Wulkanizm- procesy wywołane intruzją magmy, pojawiające się na powierzchni ziemi− wydostawanie się wypływającego stopu skał ze skorupy ziemnkiej- lawa− może występować punktowo( wulkany) lub szczelinowo (pokrywy lawowe)

Deformacje ciągłe(plastyczne, fałdowe)- zaburzenia pierwotnego układu warstw skalnych bez przerwaniaich ciągłości. Monoklina- najprostsza struktura zaburzeń plastycznych. Warstwy nie powtarzają się, lecz wykazująjednokierunkowe następstwo stratygraficzne. Fałdy- plastyczne wygięcie warstw bez przerwania ich antyklina- część wypukła synklina- część wklęsła stojący- synklina i antyklina pionowa pochylony- osie są pochylone leżący- osie są poziome Płaszczowina- fałd leżący o olbrzymich rozmiarach i skomplikowanej budowie.

Formy akumulacji rzecznej tarasach- spłąszczenie terenu (półki, stopnie) występujące na różnych wysokościach w dolinie, Resztki dawnego dna doliny, rozciętego następnie przez rzekę w wyniku odmłodzenia erozji.

-tarasy erozyjne: w wyniku odmłodzenia erozji skał podłoża, brak osadów rzecznych

- tarasy akumulacyjne: rozcięcie nagromadzonych przez rzekę osadów aluwialnych w dnie dolin. - Akumulacyjno-erozyjne – powstają w aluwiach jednej fazy akumulacyjnej

- akumulacyjno-włożone – w wyniku kilku kolejnych faz akumulacyjnych i erozyjnych.

Ze względu na wysokość zalegania:

- tarasy zalewowe: przylegają bezpośrednio do koryta rzecznego. Zalewane kilkakrotnie w ciągu roku. - tarasy powodziowe: zalewane podczas wysokich stanów rzek

- tarasy wysokie: na powierzchni spotyka się wydmy

-stożkach napływowych- w miejscach zmniejszenia się spadku rzeki, przy połaczeniu się dwóch rzek o różnych spadkach. Kształt zbliżony do trójkąta, stanowią tereny płaskie o pochyleniu kilku stopni w kierunku ruchu wody.

-deltach rzecznych: przy ujściach niektórych rzek do mórz i jezior. Płaskie, rozległe stożki, pocięte licznymi ramionami rzeki. Zbudowane z drobnych frakcji, występuje znaczny procent części organicznych.

Formy akumulacji lodowcowej

1) morena czołowa- powstaje podczas postoju czoła lodowca. Tworzy wały o względnej wysokości do kilkudziesięciu metrów i rozciągłości wschód-zachód. W skład wchodzą wszystkie frakcje z przewagą frakcji piaskowej i żwirowej.

SYPKIE

2) morena spiętrzona- w bezpośrednim sąsiedztwie moreny czołowej, po jej północnej stronie. Powstaje podczas niewielkich oscylacji lodowca. Tworzy ją morena denna, która uległa spiętrzeniu, bądź osady fluwioglacjalne lub starsze utwory podłoża. Mają skomplikowany układ. SYPKIE

3) morena denna- powstaje podczas wycofywania się lodowca. W morfologii stanowi obszar lekko

falisty z licznymi niewielkimi wzniesieniami i zagłębieniami często wypełnionymi wodami jezior. Zbudowana z gliny zwałowej (w jej skład wchodzą wszystkie frakcje)

bruk morenowy- nagromadzenie głazó pochodzących z rozmytej gliny zwałowej

SYPKIE i SPOISTE

4) ozy- należą do form wodnolodowcowych, rzecznolodowcowych. Występują na obszarze moreny dennej w formie wałów rozciągających się w kierunku zgodnym z ruchem lodowca. Powstają w wyniku erozji wód znajdujących się pod lodowcem i akumulacji wyerodowanego materiału w sąsiedztwie. Zbudowane z frakcji żwirowej i piaskowej.

SYPKIE

5) sandry- w formie rozległych stożków napływowych, usypanych przez wody wpływające spod

lodowca. W rzeźbie terenu stanowią rozległę równiny pocięte licznymi dolinkami i najczęściej pokryte lasem sosnowym. Zbudowane z piasków selekcjonowanych pod względem frakcji i warstwowanych. Najgrubsze frakcje znajdują się w sąsiedztwie moren czołowych, im dalej od czoła lodowca tym frakcje są drobniejsze.

SYPKIE

6) kemy- postać wałów lub garbów o nieregularnym kształcie. Powstają w obniżeniach lub

szczelinach lodowca, gdzie woda znosi materiał o różnej frakcji( od pyłowej do drobnych żwirów) SYPKIE

Lessy- powstają z facji pustyniowej lub lodowcowej. Wiatr wywiewał cząstki pyłowe i osadzał je w odległości kilkuset kilometrów od czoła lodowców. Pionowe podłużne makropory są pozostałościa poroślinach żyjących na danym obszarze podczas akumulacji lessu.

Plutonizm- procesy magmowe zachodzące w głębi skorupy ziemskiej, zespół zjawisk w skorupie ziemskiej prowadzące do miejscowego upłynnienia skał i powstawania magmy oraz skał głebinowych (plutonicznych)

Wydmy- charakterystyczna forma geomorfologiczna zbudowana z piasku naniesionego przez wiatr. - Wydma poprzeczna- powstaje na obszarach o dużej ilości piasku i umiarkowanej sile wiatru. -Wydma paraboliczna- przekształcona wydma poprzeczna na skutek przytrzymania przez roślinność końców wydmy poprzecznej, środek porusza się szybciej.

