Dziecko w świecie rówieśników.
Relacje między uczniami to temat raczej omijany przez szkołę. Pomimo tego, że od początku lat 90 coraz częściej poruszany jest w literaturze pedagogicznej, nie znalazł on większego miejsca w instytucjach edukacyjnych.
Ostatnio zauważono, że to właśnie rówieśnicy, a nie dom rodzinny czy szkoła mają coraz większy wpływ na wychowanie dziecka, ponieważ szkole głownie kładzie się nacisk na kształcenie, a nie na rozwój moralny, natomiast w domu dzieci spędzają coraz mniej czasu. Uważa się, że już w wieku trzech, czterech lat dziecko nabywa pierwsze umiejętności społeczne w przedszkolu. Tam uczy się współżycia z rówieśnikami, zachowań społecznie akceptowanych, tolerancji i akceptacji. Dziecko pobawione możliwości spędzania czasu w grupie rówieśniczej może mieć problemy z przystosowaniem się w przyszłości. Relacje rówieśnicze we wczesnych latach maja ogromny wpływ na rozwój dziecka, a także na to jak poradzi sobie w życiu jako dorosły człowiek.
Jeżeli dziecko, które rozpoczyna naukę nie zostanie zaakceptowane przez grupę rówieśników, może mieć problemy mieć problemy z przystosowaniem się do nowej sytuacji, objawiające się niechęcią do szkoły, złymi wynikami w nauce. Będzie czuło się odrzucone i nieszczęśliwe.
Coraz więcej ludzi posyła swoje dzieci do przedszkoli, uważając, że ma to dobry wpływ na rozwój, ponieważ kontakt z rówieśnikami pozwala na poznanie świata takim, jakim jest. Jak wiadomo w domu nie ma tyle trudności do pokonania, natomiast przedszkole stwarza sytuacje na sprawdzenie swoich sił w każdej dziedzinie. Dziecko uczy się nowych emocji, panowania nad nimi, obserwując inne dzieci codziennie uczy się nowych rzeczy, które w przyszłości ułatwią mu życie. Dziecko rozpoczynając naukę w szkole musi spełniać pewne warunki społecznie akceptowane. Natomiast dzieci uczą się już w przedszkolu, ale są tez takie dzieci, które nie uczęszczały do przedszkola i w ogóle nie miały kontaktu z rówieśnikami. Dlatego nie można od wszystkich dzieci oczekiwać, że będą posiadały kompetencje społeczne. Według M. Karwowskiej-Struczuk kompetencje społeczne to złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonych sytuacjach socjalizacyjnych. Dzieci tego rodzaju umiejętności zdobywają dzięki kontaktom zarówno z dorosłymi jak i rówieśnikami. Rozwijanie kompetencji społecznych w dużej mierze zależy od nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, którzy powinni stwarzać sytuacje, w których dzieci mają możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów. Proces ten wymaga od nauczyciela cierpliwości, zrozumienia i poznania uczniów i ich indywidualnych potrzeb i środowisk, z jakich pochodzą.
Jednym z najważniejszych zachowań społecznych w tym wieku jest nawiązywanie przyjaźni. Jest to bardzo ważna relacja między dziećmi, która uczy wielu innych zachowań prospołecznych i wpływa na rozwój osobowości. Wyróżnia się dwa rodzaje integracji: wertykalne powiązanie czyli przywiązanie między dzieckiem a dorosłym, gdzie dorosły pełni jakby ważniejsza rolę oraz przywiązanie horyzontalne między osobnikami, którzy są na tym samym poziomie.
Przyjaźń rozwija wrażliwość u dzieci, uczy przywiązania i wzajemności. Bazuje na podobnych zainteresowaniach, wieku i wspólnym interesie. Przyjaciele bronią się nawzajem, chyba że konflikt dotyczy jednego z nich, z tego powodu częściej się kłócą.
W procesie socjalizacji ważną rolę odgrywa altruizm. Dziecko w wieku wczesnym jest raczej egocentrykiem i dobro własne przedkłada nad innych, dlatego należy eksponować zachowania altruistyczne w szkole. Nie wszystkie dzieci bowiem w domu rodzinnym są uczone pomagać innym bez względu na konsekwencje, a nawet przeciwnie.
Relacje z rówieśnikami bardzo często prowadzą do konfliktów. W wieku przedszkolnym główną przyczyna są zabawki i terytorium. Dzieciom ciężko jest osiągnąć kompromis, chyba, że ważne miejsce w ich życiu zajmuje altruizm lub dzięki samodzielnemu myśleniu przy niewielkiej pomocy wychowawcy są w stanie się nauczyć osiągać ten kompromis.
