I. UWAGI WSTĘPNE
1. Na czym polega ekonomiczny aspekt ludzkiej działalności?
Gospodarczy charakter działalności ludzi jest jednym z wielu jej
aspektów, choć czasem może mieć znaczenie pierwszoplanowe (praca
najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury gospodarowania,
które obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których efektem jest
wytwarzanie potrzebnych, a nie dostarczonych bezpośrednio przez
przyrodę dóbr. Trudno jednak określić, co jest najważniejsze:
wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr, czy
sposób podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem
historycznym i w różnych okresach na pierwszy plan wybijały się inne
pytania, w zależności od sposobów gospodarowania i pojmowania
świata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do
gospodarki rynkowej).
2. Jakie jest pochodzenie nazwy “ekonomia”?
Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów:
oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczała, że
ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w
postaci praw naukowych.
3. Czym zajmuje się ekonomia?
Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej
i wyjaśnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w
gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.
Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób
dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia
gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.
4. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia?
Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów
gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach
gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia
działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych:
nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.
Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów
zachodzących w całej gospodarce.
5. Co stanowi kryterium podziału ekonomii na pozytywną i
normatywną?
Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.
Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i
procesów gospodarczych, to określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś
wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma charakter
normatywny.
6. Na czym polegają sądy oceniające w ekonomii?
Sądy oceniające w ekonomii:
a) o wartości etycznej - orzekają, że jakiś czyn, zjawisko gospodarcze
lub cały system ma wartość dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori;
b) o słuszności - orzekają, czy co konkretny czyn spowodował i czy był
w danej sytuacji najlepszy z możliwych;
c) o moralności - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się
nienagannego pod względem etycznym.
7. Na czym polega metoda indukcyjna, a na czym metoda
dedukcyjna?
Metoda indukcyjna polega na empirycznym badaniu pewnej klasy
zjawisk i formułowaniu na jego podstawie hipotez. Metody tej nie stosuje
się już raczej w mikroekonomii, gdyż dziedzina ta jest zbyt
skomplikowana.
Metoda dedukcyjna polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu
zależności z modelu o zredukowanej liczbie zmiennych. Jest to
najpopularniejsza metoda ekonomii, wykorzystująca zasadę ceteris
paribus.
8. Co to jest teoria ekonomiczna?
Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska
i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym.
Nie każdy jednak zbiór twierdzeń jest teorią naukową, która musi mieć
następujące cechy: zgodność z obserwacjami, niesprzeczność
logiczna, płodność poznawcza, prostota i elegancja.
9. Wymień i omów ważniejsze trudności myślenia
ekonomicznego.
1) Zdarzenia gospodarcze są sprzężone zwrotnie.
2) To, co jest prawdziwe w mikroskali, nie musi być prawdziwe w
makroskali.
3) Częste uleganie złudzeniu, że w danej sytuacji występują zależności
przyczynowo-skutkowe.
4) Subiektywizm i stereotypowość badającego.
5) Mierzenie zdarzeń gospodarczych (wiele z nich ma naturę
jakościową) jest trudne, a ma bardzo duży wpływ na wynik badań
(wybór sposobu pomiaru i miernika).
10. Co to jest model ekonomiczny?
Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie
obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po
to aby wyraziście ujawniły się badane zależności.
Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w
których:
a) odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne,
b) przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają
określone cechy.
Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony,
schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można
badać istotne zależności.
11. Jak można sprawdzić teorie ekonomiczne?
Metody sprawdzania teorii:
a) weryfikacja - przez porównanie teorii z wynikami obserwacji
empirycznych,
b) falsyfikacja - obalanie tezy przez znalezienie przypadku, w którym
hipotetyczne zależności nie zachodzą.
Obecnie w ekonomii przyjmuje się, że teorię można obalić, o ile istnieje
od niej lepsza.
II. PROCES GOSPODAROWANIA
1. Jaki jest naturalny cel gospodarczej działalności człowieka?
Naturalnym celem gospodarczej działalności ludzi jest zaspokajanie
potrzeb.
2. Co to są potrzeby? Jaka jest ich struktura?
Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub
pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa
za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju,
realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i
subiektywizm.
Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa): 1° biologiczne, 2°
bezpieczeństwa, 3° kontaktów społecznych, 4° uznania, 5°
samorealizacji.
3. Jakie środki służą do zaspokajania potrzeb?
Osiągnięcie korzyści wymaga odpowiednich środków materialnych lub
pieniężnych. Wszystkie środki służące bezpośrednio lub pośrednio do
zaspokajania potrzeb ludzkich, w formie rzeczy, usługi lub stanu,
nazywamy dobrami.
4. Jaki jest związek między zaspokajaniem potrzeb a dobrami
produkcyjnymi?
Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane
określa się jako dobra konsumpcyjne. Wytwarza się je z dóbr
produkcyjnych.
Poza tym wiele dóbr może mieć jednocześnie charakter konsumpcyjny i
produkcyjny.
5. Jakie właściwości mają dobra ekonomiczne?
Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej ilości)
mają dwie główne cechy:
a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr
ekonomicznych i dóbr pierwotnych,
b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w
ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby).
6. Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i
dobra wolne?
Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie)
wytwarzania.
7. Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy
wszystkie dobra pierwotne są dobrami wolnymi?
Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze,
piasek pustynny (dla Polaka) itp.
8. Na czym polegają: produkcja, podział, konsumpcja? Jakie są
zależności między nimi?
Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług. Podział zajmuje się
rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich między producentów i
konsumentów. Konsumpcja zaś polega na zaspokajaniu ludzkich przy
pomocy dóbr i usług.
Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a
konsumpcja napędza produkcję.
9. Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?
Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz
praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i
umiejętnościami,
c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia,
budynki, surowce itp.)
10. Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników
produkcji?
Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na
przekształcaniu w produkt o nowych właściwościach.
Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu
danych dóbr kapitałowych w wielu procesach produkcyjnych (stałe
wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawności produkcyjnej).
11. Czym różnią się strumienie od zasobów?
Strumień oznacza przepływ określonej ilości wielkości ekonomicznej w
ciągu danego czasu przez podmiot gospodarczy lub gospodarkę.
Zasób oznacza ilościowy stan wielkości ekonomicznej w danym
punkcie czasu.
12. Na czym polega suwerenność konsumenta?
Suwerenność konsumenta wyraża się w swobodzie dokonywania
wyborów wpływających na jak najlepsze zaspokojenie jego potrzeb.
13. Wymień podstawowe podmioty gospodarcze. Jaka jest
wspólna cecha podmiotów gospodarczych?
Podmiot gospodarczy to podstawowa jednostka ekonomiczna
podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr
rzadkich, będących jej własnością. Główne podmioty gospodarcze
to: konsument, nabywca, producent, sprzedawca (uogólnia się je jako
gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Ich wspólną cechą jest
podejmowanie wyborów dotyczących posiadanych dóbr.
14. Jakie są zależności między gospodarstwem domowym a
przedsiębiorstwem?
Gospodarstwo domowe dostarcza przedsiębiorstwom czynników
produkcji: kapitału pieniężnego, pracy, a także ziemi.
Przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym środków do
zaspokajania ich potrzeb: dóbr i usług oraz wynagrodzenia za
dostarczone czynniki produkcji.
15. Scharakteryzuj prawa własności. Jakie są cechy własności
prywatnej?
Kompletny zestaw praw własności obejmuje:
a) prawo do użytkowania i zużywania przedmiotu własności,
b) prawo do zawłaszczenia dochodów osiągniętych dzięki
wykorzystaniu przedmiotu własności,
c) prawo określania przeznaczenia dochodów z własności,
d) prawo zaniechania użytkowania,
e) prawo przekazania swoich praw własności innym osobom.
Główne cechy własności prywatnej to:
- ograniczenie pewnych praw własności,
- kompletność praw własności,
- wyłączność (lub rozproszenie) praw własności,
- cel wykorzystania praw własności.
16. Na czym polega kontrakt między podmiotami gospodarczymi?
Celem kontraktu jest przeniesienie praw własności z jednej osoby na
drugą.
17. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy dobrami prywatnymi
a dobrami publicznymi?
