa główne procesy: uprzemysłowienie oraz urbanizacja. Są one źródłem wielu zmian w środowisku pracy i zamieszkania, które prowadzą do rozluźnienia więzi pokrewieństwa między pokoleniami i rozproszonymi członkami rodziny szerszej. Zmieniają się podstawy więzi małżeńskiej - coraz większego znaczenia nabierają cechy osobowe partnerów i uczucia oraz relacje rodzice - dzieci. Zamiast wielkiej rodziny tradycyjnej, wielopokoleniowej z właściwym jej układem pozycji i ról poszczególnych członków pracujących we współczesnym gospodarstwie domowym, pojawia się mała rodzina epoki industrialnej. - miejsce pracy jej członków jest oddzielone od miejsca zamieszkania, - dawny układ pozycji i ról, także zależności (z uprzywilejowaną pozycją ojca) traci znaczenie. Mechanizmy oddziaływania industrializacji i urbanizacji na tradycyjne struktury rodzinne: 1.Industrializacja zwiększa ruchliwość przestrzenną - osłabiając częstotliwość i intymność kontaktów pomiędzy członkami rodziny. 2.Industrializacja zwiększa ruchliwość społeczną - rodzi to zróżnicowanie klasowe członków tej samej rodziny. Członkowie jednej rodziny realizują różne style życia, co może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnej.3.Systemy sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych działań charakterystycznych dla nowoczesnego społeczeństwa podważa podstawy wielkiej rodziny, nastawionej głównie samopomoc i zaspokojenie wszelkich potrzeb swych członków bez względu na ich wiek, stan zdrowia, czy przydatność produkcyjną. 4.W społeczeństwie uprzemysłowionym i zurbanizowanym wykształca się określony system wartości akcentujący przede wszystkim powodzenie osobiste i indywidualny sukces, przedkładane na dobro rodziny jako całość. Rodzina ma mniejsze możliwości sprawowania kontroli nad zachowaniem swych członków.5.Przygotowanie do życia zawodowego, które dzieci mogą otrzymać w domu rodziców, staje się mało przydatne, gdy ciągle powstają nowe zawody jakich rodzice nie mogą nauczyć swych dzieci. Zanika tradycja przykazywania zawodu z ojca na syna, w ramach której przekazywano także określone systemy wartości i style życia, sprzyjające ciągłości i spójności rodziny. Konsekwencją tych przemian jest kurczenie się życia rodzinnego. W tym kontekście mówi się o kryzysie rodziny w społeczeństwach nowoczesnych. |
|||||
Zmianami sytuacji kryzysowej mają być: - rozwody, - niechęć młodych ludzi do wstępowania w związki małżeńskie i posiadanie potomstwa (obserwowana w zamożnych społeczeństwach zachodu), - rosnąca popularność różnych związków nieformalnych, kohabitacji, małżeństw „na próbę”, także związków homoseksualnych. Polska rodzina ewoluuje w stronę nowoczesnego modelu reprodukcji: - spada skłonność do zawierania małżeństw, - podnosi się przeciętny wiek ich zawierania, zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn, - kobiety rodzą pierwsze dziecko coraz później, - zmniejsza się dzietność. Pojawiają się tezy o kryzysie polskiej rodziny. Jednakże ludzkie zachowanie nie są podyktowane bliżej nieokreślonym „upadkiem wartości”, ale są wynikiem presji nowych warunków ekonomicznych i społecznych. Wielu młodych ludzi nie dysponuje materialnymi zasobami umożliwiającymi założenie rodziny; dla wielu innych rośnie koszt (zbyt) wczesnego małżeństwa, którego zawarcie ogranicza możliwości inwestowania w siebie (głównie przez zdobycie wykształcenia) oraz mobilność i dyspozycyjność na rynku pracy. Dlatego jednocześnie ze spadkiem stopy zawierania małżeństw obserwuje się zmiany przeciętnego wieku jego zawierania, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. |
