NIE BÓJMY SIĘ ASTMY Chorujesz na astmę. Cóż, nie ty jeden. Nie jesteś sam: astma należy dziś do najczęściej występujących przewlekłych chorób. Przewlekłych - to znaczy, że przebiegają one z nawrotami i trwają długo, nieraz przez całe życie. W krajach uprzemysłowionych astma należy do najczęściej spotykanych chorób u dzieci. Częstość występowania astmy ciągle rośnie. Coraz więcej ludzi zapada obecnie na choroby układu oddechowego. Astma również należy do schorzeń uwarunkowanych zanieczyszczeniem środowiska naturalnego. Jak wiadomo - ciągle narasta zanieczyszczenie powietrza: jesteśmy narażeni na wdychanie coraz większej ilości pyłów, spalin samochodowych i gazów przemysłowych. Wszystkie te czynniki osłabiają organizm i sprawiają, że jest on bardziej podatny na choroby dróg oddechowych. Stwierdza się także zwiększenie częstości występowania chorób alergicznych, z którymi astma w wielu przypadkach współistnieje. Powodem są zmieniające się warunki naszego życia: mieszkamy w domach, w których stale panuje wysoka temperatura i wilgotność, podłogi wyłożone są dywanami; są to idealne warunki dla rozwoju roztoczy kurzu domowego. Te mikroskopijnej wielkości zwierzątka żyją i rozmnażają się w kurzu, czują się szczególnie dobrze tam, gdzie nie ma większych wahań wilgotności. Bardzo wiele osób jest uczulonych na roztocza kurzu domowego i może reagować na nie napadami astmy. W dzisiejszych czasach zmienił się sposób odżywiania; stosuje się wiele środków chemicznych do pielęgnacji ciała i utrzymania czystości mieszkań. Codzienne zajęcia cechuje gorączkowy pośpiech i stres. Wszystko to ułatwia powstanie astmy, a w niektórych przypadkach wywołuje często nawracające napady duszności. Mimo to - nie bójmy się astmy! Jest to choroba, która w oparciu o osiągnięcia współczesnej medycyny daje się kontrolować do tego stopnia, że można prowadzić normalne życie, praktycznie bez dolegliwości. Aby się to udało, należy dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza. Należy też uświadomić sobie, że astma jest chorobą przewlekłą i z tego powodu musi być leczona codziennie, bez przerw, nawet wtedy, gdy dolegliwości już ustąpiły. Astma przebiega inaczej u każdego z chorych: jedni mają dolegliwości tylko w określonych sytuacjach, inni niemal stale, jednym pomaga taki lek, drugim całkiem inny, jeden ma trudności z oddychaniem podczas wysiłku, inny tylko w nocy, jeszcze inny - podczas zabawy z kotem. Niektórzy cierpią tylko na napady kaszlu, u innych występuje świszczący oddech lub ciężkie napady duszności. Zachęcamy do lepszego poznania siebie i swojej choroby, bo tylko wtedy można z nią należycie postępować i prowadzić życie tak jak osoba zdrowa, włączając w to nawet uprawianie sportu. Twój los spoczywa w twoich rękach! Nie poddawaj się, bądź aktywny, astma nie będzie sprawiać ci ktopotów. A więc - nie bójmy się astmy! CO TO WŁAŚCIWIE JEST ASTMA U osób zdrowych płuca i drogi oddechowe pracują w następujący sposób: oskrzela, czyli tzw. drogi oddechowe, są układem rurek, które doprowadzają powietrze do płuc. Oskrzela w głębi płuc rozgałęziają się, stając się coraz mniejsze i coraz cieńsze. Od wewnątrz wyścielone są błoną śluzową, która na swojej powierzchni posiada mikroskopijnej wielkości rzęski. Rzęski poruszają się stale w kierunku od płuc do gardła, zapewniając w ten sposób usuwanie z oskrzeli powstającej tam błony śluzowej i osadzonych na niej cząsteczek kurzu, jaki wdychamy. Na samym końcu oskrzeli znajdują się pęcherzyki płucne. Tu właśnie, w pęcherzykach, tlen z wdychanego przez nas powietrza przechodzi do krwi. U chorych na astmę wygląda to nieco inaczej: Oskrzela astmatyka są bardzo wrażliwe. Lekarze określają ten stan jako „nadreaktywność oskrzeli". Polega ona na tym, że już niewielkie nieszkodliwe czynniki drażniące, jak np. zimne powietrze, mogą spowodować nagłe zwężenie oskrzeli i uczucie duszności. Błona śluzowa pokrywająca oskrzela od wewnątrz jest u astmatyków w stanie ciągłego zapalenia i obrzęku. Śluz powstający w oskrzelach jest wyjątkowo gęsty i lepki, a ruchy rzęsek są zbyt słabe, aby skutecznie transportować go na zewnątrz. Tak więc, podstawowymi różnicami między zdrowymi oskrzelami a oskrzelami astmatyka są: - nadreaktywność oskrzeli, - przewlekły, choć nieodczuwalny stan zapalny błony śluzowej oskrzeli. Astma jest w większości przypadków chorobą często nawracającą i trwającą całe życie. Nie można z niej się wyleczyć, czasem też nie udaje się jej w pełni opanować. Mimo to współczesna medycyna stwarza bardzo dobre możliwości leczenia i dysponuje środkami pozwalającymi na zlikwidowanie objawów choroby. - oskrzela stanowią uktad rurek o łącznej długości 700 metrów, którymi powietrze napływa do płuc. Schematycznie można je przedstawić jako drzewo odwrócone „do góry nogami" W JAKI SPOSÓB MOZNA LECZYĆ ASTMĘ? Astma bardzo dobrze poddaje się leczeniu. W większości wypadków, po dokładnym zastosowaniu się do zaleceń lekarza, choroba ta przestaje sprawiać na co dzień problemy. Warunkiem dobrego samopoczucia i powrotu do normalnego trybu życia jest regularne stosowanie leków zapobiegawczych. Poza cukrzycą niewiele jest chorób, w których regularne przyjmowanie leków miałoby aż takie znaczenie. Jeśli chory przyjmuje tę zasadę do wiadomości, nie będzie zagrożony nieoczekiwanymi napadami astmy. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje leków przeciwastmatycznych: - leki zapobiegawcze, - leki rozszerzające oskrzela (likwidujące duszność). Leki zapobiegawcze zmniejszają stan zapalny błony śluzowej oskrzeli, będący podstawowym problemem w leczeniu nawrotów astmy. Leki te należy przyjmować regularnie i przez długi czas, inaczej bowiem nie mogą w pełni rozwinąć swego działania ochronnego. Leki likwidujące duszność rozszerzają oskrzela. Stosuje się je tylko w razie potrzeby. Oba rodzaje leków produkowane są w postaci preparatów do wdychania, aby lek docierał w pierwszej kolejności tam, gdzie potrzebne jest jego działanie. Najczęściej otrzymują Państwo lek w aerozolu, w dozowniku pod ciśnieniem (spray). Innymi postaciami leków są proszki i płyny do inhalacji. Niektóre preparaty dostępne są jako tabletki lub iniekcje. Leczenie ustala się zawsze indywidualnie. Liczba stosowanych leków i częstotliwość ich zażywania zależą od stopnia ciężkości astmy. Większość chorych jednak nie wymaga stosowania więcej niż jednego lub dwóch preparatów jednocześnie. Jeśli leczenie jest skuteczne, po pewnym czasie można zmniejszać dawkę stosowanego leku. Obowiązuje zasada: tak mało, jak to możliwe. Spróbuj omówić z lekarzem wyniki swojego leczenia i jego zasady. Powinieneś potrafić sam dopasowywać leki do aktualnego samopoczucia. Bądź aktywnym partnerem swojego lekarza. CO TO SĄ LEKI ZAPOBIEGAWCZE? Istnieją trzy rodzaje leków zapobiegawczych:  kromoglikan dwusodowy (KDS),  nedokromil sodu (NS),  glikokortykosteroidy (zwane w uproszczeniu kortykosterydami lub sterydami). Wspólną cechą tych trzech preparatów jest to, że nie wywierają one natychmiastowego działania. To znaczy, że zastosowane w razie napadu kaszlu lub nasilenia duszności - nie pomogą. Ich zadaniem jest niedopuszczenie do pojawienia się kaszlu lub duszności w ogóle (zapobieganie tym objawom). Jak już podkreślano, zapobieganie dolegliwościom jest możliwe tylko wtedy, gdy lek przyjmowany jest regularnie. Także wówczas, gdy samopoczucie jest dobre i astma nie daje o sobie znać. Przewlekłe i regularne przyjmowanie tych leków powoduje zmniejszenie nadwrażliwości i stanu zapalnego błony śluzowej oskrzeli. Do regularnego leczenia astmy należy przywyknąć tak, jak do regularnego mycia zębów! Tylko w ten sposób możesz zapanować nad swoją chorobą. Leki ochraniające drogi oddechowe. Kromoglikan i nedokromil sodu nie są kortykosterydami. Działają na określone komórki, które występują w nadmiarze w błonie śluzowej astmatyka. Komórki te wydzielają biologicznie czynne substancje, tzw. mediatory. To właśnie pewne mediatory powodują zwężenie oskrzeli, napady kaszlu i nasilające się uczucie duszności. Inne z nich mają zaś zadanie przyciągnąć do oskrzeli komórki zapalne, które, z kolei, uwolnią swoje rodzaje mediatorów i w ten oto sposób stan zapalny i