Cierpienia młodego Wertera (oryginalny tytuł Die Leiden des jungen Werthers) to jedno z najsłynniejszych dzieł w historii światowej literatury. Był to pierwszy utwór Goethego. Po raz pierwszy powieść została opublikowana w 1774 roku. Można powiedzieć, że ukazała się w najlepszym dla siebie momencie. Cierpienia młodego Wertera z miejsca stały się wielkim sukcesem, przynosząc jednocześnie rozgłos dla całego nurtu literackiego zwanego Sturm und Drang (burza i niepokój).
Król Olch - Ciemną i zimną nocą ojciec wiózł swego chorego syna przez las do domu. Nie bacząc na zamieć i mrok pędził co tchu, a tętent końskich kopyt rozbrzmiewał echem w puszczy. Ojciec zorientował się, że chłopiec wpatruje się z przerażeniem w las.
Syn wyznał, że widzi króla olszyn, który przyzywa go do siebie: Tam ojcze, on, król olch, daje znak. Rodzic nie widział niczego poza mgłą i nie słyszał niczego poza szumem wrzosów i olszyn. Nagle chłopiec zorientował się, że tajemnicza zjawa zaprasza go do siebie, w głąb lasu: Pójdź chłopcze w las, w ten głuchy las! Król elfów obiecywał, że będą dobrze się bawić w jego królestwie. Przysiągł chłopcu, że da mu prawdziwą złotą chustę, a nawet swoje córki, z których każda piękniejsza od snu.
Ojciec wciąż nie wierzył w słowa syna, uznając je za gorączkowe majaczenie. Młodzieniec próbował przekonać rodzica, że to co widzi i słyszy dzieje się naprawdę: Czy widzisz, mój ojcze, tam tańczą wśród drzew srebrne królewny, czy słyszysz ich śpiew? Jednak mężczyzna wciąż był przekonany, że to halucynacje rozgorączkowanego syna. Wtedy król olszyn zagroził chłopcu: Pójdź do mnie, mój chłopcze, w głęboki las! Ach, strzeż się, bo wołam już ostatni raz!
Gdy zaczął się coraz bardziej zbliżać chłopiec zwrócił się cichym głosem do ojca: Już w oczach mi ciemno i brak mi tchu. Po tych słowach dziecko zmarło. Nieświadomy tego ojciec przycisnął synka mocniej do piersi i pognał jeszcze szybciej do domu, w poszukiwaniu pomocy. Chłopiec odszedł w tym głuchym lesie wśród olch i brzóz.
Oda do młodości powstała w grudniu 1820 r. i jest utworem łączącym jeszcze elementy poetyki klasycystycznej i myśli bliskie ludziom Oświecenia z cechami charakterystycznymi dla nadchodzącego już przełomu romantycznego. Mickiewicz sięga po typowo klasycystyczny gatunek, jakim jest oda. Zgodnie z poetyką gatunku jego utwór utrzymany jest w tonie wysokim, poeta posługuje się podniosłym, patetycznym językiem i kieruje tę swoją wypowiedź do określonego już w tytule adresata. Pochwalna treść ody w tym przypadku skierowana zostaje nie wobec wybitnego człowieka czy wielkiego wydarzenia - Mickiewicz adresatem swojego utworu czyni stan, w jakim człowiek się przez pewien czas znajduje, młodość. Już sam tytuł poprzez to niezwykłe zestawienie - klasycystyczny gatunek i nowego adresata wypowiedzi, wskazuje na przełomowość utworu i jego zasadniczą tematykę.
Stepy akermańskie to utwór, który otwiera cykl Sonety krymskie i wprowadza jego bohatera: wędrowca, pielgrzyma przemierzającego wschodnie przestrzenie.
Podmiot liryczny opisuje swoją jazdę przez step, porównując ją do morskiej podróży.
Burza to ostatni wiersz z tzw. tryptyku marynistycznego wyodrębnianego wśród Sonetów krymskich ze względu na tematykę. Inspiracją do napisania tego utworu było autentyczne przeżycie - podczas podróży na Krym Mickiewicz przeżył burzę morską. Oczywiście przeżycie to zostało przez poetę przetworzone i przedstawione w skondensowanej, rygorystycznej formie sonetu.
