Dział XIII
W Niemczech szkoła heglowska dzieli się na:
młodo heglowską
staroheglowską
MŁODOHEGLIŚCI :
wychodzą od nich twórcze impulsy filozoficzne.
Ludwig Feuerbach- krytyk religii utorował drogę do materializmu historycznego
Søren Kierkegaard pokazuje, że całościowy system filozofii nie zaspakaja wszystkich zainteresowań filozoficznych. W fenomenie egzystencji wszelka spekulacja idealistyczna napotyka jasną granice. W przeciwieństwie do Feurbacha nie upatruje on jednak w religii samowyobcownia się człowieka lecz filozoficznego powrotu do Boga.
Na Johnie Stuardzie Millu Arturze Schopenhauerze spekulatywny idealizm Hegla nie wywiera żadnego wpływu.
NADAL ODDZIAŁUJĄ PEWNE ELEMENTY IDEALIZMU:
Kierkegaard- dochodzi do głosu w duchownym charakterze człowieka
Schopenhauer: w pierwszeństwie woli albo praktycznego rozumu
Marks pozostaje wierny co najmniej dialektyce Hegla.
SCHOPENHAUER:
dzieło: świat jako wola i przedstawienie
przewodnia myśl filozoficzna: świat, w którym żyjemy jest zarówno wolą jak i przedstawieniem. A kolejność pojęć występujących w tytule najpierw wola, potem przedstawienie wskazują na filozoficzne ostrze ataku: odwrócenie zwykłej kolejności. Schopenhauer chce przezwyciężyć „podstawowy błąd wszystkich filozofów” a pogląd, iż wola ma swoje źródło w myśleniu . w rzeczywistości to wola leży u podstaw wszystkiego a myślenie jest tylko akcydensem
u Schopenhauera:
*To co racjonalne zostaje zdegradowane do roli dodatku do tego co nieracjonalne.
*Bynajmniej nie jest ono autonomiczne, lecz pozostaje jedynie narzędziem woli która ze swej strony chce istnienia, dobrostanu i rozmnażania- życia
* wola wg Schopenhauera jest czymś podstawowym, absolutnie pierwotnym obce są jej rację i poznanie a zarazem stanowi niewidoczną podstawę świata.
JA podmiotowości wywiera wpływ zarówno na filozofów takich jak:
Nietzsche, Bergson, Horkheimer, Gehlen i młody Wittgenstein jak i Wagner Hebbel Tołstoj Turgieniew Proust Conrad Tomasz Mann Kafka Beckett Borges.
e contr ario także Zola Freund.
Wg Schopenhauera wola jest przyczyną bezmiernego cierpienia. Wiecznie głodna wola nigdy nie znajdzie trwałego zaspokojenia świat jawi się jej jako nieskończony brak, a tam gdzie ten panuje, panuje też cierpienie. Poza tym wraz z człowiekiem na arenę świata wkracza dzikie zwierzę, które jest wilkiem nie tylko dla istot sobie równych. Dzięki specjalnemu narzędziu, rozumowi traktuję przyrodę jako „wytwór do swego użytku” i podporządkowuje sobie także świat roślin i zwierząt.
w III księdze autor piszę, że od cierpienia w którym człowiek jest zarazem „dręczycielem i udręczonym” na pewno czas może wybawić sztuka. Pozostaje pod wpływem Kantowskiego pojęcia bezinteresownego upodobania Schopenhauer w doświadczeniu estetycznym widzi działanie „czystego pozbawionego woli podmiotu poznania”
Udostępnia całkiem inny świat: „możliwość istnienia, które nie polega na woli” – ten kto raduje się pięknem przyrody i sztuki na chwilę antycypuje świat wolny od cierpienia.
Najwyższe miejsce pośród wszystkich sztuk przypada muzyce, która jest całkowicie i głęboko zrozumiała jako język zupełnie ogólny” nieświadomemu metafizycznemu ćwiczeniu duszy, która nie wie, że filozofuje. Jako bezpośrednie odwzorowanie woli nie potrzebuje ono oglądu idei: „muzyka w ogóle jest melodią do której tekstem jest świat”
Główne dzieło Schopenhauera przez wiele lat nie budziło zainteresowania czytelników, o tyle ile dzięki pracom pobocznym i dopiskom „Parerga i paralipomena” osiągnął filozoficzny sukces i uznano go za mistrza naukowej prozy. Słynne są „Aforyzmy o mądrości życia” których najwyższą regułę zaczerpnięto od Arystotelesa „ człowiek rozsądny dąży do tego by być wolnym od przykrości, a nie od przyjemności” Schopenhauer daje wskazówki jak żyć wprawdzie nie szczęśliwie ale unikając nieszczęścia w pełnym nieszczęść świecie.
np.: wszelkie ograniczenia uszczęśliwia im węższy nasz krąg widzenia, działania i wzajemnych kontaktów, tym jesteśmy szczęśliwsi: im szerszy tym częściej czujemy się udręczeni albo przerażeni. Wraz z nim zwiększają się bowiem troski życzenia lęki.
