Rewolucja przemysłowa nie byłaby możliwa bez upowszechnienia elektryczności. Ta forma energii jest optymalnym medium do zasilania fabryk i domów. Elektryczność jest również warunkiem niezbędnym dla funkcjonowania rodzącego się na skutek rewolucji teleinformatycznej społeczeństwa informacyjnego. Tymczasem na świecie blisko dwa miliardy osób pozbawionych jest wciąż dostępu do energii elektrycznej. Bez niej wspaniałe osiągnięcia techniki XX w. są dla tych ludzi nieosiągalne i dalekie jak bohaterowie bajek dla dzieci.
Historia. Pierwsze elektrownie powstały pod koniec XIX w. (1882 — Nowy Jork, 1883 — Mediolan i Petersburg, 1884 — Berlin) jako lokalne elektrownie wytwarzające prąd stały o napięciu 110 V, 220 V i rzadziej 500 V, wyposażone w tłokowe maszyny parowe i rusztowe kotły płomienicowe lub bateryjne, z ręcznym narzutem paliwa. Dalszy etap rozwoju elektrowni wiąże się z zastosowaniem prądu przemiennego w układzie trójfazowym (1891 — M. Doliwo-Dobrowolski). Po II wojnie świat. postępowała centralizacja i wzrost mocy elektrowni i bloków energ., wzrost parametrów pary, łączenie elektrowni do pracy równol. w systemie elektroenerg.; w latach 50. i 60. rozpoczął się rozwój elektrowni jądrowych; budowane obecnie elektrownie są wysoce zautomatyzowane (wykorzystanie komputerów).
Historia techniki XX w. pełna jest paradoksów. Odczłowieczona technika może być motorem kataklizmów takich jak wojny światowe. Może również wytworzyć tak skuteczne narzędzia wolności, jak samochód, telefon komórkowy czy Internet. Osiągnięcia te są jednak, z braku elektryczności, tylko marzeniem dla blisko jednej trzeciej populacji naszego globu. Nie da się ukryć, że ta część ludzkości nie przedstawia zbyt wielkiej „wartości rynkowej” — przy sile nabywczej kilku dolarów miesięcznie ludzie ci nie są obiecującymi klientami operatorów telefonii komórkowej i Internetu. Można by o nich w zasadzie zapomnieć. Czyniąc tak przyznalibyśmy jednak, że technika uzyskała krańcową autonomię, dominując nad relacjami międzyludzkimi. Jeśli chcemy udowodnić, że to technika podlega człowiekowi, musimy wytyczyć na XXI w. program, którego celem nie będzie lot na Marsa i umiejętność przeszczepiania głowy, lecz rozwiązanie problemu wydawałoby się banalnego — powszechnego dostępu do energii elektrycznej dla wszystkich mieszkańców Ziemi. Reszta przyjdzie sama.
ELEKTROWNIA, zakład przem. lub zespół urządzeń wytwarzających energię elektr. z różnych form energii pierwotnej; elektrownia oddająca na zewnątrz, na potrzeby odbiorców, także duże ilości ciepła nosi nazwę elektrociepłowni. Głównymi wielkościami charakteryzującymi elektrownie są: moc (elektr. i cieplna) zainstalowana, będąca sumą mocy znamionowych generatorów elektrowni, moc osiągalna — maks. moc, którą elektrownia może wytwarzać w sposób ciągły w określonym czasie oraz moc dyspozycyjna, wynikająca z mocy osiągalnej i przejściowych ubytków mocy wywołanych remontami planowymi i awaryjnymi, zakłóceniami w pracy elektrowni oraz zmianami poboru ciepła przez odbiorców zewnętrznych. Istotnymi parametrami elektrowni są także: zużycie energii elektr. na potrzeby własne, czyli przez urządzenia pomocnicze elektrowni (np. do napędu pomp, wentylatorów, młynów); jednostkowe (na jednostkę produkowanej energii elektr.) zużycie paliwa umownego; czas wykorzystania mocy zainstalowanej elektrowni, wyrażony w godzinach i wynikający z podzielenia produkcji brutto energii elektr. przez moc zainstalowaną.