nadreaktywność będą się pogłębiać. Istnieją także takie substancje wydzielane przez komórki, które powodują uszkodzenie błony śluzowej oskrzela, a gruczoły śluzowe w ścianie dróg oddechowych zmuszają do wytwarzania dużej ilości bardzo gęstej i lepkiej wydzieliny. Tak kromoglikan sodowy, jak i nedokromil, hamują uwalnianie mediatorów z komórek. Dokonują tego przez uszczelnienie („stabilizację") błony komórkowej do tego stopnia, że nie może dojść do uwolnienia mediatorów na zewnątrz. Kromoglikan dwusodowy (KDS). KDS stabilizuje przede wszystkim błonę komórkową tzw. komórek tucznych, które odgrywają bardzo dużą rolę w reakcjach alergicznych. Tym samym KDS posiada działanie przeciwalergiczne. KDS hamuje również, choć w małym stopniu, inne komórki uczestniczące w zapaleniu, a więc ma słabe działanie przeciwzapalne, zmniejszające nadwrażliwość oskrzeli. KDS jest lekiem profilaktycznym, hamującym wystąpienie reakcji alergicznej. Stosowany jest szczególnie dla zapobieżenia objawom astmy uczuleniowej. Duże znaczenie ma KDS w leczeniu astmy u małych dzieci. U dorosłych także jest stosowany, jeśli główną przyczyną dolegliwości jest alergia. KDS jest lekiem sprawdzonym i bezpiecznym. KDS występuje w postaci proszku zawartego w kapsułce. Inhalacja proszku w trakcie zażywania leku może u osób z dużą nadwrażliwością oskrzeli spowodować kaszel jako wyraz bezpośredniego podrażnienia dróg oddechowych. Dostępna jest postać leku w aerozolu do inhalacji. Małym dzieciom lek można podawać w postaci roztworu do inhalacji. Nedokromil sodu. Jest lekiem o wyższej skuteczności niż KDS. Stabilizuje wiele komórek uczestniczących w reakcji zapalnej, oraz hamuje aktywność odruchową zakończeń nerwowych w oskrzelach. Z tego powodu należy do grupy leków przeciwzapalnych, przeciwdziała rozwojowi i objawom nadwrażliwości oskrzeli. Nadaje się do stosowania w leczeniu zapobiegawczym i przeciwzapalnym, szczególnie w przypadku lekkiej i średniociężkiej astmy. Nedokromil sodu wykazuje dużą skuteczność w przypadkach astmy objawiającej się uporczywym kaszlem, łagodząc kaszel astmatyczny w ciągu kilku dni. Wynika to z działania leku na zakończenia nerwowe w drzewie oskrzelowym. U osób z ciężką astmą bywa również stosowany jako lek pomocniczy, łagodzący dolegliwości i pozwalający ograniczyć dawki steroidów wziewnych. Również ten preparat, podobnie jak KDS, nie wykazuje praktycznie żadnych objawów ubocznych. Kortykosterydy. Kortykosterydy są najsilniejszymi i tym samym najskuteczniejszymi lekami przeciwzapalnymi ze stosowanych w astmie. Kortyzon jest hormonem wytwarzanym w organizmie każdego człowieka. Ma on zdolności hamowania stanu zapalnego, ponieważ wnika do wnętrza komórek uczestniczących w reakcji zapalnej (lub alergicznej) i tam hamuje powstawanie mediatorów, które doprowadzają do wystąpienia zapalenia w drogach oddechowych. Kortykosterydy są również dostępne jako lek w postaci wziewnej. Stosowane dawki są raczej niewielkie, a bardzo skuteczne. Przy typowych dawkach praktycznie nie obserwuje się objawów ubocznych. Jeśli zachodzi konieczność zwiększenia ilości inhalacji, mogą ujawnić się działania niepożądane, jak nadkażenie grzybicze jamy ustnej (pleśniawki), chrypka lub uczucie suchości w ustach. Powodem tych dolegliwości jest ta część kortykosteroidów, która po inhalacji osadza się na śluzówkach jamy ustnej. Z tego względu zaleca się przyjmowanie leku przed jedzeniem i dodatkowe płukanie ust. Dużą pomocą w zapobieganiu działaniom niepożądanym jest przyjmowanie leku wziewnie przez specjalny „przedłużacz" - komorę inhalacyjną. Cząstki leku nie docierają wówczas pod tak dużym ciśnieniem do jamy ustnej i ryzyko osadzania się ich i spowodowania podrażnienia jest naprawdę niewielkie. Wszystkie opisane wyżej działania uboczne sterydów wziewnych ustępują po zmniejszeniu dawki leku, lub przerwaniu leczenia na krótki czas. W leczeniu ciężkiej astmy stosuje się zwykle dodatkowo, poza preparatami wziewnymi, kortykosteroidy w tabletkach. Przy racjonalnym ich stosowaniu (wg zasady „tak mało jak tylko możliwe"), nawet przez wiele lat, korzyść z ich przyjmowania przewyższa możliwe objawy uboczne. Pamiętaj! Musisz dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza co do dawkowania leków zapobiegawczych. Musisz je przyjmować nawet wtedy, gdy czujesz się zupełnie dobrze! - większość leków przeciw-astmatycznych występuje w postaci aerozolu w dozowniku pod ciśnieniem. Właściwe postugiwanie się nim jest takie proste. Musisz kazać sobie je doktadnie pokazać i zaraz samodzielnie przećwiczyć CO TO SĄ LEKI ROZSZERZAJĄCE OSKRZELA? Istnieją trzy różne rodzaje leków poszerzających oskrzela:  betamimetyki,  teofilina,  leki antycholinergiczne. Noszą one wspólną nazwę bronchodilatatorów, ponieważ rozluźniają napięcie mięśni ściany oskrzela i tym samym prowadzą do rozszerzenia oskrzeli. Betamimetyki (Beta - agoniści). Są najważniejszymi lekami w omawianej grupie. Ich działanie przypomina działanie naturalnych hormonów, które wydzielają się w sytuacji zagrożenia i powodują reakcję agresji lub ucieczki. Dochodzi do przyspieszenia czynności serca, rozszerzają się drogi oddechowe, aby jak najwięcej tlenu mogło przedostać się do krwi, a następnie do mięśni. Betamimetyki przyjmuje się najczęściej wziewnie, w postaci aerozolu z dozownika pod ciśnieniem. Działanie leku powodujące ustąpienie duszności rozpoczyna się już w kilka minut po jego zastosowaniu i trwa zwykle do czterech godzin. Leki tego rodzaju powinny być przyjmowane tylko doraźnie, w razie potrzeby, np. gdy nagle wystąpi uczucie braku powietrza. Zaleca się także ich stosowanie przed większym wysiłkiem fizycznym, np. przed uprawianiem sportu. Z tego względu betamimetyki są lekami, które należy mieć zawsze przy sobie, „pod ręką". Jeśli są niepotrzebne - nie należy ich używać. Jeśli dojdzie do duszności - należy przyjąć dawkę zaleconą przez lekarza. Ostatnio dostępne są nowe leki z grupy betamimetyków, których działanie trwa do 12 godzin. Stosuje się je najczęściej w ciężkiej astmie lub gdy duszność najbardziej nasilona jest w nocy. W podobnych sytuacjach można też przyjmować betamimetyki w postaci tabletek. Działaniem ubocznym betamimetyków jest drobne drżenie mięśniowe, którego nasilenie zależy od przyjętej dawki leku. Zwykle betamimetyk stosuje się do 3 - 4 razy na dobę, co nie powoduje zbyt uciążliwego drżenia. Uwaga: jeśli musisz inhalować betamimetyk częściej - skontaktuj się ze swoim lekarzem! „Zwiększenie" zapotrzebowania na lek oznacza zbliżające się zaostrzenie choroby! Teofilina. Jeśli leczenie betamimetykiem i jednym z leków zapobiegawczych nie jest wystarczająco skuteczne, tj. nawraca duszność lub pojawiają się dolegliwości w nocy, do zestawu leków dodaje się teofilinę. W przypadku czystej teofiliny lub preparatów zawierających ją w swoim składzie bardzo ważne jest dokładne przestrzeganie zaleconego dawkowania. Aby lek działał skutecznie, musi osiągnąć określone stężenie we krwi: nie mniejsze, ani nie większe. Dawka jest przy tym indywidualnie różna. Działania uboczne (występujące w razie przedawkowania) to: nudności, bóle brzucha, niepokój i bóle głowy. Leczenie teofilina musi być ustalone indywidualnie i dokładnie kontrolowane (np. przy pomocy pomiaru stężenia leku we krwi). Antycholinergiki. Są stosowane w leczeniu osób w wieku starszym lub u bardzo młodych osób, w cięższych postaciach astmy i astmie przebiegającej z nocną dusznością. Leki tej grupy także dostępne są w postaci wziewnej. Działania uboczne są niezwykle rzadkie. Należą do nich głównie gorzki smak i uczucie suchości w jamie ustnej. Leków tych nie mogą stosować chorzy na jaskrę i mężczyźni z przerostem gruczołu krokowego. Leki rozszerzające oskrzela nie mają zdolności hamowania nadwrażliwości oskrzeli, lecz likwidują tylko doraźne objawy choroby. Z tego powodu są zawsze stosowane łącznie z lekami zapobiegawczymi przeciwzapalnymi. Preparaty łączone. Istnieje szereg leków, w których zestawione są preparaty o różnym mechanizmie działania. Przykładem może być połączenie w jednym aerozolu betamimetyku i antycholinergiku, które jest szczególnie zalecane w wypadku astmy nie mającej podłoża alergicznego lub