Rozdział IV. Bariery rozwoju agroturystyki

Uwzględniając sytuację ekonomiczną wsi oraz socjologiczną specyfikę społeczności wiejskiej należy zauważyć, iż rozwój agroturystyki w naszym społeczeństwie nie jest procesem łatwym i szybkim. Pomimo, że potrzeby ekonomiczne wsi zachęcają do agroturystyki, to jednak istniejące bariery prawne, organizacyjne i społeczne jej nie sprzyjają.

Uogólniając, do głównych czynników utrudniających rozwój agroturystyki
w Polsce można zaliczyć:

• niewystarczający poziom wiedzy wśród ludności wiejskiej,

• niski poziom rozwoju infrastruktury turystycznej i lokalnej (kanalizacja, wodociągi, oczyszczalnia ścieków, wysypiska śmieci),

• nieprzystosowanie mieszkań wiejskich dla potrzeb turystyki i niski ich standard techniczny,

• niepowiązanie nowego budownictwa mieszkaniowego z tradycyjną architekturą,

• brak zagospodarowania i przystosowania zagród wiejskich dla potrzeb turystyki,

• nieufność i niechęć mieszkańców wsi do przyjmowania turystów (bariera społeczna),

• nieprzystosowanie rolników do przyjęcia i obsługi turystów (słabe zaangażowanie i brak współpracy samorządów lokalnych),

• brak kapitału na wsi dla rozwoju przedsięwzięć agroturystycznych (niskie dochody ludności wiejskiej, brak lub niedostateczna pomoc kredytowa),

. • niewystarczająca promocja i reklama regionu i usług agroturystycznych
w kraju i poza granicami.⁵⁵

__________________

⁵⁵ M.Drzewiecki, Problemy rozwoju agroturystyki w Polsce w latach dziewięćdziesiątych „Problemy turystyki”, 1993, nr 5, s. 27-28.

Ogromne znaczenie mają trudności ekonomiczne i prawno-organizacyjne ale w pierwszej kolejności pragnę zwrócić uwagę na przeszkody społeczne. Wskazują one, że rozwój agroturystyki zależy między innymi od:

- zmiany nastawień mentalności i świadomości mieszkańców wsi;

- przygotowania społeczności wiejskiej do potrzeb zrozumienia szans rozwoju gospodarstwa i wsi tkwiących w tej formie wypoczynku;

- przygotowania mieszkańców wsi do połączenia pracy w rolnictwie
i gospodarstwie rolnym z wymogami turystyki.

Rozwój agroturystyki zależy zatem od wyraźnych działań i zachowań społecznego środowiska wiejskiego. Działań tym mocniejszych
i ważniejszych, im większa jest jej treść innowacyjna, nowatorska.

Obserwując drogi przenikania agroturystyki do społeczności wiejskich, zakres i tempo jej upowszechniania, zmiany postaw zainteresowanych i postronnych mieszkańców wsi, należałoby zauważyć, iż ta forma wypoczynku staje się ważną innowacją w społeczności wiejskiej. Innowacją rozumianą jako wartość kulturowa, która w danych warunkach czasowych i przestrzennych traktowana jest przez ludzi jako nowość.

Proces przyswajania innowacji charakteryzuje się następującymi etapami:

1. uświadomienie,

2. zainteresowanie,

3. ocena,

4. próba,

5. akceptacja.⁵⁶

Traktując agroturystykę jako swoistą innowację w środowisku wiejskim, należy zauważyć, iż determinują ją cztery grupy czynników wpływających na jej przyswojenie. Są to:

• czynniki makrospołeczne, wyrażane przez tzw. „politykę państwa wobec wsi i rolnictwa” (polityka kredytowa, podatkowa, cenowa);

_________________

⁵⁶ Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Regionalne aspekty agroturystyki w Polsce,
III Ogólnopolskie Sympozjum Agroturystyczne, Polańczyk 18-21.09.1995, s. 14

- obiektywne warunki położenia wsi i gospodarstwa chłopskiego (warunki przyrodnicze, agrarne, komunalne, ekonomiczne);

- kanały informacji o agroturystyce i środki oddziaływania kultury masowej na miesz­kańców wsi;

- psychospołeczne przejawy zachowania społeczności wioskowej, pojedynczych rodzin chłopskich oraz grup sąsiedzkich wywołane innowacyjnym charakterem agroturystyki.

Zainteresowanie rolników agroturystyką można porównać z wynikami badań E.Rogersa przeprowadzonymi nad zachowaniami ludzi wobec innowacji⁵⁷. Wyniki tych badań wskazują na różne kategorie społeczne nowatorów w zależności od ich stopnia zainteresowania innowacją.

Rys 1. Kategorie rolników przyswajających innowację.

czas przyswajania innowacji

Źródło: W.Makarczyk, Przyswajanie innowacji, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971, s.56.

