Neolit chartumski

Neolit chartumski datuje swe początki na 8000 rok przed naszą erą. Wtedy to ze względu na jego atrakcyjność środowiskową, zaczęły napływać ku niemu ludy obce; według niektórych teorii z południa, w według innych z nad doliny Nilowej. Oczywiście jak często bywa w takich sytuacjach, pewnego rodzaju uznanie zyskała również bezpieczna teoria iż ludność Sudańska pochodzi z obu tych miejsc.

Obszary Sudańskie, były atrakcyjne dla ludzi ponieważ charakteryzowały się one w owym czasie środowiskiem typu sawanny akacji i wysokiej trawy z opadami przewyższającymi 500 mm/rok.

Ludność bytującą na tym obszarze między 8000 a 4900 r p.n.e. określa się mianem kultury wczesnochartumskiej. Jej reprezentatywnymi stanowiskami są Khartoum Hospital oraz Saqqai.

Są to cmentarzyska usytuowane, w przypadku pierwszego, na terenie osady; lub, jak ma to miejsce w przypadku drugiego, w jej bezpośrednim sąsiedztwie.

Na podstawie tych stanowisk określić można strukturę społeczną społeczeństw k. wczesno-chartumskiej. Stosunki społeczne zachodzące w ich obrębie można scharakteryzować jako plemienne; tzn.: charakteryzujące się takimi cechami jak:

1. brak różnic społecznych (egalitaryzmem wyróżnianym na pod stawie faktu odkrywania w grobach niezróżnicowanego inwentarza przedmiotów, na podstawie których nie można wyróżnić funkcji, ani pozycji jednostki)

2. przywiązanie do tradycji

3. obrzędowość

4. duże znaczenie systemu pokrewieństw

W społeczeństwach tych występuje zapewne funkcja przywódcy- który redystrybuuje żywność i dobra materialne oraz spełnia funkcje obrzędowe- jednakże nie jest to uchwytne w żadnych świadectwach grobowych ponieważ nie wiązało się to z żadnymi przywilejami, a więc nie pozwalało na pomnażanie dóbr.

Inwentarze grobowe, jak już wspomniano, nie były urozmaicone i składały się z nielicznych wytworów ceramicznych o niskiej jakości. W nielicznych inwentarzach znajdujemy dodatki w formie np.: naszyjnika z 34 paciorków z jaja strusiego, fragment naczynia zdobionego linią falistą, muszle ślimaka bagiennego Pila.

Osady sytuowane były zazwyczaj na wysokim brzegu koryta rzeki, i nie podlegały zalewowi o czym świadczą znaleziska skorup ślimaków lądowych ginących w środowisku wilgotnym . Nie znamy ich zabudowy, lecz zakłada się występowanie tam szałasów z traw, trzcin i gałęzi, obsmarowywanych u dołu gliną. Osady były zamieszkiwane stale, regularnie przez kilkaset lat, przy wzroście zaludnienia w porze suchej.

w ramach swej rozwiniętej gospodarki przyswajalnej, uprawiano łowiectwo na gady(ostrzegacz-jaszczurka nilowa, krokodyl nilowy, pyton afrykański, 6 gatunków drapieżnych żółwi wodnych), ptaki(gęś egipska, dropia) i ssaki (guziec, hipopotam, bawół afrykański, antylopa, roau, kob, oribi).

Niewiele wiemy o metodach łowieckich tego okresu, uważa się iż w użyciu były łuki pułapki i sidła.

Z pośród ryb, łowiono głównie na suma, uprawiano również zbieractwo mięczaków(szczeżuja, Pila wernei, ostryga nilowa).

Być może zbierano również nasiona dzikich roślin (czeremcha afrykańska, Ziziphus).

W wytwórstwie narzędzi dominowała technika odłupkowa, czasem występował szlif (paciorki, grube pierścienie z piaskowca). Używano: kwarcu, ryolitu, gnejsu, drewna kopalnego, mułowca, bazaltu, granitu, agatu, karneolu, jaspisu, jednakże do narzędzi ciężkich używano jedynie piaskowca.

W pracowniach na- i przykopalnianych (np. w Sabaloka) oraz przydomowych tworzono zbrojniki o różnej formie(półksiężycowate, dłutowate i in.) oraz wiertniki, żarna i rozcieracze (używane przede wszystkim do ochry).

Wytwarzano również z kości groty jednozadziorcowe z grotem .

Ceramika wygniatana była na podstawce z fragmentów tworzywa, ręcznie bez koła i miała barwy od czerwonych do szaro brunatnych.

Przeważały trzy sposoby ornamentyki:

1. ryta linia falista

2. linia falista odciskana rytmicznie w postaci zygzaka

3. linia falista odciskana grzebieniem z podwójnym rzędem zębów

Niewiele powiedzieć możemy o kulturze duchowej tej ludności, potwierdzone zostało z form nie użytkowych występowanie jedynie paciorków. Przypuszcza się również że, stosowano ochrę do malowania ciała.

Okres między 4900 a 3800 r Gospodarka wytwórcza.

Występuje tu jednostka nazywana kulturą neolitu chartumskiego (dawniej neolitu środkowego Sudanu, Gouge).

w tym okresie występuje chów bydła, owcy, kozy połączona z intensywną eksploatacją dzikich zbóż przy jednoczesnym występowaniu braku uprawy.