w przypadku innych chorób oskrzeli przebiegających z dusznością (np. przewlekłego zapalenia oskrzeli). Istnieje również połączenie betamimetyku (leku przeciw duszności) i KDS (leku zapobiegawczego). Preparat taki wywiera więc dwojakie działanie: likwiduje duszność i zmniejsza towarzyszący jej stan zapalny oskrzeli. Regularne stosowanie powoduje zmniejszenie prawdopodobieństwa kolejnych napadów duszności. JAK PRZYJMUJE SIĘ LEKI PRZECIW ASTMIE? W większości wypadków leki przeciwastmatyczne przyjmuje się wziewnie, inhalując porcję leku ze specjalnego dozownika. Wziewna droga podania leku ma tę przewagę nad innymi, że dociera on bezpośrednio do miejsca, w którym ma rozwinąć swoje działanie: do oskrzeli i płuc. Z tego względu wszystkie najważniejsze leki przeciw astmie dostępne są w postaci aerozolu. Aerozol znajduje się w specjalnym dozowniku pod ciśnieniem, a naciśnięcie pojemnika uwalnia automatycznie jedną dawkę leku. Prawidłowy sposób korzystania z leku zawartego w dozowniku pod ciśnieniem - zdjąć ostonkę z ustnika - silnie wstrząsnąć pojemnikiem - spokojnie, ale gtęboko wypuścić cate powietrze znajdujące się w płucach (nie dmuchać przy tym do ustnika!) - po dokonaniu wydechu objąć ustnik szczelnie ustami - nacisnąć silnie wierzch dozownika i w tym samym momencie gtęboko wciągnąć powietrze przez ustnik - wyjąć ustnik z ust - zatrzymać powietrze w płucach tak dfugo, jak to możliwe, po czym spokojnie wypuścić powietrze przez nos - jeśli lekarz zalecił dwie dawki leku - czynności powtórzyć - na koniec założyć z powrotem osłonkę na ustnik Posługiwanie się dozownikiem pod ciśnieniem nie jest tak łatwe jak połknięcie tabletki. Inhalując dawkę leku (po uprzednim wydechu) należy wykonać to spokojnie: ani zbyt gwałtownie, ani zbyt powoli. Przy zbyt wolnym lub zbyt szybkim wciąganiu powietrza - główna porcja leku pozostaje w jamie ustnej. Jeśli masz problemy ze zrozumieniem techniki inhalacji -poradź się swojego lekarza. Jeden dozownik pod ciśnieniem zawiera przeciętnie do 112 dawek leku. Aby ocenić ile jeszcze leku w nim pozostało, można wykonać bardzo prosty test: należy wyjąć aluminiowy pojemniczek z plastikowej obudowy i włożyć do naczynia z wodą. Pełny dozownik będzie leżał na dnie, częściowo opróżniony pływa w wodzie w pozycji pionowej, zaś próżny unosi się na powierzchni. Istnieje wiele przyrządów ułatwiających posługiwanie się lekiem w postaci aerozolu. Są szczególnie przydatne dla osób, które nie potrafią nauczyć się prawidłowej techniki inhalacji z dozownika pod ciśnieniem. Przyrządy te mają różny kształt i wielkość. Mniejsze z nich mają tę zaletę, że można je nosić przy sobie, razem z lekiem. Niektóre z nich, na przykład Synchroner®, zapewniają dodatkowo wzrokową kontrolę, czy lek został rzeczywiście zainhalowany. Prawidłowy sposób korzystania z leku zawartego w dozowniku pod ciśnieniem z Synchronerem® - wstrząsnąć pojemnikiem, a następnie zdjąć nasadkę z ustnika - otworzyć inhalator szeroko do oporu - będzie słychać odgłos zatrzaskiwania (klik) - trzymając inhalator z dala od ust należy wykonać wydech - a następnie wtożyć inhalator do ust i objąć wargami - rozpocząć gtęboki i powolny wdech ustami jednocześnie nacisnąć pojemnik z lekiem - jeżeli inhalację wykona się prawidłowo, nad otworem ustnika nie widać mgiełki aerozolu - przy nieprawidłowej inhalacji nad otworem ustnika pojawia się mgiełka - odjąć inhalator od ust i wstrzymać oddech na kilka - kilkanaście sekund - następnie wykonać powolny wydech ustami lub nosem (lepiej nosem) - jeśli lekarz zalecił dwie dawki leku - czynności powtórzyć - na koniec złożyć inhalator i założyć z powrotem osłonkę na ustnik Większe przyrządy (ang. „spacer") nadają się głównie do użytkowania w warunkach domowych. Mają one kształt zbliżony do średniej wielkości plastikowej butelki. Przyrząd ten nakłada się na ustnik dozownika pod ciśnieniem, naciska pojemnik uwalniając dawkę leku i dopiero potem powoli wdycha mieszaninę leku i powietrza przez ustnik „spacera". Takie przyrządy nie wymagają koordynacji naciśnięcia dozownika z wdechem i ułatwiają w ten sposób inhalację. Poza tym, lek zostaje równomiernie wprowadzony przez oskrzela do płuc, nie osiada w jamie ustnej. Poza przyjmowaniem aerozolu z dozownika pod ciśnieniem, istnieją inne możliwości podawania leków drogą wziewną. Są to inhalacje leku w postaci płynnej oraz inhalacje proszku. Roztwory leku do inhalacji w postaci płynnej wymagają stosowania specjalnych urządzeń, tzw. nebulizatorów czy inhalatorów. Są to urządzenia elektryczne rozpylające roztwór przeznaczony do inhalacji. Przy pomocy specjalnej maski lub ustnika wdycha się lek w postaci pary przez kilka -kilkanaście minut. Ze względu na wielkość tych urządzeń można się nimi posługiwać praktycznie tylko w domu. Zaletą tej drogi podania leku jest równomierne rozprowadzenie wdychanej substancji w płucach. Godne polecenia i coraz częściej stosowane jest podawanie leku w postaci proszku do inhalacji. Lek, jako bardzo miałki proszek, , zamknięty jest zwykle w kapsułce lub specjalnych krążkach, uwalniany tuż przed inhalacją przy pomocy odpowiednich małych przyrządów, a następnie wdychany. Delikatny proszek wędruje wraz z prądem powietrza do oskrzeli i osiada na ich błonie śluzowej. Również w przypadku inhalacji proszku nie jest konieczna koordynacja naciśnięcia dozownika i wdechu, jak to ma miejsce w przypadku leku w aerozolu. Jedyną przeszkodą w stosowaniu leku w postaci proszku jest kaszel, jaki może pojawiać się bezpośrednio po inhalacji u niektórych, szczególnie wrażliwych osób. - przyrząd typu "spacer" nakłada się na ustnik pojemnika z aerozolem utatwia on wdychanie leku CO NALEŻY ZROBIĆ Z PUSTYM DOZOWNIKIEM PO LEKU W AEROZOLU? W niektórych krajach istnieje zarządzenie, że apteki obowiązane są przyjmować od chorych opróżnione dozowniki po lekach w aerozolu. Pojemniki te są specjalistyczne niszczone, a zawarte w nich aluminium odzyskiwane. Specjalistyczne przetworzenie tych pojemników istotne jest między innymi z tego powodu, że aerozol zawiera CFC (węglowodory fluorowo -chlorkowe) jako gaz nośnikowy. W chwili obecnej poszukuje się gazów, które mogtyby zastąpić CFC przy produkcji leków. Udziat CFC pochodzącego z leków w ogólnej ilości tego gazu uwalnianej do atmosfery jest minimalny i wynosi ok. 0,5%. Aktualnie trwają intensywne badania innych substancji, które mogłyby być użyte jako nośniki w aerozolach stosowanych w medycynie. Powotano w tym celu specjalne konsorcjum firm farmaceutycznych. Do czasu rozwiązania problemu CFC jest dopuszczone do stosowania przy produkcji leków. JAK NALEŻY ZACHOWAĆ SIĘ W RAZIE NAPADU ASTMY? Regularne stosowanie leków przeciwastmatycznych ma na celu całkowite zabezpieczenie przed wystąpieniem napadu astmy. Pojawienie się nagłej duszności mimo stosowanego leczenia może oznaczać, że zestaw leków wymaga aktualnie modyfikacji albo, że były one przyjmowane niezgodnie z zaleceniami lekarza. Ostra duszność może także wystąpić po narażeniu na substancje drażniące unoszące się w powietrzu lub po zetknięciu się z alergenem. Na wystąpienie napadu astmy należy być z góry przygotowanym. Wspólnie z lekarzem należy ustalić plan postępowania: ilość i dawki leków, jakie należy przyjąć w razie duszności. Muszą Państwo być w stanie sami szybko zareagować nim dojdzie do dalszego wzrostu duszności. Pierwszym postępowaniem w duszności jest inhalacja dodatkowej dawki betamimetyku. Jest to lek, który działa najszybciej. Następnie należy zastosować się do pozostałych wskazówek lekarza. Bardzo ważne jest zachowanie spokoju i nie popadanie w panikę. Wszystkie czynności należy wykonywać jak w zwolnionym tempie. Należy spokojnie oddychać, przyjąć taką pozycję ciała, w której oddychać jest najwygodniej, np. usiąść podpierając się łokciami o kolana. Aby odkrztusić zalegającą w oskrzelach wydzielinę, należy postarać się wypić jak najwięcej ciepłego płynu. Jeśli to konieczne - powtórzyć inhalację betamimetyku. Jeśli duszność nie ustępuje lub przemija tylko na krótki okres - należy skontaktować się z lekarzem. Najgorszą rzeczą jaką można uczynić w ostrej duszności, jest bierne oczekiwanie na jej ustąpienie. Już przy pierwszych