Podział elektrowni na typy wiąże się z klasyfikacją metod wytwarzania energii elektr.; ze względu na postać energii pierwotnej elektrownie dzieli się na: cieplne — klas. (zw. zwykle cieplnymi), cieplne — jądr. (zw. jądrowymi), wodne i in., w których jako energia pierwotna występuje m.in.: ciepło wnętrza Ziemi (elektrownie geotermiczne), energia promieniowania słonecznego (elektrownie słoneczne), energia kinet. wiatru (elektrownie wiatrowe). Elektrownie oraz elektrociepłownie pracujące w systemie elektroenergetycznym mogą być zaw. lub przemysłowe. Elektrownie zawodowe są to elektrownie dostarczające energii elektr. do ogólnej sieci elektroenergetycznej, a za jej pośrednictwem na potrzeby wszystkich odbiorców; elektrociepłownie zaw. pokrywają ponadto zapotrzebowanie ciepła w rejonowych systemach ciepłowniczych. Elektrownie i elektrociepłownie przemysłowe są zlokalizowane w dużych zakładach przem. i pokrywają gł. ich potrzeby energ., współpracując, w razie potrzeby i możliwości, z krajowym systemem elektroenergetycznym. Ze względu na czas wykorzystania mocy zainstalowanej w ciągu roku rozróżnia się elektrownie podstawowe (powyżej 4000 h), podszczytowe (2000-4000 h) i elektrownie szczytowe (poniżej 2000 h); elektrownie podstawowe pracują w zasadzie w ruchu ciągłym, obniżając swą moc jedynie w okresach tzw. dolin obciążenia systemu elektroenerg., natomiast elektrownie szczytowe są uruchamiane lub w pełni obciążane tylko w okresie szczytowego obciążenia w ciągu doby.
Charakterystyczną cechą współczesnych elektrowni jest ich struktura blokowa; elektrownie składają się z bloków energetycznych, tj. zespołów urządzeń energ. służących do przetwarzania energii i pracujących w zasadzie niezależnie od takich samych sąsiednich zespołów. Moce bloków energ. wynoszą do: 1300 MW w elektrowniach cieplnych parowych, 1500 MW — w elektrowniach jądrowych, 700 MW — w elektrowniach wodnych. O rozwoju poszczególnych typów elektrowni w danym kraju decydują zasoby nośników energii pierwotnej, możliwości finansowania bardziej kapitałochłonnych rodzajów elektrowni (jak np. elektrownie wodne i jądr.), charakter obciążenia systemu elektroenerg. i jego zmienność dobowa i sezonowa oraz względy ochrony środowiska.