Prawo do użytkowania dobra prywatnego ma tylko właściciel, a z
użytkowania dobra publicznego nikogo nie można wyłączyć.
III. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES
DOKONYWANIA WYBORÓW
1. Jakie podstawowe decyzje podejmują konsumenci i
producenci? Jaka jest zależność między tymi decyzjami?
Konsumenci decydują o tym, jakie dobra konsumpcyjne, w jakiej ilości i
do kogo nabywać, a producenci - co, ile, jak i dla kogo produkować.
Zależność między tymi decyzjami wynika z faktu, że producenci muszą
brać pod uwagę wybory konsumentów.
2. Na czym polega statyczna, a na czym dynamiczna analiza
decyzji ekonomicznych?
Statyczna analiza decyzji ekonomicznych opiera się na założeniu, że
danym czasie pewne czynniki są stałe. W przypadku producenta mówi
się wtedy o stałych i zmiennych czynnikach produkcji oraz o
decydowaniu ile i czego produkować.
W analizie dynamicznej wszystkie czynniki są zmienne, a do decyzji
dochodzi pytanie jak produkować.
3. Jakie zależności występują między czynnikami produkcji?
Czynniki produkcji mogą być komplementarne (uzupełniają się w celu
spełnienia określonej funkcji) lub substytucyjne (można je sobą
zastępować).
4. Jak obliczamy produkt marginalny?
Produkt marginalny obliczamy jako stosunek przyrostu całkowitego
produktu do odpowiedniego przyrostu zmiennego czynnika produkcji:
.
5. Jak zmienia się produkt marginalny w wyniku zwiększania
nakładu zmiennego czynnika produkcji?
Produkt marginalny (po przekroczeniu pewnego nakładu
początkowego) maleje wraz ze wzrostem nakładu jednego
czynnika produkcji (przy stałej ilości innych czynników i
niezmiennej technice produkcji).
6. Wyjaśnij prawo malejącego produktu marginalnego.
Zmniejszanie się produktu marginalnego wynika z tego, że przy
powiększaniu nakładu jednego czynnika produkcji, stosunek stałych
czynników do niego stale się zmniejsza.
7. W jaki sposób buduje się granicę możliwości produkcyjnych?
Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można
wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się
do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki
produkcji.
8. Wyjaśnij, dlaczego granica możliwości produkcyjnych jest
wklęsła względem początku układu współrzędnych?
Wklęsłość granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem kosztu
alternatywnego rosnącego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania
czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego
dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości dobra drugiego).
9. Co oznacza punkt na granicy możliwości produkcyjnych,
wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych, na zewnątrz
granicy możliwości produkcyjnych?
Na granicy możliwości produkcyjnych znajdują się punkty oznaczające
wykorzystanie w całości i w najlepszy sposób posiadanych czynników.
Wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje
dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników
produkcji (bezrobocie czynnika, nieefektywność wykorzystania). Na
zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje,
których producent uzyskać nie jest w stanie w danym czasie.
10. Co oznacza przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych?
Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem zmian
w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo świadczy albo o
innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników
produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego
dobra.
Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych w lewo oznacza
zmniejszenie produkcyjnych możliwości przedsiębiorstwa w wyniku
zdarzeń takich jak wojna, kataklizmy, czy nieutrzymywania urządzeń w
sprawności.
11. Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu
znaczenia problemu rzadkości?
Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwości
produkcyjnych, co z kolei czyni produkowane dobro relatywnie mniej
rzadkim.
12. Jakie korzyści powoduje powiększanie skali produkcji?
Możliwe są trzy rodzaje korzyści skali:
a) stałe - produkcja rośnie w tym samym stopniu co nakłady,
b) rosnące - produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady,
c) malejące - produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady.
V. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA
1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a
gospodarką rynkową?
Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalności gospodarczej i
wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
2. Dlaczego współczesna gospodarka jest oparta na podziale i
specjalizacji pracy?
Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując
różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania
rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej
działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty
alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych
dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści
marginalne.
3. Dlaczego podmioty gospodarcze przeprowadzają wymianę
dóbr i usług?
Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr
zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana
dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla
nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści.
Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw
własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w
zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący
własnością nabywcy.
4. Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w
gospodarce?
Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów,
dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których
wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i
sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania
kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.
Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy,
rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki
lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki białe, szare
i czarne).
5. W jaki sposób rynek koordynuje, za pośrednictwem systemu
cen, działalność podmiotów gospodarczych?
Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą
mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem
systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom gospodarczym
informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty
ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się
własnymi korzyściami podejmują masowe decyzje o zmianie (lub nie)
zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych
problemów ekonomicznych: co?, ile? (decydują o tym wybory
konsumentów), jak? (decyduje o tym konkurencja pomiędzy
producentami), dla kogo? (decydują o tym dochody i preferencje
konsumentów).
6. Co głosi doktryna “niewidzialnej ręki”?
Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty
w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali
gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny. Powoduje
to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra
publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.
7. Omów model czystej gospodarki rynkowej. W jakim celu został
on skonstruowany?
Model czystej gospodarki rynkowej:
1) Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w
rolach nabywców i sprzedawców.
2) Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku
czynników produkcji.
3) Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:
a) poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny,
b) rynek jest przejrzysty,
c) istnieje swoboda zawierania transakcji,
d) istnieje swoboda wejścia i wyjścia.
4) Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji
swoich korzyści.
5) Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen
relatywnych.
6) Decyzje producentów kształtują się w zależności od zasobów
produkcyjnych i cen relatywnych.
7) Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.
8) Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji
kupna-sprzedaży.
9) Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw
własności.
10) Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za pośrednictwem
cen (integralność przepływów pieniądza i towarów pomiędzy
poszczególnymi rynkami).
Powyższy model został skonstruowany w celach badawczych.
8. Na czym polega zasadnicza różnica między gospodarką
rynkową w ujęciu modelowym a współcześnie działającymi
gospodarkami noszącymi miano rynkowych?
Współczesne gospodarki rynkowe mają charakter mieszany.
Oznacza to, że mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i
korygowany przez państwo poprzez gwarantowanie przestrzegania reguł
gry rynkowej, popieranie wolnej konkurencji, dokonywanie redystrybucji
dochodów, działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp.
VII. RÓWNOWAGA RYNKOWA
1. Jak interpretujemy równowagę rynkową na rynku danego
dobra?
Równowagę rynkową na rynku danego dobra interpretuje się jako punkt
przecięcia krzywych popytu i podaży tego dobra, wyznaczający jedyną
możliwą cenę, przy której ilość nabyta będzie równa ilości oferowanej na
sprzedaż.
2. W jaki sposób L. Walras wyjaśnia działanie mechanizmu
równoważenia rynku?
U Walrasa zmiany cen spowodowane są różnicami pomiędzy ilością
nabywaną i oferowaną na rynku. Jeżeli QD - QS < 0 Ţ PŻ (nadwyżka), a
jeżeli QD - QS > 0 Ţ P (niedobór). Punkt równowagi: PD = PS.
3. W jaki sposób A. Marshall uzasadnia kształtowanie się
równowagi rynkowej?
Marshall uzależnia ilość oferowaną na rynku od rynkowej ceny danego
dobra. Jeżeli PD - PS > 0 Ţ QS (producenci zachęceni zyskiem będą
produkować więcej), a jeżeli PD - PS < 0 Ţ QSŻ (strata zmusi
sprzedawców i producentów do zmniejszenia oferty). Następuje tutaj
wyrównywanie się korzyści nabywców i sprzedawców. Punkt
równowagi: QD = QS.
4. Co oznacza stabilność rynku?
Stabilność rynku oznacza, że jest on w stanie powracać do
równowagi bez względu na to, jakie początkowe wartości miały
jego zmienne.
5. Jaki jest warunek stabilności rynku L. Walrasa, jaki zaś A.
Marshalla? (patrz: 3.)
6. W jakich formach działa mechanizm równoważenia rynku w
praktyce?
Wyraźnie widać go na giełdach i przy zastosowaniu zasady rekontraktu.
Po zebraniu ofert sprzedaży i kupna dokonuje się wtedy ustalenia nowej
ceny równowagi.
7. Co może spowodować “wytrącenie” rynku ze stanu równowagi
i jaki mechanizm umożliwia stabilizację rynku?
