Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia

Polska na tle krajów Unii Europejskiej charakteryzuje się niskim odsetkiem osób posiadających wykształcenie wyższe, niskim rozwojem kształcenia ustawicznego, najwyższym udziałem ludności zatrudnionej w rolnictwie, dużym odsetkiem osób o niskich umiejętnościach zawodowych, szczególnie widocznym w środowiskach wiejskich, dużą liczbą osób wstępujących na rynek pracy (w latach 1994-1997 ok. 400 tys. średniorocznie), bardzo niską mobilnością przestrzenną ludności. Poziom bezrobocia jest obecnie w Polsce w stosunku do krajów UE na średnim poziomie 10,4% (koniec 1998r.), natomiast występuje duże zróżnicowanie przestrzenne w kształtowaniu się wartości tego wskaźnika. Wynika to z faktu różnej podatności regionalnych rynków pracy na procesy restrukturyzacji sektorów gospodarki. Zjawisko to generuje konieczność stosowania zróżnicowanych instrumentów łagodzących i przeciwdziałających bezrobociu.

Ze względu na powyższe różnice w zakresie jakości zasobów ludzkich oraz poziomu edukacji w stosunku do krajów Unii Europejskiej oraz występujące zróżnicowanie przestrzenne wewnątrz kraju w kontekście polityki spójności, niezbędne jest podjęcie działań zarówno o charakterze horyzontalnym, dotyczących poszczególnych grup społecznych na terenie całego kraju, jak i działań zorientowanych przestrzennie, wynikających z realizowanej strategii rozwoju i restrukturyzacji regionalnej.

Głównym celem Narodowej Strategii Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich jest wzrost faktycznego zaangażowania ludności w procesie pracy (mierzony udziałem ludności pracującej w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 - 64 lat) przy równoczesnym podwyższeniu potencjału kwalifikacyjnego zasobów ludzkich.

Cel główny osiągnięty zostanie poprzez:

• poprawę zatrudnialności rozumianą jako rozwój zasobów ludzkich,

• rozwój przedsiębiorczości,

• poprawę zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich pracowników do zmieniających się warunków otoczenia,

• wzmocnienie polityki równych szans na rynku pracy.

W pierwszym etapie realizacji Strategii (2000-2002) główny akcent zostanie położony na przygotowanie niezbędnych regulacji prawnych i stworzenie adekwatnych instytucji (procedury, infrastruktura instytucjonalna itp.). Projekty w dziedzinie rozwoju instytucjonalnego służące realizacji strategii wdrażane na poziomie krajowym oraz współfinansowane ze środków programu Phare będą dotyczyć reformy systemu edukacji oraz podstaw instytucjonalnych, kadrowych i programowych dla wdrażania "Strategii Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich ", a w szczególności:

1. Realizacji zadań związanych z wdrażaniem reformy systemu edukacji w celu budowy nowoczesnego systemu kształcenia dzieci i młodzieży, dostosowanego do wymagań rozwiniętych społeczeństw informacyjnych i gospodarki globalnej. Oznacza to m.in. stworzenie systemu zapewniania jakości w edukacji szkolnej i pozaszkolnej poprzez:

• budowę systemu standardów kwalifikacji zawodowych jako bazy dla tworzenia programów nauczania i standardów wymagań egzaminacyjnych,

• poprawę warunków do kształcenia praktycznych umiejętności uczniów (rozszerzenie systemu praktycznej nauki zawodu, poprawę wyposażenia bazy dydaktycznej systemu oświaty),

• wprowadzenie systemu zapewniającego porównywalność i uznawalność świadectw kwalifikacyjnych poprzez państwowy system egzaminacyjny,

• ustalenie procedur i zasad akredytacji ośrodków edukacyjnych, programujących, potwierdzających kwalifikacje w zawodzie oraz egzaminacyjnych,

• wzmocnienie systemu dokształcania i doskonalenia kwalifikacji nauczycieli,

• wdrożenie kwalifikacyjno-motywacyjnego systemu wynagradzania nauczycieli,

• wspieranie wprowadzania w placówkach oświatowych systemów zarządzania jakością.

2. Rozwoju systemu kształcenia ustawicznego, przekwalifikowań i doskonalenia zawodowego kadr małych i średnich przedsiębiorstw.

3. Doskonalenia instytucjonalnej obsługi rynku pracy poprzez:

• rozwój systemu kontraktowania zadań w Systemie Urzędów Pracy,

• doskonalenie kadry urzędów pracy i stworzenie systemu standardów realizowanych zadań,

• wprowadzanie nowych usług, takich jak "uliczne punkty doradztwa i informacji zawodowej",

• intensyfikację i rozwój usług poradnictwa zawodowego,

• rozwój oprzyrządowania pracowników urzędów pracy w techniki i narzędzia podnoszące poziom świadczonych usług (w tym m.in. Komputerowa Krajowa Baza Ofert Pracy jako narzędzie dla ogólnokrajowej wymiany informacji o pracy, przygotowująca do wejścia do europejskiego systemu wymiany informacji o pracy EURES),

• budowę systemu ubezpieczeń od bezrobocia.

1. Rozwoju kadr administracji (centralnej i samorządowej), promocji dialogu społecznego oraz opracowania programów inwestycyjnych dotyczących kształcenia ustawicznego, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i promocji równości szans, które będą wdrażane w ramach programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare. W ramach przygotowań Polski do efektywnego wykorzystania środków przedakcesyjnych i pochodzących z funduszy strukturalnych, w tym z Europejskiego Funduszu Społecznego, uznaje się za konieczne przygotowanie kadr niezbędnych do efektywnej absorpcji tych środków - poprzez szkolenia i działalność informacyjną, prowadzoną przy udziale Krajowego Ośrodka Szkoleniowego Funduszu Społecznego utworzonego w ramach SPP.

Działania prowadzone w ramach osi rozwojowej WNPR "Rozwój zasobów ludzkich" będą uzupełniane poprzez projekty zorientowane w kierunku rynku pracy i edukacji zgłaszane przez poszczególne województwa w ramach realizacji wojewódzkich strategii rozwoju regionalnego. W latach 2000-2002 nakłady na te działania będą stanowiły ok. 20% wszystkich działań podejmowanych w ramach programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare.

Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów

Na początku XXI wieku do głównych czynników wpływających na wybór celów, priorytetów i sposobów prowadzenia polityki regionalnej w Polsce należą:

• postęp procesu integracyjnego i związane z tym zwiększenie oddziaływania polityki spójności Unii Europejskiej na kształtowanie się systemu programowania i wdrażania polityki regionalnej,

• konsekwentna decentralizacja funkcji państwa, która zaowocowała wprowadzeniem z dniem 1 stycznia 1999 roku dwóch nowych jednostek samorządu terytorialnego: powiatu i województwa. Po przeprowadzeniu reformy administracji publicznej funkcjonuje prawie 2,5 tys. gmin, 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Przyjęcie zdecentralizowanego modelu funkcjonowania państwa ma wpływ na możliwości i sposoby współfinansowania projektów oraz kształtowanie się partnerskiego i w pełni subsydiarnego modelu polityki regionalnej w Polsce,

• historycznie ukształtowana struktura i stan zagospodarowania kraju oraz poszczególnych regionów, a także względne zróżnicowanie sytuacji w tym zakresie wewnątrz kraju oraz w stosunku do Unii Europejskiej; wraz z postępem reform makroekonomicznych i wynikającej z nich znacznej polaryzacji przebiegu procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych w układzie przestrzennym oraz ich konsekwencji społecznych, na znaczeniu nabierają działania ukierunkowane regionalnie; wpływa to na zakres i zasadność stosowania zasady koncentracji środków w odniesieniu do poszczególnych obszarów kraju oraz ustalanie maksymalnych stawek pomocy w kontekście regionalnym i sektorowym.

Podstawą prowadzenia polityki strukturalnej na szczeblu wspólnotowym jest artykuł 158 Traktatu, który mówi że "celem wspierania swojego wszechstronnego, harmonijnego rozwoju, Wspólnota rozwija i kontynuuje działania prowadzące do wzmacniania swojej spójności ekonomicznej i społecznej. W szczególności Wspólnota dąży do zredukowania różnic w stopniach rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym terenów wiejskich".

Zapisy dotyczące spójności społeczno-gospodarczej zostały zawarte w Układzie Europejskim. Artykuły 86 i 87 zakładają współpracę pomiędzy Polską a Wspólnotami Europejskimi w zakresie rozwoju regionalnego i planowania gospodarki gruntami (artykuł 86) oraz w zakresie zatrudnienia (artykuł 87).

Podstawowy cel polityki regionalnej w horyzoncie średniookresowym do roku 2006 został zdefiniowany w projekcie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego. Celem tym jest wzmacnianie konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie ich marginalizacji, w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu i zrównoważonemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.

Osiąganie tego celu odbywa się przy poszanowaniu podstawowych zasad polityki strukturalnej UE:

Programowania - co znajduje odzwierciedlenie w obowiązku przygotowywania wieloletnich strategii i planów rozwojowych na szczeblu krajowym wojewódzkim oraz tam gdzie jest to uzasadnione potrzebami społeczności lokalnych, na poziomie powiatowym i gminnym. (Porównaj: ustawa z dnia 5 czerwca 1999 o samorządzie wojewódzkim Dz. U. Nr 91, poz. 576, ustawa z dnia 26 listopada 1998 o finansach publicznych Dz.U. nr 155, poz. 1014, projekt ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego),

Subsydiarności - co znajduje odzwierciedlenie w jasnym określeniu kompetencji organów władzy wykonawczej różnych szczebli i nadania na mocy odpowiednich ustaw uprawnień do programowania i realizacji polityki rozwoju województwa samorządom wojewódzkim.