- Barchany- końce, gdzie piasku jest najmniej posuwają się szybciej niż środek.

-Wydmy podłużne- przekształcone wydmy paraboliczne i barchany, wydłużone zgodnie z

dominującym kierunkiem wiatru. -Pola wydmowe- tereny, na których występują nieregularne formy wydmowe

Bieg warstwy- azymut krawędzi powstałej z przecięcia płaszczyzny poziomej z powierzchnią warstwy

Upad- kąt dwuścienny zawarty pomiędzy płaszczyzną poziomą a jedną z płaszczyzn warstwy

Erozja rzeczna- proces niszczący, polega na żłobieniu powierzchni terenu, wcinaniu się rzeki w podłoże i tworzeniu doliny,

- wgłębna- pogłębianie koryta rzecznego, w rzekach o dużym spadku

-wsteczna- cofanie się obszarów źródłowych i wodospadów. Dzięki niej następuje rozcinanie działów wodnych.

-boczna- zajmuje miejsce erozji bocznej w miarę zmniejszania się spadku. Omijając przeszkody rzeka

podcina brzegi doliny, która stopniowo się poszerza. Powstają zakola-meandry, które przesuwają się w dół rzeki. Odcięte meandry tworzą starorzecza, które po całkowitym zaniku łączności z rzeką przekształcają się w jeziora rzeczne.

Wodospady- tam, gdzie w dolinach występują skały o róźnej twardości. Spadająca woda silnie eroduje podstawę wodospadu zbudowaną ze skał miękkich.

Stadia erozyjne

młode: przeważa wgłębna nad boczną, Dolinu wąskie, liczne wodospady. dojrzałe: miejsce erozji wgłębnej zajmuje erozja boczna. Dobrze rozwinięte doliny wypełnione aluwiami. starcze: rzeka osiąga profil równowagi. Doliny rzek szerokie, płaskie, wypełnione grubą warstwą aluwiów.Zanika erozja i akumulacja.

Transport rzeczny – materiał skalny dostarczany do rzeki w wyniku erozji dna i brzegów oraz przez spływ powierzchniowy ze zboczy doliny i wody gruntowej jest bardzo różnorodny pod względem wielkościziaren (frakcji), a także składu petrograficznego i mineralnego. Transport odbywa się w postaci wleczonej,zawieszonej i rozpuszczonej. Obciążeniem nazywamy całkowitą ilość materiału niesionego przez rzekę.

Nośność – określona zdolność transportowa rzeki. Decyduje o tym ilość wody, mniej jej prędkość. Materiał skalny wleczony (lub toczony) po dnie nazywamy rumowiskiem rzecznym. Jest on transportowany głownie przy wysokich stanach wody.

Metamorfizm- proces powodujący zmiany skał magmowych i osadowych pod wpływem wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury ( w głębi zmiany mineralne, teksturalne, sktrukturalne, chemiczne)

1) metamorfizm kontaktowy- skały ulegają przeobrażeniu pod wpływem działania wysokiej

temperatury (styk magmy ze skałami) przeobrażenia chemiczne

2) metamorfizm dynamiczny- wywołany wzrostem ciśnienia

3) regionalny- ciśnienie i temperatura działają jednocześnie na dużych obszarach. Przebiega wtedy, gdy wskutek ruchów tektonicznych skały zostają pogrążone na znaczne głębokości, gdzie panuje duże ciśnienie i temperatura.

Skały metamorficzne:

- gnejsy, z kwaśnych skał magmowych

- łupki metamorficzne, ze skał magmowych i osadowych klastycznych

- marmury, ze skał węglanowych

Ruchy górotwórcze- pionowe i poziome ruchy skorupy ziemskiej. Działanie sił ukośnych i pionowych na nagromadzony materiał skalny. Działania tych sił powoduje sfałdowanie i wypiętrzenie materiału tworząc łańcuchy górskie

Wietrzenie- rozpad lub rozkład skał pod wpływem czynników zewnętrznych

-mechaniczne- prowadzi do rozdrobnienia skały bez zmiany jej składu mineralnego.

Zachodzi pod wpływem:

1. insolacji (duże wahania dobowe temperatur)

skały zbudowane z wielu minerałów-rozpad ziarnisty

skały o teksturze warstwowej- łuszczenie

2. zamarzającej wody- im skała jest bardziej nasiąkliwa tym łatwiej i szybciej wietrzeje

3. organizmów (korzenie roślin wnikają w mikroszczeliny, pogrubiają się w miarę wzrostu rośliny, wytwarzane są substancje, które rozpuszczają skały)

4. mechanicznego działania soli- w czasie wuszy woda wysycha, związki zawarte rozsadzają szczeliny

Zlodowacenia

1. podlaskie- zasięg nie jest jednoznaczny-osady nie występują na powierzchni, głównie piaski i żwiry interglacjał kromerski

2. południowopolskie- pokrył cały obszar naszego kraju i przez Bramę Morawską wkroczył na teren Słowacji interglacjał mazowiecki

3. środkowopolskie- na południowym zachodzie sięgnęło Sudetów i ponownie przekroczyło Bramę Morawską, ale na mniejszą odległość. Interglacjał eemski

4. północnopolskie- zajmował tereny połnocnej Polski. Po wycofaniu się- okres heloceński