Charakterystyka rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Rozwój emocjonalny dziecka od najmłodszych lat kształtuje jego psychikę i osobowość. Wpływa także na proces socjalizacji. Najważniejszą rolę pełni rodzina. Ona daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i stwarza przyjazną mu atmosferę. Gdy obu tych obowiązków nie spełnia lub nie potrafi spełnić, powstają zakłócenia w rozwoju psychicznym i powodują różnego rodzaju zaburzenia zachowania. Potęgować je może nowe środowisko, czyli przedszkole czy szkoła, do której dziecko uczęszcza. Obroną przed negatywnym, wrogim otoczeniem jest często ucieczka w samotność lub agresję.
Niczym nie zaburzony rozwój biologiczny i psychiczny człowieka prowadzi do osiągnięcia dojrzałości organizmu. W sferze psychicznej będzie to dojrzałość emocjonalno-społeczna, rozumiana jako pewne, charakterystyczne i zarazem, pozytywne, wartościowe społecznie cechy emocjonalnego stosunku do ludzi, ich zachowań i różnego rodzaju wytworów. Cechy te ujawniają się w zachowaniu człowieka.
Niedojrzałość emocjonalna jak podaje W. Szewczuk, jest natomiast stanem, w którym jednostka nie potrafi na ogół przejawiać reakcji emocjonalnych, adekwatnych do wywołującej ją sytuacji.
Rozwój uczuciowy dziecka podlega wielu wpływom środowiska. Od tego jak otoczenie będzie działało na dziecko, zależy kierunek tego rozwoju. Zadaniem dorosłych kontaktujących się z dzieckiem, jest wspomagać jego rozwój przez dostarczanie mu różnorodnych bodźców o pozytywnym znaku. Dzięki nim dziecko będzie zdobywać doświadczenie pozwalające mu na sprawne funkcjonowanie i aktywność w otaczającym je środowisku.
W rozwoju uczuć dziecka możemy zaobserwować pewne prawidłowości. Istnieją one niezależnie od jego wieku, płci, czy poziomu rozwoju. Takim podstawowym a zarazem ogólnym prawem jest prawo ciągłości zmian . Prawo to oznacza , że przejście na wyższy poziom rozwoju zależy od wcześniejszych etapów , od tego co dziecko doświadczyło i przeżyło w okresie poprzedzającym. Podczas całego rozwoju, dziecko uczy się reagować emocjonalnie na te doświadczenia, które były i są jego udziałem. Podstawowym warunkiem kształtowania pozytywnych uczuć u dziecka od najmłodszych lat jest zapewnienie mu bezpieczeństwa.
Wiek przedszkolny charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem uczuć oraz większym ich natężeniem w porównaniu z poprzednimi okresami. Dzieci w wieku od trzech do siedmiu lat bardzo intensywnie przeczuwają wszelkie uczucia i z różną siłą. W zachowaniu dziecka widać, że jest ono zaniepokojone, czy zaintrygowane. Widać takie żywiołowe reakcje w jego gestach, wypowiedziach lub wyrazie twarzy. Nieodłącznym towarzyszem każdej czynności w początkach okresu przedszkolnego (3-4 lata ) jest impulsywność i afektywność. Szybko budzące się reakcje szybko też gasną. Nieumiejętność opanowania swych reakcji związana jest z niedojrzałością układu nerwowego, oraz przewagą procesów pobudzania nad procesami hamowania.
W toku dalszego rozwoju dziecka (4-7 lat ) wzrasta świadomość działania. Jest ono nie tylko źródłem radości, ale także środkiem prowadzącym do wyznaczonego celu. Działaniu poznawczemu towarzyszą uczucia intelektualne, bogacąc w ten sposób zasób przeżyć. Wzrasta równocześnie znaczenie uczuć społecznych. Dziecko zaczyna rozumieć pojęcia : sprawiedliwość, kradzież, dobro wspólne . Wiąże się to z widocznym wpływem dorosłych oraz ich wzorów, zachowań i zakazów. Okazją do obserwacji otoczenia jest zabawa w gronie rówieśników. Dziecko w tym okresie zdolne jest także do wspominania minionych zdarzeń i przeżywania ich jeszcze raz. Także zapowiedź przyszłych wydarzeń może wywołać u dziecka uczucie radości, niepokoju czy też strachu ( przykładem może być wizyta u lekarza). Następują również zmiany w kontaktach z rówieśnikami. W początkach okresu przedszkolnego dziecko bawiło się obok rówieśnika dopiero później dojrzewająca świadomość wspólnych zainteresowań i celów sprawiła, że dzieci zaczęły bawić się wspólnie. Wiek ten obfituje w różnorodność nowych doświadczeń. Dziecko wkracza w świat dorosłych zaczyna rozumieć obowiązujące w nim normy społeczne i moralne. Zadaniem rodziców i dorosłych z najbliższego otoczenia dziecka jest zapewnić mu przeżywanie jak najwięcej uczuć pozytywnych, nie ochraniając go, zbytnio przed przykrościami. Dzięki takiemu postępowaniu dziecko w harmonijny sposób osiągnie dojrzałość emocjonalną do podjęcia obowiązków szkolnych.
Wiek szkolny stanowi okres dalszego rozwoju uczuć wyższych. Dzieci w wieku szkolnym żyjące w prawidłowych warunkach społecznych i prawidłowo wychowywane, odczuwają potrzebę przyjaźni, poczucia obowiązku i odpowiedzialności społecznej. Przeżywają uczucia solidarności i braterstwa, są wrażliwe na estetykę i piękno, wyczulone na krzywdę innych i niesprawiedliwość. Dzieci w wieku szkolnym w swym postępowaniu mniej kierują się zasadą bezpośredniej przyjemności lub przykrości, a bardziej przewidywaniem odległych następstw swoich czynów.
Uczucia wyższe nie rodzą się jednak samorzutnie. Koniecznym, niezbędnym warunkiem ich powstania jest świadom, planowo realizowany proces wychowawczy. Wszelkie jego zakłócenia odbijają się niekorzystnie na rozwoju uczuciowym dziecka i powodują, że wyższe uczucia społeczne w ogóle u dziecka nie są ukształtowane, bądź ukształtowane nieprawidłowo.
Literatura :
A. Kozłowska „Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym” W-a 1984
Słownik psychologiczny pod redakcją W. Szewczuka, W-a 1979.