Partnerstwa - co znajduje odzwierciedlenie w ustawowym obowiązku konsultacji polityki rozwoju z partnerami społecznymi i podmiotami prywatnymi na wszystkich szczeblach zarządzania. W wymiarze instytucjonalnym stosowanie tej zasady prowadzi do obowiązkowego tworzenia komitetów sterujących i monitorujących oraz licznych ciał doradczych i konsultacyjnych na wszystkich poziomach programowania, wdrażania i monitorowania programów rozwoju regionalnego.

Koncentracji - co znajduje odzwierciedlenie w ustaleniu hierarchii priorytetów w ramach programów operacyjnych oraz zgodnie z tym przeznaczania zwiększonych środków na priorytetowe kierunki działań oraz w układzie przestrzennym, zwiększenie środków dla obszarów przeżywających problemy społeczno-gospodarcze (Porównaj: ustawa z dnia 14 grudnia 1994 o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - Dz.U. nr 25, poz. 128 z 1997 r. - tekst jednolity) oraz obszarów opóźnionych w rozwoju. Zasada koncentracji będzie także wyrażona poprzez dopuszczanie na wyznaczonych obszarach problemowych większego niż gdzie indziej maksymalnego poziomu pomocy publicznej. (Porównaj: projekt ustawy o warunkach dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorców)

Także inne zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej będą stosowane w Polsce, co swój praktyczny wymiar będzie znajdywać w zapisach programów operacyjnych, zarówno krajowych jak i powstających na poziomie wojewódzkim Programy te będą określały także instrumenty realizacyjne, zasady pomocy, system implementacyjny oraz minimalne warunki techniczne dotyczące projektów przedstawianych w ich ramach do realizacji .

Wypracowanie ostatecznego kształtu priorytetów, zasad i instrumentów realizacji polityki regionalnej zostanie każdorazowo dokonane w odniesieniu do konkretnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz celów i priorytetów strategii krajowej oraz strategii regionalnych. Tak więc prowadzenie polityki rozwoju regionalnego w dużym stopniu podlegać będzie procedurze uzgodnieniowej pomiędzy przedstawicielami rządu udzielającego wsparcia finansowego oraz przedstawicielami samorządu wojewódzkiego przedstawiającego plany rozwojowe i projekty realizacyjne.

Wybór priorytetów i instrumentów wykorzystywanych przy realizacji wojewódzkich programów operacyjnych uwzględniać powinien:

1. kompleksowe zapewnienie realizacji celów polityki regionalnej,

2. pozytywne doświadczenia we wdrażaniu poszczególnych instrumentów,

3. pozytywną ocenę zasobów kadrowych i instytucjonalnych uczestniczących we wdrażaniu polityki rozwoju regionalnego,

4. prostotę zasad funkcjonowania,

5. realne możliwości zapewnienia współfinansowania w horyzoncie realizacyjnym strategii,

6. zgodność z zasadami konkurencji i przepisów o pomocy publicznej Unii Europejskiej i prawa polskiego.

Określenie celów i priorytetów polityki regionalnej w Polsce determinuje kierunki działań państwa w okresie najbliższych kilku lat. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego definiuje pięć zasadniczych kierunków oddziaływania państwa na przebieg procesów rozwoju regionalnego w Polsce, zgodnych z głównymi kierunkami działań funduszy strukturalnych w Unii Europejskiej:

1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów,

2. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji,

3. Rozwój zasobów ludzkich,

4. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją,

5. Rozwój międzynarodowej współpracy regionów.

Powyższe kierunki działań są jednocześnie krajowymi priorytetami realizacyjnymi osi rozwojowej nr 6 "Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów" Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju. Zdefiniowane priorytety rozwoju regionalnego w poszczególnych województwach mogą się nieco różnić od niżej przedstawionych , niemniej jednak zakłada się, że powinny one stanowić punkt wyjścia dla ubiegania się województw o wsparcie ze strony środków krajowych i wspólnotowych.

Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu

konkurencyjności regionów

W porównaniu z krajami członkowskimi UE istnieje wyraźna różnica na niekorzyść Polski w zakresie wyposażenia infrastrukturalnego kraju. Dobrze jest ona widoczna w zakresie infrastruktury transportowej ale obejmuje także podsystem infrastruktury telekomunikacji, środowiska, edukacji, naukowo-technicznej. Hamuje to możliwości rozwoju całego kraju. Zróżnicowanie sytuacji w układzie przestrzennym wpływa na wyraźne zmniejszenie szans rozwojowych województw, w których sytuacja pod tym względem jest najgorsza. Dla włączenia się regionów w procesy rozwojowe kraju i umożliwienie im konkurowania w skali krajowej i europejskiej, największe znaczenie ma oddziaływanie na infrastrukturę o charakterze ponadlokalnym oraz infrastrukturę techniczną i społeczną ośrodków miejskich mogących odgrywać rolę lokomotyw rozwojowych. Inwestycje w infrastrukturę o charakterze regionalnym wpływają na podwyższenie jakości życia mieszkańców (np. poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego), zwiększenia stopnia dostępności do edukacji, jak i dla zwiększenia atrakcyjności lokalizowania się różnego typu działalności biznesowej, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W dłuższej perspektywie rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej w miastach oraz poprawa połączeń pomiędzy ośrodkami regionalnymi może skutkować zwiększeniem mobilności przestrzennej mieszkańców, co ma kluczowe znaczenie w procesie restrukturyzacji obszarów przemysłowych i wiejskich.

W ramach priorytetu definiuje się dwa podstawowe komponenty, których wyróżnienie odnosi się do dwóch podstawowych obszarów budujących siłę konkurencyjności regionów Polski:

1. rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym

2. rozwój funkcji metropolitalnych wybranych miast

Rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym

W ramach komponentu realizowane będą działania mające na celu budowę i rozbudowę infrastruktury technicznej o znaczeniu ponadlokalnym. Interwencja będzie koncentrować się na współfinansowaniu infrastruktury transportowej (regionalnej, ponadlokalnej) jako podstawowego elementu budowy potencjału endogenicznego rozwoju i zwiększania mobilności przestrzennej ludności, infrastrukturze telekomunikacyjnej, informatycznej, edukacyjnej (ponadpodstawowej i wyższej), projektów z zakresu infrastruktury ochrony środowiska, które przyczynią się do znaczącej poprawy sytuacji ekologicznej w województwie. Zgodnie z priorytetami polityki ekologicznej państwa priorytet będą miały projekty z zakresu gospodarki odpadami, ochrony przed zanieczyszczeniem wód i powietrza, gospodarki wodnej.

Wsparcie państwa dla rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej w ramach realizacji Narodowego Planu Rozwoju będzie dotyczyć:

• infrastruktury transportowej, w tym przede wszystkim drogowej, w uzasadnionych przypadkach wsparcie może dotyczyć innej infrastruktury transportowej o znaczeniu regionalnym: rozbudowy i utrzymania sieci kolejowej, dróg wodnych, lotnisk, miejskich systemów transportowych, transportu multimodalnego,

• systemów i sieci telekomunikacyjnych i informatycznych,

• infrastruktury ochrony środowiska,

• infrastruktury szkolnictwa i edukacji, w tym w szczególności infrastruktury szkolnictwa wyższego o znaczeniu wojewódzkim,

• infrastruktury badawczej, rozwoju technologicznego i innowacji,

• infrastruktury biznesu, w tym przede wszystkim rozbudowy infrastruktury lokalnej niezbędnej dla funkcjonowania i rozwoju infrastruktury rozwoju gospodarczego (giełd, hal wystawienniczych, inkubatorów przedsiębiorczości, centrów biznesu, parków przemysłowych), instytucji przekazywania wiedzy rynkowej (ośrodków wspierania biznesu, centrów informacji biznesowej, szkół biznesu), infrastruktury służącej zachęcaniu przedsiębiorstw, w tym MSP do lokalizowania działalności na danym terenie (uzbrojenie terenu, modernizacja i rozbudowa budynków przeznaczonych na lokale do działalności produkcyjnej oraz usługowej),

• infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej o znaczeniu regionalnym,

• obiektów historycznych i zabytkowych,

• innej infrastruktury o ile będzie to zgodne z priorytetowymi kierunkami działań wyznaczonymi w wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego.

Rozwój funkcji metropolitalnych wybranych miast

W ramach tego komponentu realizowane będą działania polegające na rozbudowie i modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej miast wojewódzkich, w celu zwiększenia ich roli jako ośrodków o znaczeniu regionalnym, krajowym i europejskim. W pierwszym rzędzie działania będą koncentrować się na modernizacji infrastruktury komunikacyjnej, telekomunikacyjnej, szkolnictwa wyższego, kultury i sztuki, tak aby przyczyniając się do zwiększenia konkurencyjności poszczególnych regionów umożliwić tym ośrodkom efektywny udział w konkurowaniu oraz w wymianie kulturalnej i ekonomicznej zachodzącej pomiędzy miastami w Unii Europejskiej.

Wsparcie w ramach tego komponentu dotyczyć będzie:

• promocji inwestycji,

• tworzenia warunków do lokalizowania się firm poprzez uzbrojenie terenu, wsparcie dla tworzenia międzynarodowych i regionalnych giełd, instytucji otoczenia biznesu,

• rozbudowy i modernizacji bazy edukacyjnej, w tym przede wszystkim szkolnictwa wyższego,

• infrastruktury ochrony środowiska związanej z poprawą jakości życia

• infrastruktury rekreacyjnej i sportowej,

• infrastruktury transportowej, w tym przede wszystkim infrastruktury drogowej, lotnisk, systemów komunikacji zbiorowej,

• infrastruktury kultury i sztuki decydującej o wizerunku miasta.

Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji

Wsparcie dla restrukturyzacji i dywersyfikacji bazy ekonomicznej regionów ma na celu zarówno zwiększanie produktywności i rentowności istniejących gałęzi gospodarki regionalnej, jak i promowanie nowych form działalności sprzyjających zmianie wizerunku ekonomicznego regionu.

Obecnie istnieje pilna potrzeba uzupełnienia tych działań państwa o centralnym charakterze, projektami na rzecz restrukturyzacji gospodarek regionalnych zdominowanych przez schyłkowe przemysły, kreowanych i realizowanych na poziomie regionalnym, zgodnie z logiką potrzeb regionów i spójnych z innymi elementami powstających regionalnych programów operacyjnych. Programy operacyjne będą obejmowały działania zintegrowane wokół najważniejszych priorytetów w regionach, w tym: rozwoju lokalnej przedsiębiorczości (głównie MSP); ochrony środowiska i rekultywacji obszarów post-przemysłowych; przyciągania inwestycji zewnętrznych i rozwoju kluczowych (z punktu widzenia ich roli na regionalnym rynku pracy) pracodawców; wzrostu liczby przedsiębiorstw bazujących na wiedzy, nowoczesnej technologii i innowacyjności; rozwoju nowych sektorów działalności; rozwoju zasobów ludzkich; rozwoju społeczności lokalnych i poprawy jakości życia, jak również innych celów. W pierwszym rzędzie działania w ramach tego priorytetu dotyczyć będą regionów monostrukturalnych, w których zlokalizowane są stare okręgi przemysłowe z koncentracją sektorów o niskiej konkurencyjności i innowacyjności oraz obszary o niskiej dochodowości rolnictwa.

Kierunki działań w ramach tego priorytetu polegać będą zarówno na oddziaływaniu na rozwój i powstawanie nowych firm w sektorach zdefiniowanych jako kluczowe z punktu widzenia potrzeb gospodarek regionalnych, wspieraniu transferu technologii oraz absorpcji innowacji a także wsparciu rozwoju turystyki, co może być istotnym elementem restrukturyzacji obszarów przemysłowych i rolniczych o dużych walorach środowiskowych i kulturowych. Głównym podmiotem działań w ramach tego komponentu będą małe i średnie firmy na obszarze wszystkich województw.

Realizacja priorytetu będzie odbywała się za pomocą trzech podstawowych grup instrumentów (komponentów):

1. Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

2. Wspieranie innowacji i transferu technologii,

3. Rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego.

Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

Wsparcie dla MSP może odegrać istotną rolę w stabilizacji i dywersyfikacji zawodowej na lokalnych rynkach pracy, zarówno na obszarach restrukturyzacji przemysłu, jak rolnictwa. Rozwój MSP ma także kluczowe znaczenie dla rozwijania kultury przedsiębiorczości na obszarach mniej rozwiniętych, które nie mogą liczyć na duże inwestycje zewnętrzne. Pomoc udzielana będzie zarówno na tworzenie nowych MSP, jak wsparcie dla już istniejących, w tym na wsparcie procesów prywatyzacyjnych. Instrumenty wsparcia MSP będą ograniczone do kilku podstawowych rozwiązań stosowanych w Unii Europejskiej, których efektywność została już dostatecznie zweryfikowana w warunkach polskich. Obejmują one zarówno instrumenty bezpośredniego wsparcia finansowego dla poszczególnych podmiotów, jak i wspierania instytucji otoczenia biznesu. Główne grupy instrumentów stosowane w ramach tego komponentu obejmują:

• Granty na zakładanie nowych podmiotów, zwiększenie poziomu inwestycji i modernizację MSP. Granty będą przeznaczane na zakładanie nowych MSP w sektorach zdefiniowanych w wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego, inwestycje modernizacyjne (w tym wymianę parku maszynowego) lub/i w wyniku których zostaną utworzone nowe stanowiska pracy. Preferowane będą inwestycje, w wyniku których przedsiębiorstwo zastosuje rozwiązania innowacyjne, energooszczędną i sprzyjającą ochronie środowiska technologię.

• Dokapitalizowanie regionalnych i lokalnych systemów pożyczkowych oraz systemów poręczeń kredytowych dla MSP Wspieranie kredytowe MSP w ramach Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju odbywać się będzie za pośrednictwem regionalnych i lokalnych funduszy pożyczkowych oraz systemu poręczeń kredytowych. Zakłada się, że dotacje będą dokapitalizowywać przede wszystkim istniejące regionalne i lokalne pozabankowe systemy wsparcia MSP. Tylko w wyjątkowych wypadkach, w województwach, w których w ogóle brak takich systemów wspomagane będzie tworzenie nowych podmiotów. Dofinansowanie mogą uzyskać wyłącznie tylko te systemy, które uzyskają pozytywną ocenę działalności po przeprowadzeniu audytu przez dysponenta środków. Preferowane formy wspierania MSP w ramach tego instrumentu obejmują dopłaty do inwestycji modernizacyjnych, tworzących nowe miejsca pracy oraz redukcję oprocentowania kredytów bankowych, zarówno w formie bezpośrednich poręczeń jak i poręczeń wzajemnych MSP.

• Instrumenty doradcze oraz informacyjne dla MSP. Subsydiowanie dostarczania usług doradczych, informacyjnych i szkoleniowych dla MSP jest elementem komplementarnym w stosunku do stosowania instrumentów bezpośredniego wsparcia dla MSP, ale w zależności od potrzeb może być także stosowany samodzielnie. Wdrażanie tego instrumentu odbywać się będzie za pomocą istniejących, specjalistycznych regionalnych i lokalnych instytucji wsparcia biznesu - ośrodków wspierania przedsiębiorczości, centrów wspierania przedsiębiorczości, inkubatorów przedsiębiorczości, agencji rozwoju regionalnego i lokalnego.

• Wsparcie dla stymulowania lokalizacji nowych przedsiębiorstw, w tym inwestycji zagranicznych, tworzących jakościowe i konkurencyjne miejsca pracy w przemyśle. Stymulowanie lokalizacji nowych przedsiębiorstw jest jednym z podstawowych elementów strategii rozwoju regionalnego ukierunkowanej na zwiększenie wzrostu gospodarczego i wykorzystanie potencjału endogenicznego rozwoju. Pomoc będzie przekazywana w formie dotacji na budowę i przystosowanie infrastruktury biznesu, w tym przede wszystkim rozbudowy obiektów niezbędnych dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw regionalnych (giełdy, hale wystawiennicze, inkubatory przedsiębiorczości, centra biznesu, parki przemysłowe), instytucji przekazywania wiedzy rynkowej (ośrodków wspierania biznesu, centrów informacji biznesowej, szkół biznesu), infrastruktury służącej zachęcaniu przedsiębiorstw, w tym MSP, do lokalizowania działalności na danym terenie (uzbrojenie terenu, modernizacja i rozbudowa budynków przeznaczonych na lokale do działalności produkcyjnej oraz usługowej), obiektów przeznaczonych na lokale dla działalności produkcyjnej lub rzemieślniczej oraz usługowej (usługi przemysłowe).

Wspieranie innowacji i transferu technologii

Sektor badawczo-rozwojowy jest w Polsce skoncentrowany przestrzennie i zlokalizowany w największych aglomeracjach miejskich. 44,2% nakładów finansowych na działalność badawczo-rozwojową w latach 1994-1997 koncentrowało się w województwie mazowieckim (Warszawa), a dalsze 10 % w województwie śląskim, podczas gdy w województwach: podlaskim, lubuskim i świętokrzyskim udział ten kształtował się poniżej 1%. W wielu mniejszych ośrodkach miejskich, które zostały stolicami województw (np. Olsztyn, Rzeszów) po wprowadzeniu od 1 stycznia 1999 r. reformy organizacji terytorialnej kraju powstają nowe ośrodki akademickie, które tworzą zaplecze dla zwiększenia innowacyjności i transferu technologii nawet w najsłabszych regionach. Wspierające działania będą ukierunkowane na:

• współfinansowanie tworzenia i działalności instytucji umożliwiających efektywne wykorzystywanie osiągnięć nauki dla potrzeb praktyki gospodarczej: centrów transferu technologii, parków technologicznych, instytucji świadczących usługi doradcze dla innowacyjnych przedsiębiorców, inkubatorów innowacji i przedsiębiorczości, ośrodków wspierania innowacyjności; wsparcie może obejmować także zagospodarowanie majątku produkcyjnego restrukturyzowanych przedsiębiorstw na inkubatory przedsiębiorczości i ośrodki wspierania innowacyjności i transferu technologii;

• wsparcie finansowe na wdrożenie nowej technologii - wsparcie podmiotów gospodarczych zaliczanych do sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) poprzez finansowanie inwestycji innowacyjnych oraz kosztów wdrażania nowoczesnych technologii; wsparcie wypełniłoby zidentyfikowaną lukę w dostępie do finansowania innowacyjnych projektów wysokiego ryzyka; wsparcie udzielane byłoby w zależności od potrzeb regionu poprzez fundusz dotacji, fundusze pożyczkowe lub inwestycje kapitałowe istniejących i nowopowstających regionalnych funduszy inwestycyjnych o charakterze funduszy ryzyka.

Rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego

Dla dywersyfikacji działalności gospodarczej istotne znaczenie ma rozwój usług, w tym w szczególności rozwój turystyki i różnych form rekreacji. W warunkach wzrostu gospodarczego, postępujących procesów zmian strukturalnych oraz wzrostu kontaktów międzynarodowych pojawiają się sprzyjające warunki dla rozwoju tego sektora usług. Rozwój sektora turystyki w Polsce w latach dziewięćdziesiątych następował w specyficznym kontekście rynkowym, instytucjonalnym i prawnym. Otwarcie granic i wzrost zainteresowania Polską jako celem podróży (turystycznych, biznesowych, handlu przygranicznego) doprowadził do ponad pięciokrotnego wzrostu liczby cudzoziemców odwiedzających Polskę oraz zwiększenia czasu pobytu - do ponad pięciu dni. Praktycznie wszystkie polskie regiony dysponują dużymi niewykorzystanymi możliwościami turystycznymi związanymi z warunkami przyrodniczymi i kulturowymi. Niezbędne są także działania modernizacyjne tam, gdzie infrastruktura turystyczna już istnieje. Rozwój turystyki może być istotnym czynnikiem wzrostu zatrudnienia szczególnie na obszarach wiejskich, natomiast ochrona dziedzictwa kulturowego przyczynia się do budowy tożsamości regionalnej, co jest podstawą spójności przekształceń społeczno-kulturowych współczesnej Europy.

Celem realizacji komponentu jest rozwój sektora turystycznego jako nowoczesnego i konkurencyjnego sektora gospodarki, tworzącego trwałe miejsca pracy i wnoszącego znaczący wkład do dochodów generowanych w regionie. W ramach komponentu realizowane będą działania mające na celu rozbudowę i modernizację infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, promocję alternatywnych form turystyki oraz wykorzystywanie możliwości gospodarczych, społeczno-kulturowych oferowanych przez środowisko naturalne, stanowiska archeologiczne i obiekty historyczne.

Komponent będzie realizowany poprzez projekty rozwoju regionalnych produktów i pakietów produktów zidentyfikowanych marek turystycznych, konkurencyjnych także na rynku krajowym i międzynarodowym. Wsparcie uzyskają regionalnie zdefiniowane:

1. projekty ukierunkowane na rozwój MSP sektora turystycznego:

• projekty podmiotów zamierzających rozpocząć działalność turystyczną;

• projekty przedsiębiorstw oferujących usługi turystyczne, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podejmujących działalność w nowych miejscach i sektorach turystycznych, oferujących nowe produkty turystyczne;

• projekty z zakresu turystyki alternatywnej;

1. projekty instytucji sektora publicznego:

• projekty z zakresu komunalnej infrastruktury turystycznej i rekreacji,

• projekty z zakresu zagospodarowania turystycznego obiektów historycznych i środowiskowych,

• projekty z zakresu promocji i informacji turystycznej.

Rozwój zasobów ludzkich

Poprawa jakości zasobów ludzkich oraz ich mobilności, w tym mobilności migracyjnej jest niezbędnym warunkiem powodzenia procesów rozwoju i restrukturyzacji w poszczególnych województwach. Poprawa jakości zasobów ludzkich zapewnia wzrost przedsiębiorczości wszystkim regionom, natomiast zwiększenie mobilności przestrzennej ludności jest warunkiem powodzenia restrukturyzacji na obszarach wiejskich i regionach przeżywających trudności związane z regresem przemysłów tradycyjnych. Obok obszarów wiejskich (ze względu na rozdrobnioną strukturę agrarną, w szczególności w Polsce wschodniej i południowo-wschodniej) zindywidualizowane zapotrzebowanie na działania interwencyjne na rynku pracy i edukacji wykazują województwa, w których realizowane są procesy przekształceń w górnictwie węgla kamiennego oraz hutnictwie metali (koncentracja na Górnym Śląsku, w kilku powiatach na Dolnym Śląsku oraz w pojedynczych miastach - Krakowie, Stalowej Woli, Ostrowcu Świętokrzyskim i innych) oraz obszary i pojedyncze miasta, w których występuje przemysł zbrojeniowy oraz lekki (w tym włókienniczy).

Odrębnym zagadnieniem związanym z rynkiem pracy jest wspieranie aktywizacji zawodowej młodych i bezrobotnych na obszarach zagrożonych bezrobociem strukturalnym oraz trwale zagrożonych społeczną marginalizacją. Obok województw rolniczych Polski południowo-wschodniej taka sytuacja występuje na znacznym terenie województw pasa północnego.

Priorytet jest podzielone na dwa komponenty:

1. rozwój zasobów ludzkich i edukacji

2. wzmocnienie umiejętności kadr administracji publicznej dla programowania i udziału w polityce spójności

Rozwój zasobów ludzkich i edukacji

W ramach tego komponentu realizowane będą działania z obszaru polityki zatrudnienia (m.in. doskonalenie zawodowe i kształcenie ustawiczne) mające charakter uzupełniający w stosunku do horyzontalnych części WNPR. Inwestycje w rozwój kadr gospodarki regionu, inicjowane przez samorządy województw, będą także ważnym uzupełnieniem działań podejmowanych w tej dziedzinie przez służby zatrudnienia w ramach programów ogólnopolskich.

Projekty inwestycyjne współfinansowane ze środków programu na rzecz spójności społeczno- gospodarczej będą dotyczyć:

1. Wspierania kształcenia ustawicznego i rozwoju kadr przedsiębiorczości.

2. Przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

3. Promocji równości szans na rynku pracy.

4. Aktywnych działań na rynku pracy.

Komponent będzie realizowany poprzez następujące rodzaje instrumentów:

1. szkolenia specjalistyczne i przekwalifikowania zawodowe:

• dla pracujących (w tym przedsiębiorców),

• kształcenie ustawiczne,

• doskonalenie i przekwalifikowania zawodowe służące (w zależności od założeń strategii regionalnej): wspomaganiu transferu nowoczesnych technologii, rozwojowi sektora małej i średniej przedsiębiorczości (dywersyfikacja bazy produkcyjnej), rozwojowi turystyki, aktywizacji i rozwojowi obszarów wiejskich,

• dla młodzieży - kształcenie zawodowe w systemie szkolnym i pozaszkolnym, staże i praktyki zawodowe,

• dla osób zagrożonych bezrobociem i bezrobotnych (zwłaszcza w powiatach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym),

• dla kadry dydaktycznej, szkolenia nauczycieli / trenerów - przeznaczone głównie dla nauczycieli pełniących w szkołach funkcje doradców zawodowych oraz szkoleniowców

1. doradztwo i informacja zawodowa (dla wszystkich ww. grup)

2. staże i praktyka zawodowa dla młodzieży,

3. stypendia dla młodzieży należącej do grupy szczególnego ryzyka na zidentyfikowanych obszarach problemowych.

Instrumenty będą dostosowane do społeczno-gospodarczej sytuacji każdego z regionów i problemów regionalnych rynków pracy, przy zachowaniu promocji równości szans mężczyzn i kobiet. Jednocześnie w latach 2001-2002 w ramach programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare współfinansowane będą w poszczególnych województwach programy rządowe w dziedzinie aktywnych działań na rynku pracy. Wkład polski pochodzić będzie ze środków Funduszu Pracy. Wdrażane będą dwa rodzaje instrumentów:

1. Szkolenie i przekwalifikowanie osób zarejestrowanych jako bezrobotne (kursy o charakterze dodatkowym w stosunku do standardowych usług urzędów pracy finansowanych ze środków Funduszu Pracy). W ramach tego instrumentu wdrażana będzie, w formie pilotażu, metoda oparta na indywidualnych planach pracy osób bezrobotnych oraz zintegrowanym podejściu (pathway approach to employment).

2. Staże i praktyki zawodowe dla osób dorosłych i absolwentów zarejestrowanych jako bezrobotni.

Beneficjantami projektów realizowanych w ramach komponentu będą:

• przedsiębiorcy lub potencjalni przedsiębiorcy (MSP),

• pracownicy podwyższający swoje kwalifikacje (głównie MSP),

• osoby zagrożone bezrobociem (pracownicy restrukturyzowanych zakładów, ludność wiejska, młodzież, kobiety),

• osoby bezrobotne,

• kadra dydaktyczna (nauczyciele, pracownicy instytucji szkoleniowych)

Oczekiwane rezultaty obejmują:

• lepsze dostosowanie kwalifikacji kadr gospodarki regionu do zmieniających się potrzeb gospodarki - a tym samym lepsze dostosowanie przedsiębiorstw (zwłaszcza MSP) do wymagań rynku oraz zwiększenie ich konkurencyjności i innowacyjności,

• przeciwdziałanie bezrobociu wśród grup ryzyka i absolwentów, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, promocja równości szans na rynku pracy

• pozytywny wpływ na przebieg procesów restrukturyzacji (obszary wiejskie, schyłkowe przemysły),

• rozwój instytucji kształcenia ustawicznego a tym samym przygotowanie polskich regionów do absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego po przystąpieniu Polski do UE.

Wzmocnienie umiejętności kadr administracji publicznej dla programowania i udziału w polityce spójności

Podniesienie kwalifikacji kadr administracji rządowej i samorządowej jest niezbędnym warunkiem uczestniczenia w polityce spójności Unii Europejskiej oraz korzystania w jej ramach z zasobów funduszy strukturalnych. Zakres dostosowań w tym obszarze jest olbrzymi i obejmuje podwyższanie umiejętności do programowania, monitorowania, kontroli finansowej, stosowania procedur współfinansowania oraz zarządzania programami i projektami. W celu sprawnej absorpcji środków strukturalnych oblicza się, że łącznie działaniami ukierunkowanymi na te zagadnienia musi zostać objętych w Polsce do roku 2002 na wszystkich poziomach zarządzania kilka tysięcy osób.

W ramach tego komponentu będą realizowane działania mające na celu zwiększenie zdolności regionów do programowania i realizacji polityki regionalnej. Wsparcie może dotyczyć także działań ukierunkowanych na włączanie partnerów społecznych w proces formułowania i realizacji polityki spójności.

Wsparcie udzielane będzie w formie pomocy technicznej, organizacji seminariów i wizyt studyjnych, a także zakupów wyposażenia związanego z realizowanym projektem szkoleniowym. Dla osiągnięcia dużej efektywności działań szkoleniowych ukierunkowanych na administrację publiczną, część działań w ramach komponentu będzie wdrażana na zasadach partnerstwa instytucji publicznych z krajów kandydujących i członkowskich tzw. twinningu.