SOREN KIERKEGAARD:
Jakkolwiek Hegel prawdy upatruje tylko w konkrecie wg Kierkegaarda znosi on jednostkę w tym co ogólne i podporządkowuje etykę osobistą etyce państwa. Ta podwójna krytyka a nadto walka o własny stosunek do Boga to siły napędowe dzieła Kierkegaarda. Jest to myślenie sytuujące się na antypodach tradycji Heglowskiej i w ogóle wszelkiej filozofii istoty: piorunujący początek nowoczesnej filozofii egzystencji.
DZIEŁO: okruchy filozoficzne opisuje one rzeczywistość , która tylko z perspektywy spekulatywnej składa się z niepowiązanych fragmentów. To jednostka w spełnieniu egzystencji Należy przez to rozumieć spełnienie „Skierowanego przez siebie życia” egzystencje, za którą człowiek ponosi osobistą odpowiedzialność iw której myślenie, chcenie, odczuwanie i działanie tworzy jedność. Nie chodzi tu o dowolne spełnienie lecz o ludzkie życie we zmożonym sensie, o właściwe albo prawdziwe bycie człowiekiem. Egzystowanie jest sztuką.
Kierkegaard jak i wielu filozofów przed nim zaczyna od wątpienia . nie pojmuje go jednak jak choćby Kartezjusz teoriopoznawczo i metodycznie, lecz egzystencjonalnie . Początek wyższej formy istnienia wątpienie jest czynnością którą trzeba spełnić z samego siebie o własnych siłach i bez obcej pomocy
w egzystencjonalnym wątpieniu człowiek uświadamia sobie swe rozdarcie oraz zadanie polegające na tym by owo rozdarcie przezwyciężyć albo wytrzymać. Kierkegaard chce uratować tylko jedną pewność. Jedyną pewność, która jest dla człowieka możliwa i zarazem ważna: zdobytą w egzystencjalnym spełnianiu samego siebie pewność że jestem tą osobą która się decyduję być. Aby sprostać temu zadaniu Kierkegaard wydaje swe pismo anonimowo pod różnymi obcymi imionami lub pseudonimem Albo- Albo
chegzystencję można spełnić tylko o własnych siłach i na własną odpowiedzialność. Jeśli chodzi o ten swobodny akt nie dający się spełnić w zastępstwie i zarazem nie dający się obejść, filozofia nie oferuję żadnej niewzruszonej i niepodważalnej teorii lecz tylko formy egzystencji a więc rożne możliwe wzory życia, połączone z wezwaniem by zdecydować się na jedną z tych możliwości i ze wszystkich sił przekształcać ją w rzeczywistość.
