1. Stratyfikacja nasion -jest to wyprowadzenie nasion ze stanu spoczynku.
2. Nasiona łatwo kiełkujące -nasiona te w chwili opadnięcia z drzewa lub zbioru mają pełną zdolność podjęcia dalszego rozwoju i mogą kiełkować po znalezieniu się w odpowiednich warunkach wilgotności, temp. i przy dostępie powietrza. Nasiona możemy wysiewać jesienią lub wiosną bez potrzeby przedsiewnego przysposobienia, także po przechowaniu na sucho.
3.Spoczynek względny czyli niezbyt głęboki- tzn. są one biologicznie przystosowane do przetrwania okresu zimowego, kiełkowania na wiosnę i wymagają niezbyt długiego okresu przysposabiania do kiełkowania
Spoczynek bezwzględny czyli głęboki -są to nasiona, które nie są zdolne do dalszego rozwoju na pierwszą wiosnę po zbiorze ani w warunkach naturalnych, ani po krótkim okresie przysposobienia w warunkach sztucznych w ciągu jednej zimy
4.Określanie jakości nasion potrzebnej do ustalenia jej wartości handlowej, określenie wartości siewnej nas. Potrzebnej do obl. Norm wysiewu, przedzbiorcze testowanie jakości służące do podjęcia decyzji o celowości zbioru, kontrola procesu pozyskiwania nasion, określenie jakości nasion przed złożeniem ich do przechowywania, kontrola w trakcie przechow., monitoring obradzania drzew i krzewów w różnych latach i regionach kraju 5. Rodzaje i zakres oceny nasion:
a) kwalifikacyjna-prowadzi się obowiązkowo dla potrzeb kupna, sprzedaży lub wymiany dokonanej z innymi podmiotami gosp. ,osobami prawnymi lub fiz. nie wchodzącymi w skład LP ;określenie nasion przed przechow. długoterminowym; określenie żywotności nasion pozyskiwanych przez n-ctwa lub przechow. W bardzo dużych zapasach >100kg dla nasion b.lekkich:Brz, Ol ,Tp,Wb i lekkich:So Md Jb Bez; > od 1 tony dla nasion średniociężkich: Cis Jd Gb Lp Jd Wz i ciężkich: Bk Limba wiśnia i dla gat. o nasionach b.ciężkich:kasztan Db Orzech Leszczyna
b) ocena uproszczona- we wszystkich innych przypadkach dla małych partii nasion na własne potrzeby n-ctwa, ale mniejsze od 5-krotnej masy średniej próbki przesyłanej do oceny. c) ocena we właściwym zakresie-dotyczy n. Pozyskiwanych na własne potrzeby na zielono lub jesienią wysiewanych bezpośrednio po zbiorze, o ile okres między pozyskanie a siewem jest krótszy niż 3 tygodnie.
6. Odziedziczalność - miara statystyczna, która oznacza proporcję wariancji fenotypowej wyjaśnianej zmiennością genetyczną. Dotyczy ona jedynie populacji, dla której została obliczona, nie może być uogólniana na jednostki czy inne środowiska. Wysoki poziom odziedziczalności danej cechy nie wyklucza jej modyfikowalności, ani nie oznacza, że ujawnia się ona w momencie narodzin.
Pojęcia odziedziczalności używa się w szerokim oraz w wąskim rozumieniu.
-odziedziczalność w szerokim rozumieniu (h2B - broad-sense heritability)- dotyczy jedynie głównych składników wpływających na zmienność fenotypową - czynników genetycznych, bez ich części składowych.
-odziedziczalność w wąskim rozumieniu (h2A - narrow-sense heritability)- stosunek wariancji addytywnej do wariancji fenotypowej, czyli udział jedynie czynnika genetycznego (genów otrzymanych od rodziców) w zmienności zachowania.
7. Hodowla uszlachetniająca (selekcyjna) drzew leśnych w Polsce:
Hodowla selekcyjna drzew leśnych - hodowla drzew o wyjątkowo cennych cechach jakościowych technicznych i genetycznych - nasadzenia upraw tzw. pochodnych z sadzonek pochodzących z wyłączonych drzewostanów nasiennych. Ma na celu zwiększenie produkcji drewna, poprawie jego jakości, oraz zwiększenie zdrowotności i odporności przyszłego drzewostanu.