Rynek może zostać wytrącony z równowagi zmianą któregokolwiek z
niecenowych czynników podaży lub popytu, zmieniającą położenie tych
krzywych. Stablizację umożliwia mechanizm równowagi rynkowej
wyjaśniony przez Walrasa (QD - QS) i Marshalla (PD - PS).
8. Jakie są założenia modelu pajęczyny?
Najważniejszym założeniem w tym modelu jest stwierdzenie, że
nabywcy reagują w tym samym okresie, w którym następuje zmiana
sytuacji rynkowej, sprzedawcy zaś reagują z opóźnieniem
(dostosowanie ekstrapolacyjne). Zakłada się również, że krzywe popytu
i podaży mają charakter liniowy oraz że wcześniej rynek został
wytrącony ze stanu równowagi.
9. Jakie rodzaje wahań cen i ilości na rynku możemy zilustrować
za pomocą modelu pajęczyny?
Za pomocą modelu pajęczyny możemy zilustrować trzy rodzaje wahań
cen i ilości:
a) oscylacje tłumione (rynek wraca do stanu równowagi),
b) oscylacje stałe (wahania na rynku mają charakter ciągły i cykliczny),
c) oscylacje wybuchowe (rynek jest niestabilny, a amplituda wahań
wzrasta).
10. Jaki jest warunek stabilności rynku w modelu pajęczyny?
W modelu pajęczyny rynek jest stabilny tylko wtedy, gdy absolutna
wartość stosunku nachylenia linii popytu do nachylenia linii podaży jest
większa od jedności (bezwzględna wartość nachylenia popytu jest
większa od bezwzględnej wartości nachylenia linii podaży).
11. Jaką rolę na charakteryzującym się występowaniem wahań
cyklicznych rynku odgrywają spekulanci?
Racjonalne spekulacje wywołują niekiedy względną stabilizację ceny i
podaży (wyrównują cykle rynkowe).
VIII. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY
1. Jaki jest cel mierzenia elastyczności funkcji?
Elastyczność mierzy się w celu badania wpływu zmiany różnych
czynników na funkcję. Elastyczność służy zatem do mierzenia reakcji
zmiennej zależnej y na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych.
2. W jakich jednostkach miary wyrażamy łukową elastyczność
funkcji?
Elastyczność jest wielkością niemianowaną, ale możemy wyrazić ją w
procentach. Będzie nam wtedy mówiła o ile procent zmieniła się
zmienna zależna y, gdy zmienna niezależna zmieniła się o 1%.
3. Jakie znasz miary elastyczności popytu? Jaki jest cel ich
wyznaczania i jakie wartości może przyjmować każda z nich?
Wyróżnia się trzy miary elastyczności popytu:
a)elastyczność cenową - mówi o wpływie zmian ceny na ilość
nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [-?, 0]
b) elastyczność mieszaną - mówi o wpływie zmiany ceny dóbr
zależnych na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w
przedziale [-?, ?]
c) elastyczność dochodową - mówi o wpływie zmiany dochodu
nabywcy na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w
przedziale [-?, ?]
4. Jak mierzymy punktową elastyczność popytu?
5. Dlaczego na ogół stosuje się bezwzględną wartość
elastyczności cenowej popytu?
Wartość bezwzględna cenowej elastyczności popytu pomaga uniknąć
wartości ujemnych, co odpowiada potocznym wyrażeniom o większej
lub mniejszej elastyczności oraz ułatwia wszelkie porównania z cenową
elastycznością podaży.
6. Jaki związek występuje między elastycznością cenową popytu
a przychodami producentów?
zmiana
ceny
e = 1
e > 1
e < 1
zmiana TR = 0
zmiana TR < 0
zmiana TR > 0
zmiana TR = 0
zmiana TR > 0
zmiana TR < 0
7. Jaka jest różnica między elastycznością łukową a
elastycznością punktową?
Elastyczność łukowa dotycząca nieciągłych zmian i obliczana na
podstawie tabeli popytu (podaży) odnosi się do pewnego odcinka
krzywej popytu (podaży). Elastyczność punktowa dotycząca zmian
ciągłych i obliczana geometrycznie z krzywej popytu (podaży) odnosi
się do poszczególnych punktów krzywej.