Beneficjantami projektów realizowanych w ramach komponentu będzie:

• kadra administracji rządowej na poziomie centralnym i regionalnym uczestnicząca w procesie programowania i monitorowania polityki regionalnej oraz nadzoru i kontroli nad wykorzystaniem środków w jej ramach,

• wojewódzka administracja samorządowa formułująca strategie i plany rozwojowe oraz identyfikująca i monitorująca przebieg realizacji programów i projektów,

• administracja publiczna współuczestnicząca w realizacji polityki spójności,

• partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe, instytucje współuczestniczące w procesie realizacji polityki spójności.

Oczekiwane rezultaty obejmują:

• podwyższenie umiejętności kadr i wzmocnienie instytucjonalne wojewódzkiej i krajowej administracji publicznej dla programowania, monitorowania i kontroli polityki spójności społeczno-gospodarczej finansowanej przy udziale wspólnotowych funduszy strukturalnych.

Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją

Znaczne obszary Polski zagrożone są zjawiskami trwałej peryferyliacji i marginalizacji dużych grup społecznych. Przejawem tych zjawisk jest utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, patologie społeczne, niski poziom wykształcenia ludności, niskie dochody, duży udział dochodów ze źródeł socjalnych. W największym stopniu zjawiska te dotyczą monokulturowych miast dotkniętych upadkiem przemysłu - dominującego dotychczas źródła utrzymania ludności. Zagrożone tymi zjawiskami są także pojedyncze dzielnice największych miast, w przeważającej części o charakterze robotniczym oraz znaczne obszary Polski wschodniej o charakterze rolniczym, na których istniejąca ułomna i słaba sieć miejska nie spełnia żadnej roli aktywizującej.

Celem priorytetu jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją w celu włączenia ich w procesy rozwojowe kraju i Europy.

W przypadku województw w najgorszej sytuacji społeczno-ekonomicznej rozbudowa i modernizacja infrastruktury musi dotyczyć także podstawowej infrastruktury na obszarach wiejskich i małych miast (z zakresu ochrony środowiska, transportu, edukacji), gdzie występujące olbrzymie dysproporcje w układzie miasto-wieś hamują możliwości zmian strukturalnych na wsi i są jedną z przyczyn niskiego poziomu przedsiębiorczości.

W odniesieniu do projektów infrastrukturalnych realizacja priorytetu będzie mogła odbywać się za pomocą funduszu małych dotacji. Wynika to ze struktury zapotrzebowania gmin wiejskich oraz z bardzo niskich możliwości współfinansowania dużych projektów przez najbiedniejsze gminy wiejskie i miejskie, do których ten komponent jest adresowany.

Spodziewane rezultaty obejmują:

• wzrost poziomu przedsiębiorczości mierzony wzrostem liczby prywatnych MSP poza rolnictwem,

• ograniczenie zjawisk patologii społecznych na terenach wsi, w szczególności na obszarach popegerowskich oraz restrukturyzowanych miast,

• podniesienie poziomu życia mieszkańców obszarów wiejskich i małych miast ,

• wzrost atrakcyjności miast i obszarów wiejskich dla lokalizowania się przedsiębiorstw,

• podniesienie poziomu mobilności przestrzennej.

Realizacja priorytetu będzie podzielona na dwa główne komponenty:

1. aktywizacja obszarów wiejskich,

2. rewitalizacja bazy ekonomicznej miast.

Aktywizacja obszarów wiejskich

Ludność zamieszkała na wsi w porównaniu do ludności miejskiej ma znacznie gorsze warunki życia. Prawie wszystkie wskaźniki wyposażenia infrastrukturalnego zarówno w zakresie infrastruktury technicznej jak i społecznej wskazują, że utrzymują się olbrzymie dysproporcje na korzyść miast w tym zakresie. Szczególnie dramatyczna sytuacja jest na obszarach Polski wschodniej, gdzie istniejące historycznie nawarstwione opóźnienia w zakresie możliwości dostępu ludności wiejskiej do podstawowych urządzeń infrastrukturalnych skutkują słabymi perspektywami rozwoju działalności pozarolniczej, niskim poziomem edukacji oraz w kontekście nieuchronnych przekształceń strukturalnych na wsi, bardzo ograniczonymi perspektywami rozwojowymi młodzieży. Podobnie trudna sytuacja, ale o innej genezie, występuje na obszarach Polski północnej, na których pomimo relatywnie dobrych wskaźników wyposażenia infrastrukturalnego, utrzymuje się problem społeczny polegający na braku perspektyw zatrudnienia i rozwoju dla pewnej - ograniczonej liczebnie grupy mieszkańców osiedli popegerowskich. Problem ten, prawie wyłącznie o charakterze społecznym, wywoływany jest przez niski poziom wykształcenia mieszkańców osiedli, niskie kwalifikacje oraz względną izolację ośrodków lokalizowanych w znacznej odległości od ośrodków miejskich.

Pomimo znacznych nakładów przeznaczanych na rozbudowę i modernizację sieci infrastruktury na wsi (od roku 1990 w niektórych rodzajach infrastruktury nastąpiło nawet podwojenie długości sieci np. w zakresie budowy przyłączy do sieci wodociągowej, telefonizacji i gazyfikacji wsi), nadal utrzymuje się bardzo duże zróżnicowanie przestrzenne w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb.

W wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego aktywizacja i wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich są jednymi z priorytetowych obszarów interwencji. Działania podejmowane na poziomie regionalnym w tym obszarze są postrzegane zarówno jako wypełnianie jak i uzupełnienie realizacji spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. W ramach działań współfinansowanych w okresie przedakcesyjnym przez fundusze UE przeznaczone na realizację regionalnych programów operacyjnych (Phare rozwój regionalny i społeczny) będą finansowane wyłącznie te projekty o charakterze strukturalnym, które nie będą objęte programem SAPARD, a będą przyczyniały się do tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem i których realizacja będzie miała wymierny wpływ na powodzenie całej strategii restrukturyzacji i rozwoju realizowanego przez województwo. W celu zapewnienia maksymalnej spójności i efektywności działań projekty tego samego typu, których realizację dopuszcza zarówno program SAPARD, jak i Phare będą posiadały te same zasady i kryteria selekcji.

Działania w ramach programów rozwoju regionalnego z zakresu aktywizacji terenów wiejskich będą dotyczyły trzech głównych obszarów:

1. rozwój i modernizacja infrastruktury na obszarach wiejskich i w małych miastach; działania będą ukierunkowane zarówno na wsparcie rozbudowy infrastruktury technicznej (w pierwszym rzędzie sieci wodociągowej wraz z uzdatnieniem, budowie i modernizacji kanalizacji i oczyszczalni ścieków, budowie dróg lokalnych, gospodarce odpadami stałymi, dywersyfikacji źródeł energii), jak i infrastruktury społecznej (w pierwszym rzędzie modernizacji i wyposażenia szkół oraz ochrony dorobku kulturowego i tożsamości wsi),

2. tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem umożliwiające zagospodarowanie nadwyżek sił roboczej występującej w większości terenów rolniczych Polski. Te działania mogą być prowadzone jako element programów wsparcia dla MSP w ramach komponentu "Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw" w formie wsparcia dla funduszy dotacji i pożyczkowych,

3. aktywizacja zawodowa ludności wiejskiej będzie polegała na dostarczaniu szkoleń i możliwości przekwalifikowania się ludności wiejskiej, w tym przede wszystkim młodzieży. Środki na ten cel będą uruchamiane w ramach komponentu "Rozwój zasobów ludzkich i edukacji".

Rewitalizacja bazy ekonomicznej miast

Miasta są podstawowym elementem tkanki ekonomicznej kraju. Na skutek procesów rynkowych w latach 90-tych wiele miast średniej wielkości zostało dotkniętych upadkiem przemysłu, na którym opierał się byt mieszkańców. Równocześnie procesy degradacji społecznej zaczęły być widoczne także w miastach dużych, o zrównoważonej strukturze ekonomicznej.

W szczególnie trudnej sytuacji są miasta, które utraciły dotychczasową bazę ekonomiczną opartą w większości na funkcjonowaniu jednego dużego, niekiedy zatrudniającego kilka tysięcy osób zakładu przemysłowego. Koncentracja tego typu zjawisk mających poważne konsekwencje dla rynku pracy i możliwości rozwojowych całych regionów występuje na terenie Polski południowo-wschodniej (województwo podkarpackie) oraz Polski wschodniej. Inną kategorią miast problemowych są niewielkie ośrodki, w przeważającej mierze położone na terenach województw wschodnich, o niedorozwiniętych funkcjach, nie zapewniające ani własnym, ani tym bardziej mieszkańcom okolicznych terenów wiejskich, dostępności do podstawowej infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej i zdrowotnej. W miastach tych brak jest odpowiednio przygotowanych instytucji otoczenia biznesu oraz odpowiedniej infrastruktury technicznej.

W ramach komponentu wspierane będą kompleksowe działania mające na celu tworzenie i rozbudowę bazy ekonomicznej małych miast, rozbudowę i modernizację infrastruktury lokalnej, infrastruktury edukacji, ochronę zabytków kultury materialnej i dziedzictwa kulturowego. Szczególna uwaga powinna być poświęcona tym funkcjom miast, które służą obsłudze procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych na wsi.

