Atmosfera emocjonalna dziecka w grupie rówieśniczej czynnikiem kształtującym postawy wobec innych ludzi
"Procesy emocjonalne mają różnorodny wpływ na charakter działania, są jednym z najważniejszych bodźców wszelkiej działalności dziecka. Ważne są przede wszystkim przez to, że są siłą napędową w postępowaniu dziecka. Kiedy tej siły namiętnych uczuć zabraknie, nikt nie wydobędzie z siebie mocy potrzebnej do osiągnięcia wszelkich celów przy pomocy wielkich czynów, nikt nie stworzy wielkich dzieł"
K. Korniłow
Wychowanie człowieka bez względu na to, gdzie się odbywa w domu, w szkole lub zakładzie pracy, jest oddziaływaniem na jego postawy Wobec innych ludzi. Jednym z podstawowych czynników, który kształtuje postawy dziecka wobec innych ludzi jest grupa rówieśnicza.
Cóż jednak pod pojęciem postawy rozumiemy? Nauka daje nam różne definicje. Najbardziej właściwe i dające możliwość dokonywania jakościowej analizy, między innymi złożonych zjawisk kultury, wydaje się stanowisko Krecha i Grutchfielda.
Wyróżniają oni w postawie komponent poznawczy - przekonanie dotyczące przedmiotu, komponent uczuciowy, który stanowią pozytywne czy negatywne uczucia, oraz dyspozycje do działania pozytywnego czy negatywnego do przedmiotu. Wiadomo o tym iż otoczenie bardzo często dezorganizuje i wypacza pod wpływem nieopanowanej emocjonalności, nie kierowanej rozumem i wolą, a wysuwającej się wtedy w życiu na pierwszy plan. Obowiązkiem dorosłych ludzi jest wychowanie pełnowartościowego człowieka czynnego i twórczego, musimy kierować drogami jego rozwoju, poświęcać baczna uwagę także jego emocjonalności.
Sposób bowiem w jaki będzie się krystalizować życie emocjonalne wychowanka, zadecyduje czy znajdzie się on wśród ludzi mało lub w ogóle nieaktywnych i nietwórczych, czy też miejsce jego będzie między osobnikami wyposażonymi w żywą i twórczą emocjonalność. Dziecko w młodszym wieku szkolnym odkrywa, że jest członkiem społeczności dziecięcej. Nie ma tu jeszcze mowy o więzach prawdziwie przyjacielskich, bo dzieci łączy przede wszystkim zabawa, to jednak podczas tej zabawy dziecko wypróbowuje i ćwiczy umiejętności grupowego współżycia. Wiadomo jednak, że silny rozwój dążeń socjalizacyjnych wiąże się nie z jednym, lecz z wieloma mechanizmami regulującymi zachowania społeczne nie tylko w tym okresie życia lecz i na dalsze lata. Rówieśnicy wywierają na dziecko wpływ wyrównujący i normalizujący. Nie przypisując grupom rówieśniczym żadnej "świadomości wychowawczej", można jednak powiedzieć, że maja one możliwość sprowadzenia do przeciętnego poziomu tego wszystkiego, co dom rodzinny czy też natura dają dziecku w nadmiarze lub z niedomiarem. Grupa rówieśnicza potrafi pobudzić dziecko mało aktywne do większego zaangażowania się w podejmowane działania, ale tez stłumić nadmiernie wybujałą aktywność kolegi. Dzięki temu mechanizmowi, różnorodne tendencje w rozwoju psychicznym dziecka społecznie niepożądane mają ulec zniwelowaniu. Najpiękniej pisał o tym J. Korczak, który mówił o tym, że: "Świat dorosłych nie rozumie, nawet nie chce rozumieć ani tolerować przeżyć dziecka, jego pomysłów, jego indywidualności. Dziecko dąży więc towarzystwa rówieśniczego dlatego, że tam właśnie najczęściej uzyskuje to, czego najbardziej potrzebuje: akceptacje siebie takiego jakim jest. Dążenie dziecka do włączenia się w grupę koleżeńską byłoby więc w jakimś stopniu ucieczką ze świata dorosłych, podejmowaną nieświadomie w poszukiwaniu lepszych warunków rozwoju w dążeniu do komfortu psychicznego".