Elektrownia cieplna. W takiej elektrowni energia pierwotna występuje w formie chem. i jest uwalniana poprzez spalanie paliw kopalnych (węgla), substancji org., odpadów przem. lub komunalnych. Rozróżnia się elektrownie cieplne parowe (z turbinami parowymi), gazowe (z turbinami gazowymi), parowo-gazowe (w których ciepło gazów odlotowych opuszczających turbinę gazową jest wykorzystywane w obiegu parowo-wodnym) oraz spalinowe (z silnikami Diesla). Na blok energ. elektrowni cieplnej składają się: urządzenia do wytwarzania ciepła (kocioł parowy, silnik Diesla), generator synchroniczny, transformator oraz urządzenia pomocnicze pracujące na potrzeby bloku energ. (młyny, pompy, wentylatory). W elektrowni. cieplnej parowej w palenisku kotła parowego następuje przemiana energii chem. (której nośnikiem jest paliwo, najczęściej węgiel kam. lub brun., paliwa ciekłe lub gaz) w ciepło gazów spalinowych, przekazywane za pośrednictwem ogrzewanej powierzchni wodzie i powstającej parze wodnej; para z kotła płynie do turbiny parowej, gdzie ciepło wysokoprężnej, przegrzanej pary wodnej zostaje przekształcone w energię kinet. mas wirujących turbiny i bezpośrednio z nią sprzężonego generatora energii elektrycznej; w generatorze następuje zamiana energii kinet. na elektr.; rozprężona w turbinie para dopływa do skraplacza (kondensatora), w którym skrapla się, oddając ciepło (jest to ciepło odpadowe) wodzie chłodzącej; wodę chłodzącą ze skraplacza schładza się w układzie otwartym (np. odprowadzając do rzeki) albo w zamkniętym (np. w chłodni kominowej). Obiegiem porównawczym dla obiegów rzeczywistych realizowanych w elektrowniach kondensacyjnych (czyli elektrowniach parowych, w których para po wyjściu z turbiny skrapla się w skraplaczu-kondensatorze) jest obieg Rankine'a. W celu zwiększenia sprawności elektrowni stosuje się m.in. międzystopniowe przegrzewanie pary oraz regenerację ciepła polegającą na pobieraniu z upustów turbiny pary wykorzystywanej do podgrzewania wody zasilającej kocioł. Elektrownie cieplne produkują ponad 60% świat. energii elektrycznej. Energia elektr. z paliw konwencjonalnych może być też otrzymywana w elektrowniach magnetohydrodynamicznych (magnetogazodynamicznych), w których energię elektr. otrzymuje się w magnetohydrodynamicznych generatorach. Elektrownie te mogą być budowane z generatorami magnetohydrodynamicznymi pracującymi jako niezależne jednostki (sprawność 15-20%) lub w połączeniu z blokami parowymi (sprawność 50-60%). Największa na świecie elektrownia cieplna (parowa) to elektrownia Berezowskaja (Rosja) o mocy 6,4 GW.
Elektrownia jądrowa. W elektrowniach jądrowych ciepło potrzebne do ogrzania czynnika roboczego jest wydzielane w wyniku łańcuchowej reakcji rozszczepienia jąder pierwiastków ciężkich (izotopów rozszczepialnych) w energ. reaktorze jądrowym. Najczęściej są stosowane reaktory wodne ciśnieniowe (ok. 55% mocy czynnych elektrowni jądrowych) oraz reaktory z wrzącą wodą (ok. 20,6%). Sprawność elektrowni jądrowych wynosi 30-42%. W elektrowniach jądrowych z reaktorami wodnymi ciśnieniowymi nośnikami energii pierwotnej są substancje roszczepialne zawarte w tzw. paliwie jądr., ciepło powstające w procesie rozszczepienia jąder jest odbierane przez chłodziwo wodne i przekazywane parze wodnej w wytwornicy pary, para napędza turbinę parową sprzężoną z generatorem energii elektrycznej. Elektrownie jądrowe produkują ok. 17% świat. energii elektr. (z tym, że np. we Francji ponad 73%); największe elektrownie jądrowe to: Fukushima (Japonia) — 9 GW, Bruce (Kanada) — 7 GW, Gravelines (Francja) — 5,5 GW.
