Słabońska Aleksandra

Pedagogika wczesnoszkolna grupa II

Nr albumu 37004

WYCHOWANIE DZIECKA DO WARTOŚCI – WSPÓŁPRACA SZKOŁY Z RODZINĄ

W tradycyjnych społecznościach systemy wartości przekazywali dzieciom rodzice. Konstytuowały one wspólnotę, która żyła i rozwijała się dzięki uznaniu ich przez wszystkich jej członków. Dziś zapracowanym rodzicom coraz trudniej jest przekonać dzieci, że wizyty w supermarketach i parkach rozrywki oraz media, w których przemoc przeplata się z infantylnym marzeniem o sławie, nie dają wystarczającej podstawy do zrozumienia, kim jest człowiek i czym jest wartościowe życie. Coraz więcej wymaga się od nauczycieli, wychowawców i pedagogów. To oni postrzegani są, jako ci, którzy powinni nauczyć dzieci rozpoznawania wartości oraz kierowania się nimi, na co dzień.

Ogromną część osobistego systemu wartości dziecko zdobywa w trakcie procesu wychowawczego w rodzinie. Niemal wszystko, co posiadamy w swojej dojrzałej osobowość zbudowane jest na jakimś fundamencie, który można osiągnąć przez rozmowę, dialog ze światem ludzi dorosłych. W procesie wychowania dziecko dochodzi do wiedzy i do akceptacji systemu wartości. Przez taki proces wychowania, którego nieodłącznym składnikiem jest rozmowa, rozwija się człowieczeństwo. Nie chodzi tu o samą wiedzę o wartościach przekazywaną w dialogu rodzinnym, ale o to, że w dialogu z rodzicami dziecko doświadcza akceptacji z ich strony, doświadcza tego, że naprawdę liczy się ono w oczach i w życiu rodziców.

Czytając dzieciom i polecając im książki nie tylko wspieramy ich rozwój intelektualny oraz emocjonalny, uczymy empatii, lecz także, dobierając odpowiednie teksty, wyciszamy je, lub wręcz przeciwnie pobudzamy do działania.

Literatura, więc, kierowana obecnie do młodego czytelnika powinna pomóc wykształcić człowieka zdolnego do funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, i takiego, który będzie przygotowany do wykorzystania stale zmieniających się technik informacyjnych i multimedialnych nie zapominając przy tym o teoretycznych wizjach wychowania sprowadzających się do humanistycznego celu, a jest nim ocalenie świata i człowieka.

Wartością literatury dla młodych ludzi, winno być również wychowanie w duchu pokoju i demokracji, zorientowane aksjologicznie do ochrony środowiska naturalnego i zdrowia, oraz dla wielokulturowości.

Nie możemy jednak zapomnieć o tym, że „stosunek zachodzący między książką a odbiorcą jest w każdym przypadku relacją indywidualną. Skutki zetknięcia się jakiejś jednostki z dziełem zależą nie tylko od właściwości tego dzieła, lecz także od osobowości, poziomu kulturalnego, wrażliwości i wreszcie określonego samopoczucia i nastroju odbiorcy.

Toteż nie tylko różne książki mają jednego odbiorcę lub jedna książka ma różnych odbiorców, lecz nawet ten sam utwór ma tego samego odbiorcę w różnych okolicznościach, gdzie może działać różnie, utrwalając lub burząc równowagę psychiczną.”

Pisarze utworów dla dzieci przełomu drugiej i trzeciej dekady XIX w. nie widzieli żadnej przeszkody, aby odwoływać się w swych utworach do idei oświeceniowych, idei wychowania obywatelskiego. Na tym gruncie ukształtowała się pedagogika praktyczna. Ówczesny pedagog Ewaryst Estkowski podkreślał, że głównym celem literatury skierowanej do młodego czytelnika jest wspomaganie jego wychowania.

Książki „powinny, więc, młodzież uczyć i kształcić, powinny rozwijać jej władze umysłowe i budzić szlachetne uczucia, powinny przynosić zapas pożytecznych wiadomości i kierować wolę ku cnocie, powinny wpływać na wykształcenie światłych ludzi i zacnych charakterów.”

Podkreślał on bardzo wyraźnie, że aby być dobrym pisarzem dla dzieci „posiadać trzeba niepospolitą zdolność pisarską: trzeba posiadać żywość wyobraźni, naiwną ciekawość, prostotę nieświadomości, bystrość postrzegania drobnostek.”