Widok gór ze stepów Kozłowa to piąty z kolei sonet z cyklu Adama Mickiewicza pod tytułem "Sonety krymskie". Poeta zastosował dość nietypowy układ wersyfikacyjny. Nie ma w nim podziału na dwie strofy dwie o charakterze opisowym i refleksyjnym. Jest też większa liczba wersów niż w tradycyjnym sonecie. Wiersz ma formę dialogu pomiędzy Pielgrzymem a Mirzą.
Konrad Wallenrod - Już w chwili wydawania utworu wiele osób zdawało sobie sprawę z tego, iż historyczna otoczka jest tylko kamuflażem, pod którym kryje się opis tego, co oglądać można w ówczesnej Polsce. Zdawali sobie z tego sprawę również niektórzy Rosjanie, m.in. Nowosilcow, który z tej przyczyny wystosował nawet odpowiedni list do cara. Dzieło spełniło swoją rolę i budziło patriotyzm. Wskazywało również - zgodnie z założeniem - drogę, którą winni pójść Polacy.
Lilie - Żona zdradza męża, ten przyjeżdża z wojny. Żona boi się że mąż odkryje zbrodnie i go zabija. Później przyjeżdżają jego bracia. Jego żona tłumaczy im że umarł na wojnie. Oni jej nie wierzą i mówią że poczekają. Po pewnym czasie się w niej zakochali. Wybrała na męża jednego z braci i gdy przyszedł dzień ślubu cerkwia zawaliła się zaraz po pojawieniu ducha męża.
Romantyczność to udramatyzowana scenka, w której obłąkana dziewczyna Karusia rozmawia ze swoim zmarłym kochankiem, którego widzi co noc we śnie. Zjawa jest biała jak chusta, ma zimne dłonie i znika kiedy zaczyna świtać, kiedy pierwszy kur zapieje. Dziewczyna obawia się zjawy, jednocześnie prosi, aby ukochany nie opuszczał jej. Obłąkanej przygląda się tłum wiejskich ludzi i mędrzec.
W utworze pojawiają się dwa tematy: przeżycia dziewczyny i reakcja otoczenia. Tło wiejskie, małomiasteczkowe, akcja w dzień. Dziewczyna rozpacza, widzi ukochanego będąc w transie. Chce odejść, bo ludzie nie rozumieją jej uczuć. Cechy romantyczne to: nieszczęśliwa miłość, życie we własnym świecie, bunt przeciwko zastanej rzeczywistości, znamiona obłędu. Dziewczynę obserwuje podmiot liryczny razem ze starcem i tłumem ludzi.
Kordian to utwór wielowątkowy, jego interpretacja wymaga rozpatrzenia go na wielu płaszczyznach. Istotne kwestie, które należy rozważyć to: charakterystyka Kordiana, jako bohatera romantycznego, polemika dwóch wieszczów, czyli aluzje do ideowego sporu z Mickiewiczem, koncepcja losów Polski, ukazania jej "Winkelrieda narodów", forma utworu, czyli dramat romantyczny oraz zagadnienie władzy.
Hymn -- tak jak tytuł na to wskazuje -- hymnem. Nie jest to jednak hymn w pełni tego słowa znaczeniu, ponieważ nie jest on wyrazem uczuć zbiorowości. Przedstawia on uczucia tylko jednej osoby. Można powiedzieć, iż ma on prywatny charakter.
Tematem tego utworu jest skarga do Boga. Podmiot liryczny żali się, że jest wygnany z własnej ojczyzny i jego życie jest pełne smutku. Nie prosi jednak Boga o poprawę swego losu, a jedynie mu się zwierza.
Wiersz ten ma charakter wyznania. Podmiot liryczny patrząc na piękny, godny podziwu świat doznaje smutku i w formie modlitwy zwierza się z tego Bogu. Mówi mu, że wszystko co stworzył, jest piękne, lecz nie raduje jego serca. Powodem tego jest to, iż nigdy już nie będzie mu dane powrócić do swego ojczystego kraju. Zwierza się, iż czuje się jak wygnaniec i bezdomny człowiek.