sygnałach ostrzegawczych należy zareagować i zainhalować lek. Głównym sygnałem ostrzegawczym jest oczywiście uczucie „skracania się" oddechu i braku powietrza. Osoby posiadające w domu przyrząd do pomiaru przepływu powietrza w czasie wydechu (tzw. pikflometr) mierząc aktualną siłę wydechu mogą obiektywnie ocenić stopień pogorszenia samopoczucia. Drugim z objawów ostrzegawczych są powtarzające się napady kaszlu. Zapamiętaj: Przy pierwszych sygnałach ostrzegawczych należy niezwłocznie zainhalować ten lek rozszerzający oskrzela, który akurat mamy przy sobie! W większości wypadków powoduje on poprawę samopoczucia i daje czas na podjęcie dalszych czynności. KIEDY POTRZEBNE SĄ ANTYBIOTYKI I LEKI WYKRZTUŚNE? Osoby chorujące na astmę zwykle nie wymagają stałego stosowania leków wykrztuśnych. Działanie ułatwiające wykrztuszanie mają w pewnym stopniu również inne leki stosowane w astmie. Kaszlu nie wolno powstrzymywać, ponieważ oskrzela muszą być systematycznie oczyszczane z wydzieliny. Środki wykrztuśne zaleca się wtedy, gdy kaszel jest nieskuteczny i utrudnia dzienną aktywność. Wielu astmatyków przyjmuje leki rozrzedzające wydzielinę oskrzelową. One również nie są potrzebne na co dzień, ponieważ aerozole stosowane w astmie mają podobne działanie. Leki rozrzedzające wydzielinę są wskazane w wypadku ciężkiego zapalenia oskrzeli, kiedy ilość wykrztuszanej wydzieliny znacznie się zwiększa. Równie skuteczne jak leki rozrzedzające wydzielinę są inhalacje z solanki. Astma nie wymaga stałego podawania antybiotyków. Podobnie jak u innych osób przyjmuje się je tylko w wypadku ciężkiego, bakteryjnego zakażenia oskrzeli lub płuc. ASTMA A MEDYCYNA NATURALNA Nie ma leków równorzędnych czy zastępczych dla betamimetyków w aerozolu. Żadne inne preparaty nie pomagają tak szybko i skutecznie. Niektóre osoby cierpiące na astmę o podtożu alergicznym odczuwają poprawę samopoczucia po zabiegach akupunktury, lecz zabieg trwa długo i potrzebne jest min. pot godziny aby uzyskać zmniejszenie duszności. Lek z dozownika pod ciśnieniem potrafi zlikwidować duszność o tym samym nasileniu w ciągu kilkudziesięciu sekund. Zalecenia medycyny naturalnej nie stoją w sprzeczności z zaleceniami dla osoby chorej na astmę. Korzystne jest hartowanie się wg metody Kneippa. Godne polecenia jest również stosowanie preparatów złożonych jako leków ułatwiających wykrztuszanie; można też inhalować solankę przy pomocy aparatu do inhalacji. Osobom chorującym na astmę o podłożu alergicznym z dużą nadwrażliwością oskrzeli zaleca się jednak ostrożność przy stosowaniu olejków eterycznych, np. olejku eukaliptusowego. Lekarze ostrzegają przed „cudownymi preparatami" z Dalekiego Wschodu, które są okresowo szeroko reklamowane. Mogą one prowadzić u niektórych osób do poważnego pogorszenia stanu zdrowia. KTO CHORUJE NA ASTMĘ? Astma może ujawnić się w każdym wieku: u dorosłego i u dziecka. Nie jest jednak wyrokiem losu! Wiele osób może mieć wzmożoną wrażliwość błony śluzowej oskrzeli, lecz nie musi to być równoznaczne z rozpoznaniem astmy. Astma powstaje wskutek oddziaływań z otaczającym nas środowiskiem. Wskutek wzrastającej ilości zanieczyszczeń i zmieniających się warunków życia jesteśmy wciąż narażeni na kontakt z wieloma substancjami obcymi dla organizmu. Wszystkie te czynniki drażnią błonę śluzową dróg oddechowych, to ona bowiem w pierwszej kolejności kontaktuje się ze światem zewnętrznym. Z upływem czasu śluzówka oskrzeli zaczyna nadmiernie reagować na drażniące ją bodźce. Przykładem nadmiernej reakcji oskrzeli może być alergia. Substancją, która wywołuje w organizmie uczulenie (alergię), mogą być np. pyłki kwitnących drzew. Wiosną, w porze kwitnienia, cząstki pyłków przedostają się wraz z powietrzem wdychanym do światła dróg oddechowych. Błona śluzowa oskrzeli jest stale podrażniona. W pewnym momencie reakcja zapalna na pyłki jest tak silna, że dochodzi do obronnego skurczu mięśni oskrzeli, odczuwanego jako napad duszności. Dowodem na to, że stała styczność z pewnymi substancjami może spowodować rozwój nadreaktywności oskrzeli jest np. astma piekarzy, będąca częstą chorobą zawodową. Podczas pracy piekarz stale wdycha niewielkie ilości mącznego pyłu. U niektórych osób błona śluzowa dróg oddechowych staje się nadwrażliwa na zetknięcie z mąką. Po upływie 7-9 lat u tych właśnie osób dochodzi do uczulenia na mąkę, w tym do wystąpienia objawów astmy. Muszą oni, poza stosowaniem leków, zmienić zawód. Astma może także pojawić się u osób cierpiących na inne schorzenie alergiczne, tzw. katar sienny (pyłkowicę). Z upływem czasu trwania choroby charakterystyczna dla tych chorych jest tzw. zmiana piętra choroby: objawy uczuleniowe przenoszą się ze spojówek i nosa na dolne drogi oddechowe, tj. oskrzela, dając typowe napady astmy. Astma nie zawsze musi mieć podłoże uczuleniowe. Również nawracające często zakażenia układu oddechowego uszkadzają przewlekle błonę śluzową oskrzeli, prowadząc do jej nadwrażliwości i po latach - do astmy oskrzelowej. CO DOKŁADNIE DZIEJE SIĘ W ASTMIE? Określenie astma pochodzi od słowa greckiego, oznaczającego świszczący oddech. Świsty nad płucami słyszane przez chorego lub jego otoczenie są podstawowym objawem średniociężkiego napadu astmy. Innymi objawami są: kaszel, duszność, uczucie braku powietrza i ściśnięcia klatki piersiowej. W ciężkim napadzie astmy oddychanie jest prawie niemożliwe. Wówczas najczęściej konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych. Nadwrażliwe oskrzela reagują często na tak niewielkie bodźce, jak zimne powietrze lub wysiłek fizyczny. Mięśnie ściany oskrzela kurczą się, przekrój bskrzeli staje się węższy, a powietrze przedostaje się przez nie z trudem. Wysiłkowi przy oddychaniu zaczyna towarzyszyć uczucie braku powietrza. Czasami dochodzi do niego bardzo szybko, o czym każdy z chorych na astmę wie z własnego doświadczenia. - w napadzie astmy (po prawej) przez oskrzela przedostaje się znacznie mniej powietrza niż u osoby zdrowej (po lewej). Światło oskrzeli jest zwężone, mięśnie kurczą się, błona śluzowa jest obrzęknięta, lepki śluz dodatkowo zaczopowuje drogi oddechowe. Btona śluzowa oskrzeli, będąca w stanie ciągłego zapalenia, jest obrzęknięta, co dodatkowo ogranicza światło oskrzela. Śluz wyścielający oskrzela jest u chorych na astmę szczególnie lepki, ciągliwy i zatyka drobne drogi oddechowe. Zwężenie światła oskrzeli odczuwane jest jako brak powietrza. Uczucie to może w ciągu kilku minut narastać, aż do wrażenia duszenia się. Uczuciu całkowitego braku powietrza nie towarzyszy utrudnienie w zaczerpnięciu wdechu, lecz wysiłek przy wydychaniu powietrza z płuc. Zbyt duża ilość powietrza pozostaje w płucach i nie udaje się jej usunąć. To jest przyczyną odczucia, że nie można nabrać tak głębokiego wdechu, jak ma się ochotę: płuca są już częściowo wypełnione powietrzem. Powietrze przepływające przez zwężone drogi oddechowe wydaje typowy, świszczący odgłos spotykany u wielu chorych na astmę. Osoba mająca silną duszność i uczucie, że klatka piersiowa jest ściśnięta, usiłuje oddychać coraz szybciej. To tylko pogarsza sytuację, szybsze oddychanie wymaga bowiem więcej wysiłku. U wielu astmatyków w trakcie silnego napadu pojawia się zasinienie twarzy. Powodem sinicy jest zbyt mała ilość powietrza docierająca do pęcherzyków płucnych, a co za tym idzie -niedostateczna ilość tlenu we krwi. Niepokojącym objawem w astmie oskrzelowej jest nasilający się kaszel. Występuje on szczególnie we wczesnych godzinach rannych. Śluz zatykający jak korek drogi oddechowe jest tak lepki, że kaszel bywa nieskuteczny. Długotrwały napad kaszlu nie przynosi częstokroć ulgi, lecz przez podrażnienie oskrzeli rozpoczyna atak astmy. Kaszel bywa szczególnie nasilony u dzieci chorujących na astmę. Należy mieć na uwadze, że przewlekle trwający, suchy kaszel u małego dziecka może być pierwszym objawem astmy. Po wielu latach trwania choroby dochodzi do zmian degeneracyjnych w błonie śluzowej oskrzeli. Stwierdza się dużą ilość płynu gromadzącą się w błonie śluzowej, co zwiększa jeszcze jej obrzęk. Rzęski, które u osób zdrowych wyściełają powierzchnię błony śluzowej, są nieruchome lub w ogóle ulegają zanikowi. W