Wyrównując w kierunku dodatnim postawy społeczne wobec dziecka, grupa rówieśnicza może spełnić bezcenną wręcz rolę w jego rozwoju na dalszą drogę życia. Okazuje się bowiem, że jeśli dziecko odrzucone emocjonalnie i ocenione jako nieudane przez dorosłe otoczenie cieszy się akceptacją swojej grupy rówieśniczej, to ma szanse dobrego funkcjonowania osobistego oraz społecznego. Grupa rówieśnicza staję się w tych wypadkach głównym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka. Osobowość dziecka kształtuje się zgodnie z prawami rozwoju ontogenetycznego oraz zgodnie z własnym indywidualnym rytmem rozwojowym, uzależnionym od swoistych warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Zalążkowa osobowość małego dziecka krystalizuje się wraz z wiekiem w osobowość coraz pełniejszą, o strukturze coraz lepiej zintegrowanej, spoistej i bogatej w doświadczenia, która reaguje na środowisko, przystosowuje się do niego, a zarazem je przekształca, zależnie od swych potrzeb indywidualnych i od zasymilowanych potrzeb społecznych, w odmienny sposób na każdym poziomie swego rozwoju.
Każdy człowiek jako istota społeczna przez całe życie w stopniu mniej lub bardziej uświadomionym uczestniczy w grupie: początkowo rodzinnej, później w grupach rówieśniczych, w końcu jako człowiek dorosły w wielu grupach w związku z pełnieniem przez niego różnorodnych ról społecznych. W rodzinie dziecko przyswaja sobie elementarne nawyki życia społecznego, kształtuje swój stosunek do otaczającego świata, postawy wobec życia, wobec samego siebie i innych ludzi.
W okresie szkolnym w procesie dotychczasowego wychowania głównie rodzinnego włącza się szkoła jako instytucja wychowawcza, nauczyciele i rówieśnicy.
Klasa szkolna jest grupą wtórną, utworzoną w sposób formalny dla celów głównie dydaktycznych. Jednakże, gdy przekształca się w grupę nieformalną, może mieć ogromny wpływ na jednostkę. Grupy nieformalne stanowią pewną odmianę grup pierwotnych. Jednostka należy do nich na zasadzie wspólnych zainteresowań, dobrowolnie członkowie kontaktują się za sobą często i osobiście. Wpływ grupy na osobowość dziecka może być znaczny, a zależy on między innymi od spoistości grupy, atmosfery w niej panującej, podatności jednostki na wpływ otoczenia i indywidualności, krytycyzmu itd.
W procesie rozwoju jednostki grupa rówieśnicza odgrywa istotną rolę. Przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb psychicznych dziecka jak potrzeba uznania, dodatniej samooceny i identyfikacji z grupą.
K. Obuchowski pisał w następujący sposób o kontakcie emocjonalnym: "Jako jedną z powszechnych potrzeb orientacyjnych człowieka jest potrzeba kontaktu emocjonalnego. Jest to specyficznie ludzka potrzeba, która rozwija się w miarę jednostki i która w wieku dziecięcym jest zaspokojona głównie przez kontakt emocjonalny z matką, a w miarę rozwoju osobniczego krąg osób mogących zaspokoić tę potrzebę rozszerzania się". Pojęcie kontaktu emocjonalnego dzielił jako stosunek dwustronny polegający na tym, że osobnik czuje się przedmiotem zainteresowania i sympatii oraz współdźwięczy z innymi, przeżywając ich radość i przykrości. Uniemożliwienie zaspokojenia tej potrzeby prowadzi do zaburzeń rozwojowych, często określonych jako socjopatyczne cechy osobowości. W razie niemożliwości zaspokajania potrzeby kontaktu emocjonalnego wśród rówieśników dziecko przeżywa poczucie izolacji, osamotnienia i odrzucenia. Często prowadzi do powstania "kompleks różnicy", który polega na tym, że dziecko uświadamia sobie swą inność w gronie rówieśników, zdaję sobie sprawę z tego, że posiada jakieś cechy których koledzy nie aprobują, cechy dotyczące czy to rozwoju fizycznego (kalectwo, chorowitość) czy też cech psychicznych.
