RODZINA JAKO PODSTAWOWE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
Rodzina stanowi bardzo ważny krąg oddziaływań na dziecko. Mimo szybkich zmian w społeczeństwie i cywilizacji, rodzina pełni pierwszoplanową rolę w wychowywaniu młodego pokolenia. Siła oddziaływań rodziny tkwi w możliwości bardzo wczesnego ich rozpoczęcia, w ich trwaniu i ciągłości. Oddziaływania te przebiegają w specyficznym klimacie emocjonalnym, we wzajemnym zaufaniu i ścisłych więziach członków rodziny, opartych na pozytywnych i negatywnych przeżyciach i doświadczeniach.
Rodzina jest ostoją i podporą w momentach kryzysowych.
Rodzina to pierwszy naturalny i fundamentalny krąg środowiskowy, do którego człowiek wchodzi przez sam fakt narodzin: podstawowa instytucja opieki, wychowania i kształcenia jednostki.
Zdaniem B. Dymary „Życie w rodzinie ma charakter intymny, jest przekazywaniem siebie w myślach, uczuciach i postawach. Mądrość i dobroć, rozumiana jako życzliwość i spotęgliwość nadaje tym działaniom koloryt ciepła, wzruszenia, głębi. Uczy dziecko bycia w szerszej przestrzeni społecznej- w rodzinie społecznej”.
Świat, w którym przyszło żyć współczesnej rodzinie jest pełen nieustającego pośpiechu, postępu, nowoczesności, miłości i nienawiści. Podstawowymi dylematami współczesnej rodziny wydają się być: niepewność, brak poczucia bezpieczeństwa, destabilizacja na rynku pracy, przemoc, agresja, wpływ środków masowego przekazu.
Przemiany współczesnej rodziny dotyczą:
przyspieszenia tempa życia w rodzinie,
pracy obojga rodziców,
zmiany roli ojca w rodzinie,
intensyfikacji życia poza rodzinnego,
wzrostu tendencji emancypacji kobiet mających dzieci,
większej koncentracji rodziców na realizacji osobistych celów (kariera, materialne zabezpieczenie),
zanikania rodzin wielopokoleniowych,
ograniczenia liczby potomstwa do jednego lub dwójki,
nietrwałości rodziny, rozwodów, wolnych związków,
brak zrozumienia, współdziałania, współżycia, brak cierpliwości.
Sytuacjami, które zagrażają prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny są rozkład i rozbicie rodziny. Konflikty wpływają na ogólną atmosferę życia. Dziecko wzrasta tu w ustawicznym zagrożeniu, co może prowadzić do zaburzeń w zachowaniu.
Najlepszy byłby model rodziny opracowany przez T. Huse'na, na który składa się „... ciepły klimat emocjonalny, wzbogacony silną tendencją wzajemnych kontaktów, wspólnymi zainteresowaniami, wspólnym spędzaniem czasu, ustalonymi zwyczajami postępowania wychowawczego wobec dzieci, wzmocniony uwagą ukierunkowaną na potrzeby i możliwości dziecka”.
Atmosferę domu rodzinnego, okazywane dziecku uczucia pozytywne lub negatywne odczuwa ono bardzo wcześnie, zanim jeszcze zacznie rozumieć sens skierowanych do niego słów. Rodzina powinna zaspokajać podstawowe potrzeby dziecka. Najważniejszą właściwością wychowywania w rodzinie jest emocjonalny kontakt między dzieckiem, a dorosłym z jego najbliższego otoczenia. Domowe środowisko wychowawcze odznacza się bogactwem składników stymulujących rozwój. W okresie dzieciństwa tworzą się u dziecka pierwsze wzorce ról rodzinnych do naśladowania. Rodzina kieruje procesem poznawania przez dziecko świata, przyrody i kultury, procesem rozumienia zjawisk i faktów otaczającego świata.
Środowisko rodzinne nie jest jednakowe, zależy od typu rodziny i liczby jej członków. Inaczej przebiega proces wychowania w rodzinie jednodzietnej, a inaczej w wielodzietnej. Więcej problemów jest w rodzinie wielopokoleniowej niż dwupokoleniowej. Prawidłowe funkcjonowanie rodziny zależy od wzajemnych więzów między jej członkami.
Rodzina spełnia ogromną rolę w życiu każdego dziecka. Zaspokaja potrzeby fizyczne i psychiczne swych członków, z których najważniejszą jest potrzeba miłości. Ona uczy, co dobre, a co złe, uczy umiejętności postępowania z ludźmi i szacunku do nich. Najbliższe osoby przekazują młodemu pokoleniu swe zwyczaje, obyczaje, nawyki związane z codziennym trybem życia.
M. Dziemanowicz pisze, że funkcją rodziny jest „... wprowadzenie dziecka w świat wartości.”
Rodzice zapewniają dziecku warunki prawidłowego rozwoju fizycznego, zabezpieczenia bytu materialnego, troszczą się o wypoczynek, warunki nauki, zdrowie i ochronę przed niebezpieczeństwem.
Różnorodność pełnionych przez rodzinę funkcji i ich jakość decyduje o charakterze wychowania w rodzinie i wywołuje określone skutki wychowawcze. Istotną rolę pełnią tu wzory codziennego życia, konkretne zachowania członków rodziny. Ważne jest, aby współżyciu w rodzinie towarzyszyła świadomość uczuć i przekonanie o wzajemnym obdarzaniu się nim.
W rodzinie dokonuje się wzajemne oddziaływanie na siebie rodziców i dzieci. Tu poznaje się, co oznacza godność, prawość, pracowitość, szacunek do drugiego człowieka. Tu zaspakaja się potrzeby psychiczne jak poczucie bezpieczeństwa, kontaktu z innymi, uznania i akceptacji.
Jeśli funkcjonowanie rodzin i ich kondycja pogarsza się, odbija się to ujemnie na funkcjonowaniu i losach zarówno jednostek jak i społeczeństwa.
Działalność wychowawcza rodziców ma charakter specyficzny. Jej sens wychowawczy nie ogranicza się do wybranych metod wpływu, takich jak: rozmowa, osobisty kontakt, stawianie i egzekwowanie wymagań, lecz polega na organizowaniu całokształtu życia rodziny. Rodzina jest nie do zastąpienia.
Ludzkość nie wypracowała dotychczas innej instytucji, która by mogła zastąpić rodzinę. Trzeba, więc rodzinę chronić i wspierać.
BIBLIOGRAFIA:
G. Skotnicka, Rodzina we współczesnej beletrystyce dla dzieci, „Wychowanie w przedszkolu”, WSiP, Warszawa 2002, nr 10
B. Dymara, Dziecko w świecie rodziny, IMPULS, Kraków 1998
M. Dziemanowicz, Szanse i zagrożenia procesów wychowania w rodzinie, „Problemy rodziny”, Warszawa 2001, nr 7
Z. Lubowicz, Funkcje rodziny a wychowanie, [w:] Wychowanie i środowisko, pod red. B. Passini, T. Pilcha, PWN, Warszawa 1989
3