_________________

⁵⁷ W.Makarczyk, Przyswajanie innowacji, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971, s. 56

Nowatorzy, inaczej pionierzy, to mała grupka (2,5%) wiejskiej społeczności obejmująca tych, którzy pierwsi u siebie wprowadzili innowację oraz byli gotowi do podjęcia ryzyka i odważyli się swobodnie bez skrępowania podjąć decyzję. To ci, którzy pierwsi zerwali
z tradycjonalistycznymi wzorami gospodarowania.

Wcześnie przyswajający, pierwsi naśladowcy (13,5%), to członkowie zbiorowości wiejskiej wprowadzający agroturystykę w drugiej kolejności, przeważnie ze względu na własny prestiż we wsi.

Wczesna większość (34,0%), to z kolei podstawowa grupa zbiorowości wiejskiej, którą cechuje głównie rozwaga w agroturystyce. Agroturystykę akceptuje ona dopiero po obserwacji i doświadczeniach pierwszych dwóch kategorii nowatorów. Od kategorii tych przyjmuje wybiórczo pozytywne, sprawdzone doświadczenia agroturystyczne. Dla wczesnej większości naśladowców, nowatorzy i wcześnie przyswajający stanowią ważną "grupę odniesienia", wzorowania się na ich metodach gospodarowania.

Późna większość (34,0%), to grupa, w której dominuje sceptycyzm wobec agroturystyki. Tym nie mniej członkowie tej grupy próbują naśladować i coś z tej innowacji skorzystać.

Maruderzy (16,0%) przyswajają agroturystykę jako ostatni, bowiem
w pierwszej kolejności zawsze cenią tradycję wiejską.

Każda z tych kategorii odznacza się tym, iż wśród należących do niej ludzi przeważa określony rodzaj uznawanych wartości. I tak dla nowatorów będzie to gotowość podjęcia ryzyka; wcześnie przyswajający przywiązują szczególną wagę do prestiżu; wczesną większość charakteryzuje przede wszystkim rozwaga; wśród przedstawicieli późnej większości dominuje sceptycyzm; wreszcie maruderzy nade wszystko cenią tradycję.

W badaniach dotyczących rolnictwa, N.Gross poszczególne kategorie nowatorów określił następująco: najwcześniejsi akceptanci (8,9%), względnie wcześni akceptanci (27,8%), względnie późni akceptanci (58,0%) oraz najpóźniejsi akceptanci (7,3%)⁵⁸.

E.Danhof badając innowatorów w przemyśle stworzył kategorie: nowatorzy, inicjatorzy, fabianie czyli kunktatorzy i trutnie⁵⁹.

Uwzględniając teoretyczno-praktyczne działania na rzecz agroturystyki,
z jednej strony istotne jest rozpoznanie rolników nowatorów i pierwszych naśladowców agroturystyki. Chodzi o działania stawiające sobie za cel przełamywanie oporów społecznych wobec agroturystyki wśród mieszkańców wsi i powiększanie jej pierwszych naśladowców.

W przełamywaniu oporów i kształtowaniu warunków sprzyjających agroturystyce jednym z działań jest rozwój zainteresowań agroturystycznych w społeczności wioskowej wa­runkujących tempo jej akceptacji, powstanie pozytywnych przekonań wobec tego rodzaju wypoczynku.

Chodzi o znalezienie propagatorów i miłośników agroturystyki pochodzących z tego samego środowiska, w którym jest ona organizowana. Osoby działające na rzecz agroturystyki (pracownicy
z Ośrodków Doradztwa Rolniczego, Urzędów Gminnych, członkowie stowarzyszenia agroturystycznego) będą łatwiej zaakceptowane jeżeli uznane zostaną za "swoje", a nie będą narzucone "z zewnątrz". To znaczy jeżeli będą pochodzili z tej samej lub pobliskiej wsi. Ich działania powinny uwzględniać tradycje środowiska, funkcjonujące autorytety oso­bowe oraz powinny budzić nadzieję mieszkańców wsi na osiągnięcie wymiernych korzyści. Bowiem gospodarstwa agroturystyczne, które przynoszą szybkie i widoczne efekty, zachęcają do naśladownictwa,a nawet do wprowadzania nowości pokrewnych towarzyszących agroturystyce.

________________

⁵⁸ Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Regionalne aspekty agroturystyki w Polsce,
III Ogólnopolskie Sympozjum Agroturystyczne, Polańczyk 18-21.09.1995, s. 14

⁵⁹ Ibidem, s. 15

Wymierne efekty u mieszkańców wsi rodzą przekonanie, że wprowadzanie agroturystyki może doprowadzić do ukształtowania określonego typu wsi, wsi agroturystycznych, podatnych na dalsze innowacje agroturystyczne.
I odwrotnie, brak takiego przekonania w świadomości rolników lub brak przekonania o jego słuszności, wzmacnia opory wobec agroturystyki.