Obraz własnej osoby kształtuje się u dziecka poprzez orientację, jaką pozycję zajmuje ono w grupie, jak widzą je inni. K. Obuchowski stwierdza: "Jedynie człowiek dorosły jest zdolny odrzucić w swej świadomości opinie grupy o sobie, mniej się z nią liczyć, natomiast dziecko w wieku szkolnym tego nie potrafi. Jest całkowicie w swym rozwoju społecznym zależne od grupy, której jest członkiem".
Ponieważ dla dzieci w wieku szkolnym klasa szkolna jest podstawową grupą społeczna, dlatego tez poznawanie struktury nieformalnej klas ma duże znaczenie w pracy wychowawczej, pozwala bowiem na jej właściwą organizację.
Grupa rówieśnicza jest społeczna formacją, która składa się z pewnej ilości osób pozostających ze sobą wzajemnie w bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która posiada właściwy system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków co najmniej w sprawach ważnych dla grupy. Powstaje ona w wyniku niezaspokajania pewnych potrzebnych zainteresowań w warunkach życia sformalizowanego. Grupy rówieśnicze są konkurencją dla rodziny i mogą stać się dla człowieka ważniejszą grupą, której wzory i wartości przeciwstawne rodzinie stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży, wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności. Każde dziecko w pewnym okresie uczestniczy w życiu grupy rówieśniczej. Dziecko przyswaja sobie poglądy i zachowanie uznane przez grupę. Zaspokajają one potrzebę zabawy w zespole, potrzeba ta pojawia się między pierwszym a czwartym rokiem życia.
Dzieci w grupach zabawowych odtwarzają rolę starszych, uczą się ról społecznych przez naśladownictwo i wyobraźnię. Grupa rówieśnicza spełnia bardzo ważne zadanie w procesie uspołecznienia. Nie należy dziecku zabraniać kontaktu z innymi dziećmi, tylko umiejętnie obserwować i czuwać nad wpływem kolegów na kształtowanie się cech charakteru dziecka. Jeśli chodzi o szkołę to najważniejszym składnikiem środowiska wychowawczego jako grupy społeczno - wychowawczej jest klasa. Jest to grupa formalna, docelowa, mająca określone zadania rzeczowe i określona strukturę organizacyjną.
Klasa szkolna sprzyja formowaniu u jej członków wartościowych cech osobowości. Grupy formalne to grupy utworzone celowo, do nich możemy przypisać organizacje szkolne i pozaszkolne. Dzieci uczestniczą także w działalności grup nieformalnych tworzących się spontanicznie w wyniku wspólnych zainteresowań. Największym zadaniem wychowawczym jest dążenie do utworzenia z klasy kolektywu, czyli nadanie klasie cech grupy nieformalnej. Grupy nieformalne cechuje istniejąca w nich wieź emocjonalna łącząca członków grupy. Dzięki atmosferze emocjonalnej jaka panuje w danej grupie dziecko odkrywa nowe wartości, poznaje, że dobrem jest nie tylko to, co służy do zaspokojenia potrzeb, lecz również to co jest bodźcem do harmonijnej działalności, w której wydatkowanie energii jest zrównoważone przez zadowolenie zmysłowe i ruchowe.