8. Drzewostany nasienne: kryteria wyboru i zagospodarowanie:
Kryteria wyboru:
a) pochodzenie - drzewostany nasienne muszą być rodzime, lokalne
- kiedyś pochodzenie drzew określano w operacie urządzeniowym - planie racjonalizacji gospodarki leśnej, - rębnia 1a - rębnia zupełna, rębnia 2a - rębnia częściowa, wielkopowierzchniowa,
- potem pochodzenie drzew określano dzięki historii gospodarczej,
- za nasienne uznajemy populacje lokalne ( bez względu czy jest to drzewostan gospodarczy czy wyłączony),
- rodzime populacje, to te co powstały przed rokiem 1860 ( wszystko co po roku 1860 - to drzewostan sztucznie nasadzony)
b)produkcyjność - drzewostany nasienne powinny wyróżniać się wyższą produkcyjnością w obrębie tego samego gatunku, na tym samym terenie i siedlisku,
c) jakość
- niepożądane są krzywizny, sęki, listwy mrozowe, róże, skręt włókien, guzy, rozgałęzienia itp.
- 1 - drzewostan ma idealną zasobność ( do 30% drzew wadliwych ) 0,7 - do 10% drzew wadliwych
d) zdrowotność
- drzewa, które chorują na hubę korzeniową lub zgniliznę opieńkową pnia lub korzenia nie mogą
być drzewami nasiennymi,
e) wiek - samoistne kryterium
- za nasienne uznajemy drzewostany dojrzałe i dojrzewające ( rębne i bliskorębne )
- wiek bezpieczny do oceny drzewostanu nasiennego to wiek bliskorębny ( ok. 70 lat ),
f) wielkość
- drzewostan nasienny nie powinien być większy niż 10 ha,
- często odchodzi się od tego kryterium, bo jest to niemożliwe do spełnienia, np. modrzew jako drzewo domieszkowe zajmuje max. do 1 ha,
g) otoczenie
- wymagane jest otoczenie wysokiej jakości, które daje dobry pyłek pochodzący z migracji,
- nie ma np. drzewostanu nasiennego sosny w pow. 10 ha otoczonego buczyną ( wskazywałoby to na to, że jest to drzewostan sztuczny ).
Zagospodarowanie:
a) cięcia selekcyjne -usunięcie drzew wadliwych ( selekcja negatywna )
- usuwa się drzewa z krzywiznami, skrętem włókien, guzami i bardzo rozgałęzione, ponieważ te
wady są odziedziczalne,
- bierzemy pod uwagę drzewa górujące i panujące,
- przy cięciach zwracamy uwagę na piętra górne, bo drzewa opanowane nie kwitną ( nie dają pyłku).
- drzewostan wyłączony powinien trwać, dopóki „się nie rozsypie”,
- nie można lekceważyć stanu sanitarnego, dlatego zwraca się też uwagę na dolne piętra lasu
dokonując tam cięć sanitarnych
b) cięcia sanitarne
- cięcia w dolnej partii lasu,
- dokonywane w celu zachowania drzewostanu,
- pozbywamy się drzew z dolnego piętra, drzew opanowanych,
c) cięcia sanitarno - selekcyjne
- akcent kładziemy na selekcję,
- u sosny ze zbiorem szyszek czekamy 2 sezony wegetacyjne (24 miesiące), po to, aby zginęła
informacja genetyczna u drzew wadliwych,
- u świerka nasiona zbieramy po 1 okresie wegetacyjnym.
d) cięcia rozlużniające- stworzenie wybranymdrzewom warunków do wzrostu i obrodzenia nasion( przez wzrost nasion) co uzyskamy usuwając drzewa pzreszkadzające.
e) cięcia w otulinie- cięcia selekcyjne wśród drzew tegosamego gatunku co drzewostan nasienny.