Rozwój międzynarodowej współpracy regionów

Międzynarodowa współpraca regionów jest jednym z motorów spójności społeczno-gospodarczej współczesnej Europy, a także ważnym czynnikiem budowania jej tożsamości kulturowej. Polska od początku przemian ustrojowych aktywnie zaangażowała się w procesy współpracy regionów europejskich, w tym współpracy w ramach euroregionów, ale reforma organizacji terytorialnej kraju i ustanowienie na poziomie regionalnym ciał wybieranych odpowiadających za prowadzenie polityki rozwoju rozszerzyła istotnie możliwości intensyfikacji takiej współpracy. Działania z zakresu inwestycyjnego wsparcia rozwoju współpracy przygranicznej są prowadzone w Polsce na dużą skalę od roku 1994 (w ramach Programu Współpracy Przygranicznej Phare-Crossborder) poprzez wsparcie dla rozbudowy infrastruktury, głównie transportowej i ochrony środowiska, rozwoju MSP oraz zasobów ludzkich. Działania te koncentrują się na granicy polsko-niemieckiej, ale stopniowo także są rozszerzane na inne granice Polski. Biorąc pod uwagę rozwój procesów integracji europejskiej, konieczność aktywizacji wymiany społeczno-gospodarczej z innymi sąsiadami Polski oraz konieczność uzupełniania realizowanych programów rozwoju regionalnego o wymiar współpracy międzynarodowej, działania inwestycyjne w ramach priorytetu "Rozwój międzynarodowej współpracy regionów" w latach 2000-2002 udostępniane poprzez Program Phare-Crossborder będą dotyczyły pasa dwóch powiatów graniczących ze wszystkimi krajami członkowskimi oraz kandydującymi do Unii Europejskiej (Niemcy, Czechy, Słowacja, Litwa), podczas gdy wsparcie z zakresu wzmocnienia instytucjonalnego oraz inwestycji na współfinansowanie projektów z zakresu transgranicznego planowania przestrzennego, wymiany gospodarczej, społecznej i kulturalnej pomiędzy regionami Polski i Europy, może objąć całe województwa graniczne. Konieczne jest jednocześnie rozszerzenie programu współpracy przygranicznej na wszystkie polskie granice.

W ramach priorytetu realizowane będą działania z zakresu budowy i modernizacji infrastruktury transportowej, przejść granicznych, ochrony środowiska, współpracy gospodarczej (w tym wsparcie dla MSP i organizacji targów), kulturalnej i naukowo-technicznej, mające wymierny wpływ transgraniczny.

5. Wstępny Narodowy Plan Rozwoju jako element procesu integracji europejskiej. Powiązanie WNPR z "Partnerstwem dla Członkostwa" i "Narodowym Programem Przygotowań do Członkostwa w UE".

Wstępny Narodowy Plan Rozwoju jako dokument strategiczny dla prowadzenia polityki spójności gospodarczej i społecznej w okresie przedakcesyjnym jest zgodny z zapisami "Partnerstwa dla Członkostwa" oraz "Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej".

Mając na uwadze znaczne opóźnienie w poziomie rozwoju krajów kandydujących, wyrażone wielkością PKB na 1 mieszkańca, stopniowe osiąganie spójności gospodarczej i społecznej należy uznać za jeden z priorytetów okresu przedakcesyjnego. Znaczenie spójności ekonomicznej i społecznej będzie rosło w związku ze stworzeniem nowych instrumentów przedakcesyjnych i zaangażowaniem znacznej części środków Phare w programy mające na celu zmniejszanie nierówności pomiędzy regionami. Kluczowa rola polityki spójności w okresie przedakcesyjnym znalazła swój wyraz w najnowszej wersji "Partnerstwa dla Członkostwa". Jednym z zadań krótkoterminowych jest przygotowanie Narodowego Planu Rozwoju, który jako dokument formułujący cele i instrumenty realizacji polityki spójności gospodarczej i społecznej z perspektywy kraju członkowskiego powstanie w roku 2001 na bazie niniejszego Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju, przy wykorzystaniu pomocy świadczonej w ramach Specjalnego Programu Przygotowawczego do Funduszy Strukturalnych. W perspektywie średnioterminowej "Partnerstwo" podkreśla konieczność kontynuacji już rozpoczętych zadań: rozwijania struktur i procedur administracyjnych oraz mechanizmów monitorowania i oceny. Zdefiniowane zostały również nowe zadania, wynikające z priorytetów okresu przedakcesyjnego: rozwój krajowej polityki spójności społecznej i gospodarczej pod kątem zmniejszania różnic w poziomie PKB na 1 mieszkańca wewnątrz kraju i w porównaniu ze średnią dla UE oraz przygotowanie do wdrażania programów regionalnych i Inicjatyw Wspólnoty.

Zagadnienia dotyczące spójności są również zawarte w "Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa". Opracowanie zintegrowanej, krajowej strategii rozwoju stanowi jedno z zadań zapisanych w rozdziale "Polityka regionalna i spójności".

Realizacja priorytetów określonych w "Partnerstwie dla Członkostwa" oraz "Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa" będzie możliwe dzięki wdrażaniu programu Phare w regionach zidentyfikowanych we Wstępnym Narodowym Planie Rozwoju. Udział szczebla centralnego, regionalnego i lokalnego w realizacji programu wzmocni administrację odpowiedzialną za politykę regionalną poprzez praktyczne rozwijanie zdolności niezbędnych dla przyszłego uczestnictwa w programach strukturalnych Unii Europejskiej ("learning by doing"). Wdrażanie programu wiązać się będzie z koniecznością wypracowania mechanizmów monitorowania i kontroli finansowej zaangażowanych środków, zgodnych z mechanizmami obowiązującymi przy wdrażaniu Funduszy Strukturalnych. Współfinansowanie programu przez stronę polską wymagać będzie montażu finansowego środków z budżetu państwa i budżetu samorządów, a także zaangażowania w proces współfinansowania sektora prywatnego, co również jest warunkiem wstępnym przyszłej partycypacji w polityce spójności. Przede wszystkim jednak program, poprzez wdrażanie konkretnych inwestycji, przyczyni się do realizacji celu strategicznego: wzmocnienia spójności społeczno-gospodarczej Polski, zarówno wewnętrznej, jak również spójności w ramach przyszłej, poszerzonej Wspólnoty.

Ze względu na swój horyzontalny charakter, Wstępny Narodowy Plan Rozwoju wspierać będzie realizację priorytetów sektorowych, zidentyfikowanych w "Partnerstwie dla Członkostwa" oraz "Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej". Dotyczy to przede wszystkim rolnictwa (rozwoju obszarów wiejskich), rybołówstwa, małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudnienia i spraw społecznych, ochrony środowiska oraz transportu.

6. Rola i przewidywany udział Phare, ISPA oraz SAPARD w realizacji narodowej strategii rozwoju

Polska dla przyśpieszenia wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy i zapewnienia konkurencyjności gospodarki w warunkach Wspólnego Rynku musi przeznaczać znaczne środki publiczne i prywatne na inwestycje w dziedzinach prorozwojowych. Jednocześnie musi kontynuować dostosowania prawa oraz inwestować w osiąganie standardów unijnych w priorytetowych obszarach zidentyfikowanych w Partnerstwie dla Członkostwa i Narodowym Programie Przygotowań do Członkostwa w Unii Europejskiej. W najbliższych latach jednak ze względu na koszt podejmowanych reform o charakterze strukturalnym (m.in. reforma systemu zabezpieczenia społecznego, systemu oświaty, terytorialnej organizacji kraju, reforma zdrowia, rolnictwa, górnictwa, przemysłu hutniczego) zapewnienie realizacji wszystkich celów rozwojowych wyłącznie ze źródeł krajowych byłoby trudne. Środki przedakcesyjne udostępniane przez Wspólnotę w ramach PHARE, SAPARD i ISPA dla przyśpieszenia procesu dostosowawczego oraz kontynuowanie przekształceń strukturalnych są więc bardzo istotnym, a w niektórych obszarach głównym (np. polityka regionalna) elementem polityki rozwoju i integracji prowadzonej przez Rząd RP.

Środki SAPARD i ISPA w całości, a PHARE w znacznej części wykorzystane zostaną na realizację priorytetów niniejszego WNPR. Szczegółowe informacje na ten temat zostały zawarte w rozdziale 8 dotyczącym ram finansowania Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju. Fundusze te pozwolą na wydatne zwiększenie inwestycji w tych obszarach, które są szczególnie istotne z punktu widzenia osiągania wewnętrznej i zewnętrznej spójności społeczno-gospodarczej. Odnosi się to szczególnie do infrastruktury transportowej, rozwoju obszarów wiejskich i restrukturyzacji rolnictwa, rozwoju regionalnego, rozwoju zasobów ludzkich oraz ochrony środowiska. Ważne jest przy tym zapewnienie komplementarności pomiędzy trzema instrumentami przedakcesyjnymi, zwłaszcza pomiędzy regionalnym komponentem PHARE a programami SAPARD i ISPA. W procesie programowania szczególna uwaga zostanie zwrócona na wzajemne uzupełnianie się działań podejmowanych w ramach każdego z tych instrumentów, tak aby ich oddziaływanie w jak największym stopniu przyczyniało się do zwiększenia spójności społeczno-gospodarczej Polski z Unią Europejską.

Kierunki, harmonogram i indykatywny plan finansowy interwencji Phare w przebieg procesów rozwojowych w województwach w latach 2000-2002.

