Patrycja Kliszewska
położnictwo I st. I rok

Kość udowa

Kość udowa (os femoris s. femur) to najdłuższa i najmocniejsza kość szkieletu. Położona jest pionowo, a także nieco skośnie, ponieważ górne końce kości , łącząc się z panewkami miednicy, są od siebie bardziej oddalone niż końce dolne. W stawach kolanowych dolne końce kości udowej znacznie zbliżają się do siebie. Stopień odchylenia od pionu jest większy u kobiet niż u mężczyzn, co spowodowane jest szerszą miednicą kobiecą. Kość udowa składa się z trzonu i 2 końców.

Trzon kości udowej (corpus ossis femoris) jest mniej lub bardziej wypukły do przodu, o kształcie trójściennego pryzmatu. Powierzchnia przednia w przekroju poprzecznym jest silnie wypukła. Dalej przechodzi bez ostrej granicy w obie powierzchnie boczne skierowane równocześnie ku tyłowi. Powierzchnie boczne stykają się z tyłu w części środkowej trzonu wzdłuż kresy chropawej (gra rolę słupa oporu usztywniającego kość udową w jej uwypukleniu do przodu), na której można rozróżnić wargę przyśrodkową i wargę boczną rozchodzące się ku dołowi i ku górze. Na dolnej, spłaszczonej części trzonu w kierunku przednio-tylnym wargi te ogranicza powierzchnia podkolanowa (facies politea). Tu właśnie biegnie tętnica podkolanowa.
Warga przyśrodkowa kończy się u dołu, powyżej nadkłykcia przyśrodkowego przyśrodkowego małym guziczkiem. Do tego guziczka przyczepia się ścięgno przywodziciela wielkiego-guzkiem przywodziciela (tuberculum adductorium). Ku górze warga przyśrodkowa rozdwaja się i biegnie częściowo w kierunku krętacza mniejszego, tworząc kresę grzebieniową (Linea pectinea). Do niej przyczepia się mięsień grzebieniowy. Skręca on przyśrodkowo i przedłuża się w kresę międzykrętarzową (linea intertrochanterica). Warga boczna ku górze przechodzi w guzowatość pośladkową (tuberositas gluta). Jest to chropowate pole. Do niej przyczepia się część mięśnia pośladkowego wielkiego. Często w części górnej guzowatości pośladkowej występuje krętarz trzeci (trochanter tertius). Jest to w różnym stopniu rozwinięty, silny guzek. Warga przyśrodkowa ogranicza pole przyczepów mięśni przywodzących, warga boczna zaś przyczep mięśnia obszernego bocznego i głowy krótkiej mięśnia dwugłowego uda.
Powierzchnia przednia trzonu w swych górnych ¾ częściach służy za pole przyczepu dla mięśnia obszernego pośredniego. Dolna ¼ oddzielona jest od tego mięśnia kaletką maziową nadrzepkową stawu kolanowego. Powyżej przyczepia się mięsień stawowy kolana.
Mniej więcej pośrodku kresy chropawej leży zwykle 1 duży lub parę mniejszych otworów odżywczych, które prowadzą do kanałów odżywczych, biegnących skośnie ku górze.

Koniec bliższy. Wyróżniamy tu głowę, szyjkę, krętarz większy i krętarz mniejszy.
Głowa kości udowej (caput ossis femoris), która obejmuje około ¾ powierzchni kuli jest pokryta chrząstką szklistą. Skierowana jest skośnie przyśrodkowo i ku górze. Na części przyśrodkowej ma chropowate wgłębienie, dołek głowy (fovea capitis), do którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej.
Szyjka kości udowej (collum ossis femoris) łączy głowę z trzonem. Jest ona spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i nachylona w stosunku do trzonu. Jej długa oś tworzy z osią trzonu kąt szyjkowo-trzonowy, który przeciętnie u dorosłego człowieka wynosi 135* (skala wahań to 115-150*). W miejscu połączenia szyjki z trzonem odchodzą z powierzchni tylnej 2 wydatne guzy-krętarz większy (trochanter major) i krętarz mniejszy (trochanter minor). Służą one za ramiona dżwigni dla mięśni obracających udo.

