Pedagogika religii
Pedagogika religii - jest to dyscyplina naukowa na pograniczu pedagogiki i teologii, zajmująca się analizą potencjału edukacyjnego religii oraz teorią i praktyką wykorzystania go w różnych środowiskach lub też kierunek w myśli pedagogicznej podkreślający znaczenie religii dla całościowego wychowania człowieka.
Przedmiot pedagogiki religii
Przedmiotem pedagogiki religii jako nauki jest całość procesów religijnego nauczania i wychowania, formacji religijnej pojętej całościowo, uwarunkowanej na życie według chrześcijańskiej religii. Pedagogika religii pozostaje więc teoria procesu religijnego nauczania i wychowania, zorientowaną na praktykę życia chrześcijańskiego. Aby odpowiedzieć na problemy formacji religijnej współczesnego człowieka, żyjącego w pluralistycznym świecie, pedagogika religii opiera się na osiągnięciach tych nauk, które pomagają uchwycić socjokulturowy kontekst współczesności. Ma charakter zarówno nauki normatywnej jak i zorientowanej empirycznie. Pojęcie „religia” ujmuje się w podstawowych elementach jako: prawdy do wierzenia; normy moralne, obowiązki etyczne, które wyznacza religia; kult religijny Boga (bóstwa, bogów). W religii nie wystarczy samo przekonanie o istnieniu Boga, ale mysi występować element wiary i zaufania Bogu albowiem dzięki temu możliwe jest nawiązanie z Nim „łączności”. W ramach religii można też mówić o wiedzy religijnej czy teologicznej, która jest wynikiem badań prowadzonych w świetle Objawienia, ale ta nie utożsamia się z wiarą. Wiara religijna obejmuje całe Objawienie, czyli osobę Objawiciela (Boga) i prawdy objawione odnoszące się do świata transcendentnego i człowieka oraz środków prowadzących do zbawienia.
Rozwój pedagogiki religii jako dyscypliny naukowej
Od oświecenia aż do XXw. Zagadnieniami nauczania religii i wychowania religijnego zajmowała się w ramach teologii pastoralnej katechetyka. Po raz pierwszy pojęcie pedagogiki religii pojawiło się w końcu XIX w. w pismach M. Reischelego. W 1905 r. pojęcia tego użył O Eberhardt, a w 1913 J. Gotter . Wiązało się ono z otwieraniem się katechetyki jako nauki osiągnięcia takich nauk, jak psychologia i pedagogika. Rozwój nowoczesnych metod nauczania w dydaktyce i studia nad psychologią rozwojową dzieci i młodzieży prowadziły do przełamywania jednostronnego związania pedagogiki religii z jej teologiczną orientacją i ubogacenia jej osiągnięciami wiedzy psychologicznej i pedagogicznej. Koniec lat 30. XX w. przyniósł nurt materialno-kerygmatycznej odnowy katechezy. Nauczanie religii miało być więc głoszeniem Dobrej Nowiny o Królestwie Bożym, przychodzącym do człowieka w Jezusie Chrystusie. Miało to być przepowiadanie misyjne, ponieważ procesy dechrystianizacyjne i laicyzyjne doprowadziły do zobojętnienia religijnego i niewiary. Nurt ten wniósł wiele ważnych elementów w pedagogikę religii całego chrześcijaństwa. W latach 70 tych. XX w. nastąpił powolny jego zmierzch, głównie pod wpływem pedagogiki empirycznej i nurtu antropologicznego w teologii XX w. Pierwsze stowarzyszenie w dziedzinie pedagogiki religii (The Religious Education) zostało założone w USA w 1906 r. przez Williama Raneya Harpera, prezydenta Uniwersytetu w Chicago. Do najważniejszych czasopism z tej dziedziny należą:
“Religious Educatiom” - USA od 1906
“British Jurnal od Christian Education” - od 1979
“Jurnal od Christian Education” - od 1957
“Zeitschrift fur Padagogik und Theologie” od 1998
I wiele innych.
Pedagogika religii w Polsce
Pojęcie „ pedagogika religii” przyjęło się w Polsce dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w. Mimo to już na początku XX w. salezjanin Walenty Gadowski m.in. pod wpływem tzw. Metody monachijskiej, postulował metodyczne pogłębianie katechezy. W latach 30 tych XX w. podobne postulaty sformułował na gruncie ewangelickim Karol Banszel. Domagał się m.in. utworzenia katedry pedagogiki religii na wydziale teologii ewangelickiej. Po II wojnie światowej teoria nauczania i wychowania religijnego była rozwijana prawie wyłącznie na uczelniach katolickich.