Elektrownia wodna (hydroelektownia) przetwarza energię wód na energię elektr. przy wykorzystaniu turbiny wodnej sprzęgniętej z generatorem energii elektrycznej. Sprawność elektrowni wodnych wynosi średnio 80-90% (jest zdecydowanie wyższa niż sprawność innych elektrowni). Rozróżnia się elektrownie zbiornikowe, przepływowe, pompowe i pływowe. W elektrowniach wodnych zbiornikowych energia potencjalna wody z górnego zbiornika służy, w czasie przepływu wody przez turbinę wodną, do uzyskania energii kinet. mas wirujących turbiny. Elektrownie zbiornikowe mogą magazynować wodę (wodny zbiornik) i gospodarować jej przepływem w ramach doby, tygodnia, miesiąca lub dłuższego okresu. W elektrowni przepływowej wykorzystuje się energię przepływających wód przy stosunkowo niewielkim (rzędu kilkunastu metrów) spiętrzeniu, bez możliwości magazynowania wody i regulowania jej odpływu zależnie od potrzeb produkcji energii elektr.; elektrownie przepływowe pracują jako elektrownie podstawowe. W elektrowni wodnej pompowej w okresach małego zapotrzebowania mocy energia elektr. z systemu elektroenerg. jest wykorzystywana do przepompowywania wody z dolnego zbiornika do górnego; w okresach maks. zapotrzebowania mocy woda z górnego zbiornika jest przepuszczana przez turbinę wodną sprzęgniętą z generatorem. Elektrownia pływowa jest elektrownią wodną wykorzystującą zjawisko pływów mor. lub oceanicznych dzięki różnicy poziomów i przepływowi wody między akwenem otwartym i odpowiednio utworzonym zbiornikiem; na świecie największa elektrownia tego typu znajduje się we Francji u ujścia rzeki Rance (moc 240 MW). Elektrownie wodne produkują ok. 20% świat. energii elektr.; największe elektrownie wodne to: Guri (Wenezuela) — 10,3 GW, Itaipú (Brazylia) — 12,6 GW, Grand Coulee (USA) — 6,7 GW.
Elektrownia słoneczna (helioelektrownia) przetwarza energię promieniowania słonecznego na energię elektr.; są stosowane 2 metody: pośrednia (heliotermiczna), polegająca na przemianie energii promieniowania słonecznego absorbowanego przez kolektor słoneczny na energię czynnika termodynamicznego elektrowni parowej (elektrownie heliotermiczne mogą być wieżowe lub zdecentralizowane; największą elektrownią wieżową jest elektrownia Barstow o mocy 10 MW — Kalifornia, USA), oraz bezpośrednia (helioelektr.), polegająca na bezpośredniej przemianie energii pierwotnej na energię elektr. za pomocą przetworników fotoelektr. (fotoogniw, ogniw słonecznych), termoelektr. i termoemisyjnych; największa elektrownia słoneczna helioelektryczna ma moc 6,5 MW (na pustyni Carrisa Plain w Kalifornii).
Elektrownia wiatrowa wytwarza energię elektr. z energii wiatru za pomocą silnika wiatrowego sprzężonego z generatorem elektr.; sprawność elektrowni wiatrowej nie przekracza 40% (w perspektywie może wzrosnąć); moc największych elektrowni wiatrowych wynosi: w USA — 4 MW (w budowie 7,5 MW), w Niemczech i Szwecji — 3 MW, w Danii — 2 MW.
Elektrownia maretermiczna (oceanotermiczna) wykorzystuje różnicę temperatur między ciepłymi warstwami powierzchniowymi a zimnymi warstwami głębinowymi morza jako źródło ciepła przetwarzanego w energię elektryczną.
Elektrownia maremotoryczna (falowo-wodna) wytwarza energię elektr. z energii fal lub prądów mor. i oceanicznych; elektrownie tego typu pracują m.in. w Rosji nad M. Białym i w USA na Alasce.
Elektrownia geotermiczna (geoelektrownia) wytwarza energię elektr. z energii geotermicznej (ciepło wnętrza Ziemi). Elektrownie geotermiczne pracują już w wielu krajach świata; największe to — The Geysers Fields w USA (908 MW), Larderello we Włoszech (420 MW), Wairakei w Nowej Zelandii (293 MW); sprawność elektrowni geotermicznej jest niewielka — 20-25%.