Rozłączenie Słowackiego ma charakter intymnego wyznania i przybiera formę listu, który podmiot liryczny pisze do ukochanej kobiety. Rolę listonosza spełnia „biały gołąb smutku”, ciągle przenosząc wieści. Słowa, które wypowiada „ja” liryczne świadczą o tym, że zna on bardzo dobrze adresata swoich rozmyślań:
„Wiem, kiedy płaczesz w cichej komnacie zamknięta;
Wiem, o jakiej godzinie wraca bolu fala,...”
Najprawdopodobniej kobietą, do której zwraca się podmiot, jest jego matka. Cała sytuacja rysująca się w utworze ma osobisty, uczuciowy ton.
Osoba mówiąca w wierszu, tułacz, przebywający z dala od ojczystego kraju, pogrążony w żalu, wraca wyobraźnią do dobrze znanych mu stron, wspomina szczególnie mu bliską osobę. Oddalenie tych dwojga potęguje w wierszu kontrastowe zestawienie dwóch obrazów otoczenia, w którym każda z tych osób się znajduje. Pejzaż otaczający adresatkę utworu jest zamazany i mglisty. Patrzymy na niego przez pryzmat czasu i przestrzeni
Grób Agamemnona - Utwór powstał w 1839r. jako fragment pieśni VIII „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Inspiracją do jego napisania stał się pobyt Juliusza Słowackiego w budowli, którą wówczas uważano za grobowiec króla Agamemnona (króla Argos i Myken, naczelnego wodza wojsk greckich pod Troją), a która po późniejszych badaniach okazała się być skarbcem Arteusza.
Testament Mój - Wiersz ten powstał na przełomie 1839 i 1840r. w Paryżu. Był poetyckim wyrazem nastroju Juliusza Słowackiego jaki towarzyszył mu w środowisku emigracyjnym.
Podmiot liryczny (wypowiadający się w 1 os.l.poj. ), który utożsamiać można z samym poetą, dokonuje podsumowania swojego życia i twórczości artystycznej. Monolog, który wypowiada, skierowany jest do jego przyjaciół, a także do współczesnego mu pokolenia romantyków. Spadkobiercami poety są również przyszłe pokolenia, które przejmą poezję wieszcza - czyli my.
Coś ty Atenom zrobił Sokratesie…- Wiersz ten pokazuje nie tyle sylwetki wielkich ludzi, ile mówi o ich „niewspółczesności”. Byli oni bowiem przez współczesnych niedocenieni. Swoimi myślami, utworami, sposobem bycia wykraczali poza czasy swej epoki, co stanowiło ich tragedię. Fakt, iż byli wyobcowani w społeczeństwie, potęgował ich wielkość w latach późniejszych. Utwór ten podzielić można zasadniczo na dwie części. W części pierwszej podmiot liryczny przypomina tragiczne losy wielkich postaci, które dopiero po swojej śmierci doczekały się uznania i sławy. Postacie te miały odwagę wystąpić z nowymi poglądami, dzięki czemu udało im się doprowadzić do wielkich, epokowych przełomów. Jednak nagrodą jaką za to otrzymali za życia były prześladowania i pogarda. Ich ciała nawet po śmierci nie zaznały spokoju.
Bema pamięci żałobny rapsod - Bohaterem utworu jest generał Józef Bem - patriota polski. Utwór wprowadza nas w poetyckie misterium pogrzebowe. Cały rapsod podzielony jest na dwie części: pierwsza to opis pogrzebu, druga zaś to jego ogólnoludzkie, ponadczasowe, filozoficzne przesłanie
Brakuje: Pan Tadeusz, Dziady, Nie-Boska Komedia
-------------------------------------
-------------------------------------
Romantyzm
Romantyzm (z fr. romantisme, od roman - powieść, opowieść)
Czas trwania epoki
a) EUROPA - I poł. XIX - 1848 (Wiosna Ludów na Węgrzech)
b) POLSKA 1822 (Mickiewicz wydał I tom poezji), koniec 1863 (wybuch powstania styczniowego).
* natura odzwierciedla uczucia bohatera
* najczęściej ukazywano miłość nieszczęśliwą lub zawiedzioną, gdyż tylko taka miała dla romantyków znaczenie
* ogromne zainteresowanie kultura ludową, literaci czerpią ze źródeł ludowych, biorą pomysły na dzieła z ludowych opowieści (patrz: A. Mickiewicz "Ballady")
* dużą rolę odgrywają wątki narodowe, literatura zaangażowana politycznie
* pisarz, to człowiek wolny, jednostka wybitna, stojąca ponad społeczeństwem
Irracjonalizm (łac. irrationalis - nierozumowy) - pogląd filozoficzny głoszący, że rzeczywistości nie da się poznać w racjonalny sposób
Za twórcę irracjonalizmu uznaje się św. Augustyna
Mistycyzm jest typową postawą przedstawicieli epoki romantyzmu, zakładającą możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, z siłami pozaziemskimi i stawiającą wyżej poznanie intuicyjne niż rozumowe.
Improwizacja - wykonywanie czegoś, np. utworu muzycznego, bez przygotowania.
Weltschmerz - (czyt. weltszmerc; niem. ból istnienia) - charakterystyczne dla obyczajowości oraz literatury romantyzmu i modernizmu poczucie bezsensu życia i jego bezcelowości; dojmujący smutek i melancholia, niemożność przystosowania się do reguł życia w społeczeństwie, niezgoda na panujące normy obyczajowo-moralne. Weltschmerz prowadził często ogarniętych nim ludzi do samobójstwa. Uczucie "bólu istnienia" cechowało przede wszystkim Wertera (Cierpienia młodego Wertera J. W. Goethego), a także bohaterów literatury polskiej, np. Kordiana (Kordian J. Słowackiego).
Tragizm Romantyczny - pojęcie odnoszące się do dylematów moralnych bohaterów romantycznych. Każda z podjętych decyzji doprowadzić do katastrofy. Jednakże to nie zrządzenie losu a wydarzenia dziejowe decydują o tragiczności danej sytuacji. Tragizm po praz pierwszy pojawił się już w tragedii greckiej. Został zanalizowany przez Arystotelesa w "Poetyce".
Mesjanizm - Mesjanizm to wierzenie lub raczej zespół wierzeń dotyczących zbawczej roli pośrednika (mesjasza), który, ofiarując się za ogół, odkupuje jego winę. Owym pośrednikiem może być jednostka lub grupa (np. naród czy klasa społeczna). Mesjanizm może mieć charakter religijny, ale także społeczny. Wiąże się z tendencjami millenarystycznymi, z oczekiwaniem na przełom dziejów i nastanie królestwa bożego na ziemi.
Winkelriedyzm - nawiązujące do Kordiana J. Słowackiego pojęcie, pochodzące od imienia szwajcarskiego bojownika o wolność, Winkelrieda, który pochwycił i wbił sobie w pierś tyle kopii nacierających przeciwników, że stworzył w szeregu wroga lukę dla swoich towarzyszy. W ten sposób poświęcił swe życie dla wolności Szwajcarów. Winkelriedyzm oznaczał wybór postawy aktywnej, gotowość do podjęcia walki o niepodległość narodu.
Werteryzm - model postawy bohatera literackiego, utrwalony w literaturze końca XVIII wieku i w pierwszej ćwierci XIX wieku, za sprawą powieści Johanna Wolfganga von Goethego Cierpienia młodego Wertera.
Bohatera werterycznego cechowały: wybujała wyobraźnia, uczuciowość, brak zdecydowanego działania, dążenie do samozagłady, widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, niezgoda na konwencje obyczajowe i normy moralne, której towarzyszy pesymistyczne poczucie bezcelowości życia. Wyraża się to w tak zwanym Weltschmerz, kulminującym się najczęściej w geście samobójczym.
psychomachia (gr. psyche - dusza, machia - walka) - średniowieczny topos ukazujący walkę dobra i zła, cnoty i występku o ludzką duszę
Synkretyzm - połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów; wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących odległe od siebie elementy pozornie lub rzeczywiście wzajemnie sprzecznych.
Orientalizm to częsty motyw literatury romantycznej, zarówno europejskiej (Giaur Byrona), jak i polskiej (Sonety krymskie Mickiewicza). Autorzy, pozostając pod wpływem zachwytu filozofią, tradycjami i obyczajami wschodnimi (arabskimi, perskimi, chińskimi, japońskimi, hinduskimi), egzotyką tamtych rejonów (językiem, kuchnią, religią), sytuowali postaci swych dzieł w odległych krainach, wprowadzali motywy związane z kulturą Wschodu, umożliwiając tym samym kreację tajemniczego, niezwykłego bohatera.