f) porzżdkowanie podrostów
9. Selekcja negatywna i jej stosowanie- Metoda selekcji negatywnej jest u nas metodą historycznie starszą, przejętą z XIX-wiecznych Niemiec w okresie, kiedy las uważano za najdoskonalszy twór natury, którym rządzą prawa przyrody nie dopuszczające ingerencji gospodarującego człowieka. Tworzono różne systemy klasyfikacyjne drzew, uwzględniające nie tylko przebieg naturalnego wydzielania (klasy Krafta), ale również stopień i rodzaj wadliwości. Wszystko to odbywało się pod wpływem obranej metody selekcji, kierującej uwagę nie tyle na zagwarantowanie i rozwój cech dobrej jakości u drzew wyróżniających się takimi właściwościami, ile na pozbywanie się ze składu drzewostanu osobników wydzielających się i wadliwych. Dopiero później, gdy zaczął wzrastać udział odnowień sztucznych i zaobserwowano, jak stosunkowo skąpy jest w nich zasób drzew dobrze ukształtowanych, przekonano się, że one właśnie powinny stać się głównym przedmiotem zainteresowania. Wtedy zaczął przeważać pogląd o słuszności przejścia przy trzebieży na metodę selekcji pozytywnej w celu wyraźniejszego działania na korzyść takich drzew.
13. Wykorzystanie nasion z plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych
- Szyszki z plantacji należy łuszczyć tak, jak szyszki z wyłączonych drzewostanów nasiennych. Ewidencjonowanie, składowanie, łuszczenie i przechowywanie w wyłuszczarni nasion z plantacji musi być tak prowadzone, aby wykluczyć domieszanie się innych nasion. Nasiona z plantacji ocenia IBL.
- Nasiona z plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych wykorzystuje się do zakładania rejestrowanych upraw pochodnych. Szczepy i drzewka wyróżniające się szybkim przyrostem i dobrym pokrojem powinny być jedynym źródłem pozyskania nasion do zakładania plantacyjnych upraw gatunków szybko rosnących, których celem jest dostarczenie w krótkim czasie dużych ilości drewna dobrej jakości.
10. Ród - potomstwo drzew matecznych powstałe w drodze rozmnażania płciowego (generatywnego).
Klon - grupa osobników o jednakowym składzie genetycznym pozyskanych z jednego osobnika w drodze rozmnażania bezpłciowego.
Drzewea doborowe- wybierane spośród bardzo ważnych kryteriów ekonomicznych i wzrostowych. Są punktem wyjścia do produkcji nasion na plantacjach nasiennych.
Chów krewniaczy- wymiana rzadkich genów z pobliskich populacji, zapyleniemiędzy sąsiadami.
Drzeweo elitarne- ich wybór został zweryfikowany przez ocenę ich potomstwa. Służą do zakładania plantacji nasiennych II generacji.
Preweniencja- pochodzenie- porównanie między sobą drzewostanów różnego pochodzenia. Wybieramy te drzewa, które się zachowują tak samo lub podobnie w wielu warunkach środowiskowych( różnych)
Regiony mateczne- ich funkcją jest zachowanie szczególnie cennych, niezmiennych populacji danego gatunku.
Regóła hardy'ego i Weinberga:
a) założenia:
- populacja znajduje się w stanie równowagi ze środowiskiem
- populacja jest panmiktyczna( wszechmieszająca się)
- nie istnieje migracja, selekcja i mutacje
b) Gen występuje w 2-óch allelach A i a.
Występuja genotypy- AA(homozygota dominująca fotma D), Aa( heterozygota forma H), aa( homozygota recesywna forma R)
W wyniku mutacji i selekcji ustala się równowaga pomiędzy alleleami.
c) Twierdzenie: skład genetyczny populacji pozostaje nie zmienny z pokolenia na pokolenie przy braku mutacji, migracji i selekcji.
Drzeweo przeniesione- przeniesione z gór na nizine( dadzą sobie rade), z nizin w góry zgina.
Populacja plastyczna- mało wrażliwa na zmiany siedliskow, bierze się z bogactwa genetycznego, znajdziemy je w warunkach przeciętnych, zawiera wszystkie allele danego gatunku.