ENERGETYKA [gr.], dział nauki i techniki zajmujący się pozyskiwaniem, przetwarzaniem, gromadzeniem oraz użytkowaniem różnych form i nośników energii; użyteczne formy energii (mech., elektr. oraz ciepło) uzyskuje się w wyniku przetwarzania energii pierwotnych, głównie: chemicznej paliw pierwotnych, jądrowej, wód, wnętrza Ziemi (czyli energii geotermicznej), przepływu powietrza (wiatrów), promieniowania Słońca (energii słonecznej); energie pierwotne są zawarte w źródłach energii. Światowe zasoby pewne (udokumentowane) paliw kopalnych i jądrowych szacowano w 1989 na 1435 Gt o.e., czyli ok. 6 ∙ 1022 J (1 Gt o.e. — 1 mld t ekwiwalentu naft., czyli ok. 4,19 ∙ 1019 J). Potencjał techn. (czyli uwzględniający techn. możliwości wykorzystania) odnawialnych źródeł energii wynosi 24 Gt o.e., czyli ok. 1021 J; wykorzystuje się ok. 8% potencjału techn. energii odnawialnych. Zasoby energetyczne Polski są znaczne, są to gł. zasoby paliw stałych (węgla kam. i brun.); zasoby gazu ziemnego są stosunkowo małe, ropy naft. znikome, brak jest zasobów uranu. Możliwości wykorzystania w naszym kraju energii odnawialnych są obecnie niewielkie, w liczącym się stopniu jest wykorzystywana jedynie energia wód, której zasoby są oceniane jako mogące dać produkcję ok. 12-13 TW∙ h energii elektr. rocznie.
W 1991 w Polsce udział przemysłu w bezpośrednim zużyciu energii (czyli w odbiornikach końcowych) wyniósł 40,6%, budownictwa — 1,1%, transportu — 4,7%, rolnictwa — 2,0%, gospodarki komunalnej — 1,7%.
W zależności od postaci energii (lub jej nośnika) pierwotnej bądź finalnej energetyka dzieli się na: cieplną (termoenergetykę), wodną (hydroenergetykę), jądr. i elektroenergetykę; (mające zasadnicze znaczenie) oraz energetykę geotermiczną (geoenergetykę), wiatrową (aeroenergetykę), słoneczną i gazoenergetykę.
Energetyka cieplna (termoenergetyka) zajmuje się przetwarzaniem energii w procesach, w których pośrednią lub końcową (finalną) postacią energii jest ciepło uzyskiwane przez spalanie węgla, ropy naft., gazu, torfu; procesy te, realizowane gł. w elektrowniach (cieplnych), ciepłowniach i elektrociepłowniach, dotyczą ponad 98% świat. zużycia energii. Intensywny rozwój energetyki cieplnej został zapoczątkowany wynalezieniem i zastosowaniem w przemyśle silników parowych (1785-1800), a jej podstawy nauk. są związane z odkryciem w pierwszej poł. XIX w. najważniejszych praw termodynamiki; tradycyjna energetyka cieplna, wykorzystująca paliwa konwencjonalne, jest jednym z gł. źródeł zanieczyszczenia środowiska.
Energetyka jądrowa zajmuje się pozyskiwaniem i przetwarzaniem energii jądr. zawartej w pierwiastkach rozszczepialnych; energia jądrowa jest wyzwalana w reaktorze jądrowym, gł. w postaci ciepła (ponad 95%) i wykorzystywana albo bezpośrednio do ogrzewania, albo przetwarzana na energię mech. lub elektr. (statki i okręty z napędem jądr. lub elektrownie jądr.). O rozwoju energetyki jądrowej zadecydowały względy ochrony środowiska oraz wyczerpywanie się zasobów tradycyjnych paliw. Niektóre kraje odchodzą od energetyki jądrowej (w Polsce 1990 odstąpiono od budowy elektrowni jądrowej w Żarnowcu); jest to wynikiem jej małej konkurencyjności ekon. oraz niekorzystnego klimatu społ. wokół tej energetyki, szczególnie po awarii w Three Mile Island (USA, 1979) oraz katastrofie w Czarnobylu (Ukraina, 1986; Czarnobylska Elektrownia Jądrowa). Dla dalszego rozwoju enegetyki jądrowej najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacji elektrowni jądr. i in. obiektów jądr. cyklu paliwowego, a także bezpieczne składowanie odpadów promieniotwórczych.
Energetyka wodna (hydroenergetyka) zajmuje się pozyskiwaniem energii wód i jej przetwarzaniem na energię mech. i elektr. przy użyciu silników wodnych (turbin wodnych) i hydrogeneratorów w siłowniach wodnych (np. w młynach) oraz elektrowniach wodnych, a także innych urządzeń (w elektrowniach maretermicznych i maremotorycznych). Energetyka wodna opiera się przede wszystkim na wykorzystaniu energii wód śródlądowych (rzadziej mórz — w elektrowniach pływowych) o dużym natężeniu przepływu i dużym spadzie — mierzonym różnicą poziomów wody górnej i dolnej z uwzględnieniem strat przepływu. Wykorzystanie w elektrowniach energii wód śródlądowych oraz pływów wód mor. polega na zredukowaniu w granicach pewnego obszaru (odcinek strumienia, rzeki, część zatoki) naturalnych strat energii wody i uzyskaniu jej spiętrzenia względem poziomu odpływu. Poza energetycznym, elektrownie wodne zbiornikowe mogą spełniać jednocześnie inne zadania, jak zabezpieczenie przeciwpowodziowe, regulacja przepływu ze względu na żeglugę. Duże znaczenie mają elektrownie wodne szczytowo-pompowe, pozwalające na użycie wody jako magazynu energii. Rozwój hydroenergetyki jest uzależniony od zasobów energii wód, tzw. zasobów hydroenergetycznych. Dla Polski dominujące znaczenie hydroenerg. mają dolna Wisła oraz Dunajec. W 1990 produkcja energii elektr. z energii wód w Polsce wyniosła 3,3 TW ∙ h, a na świecie — ok. 2162 TW ∙ h. Ostatnio coraz większą uwagę poświęca się energ. wykorzystaniu niewielkich cieków wodnych przez budowę tzw. małych elektrowni wodnych; w pierwszej kolejności dotyczy to tych cieków, na których istnieją już urządzenia piętrzące wykorzystywane do innych celów. Za rozwojem hydroenergetyki przemawia fakt, że koszt energii elektr. produkowanej w elektrowni wodnej jest niższy niż energii elektr. produkowanej w elektrowni cieplnej.
Energetyka słoneczna (helioenergetyka) zajmuje się pozyskiwaniem, przetwarzaniem i wykorzystaniem energii promieniowania Słońca. Niemal cała energia tego promieniowania jest skoncentrowana w promieniowaniu widzialnym i podczerwonym; promieniowanie słoneczne jest też przyczyną wielu zjawisk występujących na Ziemi i wykorzystywanych w energetyce (wiatrów, fal i prądów mor., powstawania opadów atmosf. zasilających rzeki). Potencjał techn. energii promieniowania Słońca jest znacznie niższy od teoret., niewielkie jest też jego wykorzystanie. Pozyskiwanie energii słonecznej jest możliwe dzięki kolektorom słonecznym o działaniu bezpośrednim (np. przy podgrzewaniu wody) lub w elektrowniach słonecznych; możliwe jest magazynowanie energii słonecznej w tzw. stawach energ. (słonecznych), dzięki utrzymywaniu w nich uwarstwienia z rosnącą w głąb koncentracją soli.
Energetyka wiatrowa (aeroenergetyka) zajmuje się przetwarzaniem energii wiatru (za pomocą silników wiatrowych) w elektrowniach i siłowniach wiatrowych. Moc elektrowni wiatrowych jest zależna od prędkości wiatru, w wielu rejonach (w tym na większej części obszaru Polski) warunki klim. nie sprzyjają wykorzystaniu energii wiatru.
Energetyka geotermiczna (geoenergetyka) zajmuje się pozyskiwaniem i przetwarzaniem (w elektrowniach geotermicznych) ciepła wnętrza Ziemi, którego źródłem są przemiany promieniotwórcze, reakcje chem. oraz inne procesy zachodzące w skorupie ziemskiej. Przydatność danej formacji geol. jako miejsca wykorzystania energii geotermicznej (geotermalnej) określa wielkość stopnia (gradientu) geotermicznego, czyli przyrostu temperatury na jednostkę długości mierzonej w głąb ziemi; w praktyce wykorzystuje się ciepło wnętrza Ziemi zmagazynowane w masie stopionych skał (magmie), skałach znajdujących się w stanie stałym, wodzie przenikającej z powierzchni i stykającej się z gorącymi skałami (często jest to przyczyną powstawania na powierzchni Ziemi gorących źródeł lub gejzerów).
W procesie rozwoju ludzkości rosło zużycie energii i obecnie osiągnęło w uprzemysłowionych krajach świata poziom 150-300 GJ na osobę rocznie. Szczególnie wysoki (ponad dziesięciokrotny) był przyrost zużycia energii w obecnym stuleciu. Przetwarzaniu i użytkowaniu energii towarzyszy emisja szkodliwych substancji: dwutlenku siarki (jego obecność w atmosferze sprzyja powstawaniu tzw. kwaśnych deszczów), tlenków azotu, dwutlenku węgla (ich koncentracja w atmosferze powoduje prawdopodobnie tzw. efekt cieplarniany), węglowodorów, związków aromatycznych (silnie rakotwórczych), freonów (prawdopodobnie odpowiedzialnych za rozszerzanie się tzw. dziur ozonowych), pyłów, substancji promieniotwórczych. W Polsce jest ta emisja szczególnie wysoka ze względu na dominujący udział węgla jako paliwa oraz fakt, iż dopiero w latach 90. zainicjowano wprowadzanie programu odsiarczania spalin w elektrowniach i zaplanowano ograniczanie emisji tlenków azotu; redukcja emisji pyłów jest w Polsce niewystarczająca — mimo produkcji w kraju elektrofiltrów dobrej jakości i wyposażenia w nie wszystkich większych elektrowni. Rozwój energetyki jest również związany z podgrzewaniem wód jezior i rzek (ciepłem oddawanym przez parę dopływającą do skraplacza w elektrowni cieplnej lub jądr.) oraz degradacją terenu przez składowiska popiołów (obecnie w wielu krajach prowadzi się intensywne prace nad zazielenianiem hałd, a nawet ich wykorzystaniem dla rolnictwa), a także przez budowanie wysokich kominów, wielkich chłodni kominowych oraz wycinanie lasów przy prowadzeniu linii elektroenergetycznych. Sprawami energetyki zajmuje się Świat. Rada Energ. (utworzona 1924 jako Świat. Konferencja Energ.) — pozarządowa, międzynar. organizacja, która m.in. prowadzi studia nad zasobami energii pierwotnej oraz technologiami jej uzyskania; prognozuje pozyskiwanie, przetwarzanie, przesyłanie oraz użytkowanie energii; bada rozwój źródeł energii i racjonalizację użytkowania energii.
KOLEKTOR SŁONECZNY, urządzenie do absorpcji promieniowania słonecznego i wykorzystywania jego energii do podgrzewania nośnika ciepła (wody, oleju, powietrza); k.s. są stosowane do ogrzewania budynków oraz w elektrowniach słonecznych pracujących metodą heliotermiczną. W zależności od budowy k.s. dzieli się na płaskie (w których promieniowanie absorbuje bezpośrednio płaska powierzchnia zbiornika zawierającego nośnik) oraz skupiające (zw. też koncentratorami) — ze zwierciadlanymi koncentratorami parabolicznymi rynnowymi lub talerzowymi, skupiającymi promieniowanie na zbiorniku; k.s. skupiające są zwykle wyposażone w układy do śledzenia pozornego ruchu Słońca. Uzyskiwane temperatury nośnika wynoszą: do 80-90°C — w k.s. płaskich, do 400°C — w k.s. rynnowych, do 750°C w k.s. talerzowych.