ciężkiej astmie, powiększony obraz powierzchni oskrzela przypomina pusty krajobraz księżycowy z licznymi kraterami. CO MOŻE WYWOŁAĆ NAPADY ASTMY? Jest wiele czynników, które mogą być odpowiedzialne za wystąpienie napadu astmy. Powinny być ustalone indywidualnie w każdym przypadku, aby móc unikać z nimi kontaktu. W wielu przypadkach powodem astmy jest uczulenie. To znaczy, że organizm nie toleruje styczności z jakąś, obiektywnie obojętną i z reguły nieszkodliwą, substancją. Taką substancję nazywamy alergenem. Wywołuje on reakcję obronną uczulonego organizmu, która jest z definicji nadmierna, a jej nasilenie jest nie do przewidzenia. Reakcją na wdychanie alergenu jest silne podrażnienie błony śluzowej i napad astmy. Duszność nie musi wystąpić natychmiast po kontakcie z alergenem. Bywa, że pojawia się dopiero po kilku godzinach. Najczęściej spotykanymi alergenami są: sierść zwierząt, pierze, pyłki drzew, pyłki traw i ziół, roztocza kurzu domowego, sam kurz jako taki, pleśnie, mąka. Alergen nie musi wniknąć do organizmu wyłącznie drogą oddechową. Do alergenów należą także niektóre pokarmy, np. mleko krowie, jaja, orzechy, jabłka, ryby. One też mogą spowodować napad astmy. W astmie, która nie ma związku ze stanem uczulenia organizmu, często do duszności prowadzi wysiłek fizyczny. Niebezpieczne dla astmatyka mogą być także śladowe ilości chemikaliów unoszących się w powietrzu lub powietrze o niskiej temperaturze. Do bodźców drażniących zalicza się także: kleje, farby, smog, ozon i dym tytoniowy. Za wystąpienie napadu duszności mogą być odpowiedzialne niektóre leki, jak np. aspiryna czy tzw. betablokery - leki stosowane w chorobach serca i jaskrze. Zapalenie oskrzeli (bakteryjne lub wirusowe) może na dłuższy czas spowodować podwyższenie wrażliwości oskrzeli. - sierść kota może spowodować napad astmy. Bardzo wielu astmatyków uczulonych jest na ten alergen JAKIE SĄ POSTACIE ASTMY? Na podstawie czynników powodujących rozwój choroby i odpowiedzial­nych za jej zaostrzenia wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje astmy. Astma o podłożu alergicznym. W tej postaci astmy dolegliwości nasilają się na skutek wziewnego kontaktu z wybranym alergenem. U większości dzieci astma ma podłoże alergiczne: u ponad 50% dolegliwości wywołane są wyłącznie przez kontakt z alergenem. Wśród osób dorosłych czysto alergiczna postać astmy występuje zaledwie u co piątego chorego. Astma niealergiczna. Należy tu postać astmy, w której nasilenie objawów występuje wskutek zakażenia oskrzeli (tzw. astma infekcyjna). Inną postacią jest astma wysiłkowa, gdzie duszność nasila się wskutek przyspieszonego oddychania towarzy­szącego pracy fizycznej. Czysta postać astmy wysiłkowej jest także często spotykana u dzieci. Postać mieszana. Jest formą astmy spotykaną u ogromnej większości dorosłych chorych. Nasilenie dolegliwości występuje zarówno po kontakcie z alergenem jak i w czasie zapalenie oskrzeli lub wytężonego wysiłku. JAKĄ ROLĘ ODGRYWA PSYCHIKA? Astma nie jest chorobą uwarunkowaną wyłącznie psychicznie. Z drugiej jednak strony jak każde przewlekłe schorzenie, wpływa w pewien sposób na psychikę chorego, jego odczucia i reakcję. Codzienny stres, gonitwa, gorączkowa praca, a także zdenerwowanie lub strach prowadzą u większo­ści chorych na astmę do nasilenia dolegliwości, zwiększają częstość wystę­powania duszności, a nawet mogą doprowadzić do ciężkiego napadu astmy. Zdenerwowanie z powodu pośpiechu może szybko przerodzić się w uczucie braku powietrza. Należy być tego świadomym i w miarę możliwości unikać tego rodzaju sytuacji! Dla osób, które często odczuwają duszność w sytuacjach wzmożonego napięcia emocjonalnego bardzo pomocne może być nauczenie się technik odprężania się, tzw. samotreningu. Po jego zastosowaniu wielu chorych odczuwa znaczną poprawę, mogą one pomóc nawet w napadzie astmy. Zdenerwowanie i panika odwrotnie - zawsze nasilają odczucie duszności. JAK POTWIERDZA SIĘ PODEJRZENIE ASTMY? Potwierdzenie rozpoznania astmy jest łatwe; w niektórych jednak przypadkach może być problemem również i dla lekarza. Częstokroć wystarczy dokładne zebranie wywiadów od chorego dotyczących okoliczności wystąpienia i przebiegu choroby. Lekarz musi bardzo dokładnie wypytać chorego o wszystkie szczegóły towarzyszące napadom duszności. W następnej kolejności dokonuje się osłuchiwania płuc i serca, czasem pobiera również krew na badania laboratoryjne. Niezbędne jest badanie czynności płuc. Wstępnych pomiarów dokonuje się przy pomocy niewielkiego urządzenia, tzw. spirometru. Badanie to jest tak samo ważne jak np. pomiar ciśnienia tętniczego u chorego na nadciśnienie. Podczas badania dokonuje się wdechów i wydechów przez ustnik aparatu. Aparat rejestruje w tym czasie sprawność oskrzeli i płuc. Podczas badania spirometrycznego mierzy się dwie podstawowe wielkości: pierwsza z nich to tzw. pojemność życiowa. Jest to ilość powietrza, jaką chory potrafi wydmuchać z płuc, po uprzednim maksymalnie głębokim nabraniu powietrza. W czasie tego pomiaru oddycha się powoli, równomiernie, za to jak najgłębiej. Drugą wielkością jest tzw. objętość pierwszosekundowa, czyli ilość powietrza, jaką chory jest w stanie usunąć z płuc w ciągu pierwszej sekundy wydechu. Przy tym pomiarze należy wykonać wydech tak silnie i szybko, jak tylko to możliwe. - taki właśnie przyrząd, spirometr, stuży do oceny czynności ptuc. Chory nabiera gtęboko powietrza, a następnie wydmu­chuje tak szybko i silnie jak to jest możliwe przez ustnik do aparatu. Krzywa ukazująca się na ekranie obrazuje sprawność płuc W rozpoznaniu astmy pomocna jest gtównie objętość pierwszosekundowa. Jest oczywiste, że przez zwężone oskrzela nie przepłynie tyle powietrza w ciągu sekundy, ile przez zdrowe. Objętość powietrza, jaka opuszcza płu­ca w czasie pierwszej sekundy wydechu u astmatyka jest znacznie mniejsza niż u osoby zdrowej. Podejrzenie astmy można potwierdzić wykonując tzw. próbę rozkurczo­wą. Zakładając po badaniu wstępnym, że oskrzela są zwężone, podaje się choremu wziewnie betamimetyki i badanie powtarza się po upływie 10-15 minut. Jeśli objętość pierwszosekundowa zwiększyła się w stosunku do pierwszego badania o przynajmniej 15% to znaczy, że istniał typowy dla astmy skurcz mięśni oskrzeli, który ustąpił po podaniu leku. W specjalistycznych klinikach istnieją urządzenia, służące do bardziej dokładnych i kompleksowych pomiarów czynności płuc. Jednym z nich jest tzw. pletyzmograf całego ciała. Przy pomocy techniki opierającej się na umieszczeniu osoby badanej w kabinie przypominającej budkę telefoniczną dokonuje się m.in. pomiaru tzw. oporu oddechowego, to jest oporu, jaki stanowią oskrzela dla przepływu powietrza do płuc. Niekiedy dokonuje się pobrania krwi z płatka ucha lub z tętnicy. Pozwala to na zmierzenie zawartości tlenu i dwutlenku węgla we krwi krążącej. Stosunek ilości tlenu do dwutlenku węgla zawartego we krwi daje lekarzowi dodatkowe informacje na temat ograniczenia wymiany gazowej między płucami a środowiskiem zewnętrznym. CZY MOŻNA SAMODZIELNIE MIERZYĆ SPRAWNOŚĆ PŁUC? Chorzy na astmę mają możliwość kontrolowania czynności płuc także w warunkach domowych. Istotną pomocą w odpowiednio wczesnym wykrywaniu zbliżającego się zaostrzenia choroby są pomiary przy pomocy tzw. pikflometru. Mały, poręczny przyrząd pomiarowy (ang. peakflow meter) służy do zmierzenia maksymalnego natężenia przepływu powietrza wydechowego (maksymalnej siły wydechu), tzw. PER - chory na astmę dokonuje wydechu do aparatu. Mierzy „sifę" swojego wydechu Zasada posługiwania się przyrządem jest następująca: należy głęboko nabrać powietrza, zatrzymać, włożyć ustnik do ust szczelnie obejmując go wargami, a następnie wydmuchać powietrze z płuc jak najszybciej i jak najsilniej, jakby starając się zgasić płonącą świecę. Pęd powietrza przesuwa wskaźnik w aparacie, a indywidualną wartość maksymalnego przepływu powietrza można odczytać ze skali umieszczonej na przyrzą­dzie. Pomiaru PEF dokonuje się trzykrotnie raz za razem, a najwyższą wartość notuje na specjalnym wykresie. Zwykle powtarza się pomiar dwa razy dzien­nie: rano i wieczorem. Dla stabilności przebiegu astmy nie jest ważna jedno­razowa