Rozmyślając nad wartościami literatury dla dzieci nie możemy obojętnie przejść obok twórczości Marii Konopnickiej. Jej utwory dla dzieci prozatorskie i poetyckie eliminują natrętny dydaktyzm, rozbudzają wrażliwość estetyczną odbiorców, łączą autentyzm i fantastykę. To ona podniosła twórczość dla dzieci na wyżyny prawdziwego artyzmu, to jej zawdzięczamy, również przywrócenie fantastyki baśniowej, która stała się zapowiedzią dwudziestowiecznych utworów fantastycznych, zwanych później baśniami wielowarstwowymi.

Realizowanie w okresie modernizmu hasła „sztuki dla sztuki” prowadziło bardzo często do pomijania realnych potrzeb dziecka. Uprawiając sztukę gubiło się niejednokrotnie w utworach dla dzieci dziecko. Możemy jednak zauważyć, że rozpoczęta w modernizmie walka o awans literatury dla dzieci trwa po dzień dzisiejszy.

Twórczość Juliana Tuwima i Jana Brzechwy adresowana dla dzieci uwzględnia znaczny stopień wrażliwości dziecka, jego dorosłość oraz potrzeby intelektualne i emocjonalne. W wierszach swoich poeci szczególną uwagę przywiązali do wrodzonego poczucia humoru młodego czytelnika

Zadajmy sobie pytanie, czym jednak są wartości:

„Wartości są przedmiotem zainteresowań nauk humanistycznych i społecznych. Zajmują w życiu człowieka ważne miejsce. Decydują o jego egzystencji, sensie i jakości życia, relacjach interpersonalnych, stosunku do siebie, rówieśników, nauczycieli i świata¹”. Dlatego też w rozważaniach aksjologicznych zaczyna przeważać przekonanie, że trudno jest zrozumieć ucznia, jeżeli nie zna się roli wartości w całości jego bytu, istnienia i działania.

Jak zauważył niemiecki filozof, twórca podstaw mechaniki kwantowej oraz laureat Nagrody Nobla W.K.Heisenberg , że wartości to pytanie o to, co robimy, do czego dążymy, jak postępujemy i jak powinniśmy postępować. Jest to, więc pytanie o człowieka, oszukanie własnej drogi życiowej.

W samej psychologii autorzy określają kilka stanowisk w opisywaniu wartości. A. Meinong łączył wartości z emocjami. Jeśli stwierdzeniu istnienia czegoś towarzyszy uczucie przyjemne wówczas przeżywamy wartość dodatnią, a jeśli uczucie nieprzyjemne - przeżywamy wartość ujemną. Wartość w tym ujęciu była wyrazem subiektywnych przeżyć uczuciowych.

W naukach humanistycznych i o edukacji słowo „wartość” najczęściej odnosi się do tego, co człowiek lub grupa społeczna ceni, co uważane jest za ważne i w ten sposób przeżywane. Do wyróżnienia tego, co cenione służą przekonania i przeżycia jednostki. „Wartości to przedmioty i przekonania, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-normatywne (orientacje wartościujące). Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja, któremu jednostka przypisuje rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest, jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie. Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś”.²

Zdaniem J. Homplewicza: „Wartością jest wszystko to, co dla człowieka przedstawia się, jako cenne, w co chce angażować swe wysiłki i wolę. To dążenie ku wartościom kształtuje człowieka, jest też w stanie przesądzić o jego wewnętrznym rozwoju, o jego przeżyciach, działaniach i całej postawie życiowej. Dlatego studium nad wartościami, nad ich rolą w kształtowaniu człowiek staje się istotnym problemem pedagogicznym”. ³

Określenia sformułowane dla wartości można podzielić na te, które traktują je, jako przedmioty, względnie utożsamiają je z przekonaniami. Pierwsze dominują w filozofii, a drugie w socjologii. W aspekcie socjologicznym wartości określa się, jako „przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek, rozpowszechniane w grupie społecznej przekonanie określające godne pożądania sądy i zachowania jej członków, przekonania jednostek lub grup społecznych określające godne cechy pożądania, cechy poszczególnych grup społecznych lub całego społeczeństwa”. ⁴

Każde z tych odczytań wartości przynosi część prawdy. Wzięte razem lepiej rysują problemy badawcze dla edukacji. „To tak jak tęcza i jej wielorakie barwy: każda jest prawdziwa:, jakość różna od pozostałych, wzięte razem tworzą harmonijną całość” ⁵

Kategorie wartości:

Twórca fenomenologii za podstawę podziału wartości uznał ich nosiciela. Wyodrębnił wartości: osoby, rzeczy, mieszane (kulturowe). Wskazał też na istnienie wartości zmysłowych i kulturowych. Te ostatnie podzielił na teoretyczne i osobowe. Wymienił także wartości indywidualne, społeczne i estetyczne.