Odrzucenie społeczne już w wieku przedszkolnym może prowadzić do zachowań agresywnych i innych problemów w przyszłości. Dużą rolę w odszukaniu przyczyny odrzucenia przez grupę pełni wychowawca, dzięki któremu może zmienić się sytuacja dziecka. Zaangażowanie się nauczyciela w procesy emocjonalne uczniów, może spowodować, że takie dziecko pomimo odrzucenia będzie osiągać dobre wyniki w nauce i podejmie próby budowania relacji z rówieśnikami. Jednak większość nauczycieli nastawia się na edukacje dzieci i nie wgłębia się w ich problemy, a nawet prowadzi do jeszcze większego odrzucenia poprzez nadanie etykiety takiemu uczniowi. Nauczyciele skupiają się na uczniach dobrych i nie szukają źródła złych wyników u innych uczniów. Zdarza się, że dziecko „niegrzeczne” w ten właśnie sposób chce podbudować własne poczucie wartości, zwracając na siebie uwagę.
Do innych problemów z jakimi borykają się współcześnie nauczyciele należy temat dyscypliny. Dyscyplina kojarzy się z narzucaniem i zniewalaniem, a powinna ona być pomocą w osiągnięciu samodyscypliny. Dyscyplina to nie karanie, to pokazanie co powinno się robić, kierowanie dziecka w taki sposób, aby samodzielnie mogło nauczyć się poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie. Pokazanie dobrej drogi zamiast karania umożliwia dziecku rozwijać krytyczne myślenie, rozwijać się emocjonalnie i wzmacniać poczucie wartości. Dzięki długotrwałemu procesowi, jakim jest dyscyplina, dziecko potrafi się kontrolować, oceniać zachowania według odczuć i przemyśleń. Duży wpływ na zahamowanie zachowań aspołecznych u dzieci, mają zajęcia pozalekcyjne. Według badań uczniowie uczestniczący w różnego rodzaju programach zajęć pozalekcyjnych, osiągają wyższe kompetencje społeczne i rzadziej wykazują złe zachowanie. Leonard D.Eran uważa, że problem agresji u dzieci tkwi przede wszystkim w bagatelizowaniu go przez nauczycieli. Często próbują zrzucić winę na środowisko rodzinne, aby pozbyć się odpowiedzialności. A przecież tak niewiele trzeba, aby pomóc takiemu dziecku, wystarczy zainteresować się jego losem.
Na to jak dziecko poradzi sobie w roli ucznia ma również sytuacja rodzinna. Badania wskazują, że dzieci zaniedbane przez rodziców już na starcie mają problemy. Nie zawsze zależne jest to od sytuacji materialnej, ponieważ zdarza się, że dzieci z rodzin wysoko sytuowanych mają podobne kłopoty, gdyż rodzice zajęci pracą nie obdarzają ich tym, co najważniejsze- miłością i zainteresowaniem. Tak więc to, z jakimi doświadczeniami dziecko przychodzi do szkoły, wpływa na jego dalszy rozwój powodzenie życiowe. Dzieci, które widzą w domu rodzinnym bezradność i bierność , zachowują się w ten sam sposób.
Na relacje w kontaktach rówieśniczych ogromny wpływ ma sposób wychowania. To jak się rodzice komunikują z dziećmi wpływa na ich zachowanie. Według Diany Baumrind istnieją trzy style komunikowania się. Jest nim styl autorytarny, gdzie dorosły kieruje, kontroluje i ocenia według własnego systemu. Pełni rolę władzy, dziecko musi być posłuszne, ponieważ dorosły ma zawsze rację. Drugim stylem jest styl autorytatywny, charakteryzujący się tym, że dorosły kieruje zachowaniem dziecka tak, aby osiągało jego cele. Uznając zainteresowania dziecka, dzieli się argumentami dotyczącymi sposobu zachowania i stosuje te argumenty, aby osiągnąć własne dążenia. Trzecim typem jest styl permisywny. Rodzic pozwala na dużą swobodę, dziecko ma mało obowiązków, nie jest do niczego zmuszane. Akceptuje zachowanie dziecka w sposób nie karzący, konsultuje się z dzieckiem podejmowanie decyzji, wyjaśnia.
Z stylów komunikowania się wynikają wzorce postępowania rodzica wobec dziecka. A mianowicie: autorytarny, autorytatywny i permisywny. Rodzice autorytarni osiągają wysokie wyniki, jeżeli chodzi o kontrole i wymagania, a niskie, jeżeli chodzi o komunikacje i opiekę. Odwrotnie ma się sprawa z rodzicami permisywni. Natomiast rodzice autorytatywni maja wysokie wyniki w czterech wyżej wymienionych zakresach.
Podsumowując problem akceptacji dziecka przez rówieśników należy przypomnieć, że dziecko akceptowane przez grupę rówieśników osiąga lepsze wyniki w nauce, na akceptacje duży wpływ mają nauczyciele, którzy mogą stworzyć dziecku prawidłowe środowisko. Dobre stosunki społeczne odgrywają ogromne znaczenie w rozwoju emocjonalnym dziecka. A to wszystko razem owocować będzie w przyszłości. Dlatego właśnie szkoła powinna zacząć dbać o tę sferę życia uczniów.
Literatura: Pedagogika wczesnoszkolna dyskursy, problemy i rozwiania, D.Klus-Stańska,M.Sczepańska -Pustkowska,2009
Magdalena Majdańska PWSP gr.A a