wysoka wartość PEF, lecz jak najmniejsze wahania tych wartości w ciągu dłuższego czasu. - tak wygląda zapis pomiarów natężonego wydechu. Osoba sporządzająca go notowała każdorazowo wartość PEF przed (krzywa dolna) i po inhalacji leku rozszerzającego oskrzela (krzywa górna) Zmniejszanie się wartości PEF w ciągu jednego lub kilku dni jest oznaką zbliżającego się zaostrzenia choroby, np. w przebiegu infekcji. Odpowiednio wczesne wykrycie tego zjawiska pozwala na zmianę dotychczas stosowanej dawki leków i zapobieżenie nasileniu astmy. Jest bardzo ważne, aby przez dłuższy czas dokonywać pomiarów wydechowych rano i wieczorem i nanosić je na odpowiednią skalę. Pozwala to na ustalenie własnej, najlepszej wartości PEF w okresie dobrego samopoczucia. Gdy będzie ona znana, w przyszłości można posługiwać się tylko wyrywkowymi pomiarami, odnosząc je do wartości najlepszej (jako jej procent). W zależności od wartości procentowej PEF istnieją specjalne schematy ułatwiające modyfikację stosowanych leków. METODY ROZPOZNAWANIA ALERGII Odnalezienie czynnika wywołującego uczulenie (alergię) jest niekiedy trudną pracą detektywistyczną. Proszę się nie dziwić, jeśli lekarz pyta o to, jakie rośliny hodują Państwo w mieszkaniu, jakim hobby się Państwo zajmują, czy też jak wygląda Państwa miejsce pracy. Często te informacje zawierają wiele cennych wskazówek. Kolejnym krokiem jest wykonania specjalistycznego testu uczuleniowego. W pierwszej kolejności jest to tzw. test skórny, podczas którego bada się reakcję na różnego rodzaju substancje. Podstawowym rodzajem testu jest tzw. test punktowego nakłucia: na skórę wewnętrznej powierzchni przedramienia nakłada się pojedyncze krople roztworów różnego rodzaju alergenów, a następnie przez te krople dokonuje nakłucia skóry cienką igłą lub specjalną lancetką. Mikroskopijne ilości alergenu wnikają do skóry i po 15 minutach „odczytuje się" jak skóra reaguje na poszczególne substancje. Jeśli test jest dodatni, to w miejscu kontaktu z alergenem powstaje owalne zaczerwienienie skóry, z towarzyszącym swędzeniem, może pojawić się też miejscowy obrzęk („bąbel"). Powodem reakcji są tzw. przeciwciała przeciwko danemu alergenowi, obecne w skórze. Istnieje szereg odmian testu skórnego:  1 Test śródskórny Niewielką ilość alergenu wstrzykuje się przy pomocy strzykawki tuberkulinowej w skórę, najczęściej w skórę pleców. 2. Test naskórkowy Alergen nakłada się kroplami na skórę przedramienia, podobnie jak do testu punktowego, jednak przed nakropleniem drapie się naskórek przy pomocy specjalnej lancetki. 3.Test pocierania Substancję, którą podejrzewa się o wywoływanie reakcji uczuleniowej, jak np. jabłko lub rybę, czy sierść psa, należy wetrzeć bezpośrednio w skórę. Zaczerwienienie, świąd i obrzęk to reakcja dodatnia. Ostatecznym potwierdzeniem, że ten a nie inny alergen odpowiedzialny jest za wywoływanie objawów astmy oskrzelowej są tzw. testy prowokacyjne. Polegają one na wywołaniu bezpośredniego kontaktu błony śluzowej górnych (nos) lub dolnych (oskrzela) dróg oddechowych z alergenem. Ma to naśladować sytuację, w jakiej dochodzi do napadu astmy. Roztwór alergenu nakrapla się na błonę śluzową nosa lub podaje do inhalacji, a następnie obserwuje i mierzy wywołaną reakcję. Test nosowy nie jest niebezpieczny. Prowokacja wziewna (oskrzelowa) musi być natomiast wykonywana pod nadzorem lekarza specjalisty, może bowiem zakończyć się silnym napadem duszności. - takie właśnie bąble na skórze są wynikiem testu skórnego. Wielkość obrzęku jest istotną wartością. Duże bąble świadczą o znacznym stopniu uczulenia chorego CO MAM ROBIĆ, JEŚLI JESTEM ALERGIKIEM? Najważniejszym zadaniem jest unikać kontaktu z substancjami mogącymi wywołać nasilenie dolegliwości. Nazywa się to „izolacją od alergenu". Izolacja musi być zawsze pierwszym krokiem, jaki należy przedsięwziąć po rozpoznaniu uczulenia. Czasem bywa konieczna zmiana trybu życia. Zwierzęta domowe należy oddać rodzinie lub znajomym, nawet jeśli jest to ze względów uczuciowych trudne. Chorym na astmę bezwzględnie zabrania się utrzymywania zwierząt w domu, nawet jeśli potwierdzonymi alergenami są pyłki roślin, a nie sierść. Po pewnym czasie zawsze dochodzi do uczulenia na sierść zwierząt, nawet jeśli chwilowo jest ono jeszcze nieobecne. Poza izolacją od alergenu należy bezwarunkowo unikać wszystkich sytuacji prowadzących do nasilenia dolegliwości. Nie należy przebywać w zadymionych lokalach, nie wychodzić na zewnątrz jeśli jest zimno i wilgotno lub występuje mgła. Zimą należy unikać zbyt wysokiej temperatu­ry w pomieszczeniach i nadmiernego wysuszenia powietrza. Poruszając się samochodem po mieście nie należy włączać nawiewu, aby uniknąć wdychania spalin innych samochodów. CO TO SĄ ROZTOCZA KURZU DOMOWEGO? Roztocza kurzu domowego są to zwierzątka o kształcie przypominającym pająka, jednak bardzo małych rozmiarów. Są niewidoczne gołym okiem. Odżywiają się złoszczonym naskórkiem, toteż występują w miejscach, gdzie ten naskórek mogą spotkać: w wierzchnich (1-2 cm) warstwach materacy, w dywanach, wyściełanych meblach, poduszkach, także w posłaniach zwierząt domowych. Miejsce występowania roztoczy kurzu domowego można ustalić specjalnym barwnym testem, dostępnym w aptekach, w niektórych krajach. W obecnych czasach w mieszkaniach znajduje się więcej roztoczy niż było ich w przeszłości. Odpowiedzialne za to jest utrzymywanie jednakowej wilgotności i temperatury pomieszczeń, centralne ogrzewanie. W tych warunkach żyje się wygodniej nie tylko nam, ale i roztoczom. Osoba uczulona na roztocza nie reaguje na jego organizm jako taki, lecz na jego odchody, które są wdychane wraz z powietrzem. - zwierzęta te nie posiadają oczu. Odżywiają się ztuszczonym naskórkiem JAK NALEŻY WALCZYĆ Z ROZTOCZAMI? Podstawową zasadą postępowania osoby uczulonej jest izolacja od alergenu. Uniknięcie kontaktu z roztoczami kurzu domowego jest praktycz­nie niemożliwe, występują one bowiem wszędzie, poza obszarami położony­mi w wysokich górach, gdzie powyżej wysokości ok. 1600 m n.p.m. nie są w stanie przeżyć. Mimo, że wyeliminowanie roztoczy z otoczenia jest niemożliwe, należy przestrzegać zaleceń, które doprowadzają do zmniejszenia ilości roztoczy w obrębie mieszkania. Należy usunąć z domu wszystkie potencjalne miejsca rozwoju roztoczy. Wykładzinę podłogową należy zastąpić parkietem lub zmywalnym tworzywem sztucznym. Z sypialni należy usunąć wyściełane meble i ciężkie zasłony lub firanki, jeśli to możliwe - także szafę na ubrania. W mieszkaniu należy zrezygnować z takich „przyciągaczy" kurzu jak kilimy na ścianach, słomiane kosze lub suche bukiety. Należy nabyć nowy materac do spania, taki który może być prany. Trzeba zrezygnować z kołdry i narzuty na posłanie, a zastąpić je łatwymi do prania kocami i pościelą. Tak koce jak i materac powinny być często prane. Wietrzyć pościel należy w chłodny dzień (najczęściej zimą). Nie należy używać poduszek z puchu lub pierza, lecz materiałów syntetycznych. Szczególnie godne są polecenia specjalne nieprzepuszczalne dla roztoczy pokrycia na poduszki i materace, zapinane na zamek błyskawiczny. W sypialni nie mogą przebywać żadne zwierzęta! Odpowiednia temperatura jaką należy utrzymywać w sypialni wynosi 18°C przy wilgotności nie przekraczającej 50% (lepiej mniej). Konieczne jest systematyczne odkurzanie mieszkania, wilgotną lub natłuszczoną ściereczką i odkurzaczem, przede wszystkim w sypialni. Uwaga! Alergik nie powinien robić tego własnoręcznie! CO TO SĄ PYŁKI? Pyłki są drobnym proszkiem, jaki wydziela się z roślin w okresie kwitnienia. Część roślin zapylana jest przez pyłki przenoszone przez wiatr. Pyłki każdej rośliny wykrywa się w powietrzu w określonej dla niej porze roku. Najczęstszymi alergenami są pyłki leszczyny, olchy i brzozy; występują one od lutego do maja. Pyłki traw łąkowych i zbóż spotyka się latem - od ma­ja do końca sierpnia. Pyłki ziół, szczególnie piołunu - w sierpniu, zaś babki lancetowej od czerwca do sierpnia. - brzoza. Bardzo duża liczba astmatyków wykazuje uczulenie na pytek brzozy - tak wygląda kwiat brzozy, - a tak powiększenie cząsteczki pytku PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DLA UCZULONYCH