Przedstawiciele pedagogiki kultury wyróżniają wartości: animalne, czyli nienormatywne ( są one nietrwałe i zmienne, wyrażają się w różnych postaciach przyjemności), normatywne (stany świadomości przeżywane w kontakcie ze sztuką), absolutne, (jako trwałe i wieczne są wyznacznikami kultury). ⁶

M. Rokeach dokonuje podziału wartości na ostateczne i instrumentalne. Pierwsze z nich to stany rzeczy, do których ludzie dążą. Z kolei wartości instrumentalne to zachowania i cechy służące osiąganiu tych stanów rzeczy. Do wartości ostatecznych zaliczył on: wygodne (dostatnie) i pasjonujące, aktywne życie, poczucie dokonań, pokój na świecie (brak wojen i konfliktów), piękno świata (natury, sztuki), równość, bezpieczeństwo rodziny, wolność, szczęście, harmonię wewnętrzną (bycie wolnym od konfliktów wewnętrznych), dojrzałą miłość, bezpieczeństwo narodowe, radość, zbawienie, szacunek dla samego siebie, uznanie społeczne, prawdziwą przyjaźń, mądrość.⁷

Współczesny człowiek wpada często w głęboki kryzys: traci sens życia. Wiążą się z tym dwa problemy: pierwszy to problem poziomu egzystencji, a więc przeżywania życia i drugi to problem samego życia. Dziś, duża część społeczeństwa myśli tylko o problemie przeżycia i o tym jak żyć nie zastanawia się nad samym znaczeniem życia.

Na sytuację tę wpływa współczesna literatura, a przede wszystkim środki masowego przekazu. Coraz więcej osób traci wiarę w sens życia, z drugiej jednak strony rodzi się potrzeba odzyskania tej podstawowej dla człowieka wartości, jeśli zależy nam na tym, aby społeczeństwo, w którym żyjemy nie popadło w "obłęd". Rodzice powinni, więc wychowując swoje dzieci uczyć je poszukiwania "sensu życia".

Drugą wartością, którą należy wpajać jest wartość samorealizacji. Samorealizacja jest wewnętrznym procesem, który pozwala człowiekowi posuwać się naprzód w jego ludzkim bycie, w jego człowieczeństwie. Człowiek jest zrealizowany, wówczas, gdy staje się wzorem mężczyzny lub kobiety. Zatem rodzice mają do spełnienia ogromnie ważną misję, w której nikt nie może ich wyręczyć: powinni pomóc swoim dzieciom zrozumieć, na czym polega prawdziwa dojrzałość i pomóc do niej dotrzeć. Muszą, więc ciągle pracować nad rozwojem dziecka i jego zdolności. Podstawową zdolnością człowieka jest umiejętność kochania. Rodzice winni, więc zaangażować się całkowicie, zarówno duszą jak i ciałem, aby ich dzieci rozwinęły w tej dziedzinie swe zdolności. Dziecko uczy się kochać tylko wtedy, gdy samo czuje się kochane i szanowane. Rodzice winni, zatem tak postępować, aby ich dziecko odczuło tę miłość, miłość bezwarunkową, by czuło się kochane, akceptowane, rozumiane.

Kolejna wartość to wartość innych. Współczesna kultura posiada tendencję, aby widzieć wartość ludzi odpowiednio do tego:, co mi dają lub na ile mi służą. Nie doceniamy osoby ludzkiej samej w sobie, lecz patrzymy na nią przez pryzmat przydatności. Trzeba, więc wychowywać dziecko ku takim cnotom jak:

• pokora - nie jestem wart więcej niż inni, ale tyle samo, co inni,

• szacunek - zawsze winniśmy go okazywać innym,

• szczerość - nigdy nie powinienem nikogo oszukiwać, ale zawsze mówić innym prawdę, sprawiedliwość - powinienem szanować prawa innych ludzi, które są takie same jak moje,

• wyrozumiałość - rozumienie tego, że każdy jest inny,

• miłosierdzie - powinienem z miłością pochylać się nad nędzą i niedolą innych ludzi i pomagać im,

• miłość - powinienem kochać innych,

• służba - powinienem służyć innym, aby pomóc im wzrastać⁸

Edukacja to „proces polegający na wpajaniu młodzieży wartości, które są jej rdzeniem. Edukacja efektywnie służy wielostronnemu rozwojowi ucznia, gdy staje się procesem integracji jego wokół wartości. Jest to możliwe, gdy wartości przenikają cały proces kształcenia i wychowania”.⁹

J. Półturzycki trafnie zauważa, że „wykształcenie w dobie edukacji ustawicznej, staje się nie tylko podstawową, ale stałą wartością, zgodnie z zasada uczyć się, aby być. Jego zdaniem uznanie i propagowanie wartości stanowi istotną podstawę kierunkowej orientacji procesów wychowania i kształcenia”¹⁰