Złem jest natomiast nie tylko ból, lecz także brak przyjemności, przeszkoda przerywająca jakieś zamierzenia. Emocje małego dziecka nie mają jeszcze doskonałej formy, lecz można je już zaobserwować w pewnych jego postawach. Niezadowolenie wyraża się więc spazmatycznymi skurczami, wybuchami, krzykiem, niezaspokojonymi ruchami. Ruchy równomierne, uśmiech i gaworzenie wyrażają zadowolenie. Dobrym tego przykładem są reakcje ruchowe czerpiące energię z wrażeń wzrokowych. W narodzinach świadomości dziecięcej należy podkreślić rolę radości i śmiechu. Pierwszy śmiech wybucha z powodu wydarzenia o charakterze dwuznacznym, takiego które jest zarazem oczekiwane i nieco niespodziewane. Śmiech wytwarza również poczucie wspólnoty i porozumienia. Inne emocje np. strach zniewala dziecko do zamknięcia się w sobie. Emocje nadają przedmiotom i sytuacjom znaczenie i wartość pozytywną lub negatywną.
Dziecko, które zetknęło się już z pewnymi przedmiotami i sytuacjami przystępuje do nich z określona postawą uwarunkowaną przez poprzednie niepowodzenie lub powodzenie. Nie należy dopuścić do tego aby w danej grupie rówieśniczej panowała atmosfera ponuractwa, złości lub strachu, ponieważ tego typu emocje mogą się przerodzić we właściwości charakteru niektórych dzieci zwane agresywnością. Te wypaczenia zachodzą na skutek wstrząsów powtarzających się.
Atmosfera emocjonalna dziecka w grupie rówieśniczej związana jest z jego pozycja popularności w tej grupie. Dziecko nieakceptowane przez grupę, wyśmiewane, nie może już panować nad swym postępowaniem, życie wydaje mu się serią zasadzek, przestaje brać udział w kształtowaniu swojej osobowości, staje się również nieznośne, zaczyna wszystkich nienawidzić co w późniejszym okresie odbija się w jego zachowaniu wobec innych ludzi.
W przyjaznej dziecku akceptującej atmosferze najpełniej rozwijają się wszystkie ukryte możliwości. Tej zasady dziecko oczywiście nie rozumie, ale odczuwa skutki jej obecności lub braku. Toteż im większe ma problemy z zaspokojeniem potrzeby aprobaty, zwłaszcza w rodzinnym środowisku tym większą wartość przedstawia dla niego grupa rówieśnicza. Grupa rówieśnicza zapewnia również możliwość uczenia się ról społecznych ponieważ dzieci organizują zabawy na różne tematy: np.
"w sklep", "w szkołę", "w szpital" dostarcza im to okazji do różnych ćwiczeń i zachowań przypisanych pełnionej przez nie w zabawie roli. Nie można wątpić w atrakcyjność tego typu zabaw. Wśród kolegów mogą najlepiej wyrabiać swoje wyobrażenia o tym, jak należy zachować się wypełniając jakąś społeczną funkcję co przyda się na pewno w przyszłym życiu.
Grupa rówieśnicza sprzyja rozwojowi procesów identyfikacji, ponieważ więzi powstające podczas wspólnych zabaw w miarę upływu czasu są coraz bardziej utrwalane i prowadzą do tego, że dziecko coraz częściej zamiast "ja" stosuje zaimek "my". Ja to oni, oni to ja, a więc nasza grupa, nasza klasa itp. Dziecko staje się w ten sposób rzeczywistym członkiem grupy, a przynajmniej tak to odczuwa. Fakt, że dziecko ujmuje siebie jako członka grupy ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju i przyszłego życia oraz jego stosunku do innych ludzi. Zachowania człowieka nie są chaotyczne, lecz uporządkowane i jemu tylko właściwe, zgodne z jego strukturą osobowości. H. Muszyński stwierdza, iż: "Jednostka zachowuje zdolność do zachowania się w sposób stały, spójny oraz do ciągłego przyswajania nowych a zaniechania starych zachowań". Jednym z aktualnych zagadnień wychowania moralno - społecznego jest wychowanie interpersonalne.