Populacja nieelastyczna- o bardzo wąskiej tplerancji zmian siedliska, tzw. Specjaliści, nie rozpowszechniamy ich.
Regionalizacja nasion- zbiór zasad regulujących obrót nasionami i sadzonkami, podlega Min. Środ.
Makroregiony nasienne- nałożone 2 mapy na siebie:
- fizyczno- geogr.- z podziałem na prowincje fiz.-geogr.
- przyrodniczo- leśne- z podziałem na krainy przyrodniczo- leśne.
Selekcja populacyjna- jest to wybór i wykorzystanie jako bazy nasiennej najbardziej wartościowych drzewostanów, najlepszych w danych warunkach wzrostowych, uprawy pochodne
Selekcja indywidualna- polega na wyborze drzew matecznych( poj. Osobniki z populacji) charakteryzującymi się najlepszymi cechami jakościowymi i przyrostowymi, które następnie wykorzystuje się do pozyskiwania.zrazów i produkcji szczepów dozakładania plantacji nasiennychoraz do zbioru nasion w celu uzyskania sadzonek,z których zakłada się plantacyjne uprawynasienne.w celu uzyskania sadzonek,z których zakłada się plantacyjne uprawynasienne.
Selekcja stabilizujca-dąży do utrzymania składu genetycznego populcjiw określonym typie. Występuje tylkowtedy, gdy środowisko jest stałe przez dłuższy czas. Selekcja polega na eliminowaniuosobników, które fenotypowo odhylaja się od optymalnego typu w danym środowisku. Pozostają tylko osobniki, które wykazuja podobna norme reakcji w danychwrunkach środowiska.
Selekcja kierunkowa- powoduje regularną zmianę populacji wokreślonym kierunku pod względem określonychcech adaptacyjnych. Występuje zwykle wtedy, gdy warunki środowiska stopniowo zmieniają się w określonym kierunku.
Selekcja różnicująca- prowadzi dorozerwania pierwotnej jednolitejpopulacji na 2 lub więcej odrębnych populacji o odrębnych właściwościach adaptacyjnych.Zjawisko to występuje kiedy duzy obszar zajmowany pzrez dana populacje zostaje zróżnicowany tak, że w różnych jego częściach działają inne czynniki selekcyjne lub takie same czynniki działające w innych kierunkach.
Zysk genetyczny - celem selekcji osobników rozmnażanych generatywnie jest uzyskanie poprawy populacj potomnej pod względem określonych cech(uwarunkowanych genetycznie) czyli uzyskanie tzw.zysku genetycznego.O uzyskanym w praktyce zysku decyduje:
a) różnica selekcyjna - różnica pomiędzy wartościa danej cechy dla całej populacji, a średnia wartośc części populacji wybranej do dalszego rozmnażania
b) odziediczalność
Wyłączone drzewostany nasienne(WDN)- drzewostany które ze względuna dużą wartość genetyczną zostały wyłączone z uzytkowania rębnego i przeznaczone tylko produkcji materiału rozmnozeniowegi.
Gospodarcze drzewostany(GDN)- drzewostany ,które ze względu na wartość genetyczną zastały przeznaczone do produkcji materiału rozmnożeniowego, lecz nie zostały wyłczone z użytkowania rębnego, podporządkowanego w ich przypadku pozyskaniu nasion( cięcia w latach nasiennych).
Plantacje nasienne(PN)- onbiektypowstałe z wegetatywnego rozmnażania możliwie dużej liczby drzew doborowych, przeznaczone dopozyskiwania z nich nasion.
Uprawy pochodne- uprawy założone znasion zebranych w wyłącznych drzewostanach nasiennych,często grupowe w blokach.Są następnym pokoleniem tych drzewostanów i po osiągnięciu dojrzałości przejmą ich rolę.
Dryfgenetyczny- polega na tym, że populacja traci rzadnie allelena skutek przypadkowych zdarzeń. Wzrasta homozygotyczność, spada heterozygotyczność, zanika informacja genetyczna. Prowadzi do zubożenia genetycznego, w skrajnym przypadku nastepuje homozygotycznośc całej populacji. Należy dbać oheterozygotycznośc, zbierać nasiona tylko w roku obfitego urodzaju, nasiona ze wszystkich drzew w drzewostanie.