NA PYŁKI Osoby uczulone na pytki, a należy do nich wielu astmatyków, z reguły wiedzą, jaka pora roku jest dla nich najbardziej niebezpieczna. Oprócz pory kwitnienia samopoczucie zależy także od nasilenia wiatru; przy bezwietrznej pogodzie w powietrzu występuje niewielkie stężenie pyłków. Najbardziej niebezpieczny dla osób uczulonych na pyłki roślin jest wiatr o średnim nasileniu w suchy, pogodny, ciepły dzień. Takiego dnia lepiej pozostać w domu i nie otwierać okien. Nieprzyjemne dla alergików może być także pojawienie się letniego deszczu, szczególnie w pierwszych kilkunastu minutach. Rozpoczynający się deszcz spłukuje pyłki z wyższych warstw powietrza do warstwy przyziemnej i wtłacza je także do mieszkań. Również w tej sytuacji nie należy opuszczać domu a okna pozostawić zamknięte. W ostatnim czasie dostępne są filtry przeciwpyłkowe do samochodów zapobiegające przedostaniu się pyłków do wnętrza przy włączonym nawiewie. Można je montować także do aut, które nie są wyposażone w filtry fabrycznie. Osoby uczulone na pyłki tylko jednego gatunku roślin, np. pyłki brzozy, mogą starać się wyjechać w okresie jej kwitnienia, np. w maju, w regiony o innym okresie wegetacji roślin. U większości astmatyków stwierdza się jednak uczulenie na wiele gatunków pyłków, w związku z czym muszą się oni kierować jedynie lokalnymi komunikatami dla alergików i nie opuszczać mieszkania w okresie stężenia pyłków w atmosferze. Ponieważ, podobnie jak w przypadku alergików, całkowita izolacja od pyłków jest niemożliwa, konieczne jest leczenie przeciwzapalne i profilak­tyczne, zapobiegające przeniesieniu się objawów z górnych na dolne drogi oddechowe i tym samym powstaniu astmy. Do leków tych należą kromoglikan sodowy lub nedokromil sodu w postaci kropli do oczu i aerozolu do nosa oraz leki przeciwhistaminowe. GDZIE UCZULENI NA PYŁKI MOGĄ UZYSKAĆ DODATKOWE INFORMACJE? W niektórych krajach o nasileniu i rodzaju pylenia informuje specjalistyczna służba do badania zawartości pyłków roślin w atmosferze współpracująca ze służbami meteorologicznymi. W wielu regionach kraju rozmieszczone są specjalne mierniki rejestrujące opad pyłków na powierzchnię i pozwalające na ich identyfikację. Wiele regionalnych gazet i rozgłośni radiowych informuje na temat aktualnej prognozy pylenia, jednocześnie z komunikatami meteorologicznymi. Kalendarz pylenia: PORADY DLA UCZULONYCH NA PLEŚNIE W przyrodzie istnieje wprost niewiarygodna ilość pleśni. Występują praktycznie wszędzie: na wolnym powietrzu, w domach, szczególnie w łazienkach i wilgotnych piwnicach. Uczulenie na pleśnie jest rzadziej spotykane niż alergia na pyłki, lecz z reguły jest ciężkie. Poza tym w życiu codziennym bardzo trudnym zadaniem jest unikanie kontaktu z tym alergenem. Mimo to należy stosować się do kilku podstawowych zasad:    - należy wystrzegać się wilgotnych pomieszczeń. W mieszkaniu powinno być ciepło i sucho. Należy często wietrzyć i zlikwidować pojemniki nawilżające.    - nie należy spożywać pokarmów, w których mogą występować pleśnie. Oczywiście - nikt nie je spleśniałego chleba. Pleśnie występują jednak w suchych owocach i grzybach, w sosie sojowym, niektórych gatun­kach sera, wina i piwa.    - przebywając na wolnym powietrzu nie wolno stykać się ze stertami liści, drewna, poruszać się w dużej gęstwinie roślin lub przebywać w głębo­ko zacienionym lesie, szczególnie jesienią. Nie należy także wybierać się na przejażdżkę na wieś w okresie żniw, bowiem w tym czasie w powietrzu występuje wyjątkowo duża ilość zarodników pleśni. We własnym ogrodzie należy przestrzegać, aby trawa była zawsze nisko przycięta. Pielęgnacji trawnika nie może jednak dokonywać osoba uczulona na pleśnie. Skoszoną trawę należy natychmiast zebrać i usunąć z otoczenia. - ta brzoskwinia pokryta jest pleśnią z gatunku Penicillium. Jest to jeden z najczęściej występujących rodzajów pleśni. Każda pleśniejąca żywność pokryta jest grzybem tego rodzaju CO TO JEST ODCZULANIE? Z pojęciem „odczulanie" zetknął się na pewno każdy alergik. Odczulanie, zwane też czasami immunoterapią, jest specyficzną metodą leczenia uczuleń. Celem tej metody jest powolne przyzwyczajenie organizmu do alergenu, na który jest on uczulony. W tym celu podaje się regularnie, we wstrzyknię­ciach, bardzo matę ilości alergenu. Ilość alergenu stopniowo jest zwiększa­na, aż do momentu, gdy organizm nań już nie reaguje. Leczenie tego rodzaju jest długie, trwa zwykle kilka lat, przeciętnie dwa-trzy lata i wymaga dużo czasu. Początkowo konieczna jest wizyta u lekarza raz w tygodniu. Wśród lekarzy są zwolennicy i przeciwnicy odczulania. Poza tym, nie każdy rodzaj alergii można leczyć odczulaniem. Na przykład odczulanie jest nieskuteczne w przypadku uczulenia na pierze i pleśnie. Godne polecenia jest odczulanie w przebiegu uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych - os i pszczół. Jest ono prawie w 100% skuteczne. W wypadku uczuleń na pyłki - 80%, a na roztocza kurzu domowego - 60%. NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ WE WŁASNYM MIESZKANIU? Niezależnie, czy choroba ma podłoże alergiczne czy nie, chory na astmę powinien stosować się w życiu codziennym do pewnych zaleceń. Dotyczą one w głównej mierze warunków w mieszkaniu. Powietrze w pomieszczeniach powinno zawierać jak najmniej kurzu. Konieczne jest zatem regularne odkurzanie i wycieranie mebli z kurzu. Najlepiej przy pomocy wilgotnej ściereczki. Zaleca się, aby odkurzacz zaopatrzony byt w specjalny filtr, uniemożliwiający wydostawanie się z niego drobin pyłu. Należy zrezygnować z mebli, w których szczególnie często gromadzi się kurz, jak fotele czy pluszowe kanapy, usunąć puszyste dywany i wykładziny oraz grube zasłony z okien. W sypialni nie powinno być szafy na ubrania. Należy zaopatrzyć się w poduszki i nakrycia z tkanin syntetycznych. Sypialnia powinna być dobrze przewietrzana, sucha, o niezbyt dużej ciepłocie powietrza. Niezależnie jaką to sprawiło by trudność - konieczne jest rozstanie się ze zwierzętami domowymi; należą do nich także rybki akwariowe. Często bywa również konieczne usunięcie roślin doniczkowych. Niektórzy chorzy nie tolerują także silnie pachnących kwiatów w wazonach. Niezależnie czy rośliny stanowią źródło dolegliwości czy nie, nie powinny znajdować się w pomieszczeniu przeznaczonym do spania. Zapachy kuchenne też mogą być dla niektórych chorych powodem dolegliwości. Należy zainstalować w kuchni wyciąg, a palniki i piekarnik powinny być regularnie czyszczone. W mieszkaniu chorego na astmę nie powinno się używać żadnych aerozoli kosmetycznych, czy to dezodorantów, czy lakierów do włosów. Silne zapachy perfum albo środków czyszczących również mogą być powodem nasilenia się duszności. l na koniec - zasada oczywista: nie wolno palić papierosów. Należy również skłonić członków rodziny, aby nie palili w mieszkaniu. Nie wolno także pozwalać na palenie papierosów odwiedzającym. Nie zrażajcie się! Wasze mieszkanie będzie przytulne nawet bez stuletniego fotela dziadka, puchowych poduszek i fikusa w doniczce! CO JESZCZE MOŻNA ZROBIĆ DLA POPRAWIENIA WARUNKÓW ODDYCHANIA? Pomocą dla chorych na astmę bywa gimnastyka oddechowa. Są to spe­cjalne ćwiczenia poprawiające wytrzymałość mięśni oddechowych. Poza tym, pozwalają one dokładnie poznać własne rezerwy oddechowe i zdol­ność do wysiłku fizycznego. Istnieje kilka specjalnych pozycji dla ułatwienia oddychania i poprawienia wykrztuszenia:   wdech wykonujemy przez nos, a wydech przez tzw. zasznurowane usta, układając wargi jak do gwizdania i spowalniając w ten sposób wypływ powietrza. O tej technice oddychania należy pamiętać zwłaszcza wtedy, gdy nasila się duszność. W napadzie duszności należy zawsze próbować oddychać bardzo płytko, nabierając za każdym razem jak najmniej powie­trza. W trakcie napadu korzystne jest też przyjęcie tzw. pozycji woźnicy: siedząc na krześle należy szerzej rozstawić nogi, lekko pochylić się do przodu i oprzeć przedramionami na udach. Gdy duszność trwa dłużej należy usiąść za stołem, a oba ramiona oprzeć wysoko, na ułożonych na stole 2-3 poduszkach. Bardzo ważne w napadzie duszności jest wykrztuszenie wydzieliny. Nie należy jednak kasłać „na