Szczególne braki dostrzegane są w stosunkach międzyludzkich, w kulturze współżycia. Nowy styl życia, "życia obok ludzi", urzeczowienie stosunków międzyludzkich, prowadzi do zaniku więzi społecznych, a co za tym idzie do jawnego zburzenia osobowości w pierwiastki uczuciowe. Prowadzi to zwykle do wytworzenia postaw egocentrycznych, co z punktu widzenia wychowania, jest stanem niepożądanym.
W realizacji zadań wychowania interpersonalnego wielka rola przypada szkole. Dostarczając wiedzy i organizując różnorodne doświadczenia z zakresu współżycia społecznego stwierdzono iż może ono przygotować dzieci do właściwego współdziałania z rówieśnikami a w przyszłości do odpowiedniej postawy wobec innych ludzi.
Aby móc jednak wykorzystać naturalne kontakty między dziećmi dla celowo prowadzonej działalności wychowawczej istnieje konieczność "wejrzenia" w grupę rówieśniczą, w jej strukturę i układ sił.
Ważne jest zwłaszcza poznanie stanu emocjonalnego poszczególnych dzieci, atmosfery emocjonalnej jakiej dostarcza dziecku fakt uczestniczenia w życiu grupowym. Obserwując dzieci w poszczególnych grupach rówieśniczych można wyróżnić jednostki, znajdujące się na skrajnych pozycjach pod względem sympatii i antypatii, jakie żywią wobec nich koledzy. Stan ten wyznacza jakby mechanicznie reakcje wobec innych, są one bądź życzliwe, gwarantując dalszą stabilizację emocjonalną, bądź wrogie, powodując dalsze zachowanie równowagi emocjonalnej. Reakcje te są zgodne ze sformułowaną prawidłowością tzw. symetryzacji postaw emocjonalnych.
Z. Zaborowski pisze: "W stosunkach międzyludzkich występuje bowiem tendencja do symetryzacji tych postaw, w wyniku której z układów niezrównoważonych, przekształcają się one w systemy zrównoważone". W rzeczywistości jednak występują czynniki zakłócające ten mechanizm, chociaż istnieje duże prawdopodobieństwo "sterowania" zachowaniem względem siebie ludzi, w oparciu o wyżej sformułowaną tendencję. Zależność ta jest ważna z punktu widzenia praktyki wychowawczej informuje bowiem, iż w pewnych sytuacjach (postawy wzajemnie negatywne mają tendencje trwania) niemożliwe jest wyjście jednostki z niekorzystnej sytuacji emocjonalnej bez interwencji z zewnątrz bez zaburzenia równowagi wzajemnej antypatii.
Zbadano, iż stan kontaktów emocjonalnych dziecka z rówieśnikami jest sprzężony z różnymi rodzajami zachowań społecznych. Dzieci o korzystnej atmosferze emocjonalnej w grupie (uczniowie powiązani wzajemnymi więzami koleżeńskimi, darzeni sympatią ze strony kolegów) wykazują duży stopień przystosowania społecznego są mili i życzliwy wobec innych ludzi. Natomiast uczniowie zaliczeni do grupy o wzajemnych negatywnych stosunkach uczuciowych oraz uczniowie negatywnie oceniani przez kolegów, wykazują wadliwe postawy wobec innych osób, co w dalszej konsekwencji proces ten pogłębia.
Wiemy jak wielką rolę odgrywają doświadczenia dzieci zdobyte w dzieciństwie w grupie rówieśniczej na postawy wobec innych ludzi. Dlatego planując proces wychowania moralno - społecznego musi nam towarzyszyć nie tylko refleksja nad ogólnie sformułowanymi celami wychowania ale i stałe dążenie do poznania mechanizmów towarzyszących dziecku w trakcie współżycia z rówieśnikami. Jego zachowania mogą być w dużym stopniu zdeterminowane doświadczeniami, jakich na tej płaszczyźnie kontaktów społecznych doznaje.