Kolejna ważna sprawa to infrastruktura obszarów wiejskich, która obejmuje wszystkie urządzenia i instytucje znajdujące się na wsi
i warunkujące sprawne funkcjonowanie gospodarstw rolnych i domowych oraz działalność pozarolniczą. W Polsce stan rozwoju infrastruktury obszarów wiejskich jest bardzo niski i występują duże zaniedbania w tym zakresie. Szczególnie dotyczy to wsi o przewa­dze gospodarstw chłopskich, a przede wszystkim w województwach wschodnich i centralnych⁶⁰. Wiatach dziewięćdziesiątych tempo rozbudowy infrastruktury obszarów wiejskich znacznie się zmniejszyło, w tym że wzrost utrzymał się w takich działach jak zaopatrzenie w wodę, gazyfikacja, telefonizacja oraz handel.

W 1993 roku wodociągi posiadało l 019,5 tyś. gospodarstw rolnych, tj. 42,4% ogólnej ich liczby. Powyżej 80% gospodarstw zaopatrujących się w wodę
z wodociągów miały województwa: katowickie, łódzkie, poznańskie
i leszczyńskie, zaś poniżej 23% województwa:

krośnieńskie, siedleckie, ostrołęckie, tarnowskie i nowosądeckie. Wodociągi zbiorowe są obecnie w około 40% wsi, przy czym w około 10% wsi zbudowano je po 1988 roku⁶¹. Niedostatecznie rozwinięta sieć wodociągowa na wsi powoduje, że w mieszkaniach ludności wiejskiej wyposażenie
w instalacje sanitarne jest bardzo niskie. I tak w 1992 roku około 30% mieszkań nie miało wodociągów (w miastach - 4%), około 48% - ustępu spłukiwanego (w miastach - 14%), 60% - ciepłej wody (w miastach - 30%).

_________________

⁶⁰ L. Ostrowski, Procesy transformacji infrastruktury rynku na wsi i w rolnictwie. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 1994, nr 2, s. 28 i następne

⁶¹ Sytuacja socjalno-bytowa ludności wiejskiej. MRiGŻ, Warszawa 1994, s. 6 i następne.

Jednakże za szybkim rozwojem sieci wodociągowej na wsi nie nadąża budowa sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków, mimo iż tempo inwestowania w tym zakresie jest również wysokie. Przyczyną są zaniedbania z lat ubiegłych. I tak w 1993 roku cała sieć kanalizacyjna na obszarach wiejskich w Polsce liczyła jedynie około 3 tyś. długości, podczas gdy sieć wodociągowa - 113 tyś. km w następstwie tego z kanalizacji korzysta jedynie około 2% go­spodarstw wiejskich w tym - 4 % gospodarstw podłączonych do wodociągu. Stan sanitarny wsi pogarsza również brak wysypiska śmieci (75% wsi) lub ich zły stan sprzyjający zanie­czyszczeniu środowiska (5%). W związku z tym nawet w wodociągach publicznych jakość wody nie zawsze jest dobra pod względem bakteriologicznym i chemicznym. Z badań jakości wody wynika bowiem, że tylko 80% wodociągów na wsi ma dobrą wodę pod tym względem, natomiast stan sanitarny studzien jest znacznie gorszy (tylko 40% ma dobrą wodę).⁶²

Przystosowanie obszarów wiejskich do przyjęcia turystów powinno być powiązane przede wszystkim z urządzeniami służącymi ochronie środowiska przyrodniczego, a w tym w szczególności:

- oczyszczalniami ścieków i kanalizacją,

- budową wodociągów,

-jakością wody,

- czystością na co dzień. ⁶³

Następnym istotnym elementem infrastruktury są sklepy, poczta, połączenia komunikacyjne i telefoniczne, gastronomia i rozrywki, które ułatwiają życie mieszkańców wsi i turystom. Kolejna sprawę stanowi budowa urządzeń sprzyjających uprawie turystyki, w tym urządzeń rekreacyjno-sportowych.

_________________

⁶² Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Regionalne aspekty agroturystyki w Polsce,
III Ogólnopolskie Sympozjum Agroturystyczne, Polańczyk 18-21.09.1995, s. 16

⁶³ H. Bimberg, J. Mąjewski: Wakacje na wsi. Fundacja im. M. Rataja, Warszawa 1993, s. 15
i następne

Rozwijanie agroturystyki jest związane z tradycyjnym budownictwem
i regionalną architekturą, a tymczasem na wsi polskiej nowe budynki nie mają zazwyczaj stylu, są ciężkie i mało funkcjonalne. Lokalizowane są na terenach rolnych, pozbawione są wokół zieleni i nie-zagospodarowane. W większości zagród wiejskich ich zagospodarowanie jest nieprzystosowanie dla przyjęcia turystów. Podwórza mają nieutwardzoną powierzchnię, brak jest powierzchni dla leżakowania, płacy dla zabawy dzieci i dla małych gier, a także miejsc przysto­sowanych dla parkowania pojazdów. Brak jest również odpowiedniego przygotowania rolników w tym zakresie. Natomiast czynnikiem, który
w istotnym stopniu ogranicza przyjazd turystów z zagranicy jest poczucie braku bezpieczeństwa osobistego oraz brak znajomości języków obcych.

1

78

---