siłę". Po przyjęciu leków najlepiej ułożyć się w takiej pozycji, która automatycznie sprzyja usuwaniu wydzieliny z oskrzeli. Zaleca się np. ułożenie w łóżku na jednym boku, z podłożeniem poduszki pod biodro. Podczas spokojnego głębokiego oddychania w tej pozycji wydzielina jest automatycznie przesuwana w kierunku gardła. Poranne trudności w odkrztuszaniu można przezwyciężyć prosząc kogoś z rodziny o oklepanie pleców. Do oklepywania należy ułożyć się na brzuchu, podkładając pod brzuch 1-2 poduszki. Ramiona wyciągnąć jak najdalej do przodu. Osoba druga lekko oklepuje całą powierzchnię pleców, powodując uruchomienie śluzu zatykającego drogi oddechowe. Po oklepywaniu łatwiej go wykrztusić. Co jeszcze można zrobić? Nie palić! l w swoim własnym mieszkaniu nie pozwalać palić papierosów innym! - "pozycja woźnicy" jest najkorzystniejsza w czasie napadu astmy. Należy usiąść w niewielkim rozkroku, oprzeć przedramiona na udach i lekko pochylić sie do przodu CZY ASTMATYKOWI WOLNO UPRAWIAĆ SPORT? Oczywiście! Sport jest bardzo istotny dla ogólnej sprawności chorego na astmę, a szczególnie chorych dzieci. Przed intensywnym wysiłkiem należy jednak zażyć 1-2 wdechy betamimetyku i zrobić rozgrzewkę. Po takim przygotowaniu żaden sport nie jest problemem. Trzeba podkreślić, że dzieci chore na astmę nie powinny być zwalniane w szkole z zajęć wy­chowania fizycznego. Mogą także uczestniczyć w intensywnych treningach. Zalecane dla astmatyków są te dyscypliny sportu, które wiążą się z wysił­kiem rozłożonym w dłuższym czasie, jak np. pływanie, jogging, jazda na rowerze, gimnastyka, wioślarstwo i kajakarstwo. W niektórych miastach istnieją specjalne grupy chorych na astmę zajmujące się wspólnie uprawianiem sportu, tak dla dzieci jak i dorosłych. - dzieci chorujące na astmę powinny uprawiać sport, np. uczestnicząc w zajęciach specjalnej grupy przygotowującej je do szkolnych zajęć sportowych    - również chorując na astmę można zdobywać medale olimpijskie i mistrzostwo świata. Najważniejsze jest prawidłowe leczenie i właściwy dobór dyscypliny sportu CZY ASTMATYCY POWINNI KORZYSTAĆ Z LECZENIA SANATORYJNEGO? Czterotygodniowy pobyt w specjalnym szpitalu lub sanatorium jest z pewnością godny polecenia. Sanatoria i szpitale położone są z reguły w okolicach, gdzie osoby chorujące na astmę lub alergicy mogą obserwo­wać zmniejszenie dolegliwości, np. w górach lub nad morzem, pobyt w suchym klimacie, „ubogim" w alergeny, z którymi chory styka się na co dzień, czasami może mieć bardzo dobry wpływ na poprawę samopoczucia. Pobyt w sanatorium można wykorzystać, aby wyjaśnić co właściwie jest powodem dolegliwości czy uczulenia. Niektóre szpitale czy sanatoria uczą chorych zasad postępowania w ich chorobie. Jeśli nie korzystali Państwo z tego rodzaju okazji, proszę zapytać lekarza o możliwość szkolenia się na temat astmy. (W różnych miastach działają tzw. szkoły dla chorych na astmę). ASTMATYK NA URLOPIE Urlop trzeba dokładnie zaplanować. Najkorzystniejszym klimatem dla chorych na astmę jest klimat ciepły i suchy. Osoby uczulone na pyłki czują się bardzo dobrze np. nad Bałtykiem (powietrze tam zawiera bardzo niewielkie stężenie pyłków). Dla uczulonych na roztocza kurzu domowego najkorzystniejszym miejscem pobytu są góry. Powyżej wysokości 1600 m n.p.m. roztocza kurzu domowego praktycznie nie występują. Urlop chorego na astmę powinien być okresem odpoczynku i odprężenia. Nie poleca się wyjazdów ze zorganizowanymi grupami, które charakteryzuje zwykle pośpiech i bieganina. Dla osoby z astmą alergiczną, a szczególnie dla małych dzieci niebezpieczne mogą być tzw. wakacje na wsi. A oto generalne zasady:    - większa aktywność ruchowa na urlopie może być tylko korzystna,    - astmatyk może bez ograniczeń odbywać dłuższe podróże samolotem,    - w czasie podróży należy mieć zawsze pod ręką leki przeciw duszności. MOJE DZIECKO CHORUJE NA ASTMĘ, NA CO MAM UWAŻAĆ? W krajach uprzemysłowionych astma jest najczęstszą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego. Ocenia się, że na astmę choruje co dziesiąte dziecko. U części z nich choroba wygasa w okresie dojrzewania płciowego. U pozo­stałych, po okresie „zacisza" w czasie przemian hormonalnych, powraca w wieku dorosłym. Astma dziecięca jest leczona według tych samych zasad, co astma dorosłych. Wszystko, o czym dotychczas Państwo czytali w tej broszurce, ma zastosowanie również w odniesieniu do chorych dzieci. Należy pamię­tać, że u dzieci szczególnie ważne jest konsekwentne przestrzeganie zale­ceń profilaktycznych, aby uniknąć niepotrzebnego nasilania się dolegliwości i obostrzenia przebiegu astmy. Wychowanie dzieci powinno przebiegać normalnie, jak dziecka zdrowego. Dziecko nie powinno wzrastać w poczuciu ciężkiej choroby. Nadmiernie opiekuńcze nastawienie rodziców przyznające dziecku z powodu astmy szczególne miejsce w rodzinie może być zbyt obciążające. Pamiętajmy: świat nie powinien kręcić się wokół dziecka chorego na astmę! Choroby dziecka nie wolno bagatelizować, ale profilaktyka i leczenie nie mogą przekraczać granic zdrowego rozsądku. Dziecka w wieku szkolnym nie powinno się zwalniać z zajęć wychowania fizycznego. Jeśli przyjmuje ono regularnie leki zalecone przez lekarza może uczestniczyć w gimnastyce i uprawiać sport jak inne dzieci. Dla dzieci cho­rujących ciężko są organizowane specjalne grupy dla uprawiania sportu w odpowiednim dla nich zakresie. Rodzice mają obowiązek stałego kontaktu z nauczycielem. Jest naturalne, że po nocy, w czasie której dziecko miało silne napady kaszlu lub duszności, następnego dnia w szkole będzie zmęczone, niechętne a czasem niezdolne do aktywnego uczestniczenia w lekcjach. Nauczyciel musi być tego świadom. Należy z żelazną konsekwencją przestrzegać reżimu codziennego leczenia. Tylko ono jest gwarancją, że dziecko nie będzie odczuwało dolegliwości. MOŻLIWOŚĆ UZYSKANIA DALSZYCH INFORMACJI W Polsce istnieje już kilka organizacji, mających na celu niesienie pomocy chorym na astmę. Można zwrócić się do nich w celu zdobycia nowych wiadomości. I. Polskie Towarzystwo Zwalczania Chorób Alergicznych Zarząd Główny 31-066 Kraków ul. Skawińska 8 tel./fax [phone] w. 314 (aparat inf-zgłoszeniowy czynny całą dobę) Oddziały terenowe: 85-168 Bydgoszcz ul. Ujejskiego 75 tel. [phone] w. 555 40-752 Katowice ul. Medyków 14 tel. [phone] do 88 w. 22-69 25-734 Kielce ul. Jagielońska 72  tel. [phone] 90-647 Łódź pl. Hallera 1 tel. [phone] 44-200 Rybnik ul. Energetyków 46 tel. [phone] w. 222 02-097 Warszawa ul. Banacha 1a tel. [phone] w. 2442 II. Polskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Chorym na Astmę i Alergię Zarząd Główny ul. Polna 3b 21 74-700 Rabka tel. (087) 760-w. 296 Oddziały terenowe: Oddział Brzozów ul. Ks. Bielawskiego 19 36-200 Brzozów tel. [phone] w. 310, 318 Oddział Katowice ul. Powstańców 31 40-032 Katowice tel. [phone] w. 319, 321 Oddział Kielce ul. Szczepaniaka 23 25-309 Kielce tel. [phone] Oddział Ostrzeszów ul. Leśna 18 63-560  Ostrzeszów tel. [phone] Oddział Puławy ul. Wojska Polskiego 6 24-100 Puławy tel. [phone] Oddział Tarnów ul. Goldhammera 10 33-100 Tarnów tel. [phone] Oddział Wałbrzych ul. Moniuszki 109 58-300 Wałbrzych tel. [phone] Koła Stowarzyszenia Koło w Cieszynie ul. Bielska 37 43-400 Cieszyn tel.[phone] Koło Leżajsk ul. Marii Curie - Skłodowskiej 8 37-300 Leżajsk tel. [phone] Koło w Sandomierzu ul. Młyńska 13 27-600 Sandomierz tel. [phone] w. 210 III. Towarzystwo Przyjaciół Chorych na Astmę Szkoła dla Chorych na Astmę Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Pneumonologii ul. Banacha la 02-097 Warszawa IV Koło Pomocy Dzieciom z Alergią TPD ul. Kredytowa la  00-056 Warszawa UWAGA! Wykorzystane na niniejszej stronie materiały są własnoscią RHONE-POULENC ul. Daniszewska 10 03-230 WARSZAWA tel. [phone], fax. [phone] Od autora www Tą www chciałem przyblizyć problem astmy, wszystkie materiały wykorzystałem z broszurki firmy, która podałem wyżej. Mam nadzieję, że uda mi sie przybliżyć ten problem innym osobą chorym jak i zdrowym. przyznam się, że ja choruje od 30 lat na astme ale dużo się o niej dowiedziałem z tej książeczki. Pozdrawiam wszystkich gorąco, gdyby co to jest e-mail do mnie [e-mail]