Socjologia ciała - (socjologia kondycji psychofizycznej, zdrowia i choroby, medycyny) zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało (kondycję psychofizyczna) człowieka. Oddziaływania społeczne i środowiskowe mają wpływ na zachowanie zdrowia bądź pojawienie się choroby, co przejawia się w tym, ze pewne grupy ludzi cieszą się lepszym zdrowiem, niż inne. Socjologia ciała: Szerzenie się anoreksji i innych zaburzeń odżywiania to szczególne przykłady oddziaływań społecznych i środowiskowych na zdrowie. Anoreksja i problemy z odżywianiem się, stwierdzane głównie u młodych kobiet, kojarzone są ze zmianami we wzorach konsumpcji żywności oraz w pozycji kobiet w społeczeństwie. Zaburzenia odżywiania się związane są również z szerszym procesem socjalizacji natury. Wiele zjawisk, które zawsze były „naturalne” - były częścią natury - jest obecnie determinowanych przez czynniki społeczne i przez zmiany technologiczne. Przykładem jest sfera reprodukcji. Życie kobiety nie musi już być zdominowane przez cykl rodzenia i wychowywania dzieci, jak było to jeszcze stosunkowo niedawno. Nowoczesna antykoncepcja i inne nowinki techniczne oznaczają, że w istotnej mierze wybór zastępuje naturę. Wszystkie społeczeństwa mają wzorce „dobrze funkcjonującego ciała” - inaczej mówiąc, wzorce zdrowia i choroby. Analiza zdrowia i choroby jest jednym z głównych obszarów problemowych socjologii ciała. Badania socjologiczne wykazują ścisłe związki między chorobą i nierównością. W społeczeństwach przemysłowych grupy uboższe charakteryzują się krótszym, średnim trwaniem życia oraz są bardziej narażone na choroby niż warstwy zamożniejsze. W bogatszych krajach wskaźniki średniej oczekiwanej długości życia obywateli są wyższe niż w krajach uboższych. Niektórzy socjologowie w całości przypisują klasowe zróżnicowanie stanu zdrowia działaniu czynników kulturowych i behawioralnych, takich jak sposób odżywiani się - szerzej - styl życia. Inni kładą nacisk na czynniki strukturalne jak bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe i złe warunki pracy. Zdrowie i choroba są skorelowane z płcią. Prawie w każdym kraju na świecie kobiety żyją przeciętnie dłużej niż mężczyźni, ale częściej chorują. Pewne choroby występują częściej w populacjach mniejszościowych niż wśród białej większości. Różnice zdrowotne związane z płcią i rasą próbowano wyjaśnić odwołując się do genetyki, ale sama genetyka nie tłumaczy tych nierówności. Pewne schorzenia mogą mieć podłoże biologiczne, lecz ogólne zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zdrowia ma związek z czynnikami społecznymi i zróżnicowaniem warunków materialnych poszczególnych grup. Zdrowie i choroba są skorelowane z wiekiem. Ważnym obszarem socjologii ciała (zdrowia i choroby, etc.) jest badanie społecznych aspektów starzenia się. Na starzenie się bardzo silnie oddziałują zjawiska i procesy zachodzące w ramach „socjalizacji natury”. Na to, w jaki sposób starzejemy się, w coraz większym stopniu wpływają czynniki o charakterze społecznym i kulturowym, związane m.in. z tym, że ludzie żyją o wiele dłużej niż kiedyś i mają więcej czasu do zagospodarowania oraz możliwości jego wypełnienia - chodzi m.in. o to, aby móc z tych możliwości skorzystać. |
Społeczne aspekty starzenia się: W większości krajów uprzemysłowionych mamy do czynienia z procesem starzenia się („siwienia” społeczeństwa) (ang. greving society). Ciągle rośnie współczynnik uzależnienia (zależności międzypokoleniowej) - stosunek liczby osób niesamodzielnych ze względu na wiek (dzieci i ludzie starsi) do liczby osób w wieku produkcyjnym. Nowe wyzwania dla społeczeństwa: W miarę wzrostu odsetka ludzi starszych będzie rosło zapotrzebowanie na pomoc społeczną, emerytury i pomoc medyczną (zdrowotną), ale będzie coraz mniej ludzi pracujących, którzy będą mogli utrzymywać (finansować) odpowiednie podsystemy społeczne, instytucje i programy. W ostatnich latach ludzie starsi, którzy stanowią obecnie znaczną część ludności krajów przemysłowych zaczęli wywierać nacisk na społeczeństwo (w szczególności na polityków) w celu szerszego uznania ich odrębnych interesów i potrzeb. Walka przeciwko zjawisku określanego jako ageizm (dyskryminacja ludzi ze względu na wiek) jest ważnym aspektem tego przedsięwzięcia. Medycyna zachodnia jest oparta na biomedycznym modelu zdrowia: Chorobę można zdefiniować w kategoriach obiektywnych i że chore ciało (także umysł) można przywrócić do zdrowia, stosując naukowe metody diagnozowania i leczenia. Biomedyczny model zdrowia powstał wraz ze społeczeństwami nowoczesnymi. Miało to związek z rozwojem demografii - badań wielkości, składu i dynamiki populacji ludzkich - oraz wzrostem zainteresowania państwa zdrowiem publicznym. Model ten ukształtował nowoczesne systemy opieki zdrowotnej. Biomedyczny model zdrowia jest od pewnego czasu coraz silniej krytykowany. Mówi się, że: - medycyna naukowa nie jest wcale tak skuteczna jak to się przedstawia, - specjaliści w jej zakresie nie biorą pod uwagę opinii pacjentów i podopiecznych, - profesja medyczna wynosi się ponad wszelkie alternatywne formy terapii, które nie mieszczą się w jej ortodoksyjnym schemacie. |
|||||
Współczesne tendencje w podejściu do zdrowia i medycyny: Choroba→Zdrowie, Szpital→Społeczność,Ostre→Chroniczne,Leczenie→Profilaktyka, Interwencja→Kontrola, Terapia→Opieka,Pacjent→Osoba Socjologiczne zainteresowania zdrowiem i chorobą obejmują: - analizę tych cech systemu społecznego i ekonomicznego, które nie sprzyjają zdrowiu, bądź powodują choroby i dolegliwości, - analizę grup zawodowych zajmujących się leczeniem i opieką zdrowotną, - analizę ludzkich przekonań dotyczących przyczyn chorób oraz reakcji związanych z doświadczeniem i wewnętrznym przeżywaniem dolegliwości, chorób czy kalectwa.
|
Zły stan zdrowia: - stres, - brak ruchu, - brak pieniędzy na wypoczynek, - mieszkanie na terenach o dużym zagęszczeniu, -nieprzestrzeganie zasad higieny, - złe warunki mieszkaniowe, - zła żywność. Zdrowie: - Negatywna definicja zdrowia (tradycyjna: brak choroby i/lub zaburzeń zdrowotnych) - Zdrowie pozytywne - pojmowane współcześnie jako w znacznej mierze odrębna kategoria i wiązane z potencjałem, jakim dysponuje człowiek oraz jakością jego życia. Problemy definicyjne: „Zwykle jednak