Umiejętność chowu przybyła do Sudanu z obszarów Sahary lub też z nad Nilu, autochtoniczność chowu jest bowiem wykluczona z powody braku wcześniejszego występowania udomowionych gatunków. Poznawanie tej umiejętności mogło zachodzić na dwa sposoby:

1. poprzez kontakty z innymi ludami i wymianę dóbr oraz idei

2. poprzez mieszanie się adoptującej ludności rdzennej z ludnością napływającą

Następuje również postępujące zróżnicowanie inwentarzy grobowych. Na podstawie stanowiska Kadero 1 wyróżniono cztery klasy pochówków:

1. groby bez wyposażenia

2. z groby jednym naczyniem ceramicznym

3. groby z 1-3 naczyniami ceramicznymi lub ozdobami

4. groby bogate z licznym, zróżnicowanym wyposażeniem (ceramika stołowa, grudki ochry, importowane muszle, ostrza z ryolitu, palety kosmetyczne, paciorki, bransolety, szpile do przekuwania nosa, diademy, tzw. amulety).

W zamożnych grobach męskich występują ponad to kamienne szlifowane głowice buław, przywodzące na myśl insygnia władzy królewskiej, a ciała składane są w pojemnikach.

Wszystko to wskazuje nam na rosnące rozwarstwienie społeczeństwa przechodzącego ku systemowi plemion wodzowskich, z wyraźnie zarysowaną elitą (malowane na czerwono zwłoki) koncentrującej władzę i dobra we własnych rękach i żyjącej z nadwyżek produkcyjnych..

Występują także bogate pochowki dzieci co mówi o stopniu rozwoju społeczeństwa, gdzie dzieci były ważne nie z powodu pełnionej samodzielnie funkcji lecz dzięki pozycji rodziców. sugeruje to również dziedziczność funkcji.

Osadnictwo występowało na trzech terenach:

1. pagórkach aluwialnych (Shaheriab)

2. równinach zalewowych (Kadero)

3. wysoczyznach (tylko Shagadud[typ gospodarki nadal przyswajalny])

Nie znamy zabudowy tych osiedli, jedynie w Shaheriab wykryto 40 palenisk.

Osiedla były zamieszkane przede wszystkim w porze mokrej, w porze suchej następowało rozproszenie na pastwiska.

Na ceramice odnaleziono ślady prosa, sorga, mamęczki lecz sprawa rolnictwa w tamtym okresie jest dyskusyjna, bardziej prawdopodobne jest wykorzystanie zboż dzikich. Wskazuje na to brak odpowiednich narzędzi w tej kulturze (zboża tam występujące są trudniejsze do zcięcia), poza tym by odpowiedniej eksploatacji potrzebne jest regularne żęcie co prowadziło by do udomowienia, lecz takich form nie odnotowuje się.

Wciąż popularne jest zbieractwo rozwinięte o takie formy dzikich zbóż jak: palusznik, włośnica, proso,palma domowa, palma olejowa.

W łowiectwie wzrasta liczba ptaków (gęsie, kaczki, perliczki) oraz dużej zwierzyny (hipopotam,słoń). Co ciekawe wzrost zainteresowania dużą zwierzyną wynika z zapotrzebowania na kości tych zwierząt na ozdoby.

W wytwórstwie obok tech. odłupkowej wzrasta udział szlifu. Przeważa technika mikrolityczna w formach, lecz w porównaniu do okresu poprzedniego formy są delikatniejsze, mniejsze.

Występują również ciosacze, drapacze, ciosła, siekiery, szlifowane buławy, żarna, narzędzia służące do obróbki drewna i kości (narzędzia cylindryczne, będące wcześniej zapewne rozcieraczami ochry, są to narzędzia dystynktywne dla kultury neolitu chartumskiego).

Rozwija się zdobiennictwo ceramiki,występuje:wygładzanie powierzchni, linia falista punktowa,rzędy trójkątów i punktów w układach koncentrycznych, zygzaki, równoległe linie punktowane, punktów, wzory geometryczne, rzędy małych, czarnych trójkącików, ornament odciskowy na całej powierzchni, wygładzanie powierzchni.Ceramika wciąż wytwarzana jest bez użycia koła.

Wśród ozdób rozpowszechniają się paciorki, wisiorki z kłów zwierząt, szpile (do przekłuwania nosa), naramienniki, bransolety, pierścionki.

Ok. 3800-3000 Późny neolit chartumski.

W tym okresie występuje kultura późnego neolitu chartumskiego. W głównych swych założeniach kontynuuje ona założenia wcześniejszego okresu. Są to społeczeństwa wodzowskie, zróżnicowane społecznie zajmująca się głównie chowem. Wzrasta natomiast udział zbóż tropikalnych w zbieractwie.

Ceramika ulega marszczeniu, wyodrębnia się szyjka (występują czerpaki,puchary,misy faliste), ornament lega geometryzacji.

W niektórych pochówkach występują rogi i głowy zwierzęce obok ciał ludzkich.

Trudno jest powiedzieć więcej na temat zmian w tym okresie z powodu małej ilości danych.

Stanowiska:

Omdurman

Shaheinab

Geili

Saqqai

Inne stanowiska:

Nofalab

Shaheinab

Um direina

Kadero 1&2

Zakiab

Ali Tigani

Geili

Inne stanowiska:

El Qooz

Marraki

Saraurab 1&2

---