Drugim nurtem inspiracji była katechetyka katolicka (m.in. Marina Finke), która po II Soborze Watykańskim poszerzyła zakres swojej refleksji o problematykę antropologiczną (tzw. Zasada wierności Bogu i człowiekowi), co prowadziło do włączenia do dyskursu katechetycznego zagadnień pedagogicznych. Na tym gruncie powstał program dydaktyki katechetycznej opracowany m.in. przez Władysława kubika i Jana Szpeta.
W latach 90 tych XX w. w badaniu procesów edukacji religijnej uwidoczniły się trzy główne nurty. Pierwszy wiązał się z zakorzenioną w polskiej tradycji teologicznej wizją uprawiania katechetyki jako subdyscypliny teologii pastoralnej, otwartej na dorobek innych nauk. Drugą tendencją było podejmowanie zagadnień edukacji religii w kontekście analiz teoretycznych podstaw pedagogiki i wychowania, konkretnych katolickich koncepcji wychowania, środowisk wychowawczych czy tez psychologicznych aspektów religijności oraz kondycji religijnej i moralnej społeczeństwa. Oba nurty, mimo że w pewnym stopniu wiążą się z badaniem problematyki edukacji religijnej, czynią to przez pryzmat sobie właściwych perspektyw poznawczych, a ich przedstawiciele nie utożsamiają się wprost z pedagogiką religii.
Podejście pedagogiczno religijne zostaje zasadniczo odzwierciedlone dopiero w trzecim nurcie. W roku 1990 W. Kubik utworzył sekcje pedagogiki religijnej w Wyższej Szkole Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, co w pewnym sensie oficjalnie zapoczątkowało stosowanie tej nazwy. Pedagogikę religii w Polsce reprezentują obecnie m.in. J. Bagrowicz, B. Milerski, R. Niparko, C. Rogowski. Fdokonali oni recepcji dorobku europejskiej pedagogiki religii, zwłaszcza tradycji niemieckojezycznej, wypracowali teoretyczne podstawy edukacji religijnej w różnych środowiskach dydaktycznych w kontekście społeczeństwa pluralistycznego. Podjęli tez refleksję dotyczącą pedagogicznego statusu nauczania religii w szkole czy wychowawczego wymiaru pracy szkoły.
Wychowanie chrześcijańskie
Każdy człowiek ma prawo do wychowania prawdziwego (ludzkiego), należnego wszystkim ze względu na godność osoby oraz prawo do wychowania chrześcijańskiego należnego ochrzczonym, jako dzieciom Bożym. Wychowanie prawdziwe dostosowane jest do celu indywidualnego, a więc uzależnione jest od wrodzonych właściwości, różnicy płci, kultury i ojczystych tradycji. Obejmuje ono również cel społeczny, nastawiony na troskę o dobro wspólne, pokój na ziemi i braterskie współżycie z innymi narodami. Drogą zaś do tak pojętego wychowania ma być harmonijny i pełny rozwój osoby ludzkiej w duchu wolności i odpowiedzialności, przy pomocy prawidłowego sumienia, ukierunkowany na cel ostateczny, jakim jest poznanie i ukochanie Boga.
Wychowanie chrześcijańskie zmierza do stopniowego wprowadzenia w tajemnicę zbawienia, dzięki czemu ma następować przemiana osobista, wyrażająca się coraz większą świadomością wiary i powołania, oddawaniem chwały Bogu, zwłaszcza w liturgii oraz świadectwem życia i nadziei. Do wychowania, w pierwszym rzędzie, zobowiązani są rodzice, „ponieważ dali życie dzieciom”. Pewne obowiązki i prawa w zakresie wychowawczym przysługują państwu „ponieważ do niego należy organizacja tego, czego wymaga wspólne dobro doczesne”. Wreszcie w wychowaniu bierze udział także Kościół, używając wielu środków, „z których pierwszym jest katechizacja”.
Wychowanie chrześcijańskie zawiera element społeczny, wolność i odpowiedzialność, troskę o dobro wspólne i o pokój, uznanie dla postępu nauki i techniki, dążność do chrześcijańskiego ukształtowania świata, dialog z ludźmi o przekonaniach odmiennych itp. W duchu chrześcijańskiego uniwersalizmu wymagana jest w wychowaniu postawa otwarta na wszystko, co prawdziwe i dobre, skądkolwiek by pochodziło.