Wartości to kluczowy problem dla edukacji szkolnej. Występują w niej, jako systemy norm rzutujących na poczynania nauczycieli i uczniów. Podczas kształcenia odwołujemy się do wartości, które uczniowie mogą zaakceptować, a nawet identyfikować się z nimi. Wartości są kategoriami edukacji i nauk o niej. Stanowią dla nich źródło inspiracji i dyrektyw. Przyciągają one dzieci, uczniów i dorosłych ku sobie. Zmuszają do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji. Dlatego należy wszystko uczynić by wartości mogły być rozpoznawane, rozumiane, akceptowane i respektowane”¹¹

Wychowanie do wartości jest skuteczne tylko wtedy, gdy sami rodzice żyją zgodnie z tym, co mówią i są zdolni do wytworzenia odpowiedniego klimatu sprzyjającego rozwojowi. Ważne jest, aby klimat ten był wypełniony radością, miłością i obowiązkowością. Podkreślić, więc należy z całą mocą, że wychowanie do wartości będzie tym skuteczniejsze, im bardziej oboje rodzice będą żyć życiem ukształtowanym według tych walorów.

Wychowanie dziecka to bardzo trudne i odpowiedzialne zadanie. Człowiek, szczególnie ten mały lub młody potrzebuje pozytywnych wzorców by mógł w pełni rozwijać swoje człowieczeństwo. Zadaniem rodziców jest dać te pozytywne wzorce oraz wpić swojemu dziecku dobre zasady, bo to one w obecnej chwili i w przyszłości, pomogą mu pokonać trudności i dokonać dobrych, wartościowych i odpowiedzialnych wyborów. Nie ma piękniejszej rzeczy jak radość z dobrze wypełnionego zadania w dziedzinie wychowania własnych dzieci. Dziecko to najcenniejszy dar dla rodziców, umiejmy, zatem odpowiedzialnie i świadomie podejmować role rodzicielskie.

Rola wartości w życiu młodzieży stawia przed systemem oświaty konieczność objęcia jej edukacją aksjologiczną. Wyraża ona wielostronny, kulturowy i pedagogiczny proces oraz zarazem syntezę wyników całożyciowego formowania człowieka, realizowanego na kanwie ewolucyjnego poznawania wartości, jako wielorakich dóbr i idei, stanowiących w życiu realność i perspektywę ich podmiotowych wyborów, świadczących o ich etycznej, jakości. Edukacja aksjologiczna stanowi dziś najbardziej priorytetową część współczesnych ludzi.

Dziś wydaje się, że zaczynamy dostrzegać i rozumieć wartość dialogu i porozumiewania się w procesie wychowawczym, jednak zachodzi obawa, że człowiek nie umie utrzymać w tym niezbędnej równowagi. W wychowaniu dzieci bardzo ważnym elementem jest stworzenie klimatu porozumienia i dialogu.

BIBLIOGRAFIA:

• „Dziecko w świecie wartości” pod. red. Bronisławy Dymary, Kraków 2003r

• Nicola de Martini – „Wychowanie jest piękne” Wyd. Salezjańskie, Warszawa 1996r

• Art. Ewy Konińskiej „Wychowanie do prawdy” – czasopismo „Wychowawca”, nr3 marzec 2001r

• Słownik filozoficzny, Warszawa 2004

• „Wprowadzenie do pedagogiki” pod red.Kwieciński, Śliwerski

• Encyklopedia PWN, Warszawa 1995

• internet

---

1. M. Czerwiński, Przyczynki do antropologii współczesnej, Warszawa 1988↩

2. „Wychowanie do prawdy” – czasopismo „Wychowawca” nr 3 marzec 2001↩

3. J. Homplewicz, Etyka pedagogiczna, Rzeszów 1996, s.142↩

4. M. Misztal, Problematyka wartości w socjologii, Warszawa 1972↩

5. M. Scheller, Z fenomenologii życia emocjonalnego człowieka, Warszawa 1975↩

6. A. Kotłowski, Filozofia wartości i zadania pedagogiki, Wrocław 1968↩

7. M. Rokeach, Beliefs, San Francisco 1968↩

8. Nicola de Martini, Wychowanie jest piękne, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1996r.↩

9. E. Kobyłecka, Rozpoznawanie wartości przez uczniów szkół średnich w procesie edukacji, Gorzów Wielkopolski, 1998r.↩

10. J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1997r.↩

11. W. Pasterniak, Przestrzeń edukacyjna, Zielona Góra 1995r.↩