8. Czy elastyczność funkcji popytu w danym punkcie może być
utożsamiana z wartością nachylenia krzywej (linii) popytu w tym
punkcie?
Elastyczność funkcji nie jest równa wartości jej nachylenia, ale w
niektórych przypadkach (np. model pajęczyny) może być z nią
utożsamiana, bowiem:
.
W modelu pajęczyny ważny jest stosunek elastyczności dwóch
krzywych w punkcie wspólnym, widać więc, że można go zastąpić
stosunkiem ich nachylenia.
9. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej popytu na
dane dobro?
Czynniki wpływające na wartość elastyczności cenowej popytu:
a) stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów danego
dobra tym większa elastyczność jego popytu,
b) rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż
na dobra luksusowe,
c) znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym
udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny,
d) poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność
jest większa,
e) czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym
elastyczność cenowa dobra będzie ceteris paribus większa.
10. Jak mierzymy punktową i łukową elastyczność cenową
podaży? Jakie wartości może przyjmować współczynnik
elastyczności cenowej podaży?
Ponieważ zmiany ceny i ilości oferowanej na sprzedaż są
jednokierunkowe, elastyczność podaży przyjmuje wartości dodatnie [0,
?).
Elastyczność łukową podaży mierzymy arytmetycznie:
.
Elastyczność punktową podaży mierzymy geometrycznie:
.
11. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej podaży?
Elastyczność cenowa podaży zależy od rodzaju towaru (dzieła sztuki,
bogactwa naturalne, ziemia itp. charakteryzują się doskonałą
nieelastycznością) oraz od czasu obserwacji podaży.
12. Porównaj elastyczność cenową podaży w okresie
infrakrótkim, krótkim i długim?
W okresie infrakrótkim podaż jest stał, więc elastyczność wynosi 0. W
okresie krótkim elastyczność jest względnie nieduża (podaż może
wzrosnąć w granicach stałego potencjału produkcyjnego). W okresie
długim elastyczność podaży jest stosunkowo duża.
Im podaż jest bardziej elastyczna wahania ceny równowagi są coraz
mniejsze (nie wzrasta, a w skrajnych przypadkach nawet maleje).
X. ZASTOSOWANIE TEORII RYNKU
1. Czy znajomość praw rynku może przynieść korzyści
mikropodmiotom gospodarczym?
Znajomość praw rynku przynosi korzyści mikropodmiotom
gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na rynku konkurencji
niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i
wielkość oferty rynkowej.
2. W jakim celu państwo może korzystać ze znajomości praw
rynku?
Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie
mechanizmu rynkowego przez regulację cen i redystrybucję dochodów.
3. W jaki sposób państwo kształtowało ceny dóbr w gospodarce
centralnie planowanej?
W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie
biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu
równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano
ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano
reglamentację.
4. Czy liberalizacja cen w Polsce była niezbędna?
Liberalizacja cen była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co
przejawiało się głównie w zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to
kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo, by nie
spowodować gwałtownego wzrostu cen.
5. Rynki których dóbr są zwykle regulowane przez państwo w
rozwiniętej gospodarce rynkowej?
Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które
charakteryzują się dużymi wahaniami cen (producenci działają z
opuźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego
(popyt wytwarzany jest tylko przez państwo).
6. Jakimi metodami państwo może wpływać na kształtowanie cen
określonych dóbr w warunkach gospodarki rynkowej?
Do wyboru są dwie podstawowe metody:
a) wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż
(zamówienia rządowe, zapasy buforowe, dotacje, podatki),
b) bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).
7. W jakim celu państwo ustala cenę minimalną na określony
produkt i jakie skutki może to wywołać?
Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio
wysokie dochody umożliwiające późniejsze inwestycje itp. Najczęściej
powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.
8. W jakim celu państwo ustala cenę maksymalną na określone
dobra i jakie mogą być tego skutki ekonomiczne?
Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej
przystępnym dla nabywców. Najczęściej powoduje to niedobór podaży i
pogorszenie jakości dobra.
