Borelioza, krętkowica kleszczowa

Choroba zakaźna wywoływana przez bakterie należące do krętków (Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii), które są przenoszone na człowieka przez kleszcze. Na boreliozę chorują też niektóre udomowione zwierzęta (psy, koty, bydło).

Drogi przenoszenia

Rezerwuarem zarazków jest około 300 różnych gatunków ssaków, niektóre gatunki ptaków. Bakterie są przenoszone przez kleszcze. W zależności od stadium rozwojowego kleszcza staje się on nosicielem zakażając się od swego żywiciela. Dalej kolejne stadia rozwojowe kleszcza zakażają swoich kolejnych żywicieli powodując utrzymywanie się rezerwuaru zarazków w środowisku. W tym samym mechanizmie dochodzi do zakażenia człowieka.

Zapadalność

Większość nowych przypadków boreliozy jest odnotowana w okresie żerowania kleszczy między 1 maja a 30 listopada, a 80% przypadków występuje w czerwcu i lipcu.

Etapy choroby

Nieleczona borelioza przebiega u człowieka w 3 etapach:

Erythema migrans

• etap infekcji zlokalizowanej:

• erythema migrans - rumień wędrujący - pojawia się w miejscu ukąszenia przez kleszcza rumieniowa zmiany na skórze (często przemieszczająca się obwodowo),

• objawy grypopodobne.

• etap infekcji rozproszonej:

• nawracające dolegliwości stawowe,

• objawy podrażnienia lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i nerwów obwodowych,

• zapalenie mięśnia sercowego.

• etap infekcji przewlekłej:

• niedowład, porażenie nerwów obwodowych,

• zaburzenia czucia,

• zaburzenia psychiczne,

• zaburzenia pamięci,

• zanikowe zapalenie skóry,

• bóle mięśniowo-stawowe,

• przewlekłe zmęczenie.

Objawy

Borelioza jest nazywana wielkim imitatorem z uwagi na bardzo różny przebieg kliniczny i różnorodność objawów. W przypadku gdy ukąszenie kleszcza zostało przeoczone, a rumień albo nie wystąpił, albo został niezauważony, najczęściej chorobę podejrzewa się w przypadku wystąpienia licznych objawów pochodzących z różnych systemów (układ nerwowy, szkieletowo-mięśniowy, pokarmowy, rozrodczy, wydalniczy, hormonalny) u człowieka poprzednio zdrowego.

Następujące objawy wiąże się z przebiegiem przewlekłej boreliozy:

• gorączka, poty, dreszcze, fale gorąca z nieznanych powodów

• zmiana masy ciała (przybranie lub utrata)

• zmęczenie (napadowe lub stałe), ociężałość, słaba wytrzymałość fizyczna

• bessenność, płytki sen

• bezdech nocny

• wypadanie włosów z nieznanych powodów

• drętwienie kończyn lub tylko palców budzące ze snu (czasem bardzo zmienne)

• drętwienie języka, zwłaszcza jego czubka lub warg, zaburzenia smaku

• bóle gardła

• bóle jąder

• bóle bioder

• bóle i kurcze mięśni

• tiki mięśni twarzy lub innych mięśni

• bóle głowy, zwykle części potylicznej

• bóle i obrzmienia stawów często zmienne i wędrujące

• sztywność stawów i kręgosłupa szyjnego; trzeszczenie szyi

• bóle zębów (bez wyraźnych powodów stomatologicznych)

• nieregularna menstruacja z nieznanych powodów

• nieoczekiwane wytwarzanie mleka, bóle piersi

• podrażniony pęcherz lub zakłócenie działania pęcherza moczowego

• utrata sprawności seksualnej lub utrata libido

• bóle i podrażnienie żołądka

• refluks żołądkowo-przełykowy

• zmiana rytmu wypróżnień (zaparcia lub biegunka)

• bóle w klatce piersiowej i w żebrach

• przeszywające bóle

• krótki oddech, kaszel, zadyszka

• skoki pulsu i skoki ciśnienia krwi

• bloki serca lub inne arytmie (zwykle zmienne i oporne na leczenie);

• kardiomiopatia przerostowa

• kłucia, mrowienie o zmiennym charakterze; utrata czucia jak w polineuropatii; palenie skóry

• zapalenie nerwu trójdzielnego

• paraliż twarzy (paraliż Bella)

• zaburzenia widzenia: podwójne rozmyte widzenie, czarne plamy w polu widzenia, nadwrażliwość na światło (zwykle badanie okulistyczne nie wykazuje zmian)

• zaburzenia słuchu: dzwonienie w uszach, bóle uszu, nadwrażliwość na dźwięk

• nasilona choroba lokomocyjna, zawroty głowy, utrata równowagi

• zła tolerancja alkoholu i nasilanie się objawów po alkoholu

• zaburzenia koncentracji i otępienie: trudności w znalezieniu potrzebnego słowa, problemy z rozumieniem tekstu czytanego, wzmożona ilość błędów ortograficznych, trudności w rozumieniu dłuższych zdań lub szybkich dialogów, liczne wypadki 'z nieuwagi', zapominalstwo, luki pamięciowe, dezorientacja, uczucie 'odrealnienia'

• zmiany nastroju, drażliwość, depresja

• 'parkinsonowskie' drżenia rąk i innych części ciała

• czterotygodniowa cykliczność symptomów: dwa tygodnie lepiej, dwa tygodnie gorzej

• nadwrażliwość skóry, bolesność na dotyk

• idiopatyczne zapalenie prostaty

• nadwrażliwość na chemikalia i zapachy

• zapalenie wątroby

• porażenia nerwów obwodowych.

Zapobieganie

Zapobieganie polega na unikaniu pokąsań przez kleszcze poprzez:

• noszenie odpowiedniego ubioru (koszula z długimi rękami, długie spodnie i zakryte buty)

• unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy

• unikanie chodzenia w wysokiej trawie i krzakach

• nie siadanie na zwalonych pniach drzewnych

• stosowanie środków odstraszających kleszcze, zwłaszcza tych zawierających DEET (zgodnie z instrukcją)

• sprawdzanie ciała po pobycie w lesie.

Jeśli znajdziemy kleszcza, należy od razu usunąć go pęsetą lub - tak jak drzazgę - grubą igłą. Kleszcza trzeba schwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem. Jeżeli tkwi głęboko, lepiej od razu iść do lekarza. Nie wolno kleszczem kręcić, wyciskać go, smarować benzyną anitłuszczem, bo możemy w czasie tych zabiegów rozprzestrzenić bakterie. Usunięcie kleszcza w ciągu 24-36 h zmniejsza wielokrotnie prawdopodobieństwo zarażenia, ale obserwowano rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym ukąszeniu. W ciągu ostatnich kilku lat (pomiędzy 1999 i 2005 rokiem) zapadalność w Polsce zwiększyła się 5-krotnie i dotyczy powierzchni całego kraju, podczas gdy uprzednio najwięcej zakażeń odnotowywano w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim.

Trwają badania nad szczepionką przeciwko boreliozie.

---