W młodszym wieku szkolnym należy przede wszystkim podkreślić rozszerzający się zakres reakcji, jakie nawiązuje dziecko w swoim otoczeniu społecznym. Działanie w grupie i pod jej wpływem jest charakterystyczne dla tego okresu. Daje to dziecku orientację w stosunkach społecznych, przygotowanie do działania w zespole, kształtuje społeczną motywację działania nie tylko na terenie szkoły ale i poza nią w odniesieniu do innych ludzi.
Zajmując pozycje w różnych zespołach i grupach oraz współdziałając w nich, dziecko opanowuje podstawowe zasady postępowania i uczy się zgodnie z nimi działać. Pod koniec tego okresu dziecko zaczyna kierować w się w działaniu określoną zasadą już nie tylko dlatego, że ktoś ją narzuca i zmusza do jej przestrzegania, ale i dlatego iż rozumie jej sens. W zachowaniu przejawia się uzewnętrznienie niektórych zasad postępowania - stają się one regulatorami postępowania. W młodszym wieku szkolnym dziecko czyni znaczny krok w swoim rozwoju intelektualnym, a z punktu widzenia kształtowania się osobowości ujawnia się szeroki zakres relacji, w jakie dziecko wchodzi ze swoim otoczeniem społecznym.
W zachowaniu się dziecka zaznaczają się też coraz silniej jego indywidualne dążenia, cele, samodzielność w ich stosowaniu. Zaczyna ono sięgać w swoim działaniu we własną przyszłość. Im starsze dziecko, tym bardziej złożone i indywidualne są formy w jakich wyraża się jego dążenie np. niektóre dzieci czerpią najwięcej satysfakcji z powiększania zasobu informacji. Te dzieci zwykle dużo czytają. Inne wybierają sukcesy sportowe itp. Brak zgodności między potrzebami psychicznymi dziecka, wyrażającymi się w swobodnym wyborze form aktywności a inspiracjami rodziców bywa źródłem wielu zakłóceń w jego rozwoju psychicznym. Zmuszanie dziecka do dodatkowych zajęć rzadko służy kształtowaniu się jego osobowości jak np. w przypadku Pendereckiego, który skarżył się na swoich rodziców, że zmuszają go do nieustannych ćwiczeń gry na fortepianie, których nie znosił. Takie zmuszanie dziecka do dodatkowych zajęć powoduje poczucie bezradności lub ostry sprzeciw co może odbić się późniejszym postępowaniu w stosunku do innych ludzi. Na zależność zachowania dzieci szkolnych od opinii dorosłych wskazują też reakcje dziecka na krytykę dokonywania przez osoby starsze. Otóż u najmłodszych dzieci w wieku szkolnym krytyka najczęściej powoduje przerwanie czynności, rezygnację, a przynajmniej skrócenie czasu poświęconego na wykonywanie danej czynności.
Krytycyzm dorosłych wywiera silny negatywny wpływ na zachowanie się dzieci w najmłodszym okresie szkolnym, bez względu na to, czy ma destrukcyjny, czy też konstrukcyjny charakter. Starsze dzieci reagują na krytykę w sposób bardziej zróżnicowany, zależnie od tego w jakiej formie krytyka została wyrażona i od stopnia jej ogólności.