wówczas, gdy termin „zdrowie” wiąże się z konkretnymi faktami, chodzi chorobę lub dolegliwości” Pierwsza socjologiczna definicja zdrowia: „Stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji.” Zdrowie zróżnicowane: Zdrowie można traktować jako pojecie względne, relatywizowane do cech położenia społecznego jednostek - wieku, płci, poziomu wykształcenia, itp. Zdrowie jako „wellness” („pełnia możliwości”) „Optymalny stan zarówno w wymiarze funkcjonowania w codziennym życiu, jak i odczuwanej życiowej satysfakcji, możliwy do osiągnięcia przez człowieka w danym momencie życia i warunkach, w których żyje.” (Z. Słońska, M. Misiuna, 1994 r.) Definicja z konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (1948 r.): „Utożsamia zdrowie ze stanem fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie jedynie z brakiem choroby, czy kalectwa.” |
Społeczna natura zdrowia: Dwa rodzaje oddziaływań na stan zdrowia:- czynniki obiektywne, w tym społeczne np.: stabilizacja gospodarcza, spójność i ład w życiu społecznym, jakość środowiska naturalnego i społecznego, - uwarunkowany kulturowo świat znaczeń, społeczno - kulturowe uwarunkowanie tego, co normalne oraz tego co pożądane w odniesieniu do zdrowia. Trzy rozumienia zdrowia w świadomości potocznej (C. Herzlich - „zdrowie w próżni” - utożsamiane z nieobecnością choroby, - „rezerwy zdrowia” - rozumiane jako zasoby organiczno - biologiczne, kapitał witalności i odporności, który może się zwiększać lub zmniejszać (zanikać) w zależności od sposobu życia człowieka, - „zdrowie jako równowaga” - utożsamiane ze zdolnością do utrzymywania równowagi życiowej i z poczuciem, że jest się zdolnym do robienia tego, czego się pragnie (ten rodzaj zdrowia może charakteryzować także ludzi chorych). Choroba jako dewiacja: Stan charakteryzujący się pewnymi ogólnymi zakłóceniami umiejętności zgodnego z przyjętymi oczekiwaniami pełnienia ról lub wykonywania zadań (zakłócenia niespecyficzne dla jakiegoś konkretnego zadania, normy lub wartości). |
Choroba w ujęciu funkcjonalnym: Cztery składniki roli chorego (wg. T Parsonsa): 1. Osoba chora nie ponosi odpowiedzialności za swój stan, nie wystarczy jedynie wola wyzdrowienia, niezbędne jest podjęcie zabiegów terapeutycznych, 2. Choroba stanowi dostateczną podstawę do zwolnienia osoby z pełnienia normatywnych ról i wykonywania normalnych zadań ( zasięg, sposób i czas zwolnienia jest zróżnicowany), 3. Bycie chorym jest częściowo lub warunkowo uznane za dopuszczalne, przy czym istotnym warunkiem usankcjonowania choroby jest uznanie przez osobę chorą, że choroba to stan z istoty swojej niepożądany, wymagający podjęcia próby wyzdrowienia i współpracy z innymi, aż do wyzdrowienia, 4. Ilekroć zawodzą uzdrawiające siły natury, zarówno chory, jak i osoby za niego odpowiedzialne zobowiązane są do szukania kompetentnej pomocy. Choroba w ujęciu funkcjonalnym: Trzy rodzaje sytuacji różnicujących dostęp do przywilejów związanych z rolą chorego (wg. Freidsona): - rola chorego przyznawana jest warunkowo (przypadki chorób uleczalnych), - przyznawane jest bezwarunkowo (przypadki chorób uleczalnych), - stygmatyzowanie choroby przez innych, pełnieni roli chorego uznawane jest za nielegalne, a tym samym szanse na uzyskanie praw i przywilejów związanych z tą rolą są znikome.