Koniec dalszy. Jest wydatnie zgrubiały. Ma on 2 kłykcie (condyli ossis femoris)-przyśrodkowy większy i boczny mniejszy. Są one silnie wypukłe w płaszczyźnie strzałkowej i słabo wypukłe w płaszczyźnie czołowej. Służą do stawowego połączenia z kością piszczelową i częściowo są pokryte chrząstką. Oba kłycie silnie występują ku tyłowi i tutaj przedzielone są głębokim dołem międzykłykciowym (fossa intercondylaris). Dół ten, w którym znajdują się więzadła krzyżowe stawu kolanowego, odgranicza u góry od powierzchni podkolanowej wyraźna, poprzecznie biegnąca kresa międzykłykciowa (linea intercondylaris).
Powierzchnie wewnętrzne kłykci, nieco wklęsłe, ku dołowi międzykłykciowemu, są miejscem udowego przyczepu więzadeł krzyżowych. Więzadło krzyżowe przednie przyczepia się do powierzchni wewnętrznej (piszczelowej) kłykcia bocznego, a więzadło krzyżowe tylne do powierzchni wewnętrznej (strzałkowej) kłykcia przyśrodkowego. Kłykieć przyśrodkowy odpowiednio do skośnego położenia trzonu jest wyższy od kłykcia bocznego i w skutek tego oba są ustawione w tej samej płaszczyźnie poziomej. Poza tym kłykieć boczny występuje silniej do przodu od kłykcia przyśrdkowego. W przeciwieństwie do stosunków, jakie widzimy u człekokształtnych, u człowieka wymiar przednio-tylny kłykcia bocznego jest znacznie większy od takiego samego wymiaru kłykcia przyśrodkowego.
Powierzchnie stawowe obu kłykci, oddzielone od siebie z tyłu dołem międzykłykciowym, zlewają się z przodu, tworząc powierzchnię rzepkową (faceis patellaris). Jest ona pośrodku rynienkowato wklęsła. W przypadku wyprostowanego lub mało zgiętego kolana przylega do niej rzepka. Powierzchnia rzepkowa sięga bocznie wyżej niż przyśrodkowo i też jej cała część boczna jest większa od części przyśrodkowej. Na powierzchni przedniej trzonu nad powierzchnią rzepkową znajduje się nieco wklęsłe, nierówne pole (fossa suprapatellaris), do którego przylega rzepka przy silnie wyprostowanym kolanie.
Powierzchnie boczne kłykci są chropowate. Na każdej występuje silny guzek, czyli nadkłykcie. Na klykciu przyśrodkowym znajduje się nadkłykieć przyśrodkowy (epicondylus medialis), a na kłykciu bocznym-nadkłykieć boczny (epicondylus lateralis).

Kość udowa wraz z kością miedniczą składają się na łańcuch kinematyczny stawu biodrowego. Połączenie to sprawia, że jest to połączenie o trzecim stopniu ruchliwości (W=3). Staw ten jest odpowiedzialny za ruchy:
- odwodzenia-przywodzenia
- rotacji osiowej
- rotacji wzdłużnej

1. Kość miedniczna

2. Więzadło kulszowo-udowe

3. Więzadło biodrowo udowe

4. Kość udowa

	Głowa kości udowej Obrąbek panewkowy Panewka Więzadło głowy kości udowej Włókna warstwy okrężnej Szyjka kości udowej

Staw biodrowy uczestniczy w przekazywaniu obciążeń z kręgosłupa lędźwiowego, poprzez miednicę do kończyn dolnych.
Kość udowa w swej środkowej części ma przekrój rurowy, co daje jej, przy tak niewielkim przekroju, duże własności wytrzymałościowe. W górnej części znajduje się głowa kości udowej, która zbudowana jest z kości zbitej, podobnie jak szyjka.
Na staw biodrowy działają jednocześnie dwie grupy sił, zewnętrzne i wewnętrzne. Do sił zewnętrznych zaliczamy przede wszystkim siły grawitacji na ciało, do sił wewnętrznych zaliczamy siły wywołane pasmami mięśni regulujących pracę stawu. Staw biodrowy przenosi siły statyczne i dynamiczne, a kąty ich działania zależą od fazy ruchu.

 

Wyczuwalność. Krętacz większy jest zazwyczaj bardziej widoczny i wyczuwalny u mężczyzn. Ta okolica u kobiet jest pokryta dużą ilością tłuszczu. Trzon jest całkowicie otoczony przez mięśnie. Oba kłykcie dają się z łatwością wymacać od strony przedniej i stron bocznych.

Struktura. Końce kości udowej zbudowane są z istoty gąbczastej, otoczone warstwą istoty zbitej. Trzon stanowi grubą cewę istoty zbitej otaczającą jamę szpikową. Układ beleczek istoty gąbczastej w górnym końcu kości udowej jest klasycznym przykładem budowy architektonicznej przystosowaniem do funkcji. Masa ciała przenosi się na głowę kości udowej z miednicy. Pasma beleczek istoty gąbczastej biegną w kierunku największego ciśnienia z głowy kości udowej na stronę przyśrodkową szyjki. Tutaj zlewają się, wytwarzając na stronie wklęsłej szyjki silną warstwę istoty zbitej-listewkę nośną. Przedłuża się ona ku dołowi w istotę zbitą trzonu, chroni szyjkę przed złamaniem. Te przyśrodkowe pasma istoty gąbczastej krzyżują się i są usztywnione w głowie kości udowej przez pasma, które z obwodu bocznego trzonu biegną ku górze wzdłuż górnego brzegu szyjki i promieniują w obrębie głowy. Od listewki nośnej wnika w istotę gąbczastą górnego końca kości czołowo ustawiona blaszka istoty zbitej-ostroga udowa (calcar femorale), która następnie dzieląc się na poszczególne blaszki, promieniuje w obrębie istoty gąbczastej. Ostroga udowa oddziela krętarz mniejszy od trzonu i obejmuje funkcje podpory, która tutaj została osłabiona z powodu odchylenia się istoty zbitej w miejscu wytworzenia się krętarza mniejszego. Ostroga udowa, listewka nośna i od niej w obręb głowy wnikające beleczki kostne tworzą wspólnie jedną czynnościową całość-słup nośny ustroju.
W przeciwieństwie do złożonego układu beleczek górnego końca kości, w końcu dolnym widzimy układ bardzo prosty, który odpowiednio do kierunku obciążenia wykazuje pionowy przebieg beleczek, usztywniony przez blaszki poziome.