9. Jakie argumenty przemawiają za kontrolowaniem cen
określonych dóbr przez państwo, jakie zaś przeciw?
Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez
państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr
bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem producentom
odpowiednich zysków z drugiej strony.
Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak
również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i
usług oraz inwestycji w branżach.
10. Jaki wpływ na równowagę rynkową wywiera opodatkowanie
sprzedaży i dotowanie producentów?
Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i
nabywaną ilość dobra i w zależności od elastyczności popytu zwiększa
lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie podatek powoduje
straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie
poziomu inwestycji.
Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się ilość dobra
oferowana i nabywana na rynku.
11. Od czego zależy rozdział podatku i dotacji między
sprzedawców i nabywców?
Jeżeli elastyczność podaży i popytu mają tę samą wartość zarówno
dotacja, jak i podatek zostaną rozłożone po równo na sprzedawców i
nabywców.
Cały ciężar podatku (ewentualnie całą dotację) ponosi nabywca kiedy
podaż jest doskonale elastyczna lub popyt doskonale nieelastyczny.
X. TEORIA UŻYTECZNOŚCI
1. Na jakich założeniach oparta jest kardynalna teoria
użyteczności?
Kardynalna teoria użyteczności opiera się na założeniu, że każdy
konsument posiada w danym czasie określony dochód pieniężny i stoi
przed wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra, z których
każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność, aby uzyskać
maksymalną użyteczność z całego koszyka dóbr. Wynika z tego, że
celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód
maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i
usług.
2. Jaka jest zależność między użytecznością całkowitą a
użytecznością marginalną osiąganą z konsumpcji danego dobra?
Użyteczność całkowita wzrasta coraz wolniej w miarę stałego wzrostu
ilości konsumowanego dobra, w związku z czym użyteczność
marginalna maleje w miarę wzrostu konsumpcji tego dobra.
3. Jak uzasadnia się typowy przebieg krzywej popytu w teorii
użyteczności kardynalnej?
Typowy przebieg krzywej popytu wyjaśnia się za pomocą stosunku
użyteczności marginalnej danego do jego ceny, który to stosunek
maleje wraz ze wzrostem ceny, w związku z czym jego utrzymanie na
niezmienionym poziomie wymaga zmniejszenia ilości nabywanej.
4. Jak interpretujemy stan równowagi konsumenta w ramach
kardynalnej teorii użyteczności?
Warunek równowagi konsumenta w kardynalnej teorii użyteczności
wyraża II prawo Gossena, mówiące o wyrównywaniu się użyteczności
marginalnych na jednostkę pieniądza dóbr znajdujących się w koszyku
konsumenta:
Gdyby marginalna użyteczność na jednostkę pieniądza nie była równa
dla różnych dóbr, konsument mógłby zwiększyć osiąganą przez siebie
użyteczność całkowitą przeznaczając więcej pieniędzy na zakup dobra
dającego większą użyteczność na jednostkę pieniądza. Konsument nie
dokonuje takich zmian w koszyku jeśli marginalne użyteczności na
jednostkę pieniądza są równe (koszyk optymalny).
Równowaga konsumenta oznacza zatem, że wybrał on taki koszyk
dóbr, który przy danym poziomie dochodów i cen ma dla niego
największą (maksymalną) użyteczność.
5. Co to jest nadwyżka konsumenta?
Nadwyżka konsumenta to korzyść netto, jaką konsument uzyskuje z
nabycia danego dobra. Oblicza się ją jako różnicę między
użytecznością całkowitą osiąganą z danej ilości dobra X, a wydatkiem
poniesionym na zakupienie tej ilości dobra X.
6. Jak zmienia się nadwyżka konsumenta wraz ze zmianą ceny
danego dobra ceteris paribus?
Im wyższa cena ceteris paribus, tym mniejsza nadwyżka konsumenta
(przy typowej krzywej popytu).
7. Na czym polega paradoks wartości?
Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka
woda osiąga na rynku niższą cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza
to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie niskiej, a popyt i
podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że
użyteczność marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest
znacznie stosunkowo niska, a użyteczność marginalna ostatniej
kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z
większą rzadkością diamentów.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl