W znaczeniu treściowym nauka to system uzasadnionych pojęć, twierdzeń i hipotez będących wytworem odkrywczej działalności badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą postać świadomości społecznej.
w znaczeniu funkcjonalnym. Jest ogółem czynności składających się na działalność badawczą. nauka jako proces badawczy. Stanowisko takie znajduje wsparcie w filozofii nauki.
Paideię (pais - dziecko) w antycznej Grecji wiązano najpierw z dzieciństwem, następnie z wychowaniem dzieci, a od późnego okresu klasycznego zaczęto łączyć też z kształceniem ogólnym i humanizacją.
W rozwiniętych kulturach hellenistycznych paideia określana była jako system kształcenia, i obejmowała ćwiczenia w zakresie gimnastyki, gramatyki, retoryki, muzyki, matematyki, geografii, historii, przyrody i filozofii.
We wczesnej epoce chrześcijańskiej grecka paideia zastąpiona została łacińskim określeniem humanitas i stała się modelem do tworzenia wielu chrześcijańskich szkół wyższych. O ile w greckiej paidei zwieńczeniem programu nauczania była filozofia, to w chrześcijańskiej szkole wyższej taką dziedziną wieńczącą program kształcenia stała się teologia.
Współcześnie paideię łączy się z edukacją i wychowaniem człowieka, idealnymi rezultatami oraz szeroko pojętą kulturą ogólną.
W paidei punktem wyjścia jest człowiek jako idea usytuowana w szeroko pojętej kulturze greckiej, a więc poezji, sztuce, filozofii i nauce. W paidei dążono do zapewnienia idealnej jedności całej osoby ludzkiej, a więc jedności cielesnego, politycznego (społecznego) i muzycznego wychowania. W silnym związku z paideią pozostaje kalokagatia, która oznaczała ogólny ideał wychowania.
Arete W paidei jako idei człowieczeństwa formułowane są różne cnoty i wartości edukacyjne pojmowane jako aretai. W sta Grecji arete oznaczało cnotę, dzielność, sprawność i doskonałość zarówno w dziedzinie aktywności fizycznej jak i duchowej. Aretologia to dział filozofii praktycznej, zajmujący się sprawnościami moralnymi i poznawczymi (cnotami etycznymi i dianoetycznymi, intelektualnymi). Arete można odnieść do: cnót obywatelskich (arete politike), norm i wartości społecznych (arete jako ethos), wiedzy i nauki o rzeczach zawartej w mowie, myśli i rozumie (arete jako logos), idei jako koncepcji człowieka (arete jako humanitas), fachowej
Cel edukacji w behawioralnej koncepcji człowieka - stworzenie takiej sytuacji w której jednostka może realizować własne dążenia oraz utrzymywać stan równowagi pomiędzy popę i dąże a ogranicz środ kultoro (cywilizacji, kult mater, duchow) (Pawłow, Thorndike, Skinner): Człowiek jest istotą reaktywną, sterowaną przez środowisko zewnętrzne. W myśl tej koncepcji człowiek jest zewnątrz sterowny i pozbawiony autonomii.
Cel edukacji w koncepcji psychologii humanistycznej- zapewnienie warunków do rozwijania własnej aktywności twórczej uczniów. Własna aktywność oznacza podejmowanie zachowań twórczych z motywów wewnętrznych wspartych pozytywnym zaangażowaniem emocjonalnym. (E. Fromm, C. Rogers, A. Maslow), podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój ukierunkowany przez czynniki wewnętrzne. Siły decydujące przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim. jednostka wewnątrz sterowną. Istotna jest rola motywacji wewnętrznej i stosunku do podejmowania zachowań twórczych w różnych dziedzinach życiowej działalności. Cele edukacji w myśl założeń psychologii humanistycznej mają charakter podmiotowy.
Z. Kwieciński 4nurty w edukacji amerykańskiej:
perenializm - nurt odwołujący się do wartości wieczystych i do religijnych fundamentów życia, esencjalizm - nurt odwołujący się do tego, co trwałe, najważniejsze, istotne, do minimum kanonu kulturowego, progresywizm - nurt dążący do odrodzenia społecznego poprzez koncentrację na zainteresowaniach i na swobodnym rozwoju dziecka. rekonstrukcjonizm - nurt poszukujący harmonii pomiędzy przekazaniem dzieciom i młodzieży dobrych doświadczeń z przeszłości z kształtowaniem w nich kompetencji i odwagi współuczestnictwa w tworzeniu nowej demokratycznej sfery publicznej i nowego solidarnego społeczeństwa.
Pojęcie edukacji w tradycji pitagorejsko-platońskiej polega na wyzwoleniu się ze zmysłowej ułudy oraz poznaniu idei wiecznych, których nośnikiem jest dusza. Uczenie się to proces odkrywania prawd obecnych w umyśle człowieka pod wpływem dostarczanej przez edukatora stymulacji.
Pojęcie edukacji w tradycji arystotelesowskiej. nabycie doświadczenia w przyczynowym wyjaśnianiu zjawisk. Główną rolę pełnią idee pojmowane i odmiennie niż u Platona. Są nimi wytwory ludzkiego umysłu - pojęcia ogólne nadające kształt (formę) wiecznej, niezniszczalnej materii oraz służące do opisu i wyjaśniania przyczyn wywołujących określone skutki.
Pojęcie edukacji w tradycji archimedesowsko - euklidesowskiej. polega tu na nabyciu doświadczenia w ilościowym opisie przyczyn wywołujących określone skutki. Do tego opisu stosowana jest matematyka. Jej rola jest jednak wtórna w stosunku do doświadczenia.
Metafizyka: meta (po) i physika (fizyka), czyli to, co jest po fizyce. nauka filozoficzna o pierwszych zasadach strukturalnych bytu.
Ontologia pochodzi od dwóch słów greckich: ontos (byt) i logos (nauka). nauka o bycie. W ujęciu pierwotnym ontologia była używana zamiennie z metafizyką (filozofią pierwszą) jako nauką o bycie jako bycie. Za sprawą fenomenologii doszło do wyodrębnienia się ontologii jako nauki apriorycznej, zajmującej się związkami między czystymi jakościami idealnymi.
Antropologia anthropos (człowiek) i logos (nauka). Współcześnie wyróżnia się antropologię: filozoficzną, społeczną, biologiczną i pedagogiczną. Koncepcje człowieka powstawały na różnorakim gruncie ideologicznym i naukowym. Według B. Suchodolskiego wyróżnić można trzy zasadnicze koncepcje antropologiczne człowieka: metafizyczną (określała człowieka ze stanowiska wartości absolutnych i ponadludzkich: człowiek jest istotą, która powinna być taka, jak tego owe wartości wymagają (platonizm i chrześcijaństwo).,empiryczną (opierała się na przekonaniu, iż aby określić istotę ludzką, trzeba poznać, jaki jest człowiek rzeczywiście.
Podstawą wiedzy o człowieku są fakty i z nich wyprowadzać można prawa i teorie mówiące o tym, jaki jest człowiek.) i materialistyczną (traktowała człowieka jako istotę aktywną, stwarzającą własną rzeczywistość, będącą twórcą swego rozwoju. Człowiek jest istotą zmienną, ukształtowaną w toku historycznego rozwoju. Odzwierciedlają się w nim stosunki społeczne, w których przypadło mu żyć).
Aksjologia aksion (godny, cenny, wartościowy) i logos (nauka). nauka o wartościach. Aksjologia ogólna zajmuje się badaniem wartości, ich hierarchii i systemów.
Aksjologia szczegółowa rozpatruje związane z dyscyplinami szczegółowymi wartości moralne, estetyczne, ekonomiczne, poznawcze.
Aksjologia pedagogiczna zajmuje się wartościami, które wychowanie ma zaszczepić w wychowankach.
Pojęcie pedagogiki w koncepcji Stefana Kunowskiego.
Obok pedagogiki teoretycznej ogólnej, w skład: praktyczna (empiryczna) opiera się na obserwacji, zbieraniu i badaniu całości doświadczenia wychowawczego, opisowa (eksperymentalna) zmierza do uogólnienia wyników badań eksperymentalnych, czyli naukowych doświadczeń, celowo i planowo organizowanych, normatywna związana jest z dociekaniem systemów wartości, celów, ideałów wychowania i norm, którymi powinno kierować się wychowanie. Ten dział pedagogiki odwołuje się do filozofii człowieka (antropologii filozoficznej), aksjologii i teorii kultury.
Pojęcie pedagogiki jako dyscypliny teoretycznej w koncepcji S. Palki.
Pedagogika jako dyscyplina teoretyczna oparta na rozszerzonej dziedzinie badań:
- Tworzy metateorię wychowania, kształcenia i samowychowania człowieka,
- Odkrywa i systematyzuje prawidłowości i niezmienniki wychowania, kształcenia oraz samowychowania człowieka,
- Analizuje i porządkuje dorobek naukowy pedagogik praktycznie zorientowanych,
- Względnie niezależna od doraźnych sytuacji światopoglądowych, kulturowych i ideologicznych.
Pedagogika jako nauka praktyczna w koncepcji H. Muszyńskiego.
Przedmiotem dociekań pedagogiki jako nauki praktycznej jest ustalanie niezbędnych warunków dla urzeczywistniania społecznie pożądanych stanów rzeczy. Społecznie pożądany stan rzeczy (preferowany lub postulowany) określa cele naczelne, kierunkowe i instrumentalne, wyprowadzone z ideału wychowania. Ideał wychowania jest pochodny wobec ideału społeczeństwa. Na szczycie piramidy celów znajduje się człowiek, jego szczęście i rozwój będący konsekwencją przyjętych założeń antropologii i aksjologii. Celem pedagogiki jest tworzenie twierdzeń optymalizacyjnych, które mówią o tym, od czego zależy realizacja jakiegoś społecznie preferowanego lub postulowanego stanu rzeczy. Twierdzenia optymalizacyjne stanowią podstawę formułowania tzw. twierdzeń dyrektywalnych.
Pedagogika jako nauka o wychowaniu wg K. Konarzewskiego.
Wychowanie jest działalnością, w której jeden człowiek stara się zmienić innego człowieka. Wychowanie jako fakt naukowy bada:
-historia (przemiany w czasie, prądy i kierunki pedagogiczne),
-socjologia (związek wychowania ze strukturami społecznymi wspólnot, które je stosowało),
-politologia (zróżnicowanie praktyk i instytucji wychowawczych ze względu na dystrybucję przywilejów w społeczeństwie),
-psychologia (przez odwoływanie się do konstrukcji psychicznych osób biorących udział w wychowaniu).
jako zadanie:
-projektuje działania wychowawcze,
-orientuje się na spełnianie oczekiwań i nadziei jednostek i grup społecznych,
-projektuje wychowanie o odrębności pedagogiki jako nauki i o jej wartości społecznej świadczy to, że zajmuje się ona projektowaniem działań wychowawczych.
3 działy:
-aksjologia pedagogiczna (zajmuje się formułowaniem i wyprowadzaniem celów edukacyjnych),
-teoria wychowania (zajmuje się sposobami i warunkami dokonywania zmian),
-technologia wychowania (zajmuje się sporządzaniem projektów działań wychowawczych, czyli doborem sposobów określonych przez teorię do celów sformułowanych przez aksjologię).