Biorąc pod uwagę fakt, że w odniesieniu do kryteriów wyznaczania obszarów problemowych polityki spójności Unii Europejskiej Polska jest obszarem mniej uprzywilejowanym, kwalifikującym się według obecnych regulacji funduszy strukturalnych do objęcia jej całego terytorium celem 1 polityki strukturalnej UE, regionalne inwestycje współfinansowane z programu Phare powinny jeszcze przed wstąpieniem Polski do UE objąć wszystkie województwa. Pozwoli to na ukształtowanie we wszystkich województwach zdolności absorpcyjnej i praktycznej umiejętności programowania, monitorowania oraz kontroli środków przeznaczonych na rozwój regionalny z zasobów funduszy strukturalnych, budżetu państwa i organizacji międzynarodowych. Aczkolwiek działania z zakresu wzmocnienia instytucjonalnego (wsparcie przygotowania programów operacyjnych, zwiększenie możliwości monitorowania i kontroli finansowej, zwiększenie partycypacji społecznej w realizacji polityki regionalnej) będą prowadzone na dużą skalę we wszystkich województwach począwszy już od roku 2000, to jednak wysokość udostępnianych corocznie środków inwestycyjnych na politykę rozwoju regionalnego, zarówno z zasobów programu Phare oraz środków na jego współfinansowanie, jak i realizowanych niezależnie programów finansowanych ze źródeł krajowych oraz zagranicznych nie pozwala na przygotowanie i realizację zintegrowanych regionalnych programów operacyjnych jednocześnie we wszystkich województwach. Z tego względu konieczne jest ustalenie, w oparciu o obiektywne kryteria stosowane przy alokowaniu środków z funduszy strukturalnych, harmonogramu przygotowania i realizacji wojewódzkich programów operacyjnych celu 1 polityki spójności UE w poszczególnych latach poprzedzających akcesję Polski.

Pierwszorzędne znaczenie przy ustaleniu kolejności województw do korzystania ze środków inwestycyjnych Phare ma:

• niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego mierzony poziomem PKB na 1 mieszkańca,

• skala problemów społeczno-gospodarczych wynikająca z przeprowadzanych programów restrukturyzacji sektorowej,

• poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego mierzony wskaźnikiem bezrobocia,

• oraz ocena faktycznej zdolności poszczególnych województw do programowania, monitorowania i realizacji programów rozwoju regionalnego.

W pierwszym roku, biorąc pod uwagę niskie zaawansowanie procesu przygotowania instytucji i kadr polityki rozwoju regionalnego, szczególnego znaczenia nabiera kryterium czwarte, a więc dotychczasowe wysiłki przygotowawcze oraz doświadczenie województw w realizacji zadań związanych z rozwojem regionalnym.

Istotnym czynnikiem jest uczestnictwo województw w Specjalnym Programie Przygotowawczym do Funduszy Strukturalnych (Phare 98) oraz w następującym po nim programie rozwoju regionalnego w ramach Phare 1999, które przewidują wsparcie przygotowania programów operacyjnych, częściowo w oparciu o pomoc świadczoną przez pracowników służby publicznej z krajów członkowskich, przekazywaną w ramach porozumień bliźniaczych (twinningu).

W następnych latach - 2001 oraz 2002, środki z programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare będą alokowane do kolejnych województw wybranych w zależności od nasilenia problemów strukturalnych przy założeniu, że wszystkie dysponować będą już odpowiednim potencjałem administracyjnym. Wstępny harmonogram alokowania środków na inwestycje związane z realizacją programów operacyjnych rozwoju regionalnego w ramach programu Phare wraz z indykatywnym podziałem środków zawiera tabela 2.

Tabela 2.
Indykatywny podział środków z programu rozwoju regionalnego i społecznego Phare w latach 2000-2002 wg województw i lat alokacji

Województwo	Rok Alokacji	PKB na 1 mieszkańca w tys. PLN	Stopa bezrobocia w %	Liczba ludności w tys.	Udział w alokacji ogólnej w %
I grupa				11 937
Podlaskie	2000	8,3	9,5	1 224	4,8
Lubelskie	2000	8,4	9,6	2 242	6,2
Podkarpackie	2000	8,6	11,7	2 117	6,0
Warmińsko-Mazurskie	2000	8,8	18,9	1 460	5,1
Śląskie	2000	13,3	6,2	4 894	9,3
II grupa				11 416
Świętokrzyskie	2001	8,0	11,9	1 328	5,0
Kujawsko-Pomorskie	2001	9,7	13,6	2 098	5,9
Opolskie	2001	9,9	9,8	1 091	4,6
Lubuskie	2001	9,9	12,4	1 020	4,5
Małopolskie	2001	10,3	7,1	3 207	7,3
Łódzkie	2001	10,8	11,0	2 672	6,6
III grupa				15 305
Dolnośląskie	2002	10,9	12,3	2 985	7,0
Zachodnio-Pomorskie	2002	11,1	13,1	1 730	5,3
Pomorskie	2002	11,5	13,6	2 179	5,9
Wielkopolskie	2002	12,5	7,8	3 346	7,3
Mazowieckie	2002	17,3	7,3	5 065	9,3
Łącznie				38 658	100

Grupa I - województwa objęte regionalnymi programami operacyjnymi współfinansowanymi z programu spójności społecznej i gospodarczej Phare w roku 2000, na tle kraju charakteryzują się:

• w przypadku województw lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego oraz warmińsko-mazurskiego niskim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, ponadprzeciętnym udziałem ludności zatrudnionej w rolnictwie, rozwojem przemysłu w izolowanych ośrodkach miejskich, niedorozwojem funkcji ośrodków regionalnych, w szczególności w odniesieniu do Olsztyna i Rzeszowa, słabo rozwiniętym sektorem otoczenia biznesu, peryferyjnym położeniem na wschodzie Polski, na obszarze województw lubelskiego i częściowo podkarpackiego dobrymi warunkami do rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej, dużymi walorami środowiskowymi oraz nie w pełni wykorzystanym potencjałem turystyczno-krajoznawczym.

• województwo śląskie natomiast charakteryzuje się względnie wysokim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, relatywnie dobrze rozwiniętą infrastrukturą, koncentracją przemysłów schyłkowych: wydobywczego i hutniczego, przemysłu motoryzacyjnego i elektromechanicznego, problemami związanymi z koncentracją funkcji na obszarze konurbacji górnośląskiej, w tym braku sprawnego systemu komunikacji na jej obszarze, wysokim przeciętnym wykształceniem mieszkańców, najwyższym w kraju odsetkiem osób zatrudnionych w przemyśle, problemami społecznymi związanymi z przeprowadzaną restrukturyzacją przemysłu wydobycia węgla kamiennego, hutnictwa oraz punktowo także przemysłu włókienniczego, zagrożeniem stanu środowiska przyrodniczego, położeniem na skrzyżowaniu ważnych arterii komunikacyjnych Polski i Europy, ponadprzeciętnym potencjałem przedsiębiorczości, tworzenia i absorpcji innowacji i technologii, znacznym potencjałem turystycznym w północnej i południowej części regionu.

Grupę II - tworzą województwa przewidziane do objęcia regionalnymi programami operacyjnymi współfinansowanymi z programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare w roku 2001. Województwa te charakteryzują się niskim bądź średnim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego mierzonego wskaźnikiem PKB na 1 mieszkańca oraz zróżnicowaną sytuacją w zakresie stopy bezrobocia. Stolicami województw w tej grupie są miasta małe (lubuskie, opolskie, świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie), o słabo rozwiniętych funkcjach metropolitarnych. We wszystkich województwach występują braki w zakresie wyposażenia w podstawową infrastrukturę techniczną, zróżnicowana jest natomiast baza ekonomiczna. Większość województw charakteryzuje się ponadprzeciętnym zatrudnieniem w rolnictwie - wyjątek stanowi województwo lubuskie z 17% populacji pracującej w sektorze I. Na terenie województw o mieszanym charakterze przemysłowo-rolniczym (łódzkie, małopolskie) występują problemy z restrukturyzacją i zastępowaniem przemysłów schyłkowych, w tym hutnictwa żelaza i przemysłu lekkiego. Możliwości rozwojowe tych województw wiążą się z funkcjonowaniem ośrodków naukowych, dobrą dynamiką rozwoju przedsiębiorczości, obecnością instytucji obsługi biznesu, nie w pełni wykorzystanym potencjałem turystycznym (małopolskie). Województwa małe, głównie o charakterze rolniczo-przemysłowym (lubuskie, świętokrzyskie, opolskie) posiadają niewykorzystane możliwości w zakresie przetwórstwa rolnego, walorów środowiskowych i turystyki. Województwo lubuskie jako region przygraniczny jest beneficjantem bliskości z granicą zewnętrzną Unii Europejskiej, która stanowi potężną bramę dla transferu know-how i generowania wzrostu gospodarczego w oparciu o wymianę handlową, natomiast województwo świętokrzyskie położone w głębi kraju jest pozbawione większych możliwości rozwoju międzynarodowej współpracy regionalnej.

Grupę III - tworzą województwa o największym relatywnie poziomie rozwoju gospodarczego w kraju - mazowieckie, pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie oraz zachodniopomorskie. Stolicami tych regionów są najbardziej dynamiczne w kraju ośrodki miejskie, dysponujące największą bazą produkcyjną, zdywersyfikowaną strukturą gospodarczą z rozwiniętym sektorem usług oraz z licznymi funkcjami o charakterze ponadregionalnym, w tym dobrze funkcjonującymi uczelniami wyższymi, instytucjami otoczenia biznesu, tworzenia i absorpcji innowacji, z rozwiniętymi funkcjami kulturalnymi, politycznymi i finansowymi. Zatrudnienie w rolnictwie jest zróżnicowane - w województwie zachodniopomorskim, pomorskim i dolnośląskim należy do najniższych w kraju (15-16 %), Mazowieckie jest województwem o największym stopniu zróżnicowania wewnętrznego - jego stolicą jest Warszawa - centrum polityczne, administracyjne, finansowe i kulturalne kraju, ubiegające się o miano najbardziej dynamicznego miasta Europy Środkowej, podczas gdy pozostała część województwa, szczególnie na wschód i północ od Warszawy, ma charakter prawie wyłącznie rolniczy, ze słabą siecią miejską oraz bardzo niskimi wskaźnikami dostępu ludności do podstawowych urządzeń infrastruktury technicznej i społecznej.