|
||||
Praca - zajecie wymagające wysiłku umysłowego (psychicznego) i fizycznego, którego celem jest wytworzenie dóbr i świadczenie usługi służącej zaspokojeniu ludzkich potrzeb, tj.: - pierwotnych i wtórnych, - fizycznych i psychicznych, - materialnych i duchowych. Praca jest podstawą gospodarki (systemu gospodarczego). System gospodarczy składa się z instytucji, które zajmują się produkcją, dystrybucją dobra i usług. Instytucja - to zespół ról skupionych wokół zaspokajania ważnej społecznej potrzeby. Rola społeczna - to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających, wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru. Zawód: praca wykonywana w zamian za stałe wynagrodzenie. - Socjologicznie - zbiór umiejętności i związany z nimi zasób wiedzy oraz kompetencji wykonawczych. Powstał w wyniku społecznego podziału pracy i specjalizacji. Wykonywany stale lub dorywczo, jako podstawowe źródło dochodu i utrzymania. Aspekty pracy zawodowej: - pieniądze, - poziom aktywności, - urozmaicenie, - struktura czasu, - kontakty społeczne, - poczucie własnej tożsamości. Praca niepłatna - czarna strefa ( gospodarka nieformalna), samodzielne „radzenie sobie”, prace domowe tradycyjnie wykonywane przez kobiety. Gospodarka nieformalna - odnosi się do transakcji dokonywanych poza sferą formalnego zatrudnienia, najczęściej polegających na wymianie usług za gotówkę ale obejmujących również wymianę dóbr i usług. Technika (w tym nauki informatyczne) - wykorzystywanie nauk do produkcji maszyn pozwalających zwiększyć wydajność pracy. Zmiany w sferze pracy (w systemie zatrudnienia): - „niebieskie kołnierzyki” → „białe kołnierzyki”, - mężczyźni → kobiety, - rolnictwo, przemysł wytwórczy → usługi. Niektóre przyczyny zmian: stałe doskonalenie techniki (maszyn zastępujących pracę człowieka) w tym zastosowanie na szeroką skalę technik informacyjnych, rozwój przemysłu wytwórczego poza Zachodem, szczególnie w krajach Dalekiego Wschodu.
|
Globalizacja - wzrost współzależności różnych społeczeństw, regionów i krajów świata - w miarę zacieśniania się stosunków gospodarczych na świecie. Wg Komisji Europejskiej - globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii. Globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami, wzmocnienie ściślejszych powiązań ekologicznych, politycznych, ekonomicznych i społecznych. Wired workers - są to osoby zatrudnione w sektorze technik informacyjnych, jedna z najszybciej rosnących grup klasy średniej (1/3 czynnych zawodowo w UE, trochę więcej w USA). Cechy wspólne (mimo zróżnicowania wykonywanych zawodów), nowe cechy i zjawiska kulturowe (kwestia stylu życia), także nowa kultura polityczna. Gałęzie gospodarki opartej na wiedzy: - techniki elektroniczne, - oświata szkolenia, - badania, - planowanie, - sektor finansowy, inwestycyjny. Podział pracy: - od wszechstronnych umiejętności do wąskich kwalifikacji, - zmiana miejsca wykonywania pracy, - od rzemiosła do produkcji masowej, - od kilkudziesięciu typów rzemiosła do kilkudziesięciu tysięcy zawodów, - wzrost współzależności ekonomicznej. Skutki podziału pracy: - Alienacja (Marks) - utrata przez pracowników kontroli nad wykonywana pracą i jej produktami. W systemie kapitalistycznym pracownicy przyjmują wobec pracy postawę instrumentalną i nie widzą w niej niczego poza sposobem zarabiania pieniędzy. - Anomia (Durkheim) - poczucie bezcelowości i rozpaczy wynikające ze zmian zachodzących w nowoczesnym świecie, w rezultacie których normy społeczne tracą wpływ na ludzkie zachowanie. Skutki podziału pracy i postępu technicznego: - automatyzacja - odwrócenie alienacji, - de kwalifikacja, degradacja pracy, - techniki informacyjne - skutki pozytywne i negatywne. |