CECHY MIŁOŚCI ROMANTYCZNEJ:
-posiada elementy stylu sentymentalnego
-zawiera przeżycia emocjonalne
-miłość platoniczna
-tragiczna- nigdy się nie może spełnić
-wiąże się z cierpieniem
Cechy bohatera romantycznego:
- buntownik przeciw zastanym normom, skostniałemu światu
- odkrywca, ciekawy świata
- nieszczęśliwie zakochany
- podróżnik, wrażliwy na piękno natury, poszukujący samego siebie
- tajemniczy, skryty, izolujący się od otoczenia, wyniosły często ironiczny
- religijny, często buntujący się, bluźnierczy wobec Boga
- patriota, buntownik o wolność
- metamorfoza, przemiana duchowa
- poświęcenie dla ojczyzny, utożsamia się z nią, przekonany o własnej wartości
- wrażliwy, marzy o sławie, docenieniu własnych czynów
- świadomy swoich błędów, niemorlanych czynów, pragnie je odpokutować, gdyż chce osiągnąć zbawienie
- egoizm, pewność siebie, indywidualizm
- niezdecydowanie, rozdarcie wewnętzrne, zmiennie nastroje, kierowanie się emocjami
- czesto odczuwający swoją moc (nadprzyrodzoną) i potęgę
- nie chce dożywac własnej starości
Prowidencjalizm, pogląd historiozoficzny sformułowany w filozofii św. Augustyna, wg którego losami świata, społeczeństw i jednostek kieruje bezustannie opatrzność boska.
Powieść epistolarna to powieść pisana w formie listów. Wyróżniamy jej dwa rodzaje: • powieści, w których listy pisane są przez jedna osobę do jednego adresata ("Cierpienia młodego Wertera"); • utwory, w których korespondencja prowadzona jest przez parę bohaterów - najczęściej kochanków ("Julia albo Nowa Heloiza" Jeana Jacquesa Rousseau).
Ballada romantyczna - gatunek literacki, który czerpie tematy z kultury ludowej. Ballady ukazują świat rzeczywisty z elementami fantastycznymi i zagadkową fabułą. Jej cechą jest także synkretyzm rodzajowy. Narrator jest często niepewny i zdziwiony światem przedstawionym. Posługuje się ogólnikami, pytaniami i wykrzyknieniami, a nawet przyznaje się do niewiedzy. Ballada romantyczna wykazuje pewne związki z sielanką, poprzez typowe dla tego gatunku rekwizyty, scenerię oraz temat, jednak w przeciwieństwie do niej, zawiera elementy grozy. Związek ten jest uzasadniony, gdyż romantyzm we wczesnej fazie rozwoju nawiązywał do sentymentalnej koncepcji świata.
Sonet, kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch tercynach. Forma ukształtowana we Włoszech w XIII-XIV.
Powieść poetycka - gatunek literacki powstały w romantyzmie, należący do gatunków synkretycznych, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki.
Dramat romantyczny to odmiana dramaty przeciwstawiająca się konwencjom klasycznym, a nawiązująca do dramatu szekspirowskiego. Nie ma tu jedności miejsca (ogarnia wielkie przestrzenie), jedności czasu ani jedności akcji (splątanych jest wiele wątków). Ośrodkiem kompozycji stawał się bohater, wokół niego skupiały się luźno lub epizodycznie powiązane ze sobą sceny. Dramatyzm łączył się tu z liryzmem, nastrojowością, realizm rodzajowy z fantastyką i groteską, tragizm z komizmem. Wielkie problemy powodowały wprowadzenie przestrzeni otwartej, pojawiły się sceny z udziałem tłumu. Charakterystyczne było mieszanie różnych technik, tonacji i stylów, miał luźną kompozycje, mógł mieć niepełną i niechronologiczną numerację części.
Epos jest pierwszym gatunkiem literackim. Nazwa wywodzi się od greckiego poiein - tworzyć, układać, a samo słowo epos oznacza w języku greckim słowo, opowieść, pieśń. Epos jest to rozbudowany utwór, którego podstawą fabularną są mity, baśnie, podania, przekazy ludowe, wyobrażenia na temat historycznych, narodowych wydarzeń, pamięć o doniosłych postaciach i wydarzeniach, wyznawane zbiorowo wartości i wierzenia religijne.