11. Plantacje nasienne: zakładanie, zasady rozmieszczania i pielęgnacja:
Plantacja nasienna - grupa wyselekcjonowanych klonów lub rodów, zagospodarowana lub izolowana w sposób zapobiegający zapyleniu ze źródeł zewnętrznych, prowadzona w celu uzyskania obfitych zbiorów łatwo pozyskiwanych nasion.
Plantacja nasienna obejmuje określoną liczbę klonów, posadzonych w odpowiedniej więźbie w sposób zapewniający ich krzyżowe zapylanie. Szczepy uzyskuje się przez zaszczepienie zrazów z drzew doborowych na podkładkach tego samego gatunku. Kilkuletnie szczepy w ilości 400 sztuk na 1 ha, wysadza się w plantacji przygotowanej pełną orką na siedlisku średniej jakości w drzewostanie innego gatunku (a w promieniu 300 metrów usuwa się w sąsiednich drzewostanach gatunek plantacyjny) lub poza obrębem lasu (tzw plantacje nasienne śródpolne na co najmniej 1,5 km od granicy zachodniej i północnozachodniej lasu), aby uniknąć niepożądanego zapylania. Glebę pielęgnuje się w sposób wzmagający częstość i obfitość obradzania. Rozróżnia się 3 rodzaje plantacji nasiennych:
• zachowawcza, zabezpieczająca szczególnie cenne biotypy zagrożone zagładą lub tworzy bazę do badań genotypu klonów i pozyskiwania zrazów do szczepień dla pozostałych rodzajów plantacji nasiennych,
• produkcyjna, dostarcza nasion o wysokiej wartości genetycznej do zakładania przede wszystkim upraw pochodnych, podobnie jak plantacyjna uprawa nasienna, każda plantacja nasienna produkcyjna obejmuje klony z określonego kompleksu leśnego lub rejonu, a nasion z niej używa się w zasadzie tylko w granicach tego rejonu,
• hybrydyzacyjna, zakładana ze szczepów odpowiedniej liczby klonów dwóch gatunków, pozwala uzyskać potomstwo o wysokiej heterozji.
- Powstają z siewek drzew doborowych, wybieranych spośród bardzo ważnych kryteriów ekonomicznych i wzrostowych.
- Nasiona z plantacji nasiennych charakteryzują się zyskiem genetycznym.
- Plantacje nie są ze sobą spokrewnione.
- każda plantacja może obejmować potomstwo (szczepy lub sadzonki) drzew matecznych tylko z jednego określonego kompleksu lasów, np. Lasów Taborskich, lub wyraźnie zaznaczającego się regionu, np. z Roztocza.
- W przypadku tworzenia zespołu plantacji nie mogą sąsiadować ze sobą plantacje tego samego gatunku reprezentujące różne kompleksy lasów lub regiony.
- Należy dążyć, aby liczba klonów w plantacji nasiennej i potomstw w plantacyjnej uprawie nasiennej była jak największa. Liczba potomstw w małej plantacji sosny i świerka nie może być mniejsza niż 40. W plantacjach pozostałych gatunków dopuszcza się 30 potomstw drzew mateczne. Im większa jest powierzchnia plantacji, tym więcej musi być w niej potomstw. -Sprawa rozmieszczenia szczepów na plantacji sprawia organizatorom plantacji wiele kłopotów, ponieważ klony powinny występować w zmieszaniu, tzn. obok siebie nie powinny rosnąć dwa szczepy reprezentujące ten sam klon, ażeby utrudniać samozapylenie się kwiatów. Później konieczne jest prowadzenie na plantacji racjonalnej metody usuwania zbędnych szczepów. Dlatego też rozmieszczenie klonu na plantacji powinno być zaprojektowane według określonego układu matematycznego, który można łatwo dostosować do różnej wielkości i kształtu powierzchni. -Spełnia wspomniane warunki schemat polski, opracowany przez Giertycha. Można go powszechnie stosować w planowaniu plantacji nasiennych, ponieważ nadaje się do różnych powierzchni, dowolnej liczby klonów i liczby przecinki szczepów w trzebieży, a w miarę potrzeby można go rozbudować w każdym kierunku. Liczba szczepów w obrębie klonu może być różna, co zależy od wielkości plantacji i zapotrzebowania na nasiona.