Pozytywne skutki podziału pracy: - Adam Smith „Badania nad kulturą i przyczynami bogactwa narodów” (1776): korzystny wpływ podziału pracy na wydajność produkcji. - Frederick W. Taylor tzw.: naukowa organizacja pracy („tayloryzm”) - Henry Ford praktyczne rozszerzenie tayloryzmu („fordyzm”); taśma produkcyjna w fabryce w Highland Park (1908); symbol produkcji masowej. Ograniczenia tayloryzmu i fordyzmu: - wysokie koszty oprzyrządowania, - konkurencyjność, opłacalność tylko przy taniej sile roboczej, - tayloryzm i fordyzm - systemy małego zaufania. Systemy małego zaufania: - zadania odgórnie ustalone i sprzężone z pracą maszyn, - praca ściśle kontrolowana, pracownicy mają małą swobodę działania, - pracownicy są pod ciągłą obserwacją - ma to zapewniać dyscyplinę pracy i utrzymania wysokich standardów produkcji/usług. Niezamierzone skutki systemu małego zaufania: - zaangażowanie i morale pracowników spada, gdyż nie mogą nic wnieść do swojej pracy ani decydować jak ją najlepiej wykonać (alienacja!), - niezadowolenie z pracy. Systemy dużego zaufania: - pozwalają pracownikom, wg określonych zasad, samodzielnie ustalić tempo pracy, a nawet jej zakres z reguły funkcjonują na wyższych szczeblach organizacji pracy. Zmiany w systemie pracy - są skutkiem głównie znacznych zmian na rynku światowym: od konsumpcji masowej do nisz wysokiej jakości. Maksymalizacja elastyczności i innowacyjności ze względu na wymagania rynku, zróżnicowanego i dostosowującego się do indywidualnych oczekiwań klientów. Zmiany w systemie pracy („postfordyzm”): - elastyczność pracy, - decentralizacja organizacji pracy, - powstawanie niepowiązanych hierarchicznie zespołów zadaniowych,- odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz systemu szkoleń. Praca zespołowa: - system kół poprawy jakości - wiedza i doświadczenie pracowników mogą przyczynić się do usprawnienia procesu i metod produkcji, - zespoły zadaniowe - płynne przechodzenie do kolejnych zadań, współpraca, poszerzanie kwalifikacji w toku realizacji zadań, korzystanie z doradców zewnętrznych. Wszechstronność - jako kierunek rozwoju systemów produkcji i usług wpływa na proces rekrutacji pracowników - poszukiwani są tacy, którzy łatwo się przystosowują i szybko się uczą. Wzrost roli „kwalifikacji osobistych” (umiejętności pracy w zespole, pracy indywidualnej, przejawiania i podejmowania inicjatywy, twórcza postawa w obliczu wyzwań zawodowych); „degradacja” kwalifikacji technicznych. Krytyka postfordyzmu: - Przesadna skłonność do podkreślania, że praktyki fordyzmu zostały już zarzucone. - W istocie mamy doczynienia z „neofordyzmem”, nową odmianą tradycyjnych technik fordyzmu. - Techniki fordyzmu nigdy nie były tak sztywne, jak się niekiedy sądzi. - W wielu gałęziach produkcji dominuje wciąż produkcja masowa. |
Kobiety, a praca zawodowa: - zmiana charakteru współpracy obu płci i podziału obowiązków między nimi, - w większości krajów europejskich 35 - 60 % kobiet w wieku od 16 do 60 lat pracuje zarobkowo poza domem. Perspektywa historyczna: - W społeczeństwie przedprzemysłowym - brak podziału na dom i miejsce pracy; pozycja kobiet była często wysoka ze względu na udział w działalności gospodarczej (mimo wykluczenia z polityki i wojny). - W społeczeństwie przemysłowym - utrwalenie się podziału na dom i miejsce pracy, sferę publiczną i prywatną, kobiety zaczęto utożsamiać z wartościami rodzinnymi. Wzrost aktywności zawodowej: - Przełom - II wojna światowa. - wzrostowi odsetka kobiet czynnych zawodowo towarzyszy obniżenie się takiego odsetka wśród mężczyzn. - Przyczyny zanikania tej różnicy (zmiany zakresu i rodzaju „zajęć domowych”, przyczyny ekonomiczne, samorealizacja).
Kulturowa nierówność płci: - Segregacja zawodowa (pionowa i pozioma). - Praca w niepełnym wymiarze. - Zróżnicowanie zarobków.
Czy zjawisko kulturowej nierówności płci w pracy zanika? - Więcej możliwości dla kobiet w zawodach inteligenckich i na stanowiskach kierowniczych. - Dyskryminacja kobiet na dole hierarchii zawodowej utrzymuje się. - Prace domowe: mamy podział obowiązków. |
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||