Indykatywna kalkulacja alokacji środków z programu Phare na poszczególne województwa została obliczona z pomocą wskaźnika syntetycznego uwzględniającego liczbę ludności oraz poziom PKB na 1 mieszkańca. Jednocześnie założono, że każde województwo otrzymuje pewną taką samą kwotę środków, niezależnie od czynników strukturalnych i demograficznych. Wagi składowych w konstrukcji wskaźnika syntetycznego przyjęto następujące:

• podstawa bazowa, niezależna od czynników strukturalnych i demograficznych - 40%,

• liczba mieszkańców - 50%,

• PKB na 1 mieszkańca - 10%.

Konstrukcja wskaźnika syntetycznego zapewnia zwiększone alokacje dla województw mniejszych oraz relatywnie uboższych. Oznacza to koncentrację środków na obszarach problemowych polityki regionalnej, ale jednocześnie nie pozbawia pozostałych województw możliwości realizacji generalnego celu polityki regionalnej odnoszącego się do zwiększania ich potencjału endogenicznego, podnoszenia konkurencyjności oraz zmniejszania różnic rozwojowych w stosunku do regionów Europy Zachodniej.

Formuła matematyczna wskaźnika syntetycznego jest następująca:

6,25*0,4+ (y/Y)*6,25*0,5+ [2-(x/X)]*6,25*0,1=Z

w której:

• 6,25 - stały współczynnik dla województwa, powstały z podzielenia 100 przez 16 (województw)

• y - liczba ludności województwa

• Y - średnia liczba ludności województwa

• x - poziom PKB na 1 mieszkańca w województwie

• X - średni poziom PKB na 1 mieszkańca w kraju

• Z - wartość wskaźnika syntetycznego

Ogólny Plan Finansowy WNPR na lata 2000-2002

Środki dostępne na realizację polityki spójności w Polsce w ciągu najbliższych trzech lat będą zależne od kilku powiązanych z sobą procesów:

• corocznego zwiększania środków przeznaczonych na finansowanie inwestycji publicznych i prywatnych związanych z realizacją programu rozwoju kraju zgodnie z zapisami "Strategii finansów publicznych i rozwoju gospodarczego do 2010" oraz "Koncepcji średniookresowego rozwoju gospodarczego kraju do 2002",

• efektywnie przeprowadzonej reorientacji wydatków z działań o charakterze socjalnym i sektorowym na działania ukierunkowane regionalnie. Powinno to pozwolić na zapewnienie znacznej części wymaganego współfinansowania programów pomocowych UE ze strony budżetu państwa,

• stopniowego zwiększania udziału samorządów w strukturze dochodów i wydatków publicznych, co będzie powodowało wzrost ilości środków możliwych do przeznaczenia na samodzielną bądź realizowaną w powiązaniu ze środkami krajowymi i środkami UE, politykę spójności,

• wzmocnienia zdolności administracji publicznej do programowania, zarządzania, monitorowania i kontroli finansowej środków przeznaczonych na realizację polityki spójności.

Na podstawie finansowych decyzji Szczytu Berlińskiego, alokacji poszczególnych funduszy przed-akcesyjnych dla Polski na rok 2000 oraz biorąc pod uwagę zdolność administracyjną i możliwości współfinansowania szacuje się, że indykatywne alokacje środków przedakcesyjnych na realizację celów niniejszego Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju w latach 2000-2002 mogą osiągnąć około 2589 mln Euro z tego:

• 483 mln EURO zostanie przeznaczone bezpośrednio na program wsparcia spójności społeczno-gospodarczej Phare wdrażany poprzez układ regionalny,

• 138 mln z zasobów programu Phare-Crossborder,

• 121 mln z zasobów programu wzmocnienia instytucjonalnego Phare na działania związane bezpośrednio z realizacją polityki spójności społeczno-gospodarczej kraju,

• 187 mln na inwestycje związane bezpośrednio z wdrożeniem acquis w obszarach zgodnych z zakresem interwencji funduszy strukturalnych,

• 1154 mln z funduszu ISPA na realizację dużych inwestycji w zakresie infrastruktury transportowej w korytarzach europejskich oraz w zakresie ochrony środowiska,

• 506 mln na realizację programu rozwoju rolnictwa, rybołówstwa i rozwoju obszarów wiejskich - SAPARD.

Łącznie wydatki na rzecz spójności społeczno-gospodarczej, objęte niniejszym WNPR będą stanowiły około 90% wszystkich środków, jakie Wspólnota przeznaczy dla Polski do roku 2002.

Z oczekiwanej alokacji środków z zasobów programu Phare, jaką Polska może otrzymać w latach 2000-2002 z budżetu Wspólnoty (1194 mln EURO), ok. 78% (929 mln) będzie przeznaczone na działania krajowe związane ze zwiększaniem stopnia spójności społeczno-ekonomicznej z Unią Europejską, zarówno w kontekście krajowym, jak i regionalnym. Kryterium stosowanym do zaklasyfikowania danego przedsięwzięcia jako działania wzmacniającego spójność była możliwość finansowania danego typu działalności przez fundusze strukturalne po wstąpieniu Polski do UE. W przypadku programów wzmocnienia instytucjonalnego oraz inwestycji na rzecz osiągania standardów acquis, rozróżnienie stopnia wpływu na spójność społeczno-gospodarczą kraju jest niekiedy trudne i może być kwestionowane.

Na współfinansowanie programów i projektów realizowanych w ramach niniejszego Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju Polska przeznaczy w latach 2000-2002 6502 mln zł (tj. 1512 mln EURO), pochodzących z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych źródeł publicznych, w tym funduszy celowych. Środki te będą wydatkowane w latach 2000-2006. Średnia stopa współfinansowania pomocy Wspólnoty osiągnie więc 36,9%, ale będzie ona znacznie zróżnicowana w zależności od typu inwestycji, a w przypadku programów ukierunkowanych regionalnie, także od charakteru i nasilenia problemów strukturalnych w danym województwie. Indykatywne średnie stawki dofinansowania ze źródeł krajowych, realizowanych w ramach niniejszego WNPR, zawiera tabela 3.

Środki na współfinansowanie niektórych działań, szczególnie w zakresie budowy infrastruktury transportowej, będą częściowo pochodziły z pożyczek Rządu RP zaciąganych w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Indykatywny średni poziom dofinansowania poszczególnych osi rozwoju Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju wynika z możliwości absorpcji oraz zróżnicowanej możliwości generowania współfinansowania projektów w zależności od ich charakteru (projekty MSP, zasobów ludzkich, infrastruktury dużej, infrastruktury lokalnej). W odniesieniu do programu na rzecz spójności społeczno-gospodarczej Phare zakłada się, że największy średni poziom dofinansowania będzie dotyczył projektów realizowanych na terenie województw najbogatszych (III grupa), a najmniejszy na terenie województw najbiedniejszych (grupa I oraz częściowo II).

Tabela 3.
Indykatywny poziom współfinansowania WNPR z krajowych źródeł publicznych według osi rozwoju

Lp.	Oś rozwoju	Phare %			SAPARD %	ISPA %
				IB			IA	PSSE/CBC
1.	Poprawa konkurencyjności gospodarki poprzez modernizację i strukturalne dopasowanie sektora przemysłu i usług	25	25	-	-	-
2.	Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołóstwie, rozwój obszarów wiejskich	-	-	-	52	-
3.	Integracja gospodarki polskiej poprzez modernizację i rozbudowę sieci transportowych	25	25	-	-	36
4.	Tworzenie warunków trwałego zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację i rozwój infrastruktury ochrony środowiska	25	25	-	-	33
5.	Rozwój zasobów luszkich i zatrudnienia	59		-	-	-
6.	Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów	30		32	-	-
ŚREDNIO		29	25	32	52	34

Indykatywny podział wszystkich dostępnych środków (tabela 5) na realizację poszczególnych osi rozwojowych Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju wskazuje, że najwięcej środków, w granicach 25-27%, zostanie przeznaczone na realizację trzech osi rozwojowych: "Integracja gospodarki polskiej poprzez modernizację i rozbudowę sieci transportowych", "Tworzenie warunków trwałego zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację i rozwój infrastruktury ochrony środowiska" oraz "Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów". Należy jednak pamiętać, że w układzie rzeczowym, w ramach programów rozwoju regionalnego, w ciągu trzech lat ok. 20% środków będzie przeznaczone na wsparcie inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw (tj. ok. 97 mln EURO), a 15-20% na wsparcie projektów z zakresu zasobów ludzkich (od 72 do 100 mln EURO). Pewna część środków zostanie przy tym wykorzystana na wsparcie przekształceń strukturalnych na obszarach wiejskich, zarówno w zakresie wsparcia infrastruktury lokalnej, jak i tworzenia miejsc pracy poza rolnictwem. Szacunkowo oblicza się że ok. 20% wszystkich działań regionalnych w okresie 2000-2002 będzie związana bezpośrednio z tymi zagadnieniami.

Podział środków na poszczególne priorytety realizowane w ramach wojewódzkich programów operacyjnych rozwoju regionalnego będzie wynikał z realizowanej strategii rozwoju danego województwa. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę skalę problemów strukturalnych oraz preferowane kierunki wsparcia polityki regionalnej państwa zdefiniowane w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2000-2006, przyjęto indykatywny podział na priorytety osi WNPR "Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów" (tabela 4). Może on służyć jako wskazówka do konstruowania wojewódzkich programów operacyjnych rozwoju regionalnego.

Tabela 4.
Indykatywny podział środków wspólnotowych pomiędzy priorytety osi 6 WNPR Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w latach 2000-2002

Lp.	Nazwa priorytetu i komponentu	udział %
1.	Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów	35
2.	Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji	18
3.	Rozwój zasobów ludzkich	15
4.	Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją	13
5.	Rozwój międzynarodowej współpracy regionów	19

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---