-Po otrzymaniu planu rozmieszczenia należy najpierw wytyczyć na powierzchni kwatery ściśle według tego planu, a następnie wypalikować miejsca sadzenia szczepów na kwaterach w więźbie podanej na planie. Na każdym paliku należy napisać numer drzewa doborowego według planu rozmieszczenia. Po zanumerowaniu wszystkich palików i sprawdzeniu zgodności z planem przywozi się zaetykietowane szczepy czy sadzonki ze szkółki. Szczepy lub sadzonki wyjmuje się z gleby z bryłką o wymiarach 20x20x25 cm. Bryłka powinna być opakowana papierową tkaniną workową, aby zabezpieczyć korzenie przed osypywaniem się z nich gleby w czasie transportu. W razie braku tkaniny lepiej używać do owinięcia bryłki zwykłego papieru, który po posadzeniu bez rozwijania stosunkowo szybko w ziemi zbutwieje. Po rozmieszczeniu szczepów (sadzonek) obok zanumerowanych palików sprawdza się poprawność ich rozmieszczenia z planem. Jamkę wielkości odpowiadającej wielkości bryłki przygotowuje się po zachodniej stronie palika, aby on stanowił oparcie dla wysadzonego przy nim szczepu (sadzonki). Po wysadzeniu przywiązuje się strzałkę do palika w sposób chroniący ją przed ocieraniem. Po zakończeniu sadzenia kontroluje się jeszcze raz czy wszystkie numery - na planie, na paliku i na szczepie są ze sobą zgodne.
12. Rejonizacja nasienna - reguła zbioru nasion zebranych w danej krainie przyrodniczo-leśnej tylko i wyłącznie z wyselekcjonowanych drzew i drzewostanów nasiennych i możliwość ich przenoszenia z krainy, gdzie zostały zebrane do innych krain z zachowaniem niżej wymienionych zasad dotyczących poszczególnych gatunków:
• nasiona sosny 306 - bolewicka, 101- Gryfino, 504 - Bory Dolnośląskie, 601- lasy Pilickie, 606 - Roztocze,
• nasiona świerka Beskidy ( cenne ), Sudety ( obce ), świerk Sarnacki ( już go prawie nie ma)
• nasiona jodły Góry Świętokrzyskie, Roztocze, Karpaty
• nasiona modrzewia polskiego Sudety, Góry Świętokrzyskie
• nasiona dębów 502 - nadodrzański, 308-płyta Krotoszyńska, 607 - Niepołomice, 405- Chełm Lubelski, 103,106 - Miłomyń, 104 - Smolarz,
A.makroregiony nasienne - powstają z nałożenia na siebie 2 mapy:
- fizyczno -geograficzne - z podziałem na prowincje fizyczno-geograficzne,
- przyrodniczo-leśne - z podziałem na krainy przyrodniczo-leśne - powstają oka i linie,
B. mikroregiony - wydzielone w makroregionach
- kryterium ich wyboru - geomorfologia, klimat i siedlisko
- rozpoczęto od mikroregionów matecznych - miejsc występowania szczególnie cennych populacji,
- brano pod uwagę jednorodność siedliska.
- wewnątrz mikroregionu obrót nasion jest dozwolony,
- nie wolno wymieniać nasion między mikroregionami, a tym bardziej wprowadzać obcych nasion do mikroregionów matecznych - grozi to karami i sankcjami,
- mikroregiony mateczne - mają wysoką jakość, są niewielkie, ale zawierają najcenniejsze populacje,
- mikroregiony niemateczne - mają wysoką jakość, ale ich zasoby nie wystarczają na pokrycie potrzeb, więc trzeba sprowadzać nasiona,
- populacje górskie warunkuje regionalizacja pionowa i pozioma - max. 200 m na przenoszenie nasion,
- początkowo było 106 mikroregionów, ale od 01.05.2005 r. jest ich 90 - pokrywają się z granicami gmin.