Uogólniona, nieprzychylna krytyka zaburza przebieg czynności, lecz krytyka o konstruktywnym charakterze może pobudzić dziecko do aktywności i innego zachowania. Opisując dziecko w pierwszych latach nauki łatwo zauważyć, że jego zależność emocjonalna występuje nie tylko w stosunku do rodziców ale również w stosunku do innych ludzi np. do pani w szkole "Pani kazała", "Pani powiedziała" i to jest najważniejsze. Uznając autorytet pani, dziecko jednocześnie oczekuje, że właśnie ona wykaże zainteresowanie nim oraz będzie aprobowała jego pracę. W tym okresie zależność emocjonalna jest motorem nauki. Dziecko bowiem chcę sprawić przyjemność tym osobom, z którymi staje się emocjonalnie związane. Piątki w szkole cieszą dziecko, dlatego z nich dorośli udzielają im pochwały. Nietrudno przewidzieć, że brak tak bardzo przez dziecko oczekiwanej uwagi ze strony dorosłych, czy to rodziców, czy nauczycieli była źródłem wieli niepowodzeń w nauce i zachowania dziecka.
Przez ten system nieustannego porównania, wystawiania ocen stwierdzających w sposób doświadczalny czyjąś przewagę, czy niższość szkoła uczy każdego ucznia, jak znaleźć swoje miejsce między kolegami, jak patrzeć z innego punktu widzenia na własną osobę, jak ocenić się w sposób obiektywny, co jest warunkiem i rezultatem rozwoju osobowego. Jednocześnie uczeń stwierdza, że jego własna pozycja, jak również pozycja każdego z kolegów w stosunku do innych, zmienia się zależnie od punktu widzenia: np. uczeń zdolny do prac ręcznych może być miernym matematykiem, inny, który łatwo się uczy na pamięć może być słaby w biegach, najbardziej uczynny nie zawsze jest najlepszym uczniem, dobry uczeń nie zawsze jest dobrym kolegą itp.
Poznawanie tej różnorodności punktów widzenia ćwiczy umysł, nadaje mu giętkości, uczy rozumieć znaczenie względności, korygując ogólnikowe, sztywne sądy z okresu przedszkolnego. Dla przedszkolaka ludzie dzielili się na dwie kategorie nie mające ze sobą żadnego kontaktu, na "złych" i "dobrych", zależnie od niejasnego zresztą nastawienia uczuciowego.
Społeczność szkolna zmusza do nieustannych wysiłków przystosowania się czy to z powodu zmiany nauczycieli, czy przejście z jedne klasy do drugiej lub też z powodu kolejnych zmian przedmiotów i metod nauczania. I tak życie w społeczeństwie szkolnym stawia ucznia co chwile wobec rozterek sumienia wywołanych przez tego rodzaju konflikty. Uczeń jest więc zmuszony do naginania swego życia i myślenia, do rozstrzygania różnych sytuacji, do godzenia rozbieżnych nakazów lub dokonywania wyboru.
Ta różnorodność w życiu umysłowym dziecka wzbogaca jego kształtującą się osobowość i rozwija samodzielność. Wzorem osobowym dla dziecka może być również kolega lub koleżanka z grupy rówieśniczej, z którym dane dziecko się najbardziej przyjaźni. Może być także jako wzór osobowy dziecko najbardziej popularne w grupie, którego postępowanie będą naśladowały inne dzieci. Obejmując całość kształtowania się osobowości dziecka można stwierdzić, iż dziecko w młodszym wieku szkolnym zdobywa szerszą orientację w świecie i podstawę do bardziej samodzielnego kształtowania siebie, dzięki uczestnictwu w podstawowej grupie rówieśniczej, jaką jest klasa szkolna.
Wychowanie moralno - społeczne to proces w swej strukturze bardzo złożony i długotrwały a jego efekty są wypadkową oddziaływania całego szeregu wzajemnie od siebie zależnych czynników zarówno zaplanowanych jak i przypadkowych. Jednym z czynników wychowania moralno - społecznego kształtujący postawy wobec innych ludzi jest atmosfera emocjonalna dziecka w grupie rówieśniczej. Jedną z podstawowych grup rówieśniczych, która ma olbrzymi wpływ na pozytywne kształtowanie osobowości małego dziecka jest klasa szkolna, w której małe dziecko "mały uczeń" spędza bardzo dużo czasu. W klasie szkolnej przebiega główna działalność dzieci tj. nauka, której treści pozytywnie wpływają na kształtowanie postaw wobec innych ludzi, ale głównym czynnikiem jest atmosfera życia klasowego na gruncie którego wyrastają różne formy kontaktów społecznych.
Klasa szkolna może myć potężnym narzędziem wychowania społecznego dzieci i rozwoju osobowości każdego dziecka. Atmosfera emocjonalna jaka panuje w grupie wytwarza i dzieci porządne w społeczeństwie naw3yki i umiejętności współpracy i współdziałania, uczy regulowania wzajemnych stosunków między ludźmi oraz sprzyja likwidowaniu egocentryzmu.
Reasumując przedstawione wiadomości na podany temat stwierdzam, że "człowiek jest to świat człowieka". Jego osobowość, czyli złożona struktura cech psychicznych pozostających w charakterystycznej współzależności, warunkujące względną słabość i odrębność danej jednostki ludzkiej, regulujące jej zachowanie i przebieg procesów, kształtuje się pod wpływem otaczającego go środowiska i odwrotnie. Ukształtowanie osobowości zależy od wzajemnego oddziaływania na siebie jednostki i środowiska społecznego. Każda cecha osobowości, to wynik jego współdziałania.
Najważniejszymi czynnikami wywierającymi wpływ na kształtowanie osobowości: te świadome, celowe i planowane oddziaływanie wychowawcze oraz własna aktywność wychowawcza.
W procesie wychowania nowej generacji i przygotowania jej do samodzielności życiowej podstawową rolę pełni współczesna szkoła i rodzina, a także różne sytuacje poza szkolne. Po przeżytym okresie dzieciństwa, dziecko nie przestaje być dzieckiem rodziców, ale staje się jednocześnie "dzieckiem szkoły". Tu spotyka dużą grupę rówieśników, która akceptuje go albo nie. Następuje tu wzajemne oddziaływanie kolegów na siebie. Dobrze jest, jeśli młody człowiek z łatwością wyrabia swoją pozycję w grupie, czuje się tam pewnie, bezpiecznie, swobodnie potrafi się zaaklimatyzować. Gorzej jeżeli dla dziecka jest to bariera nie do pokonania. Występują stresy, duża grupa nieznanych dzieci je przeraża, uważa że dla niego nie ma miejsca. Dziecko wtedy staje się agresywne.
Podsumowując dany temat można z całą pewnością stwierdzić, iż stan kontaktów emocjonalnych dziecka z rówieśnikami jest sprzężony z różnymi rodzajami zachowań społecznych tzn. że atmosfera emocjonalna dziecka w grupie rówieśniczej w której się dane dziecko znajduje ma bardzo duży wpływ na postawy wobec innych ludzi. Dzieci o korzystnej atmosferze emocjonalnej w grupie, uczniowie powiązani wzajemnymi więzami koleżeńskimi, darzeni sympatią ze strony kolegów wykazują duży stopień przystosowania społecznego. Odwrotnie, uczniowie zaliczani do grupy o wzajemnych negatywnych stosunkach uczuciowych, oraz uczniowie negatywnie oceniani przez kolegów, wykazują wadliwe postawy wobec innych osób co nie sprzyja przystosowaniu się dziecka do życia w społeczeństwie.
BIBLIOGRAFIA
J. Korczak - "Prawo dziecka do szacunku (w) Wybór pism pedagogicznych
K. Obuchowski - "Psychologia dążeń ludzkich" Warszawa 1965r.
H. Muszyński - "Zarys teorii wychowania" Warszawa 1976r.
Z. Zaborowski - "Stosunki międzyludzkie a wychowanie" Warszawa 1972r.
K. Skarżyńska - Trafność i rzetelność różnych technik pomiaru atrakcyjności interpersonalnej "Przegląd Psychologiczny" nr3 1972r.
J. Kroczak, A. Poznańska - Plebiscyt życzliwości i niechęci, Polskie Archiwum Psychologii 1933r.