Kierkegaard jak filozofowie starożytni różnicuje formy życia co do rangi. Szczebel najniższy to egzystencja estetyczna jako egzystencja zmysłowa: nie przekracza ona progu wolności wraz z przynależnymi jej kategoriami dobra i zła: człowiek jest tym czym jest bezpośrednio nie ustosunkowując się w emfatycznym sensie do świata do innych ludzi do siebie i do Boga
Poprzez zasadniczą decyzję „skok” można otworzyć się na wolność i osiągnąć kolejny szczebel dla którego wzoru dostarcza Sokrates : egzystencję etyczną ( moralną) dopiero w niej człowiek jest zdolny do życia we wspólnocie gotów jest dawać i brać i dopiero w niej żyje zgodnie z decyzjami które mogą sprostować kryterium powszechnego zobowiązania. Egzystencja etyczna bynajmniej nie rezygnuje ze sfery estetycznej relatywizuje ją jednak. Nie wyrzeka się rozkoszy lecz wpisuję ją we wspólnotę jednostek które wzajemnie uznają się za wolne i równe, co uwidacznia się w konkretnych stosunkach życiowych, takich jak praca zawodowa małżeństwo, przyjaźń . Doskonałe spełnienie życia osiąga się dopiero na trzecim szczeblu egzystencji religijnej a dokładnie chrześcijańskiej jej wzorem jest sam Chrystus: nie ponadhistoryczny, wiecznie obcy lecz Bóg który stał się człowiekiem i wciąż staje się nim na nowo (Stadia na drodze życia) z egzystencją chrześcijańską łączą się dwa wymagania :
w odniesieniu do intelektu by uznał to co absolutne i wieczne Boga w czasowej i ludzkiej postaci oraz w odniesieniu do autonomii moralnej by uzależniła się „ od zewnątrz Boga”
SPOŁECZNY LIBERALIZM JOHNA STUARDA MILLA:
Jego filozofia nie inaczej niż filozofia Schopenhauera, Kierkegaarda i Marksa jest odpowiedzią na ówczesne zjawiska kryzysowe u każdego z nich odpowiedz ta jest inna. Dowodzi to złożoności tych zjawisk oraz tego że determinują one odpowiedzi: z samych stosunków społecznych nie da się wywieść żadnej filozofii.
DZIEŁO: system logiki dedukcyjnej i indukcyjnej głosi radykalny empiryzm, który wyzwolił się z dogmatycznej metafizyki sam narażony jest jednak na niebezpieczeństwo dogmatycznego skostnienia . nawet matematyka opiera się na indukcyjnych uogólnieniach dla których jest wszakże tak wiele empirycznych przykładów, że psychologicznie jawią się nam one jako konieczne.
Pod wpływem Adama Smitha Milla w „Zasadach ekonomii politycznej” zwraca się przeciw utopijnym socjalistom, którzy swobodną konkurencję chcą zastąpić państwem, ponieważ jednostki same potrafią najlepiej oceniać swe interesy niemieszanie się przez państwo (lais ser- faire) jest w podwójnym sensie optymalne : prowadzi do najbardziej efektywnej działalności państwa i dostarcza najsilniejszej pobudki di rozwoju jednostek. Szereg nowych zadań sprawia jednak że państwo nie powinno wprawdzie zakładać szkół ale powinno zmusić rodziców by posyłali dzieci do szkół. Aby przeciwdziałać wyzyskowi i zagrożeniu zdrowia, powinno nadzorować czas pracy swych obywateli . przeciwdziałać przeludnieniu gdyż to zagraża pokojowi państwa przeciwdziałać znęcaniu się nad zwierzętami i nadzorować instytucję charytatywne. Mill opowiada się również za
politycznym równouprawnieniem robotników, za przyznaniem im prawa do tworzenia związków oraz uczestnictwa z zarządzaniu zakładami pracy a także za złamaniem gospodarki politycznej supremacji szlachty ziemskiej
O wolności - pamflet skierowany także przeciw purytanizmowi wiktoriańskiego społeczeństwa
Purytanizm ruch religijno-społeczny w XVI i XVII-wiecznej Anglii, mający na celu "oczyszczenie" Kościoła anglikańskiego z pozostałości po katolicyzmie w liturgii i teologii Początkowo działając jako ruch wewnątrz anglikanizmu, purytanie stopniowo oddzielali się od niego tworząc odrębne wspólnoty religijne, czasem nazywane nonkonformistycznymi. W języku potocznym purytanizm to skrajne przejawianie jakichś zasad, szczególnie moralnych
Poszerza społeczny liberalizm gospodarczy o liberalizm polityczny Mill z pasją broni prawa każdego człowieka do swobodnego kształtowania swych przekonań i życia zgodnie z tymi przekonaniami nikt nie ma obowiązku zdawac rachunku z działań, w których chodzi tylko o jego własne interesy. Z naciskiem odrzuca wszelką tyranie większości zwłaszcza Comte’a projekt „społeczeństwa panującego za pomocą przymusu nad jednostką” jedynym celem w jakim prawomocnie można posłużyć się przymusem wbrew woli członka cywilizowanego społeczeństwa jest powstrzymanie go od szkodzenia innym. Państwo stwarza jedynie ramowe warunki które pozwalają dobrze poinformowanej jednostce podjąć ważna decyzję. Kobiety powinny mieć te same prawa i tą samą ochronę państwa.
Utylitaryzm Mill próbuję przezwyciężyć słabość tej wywodzącej się od Bonthema etyki. Najważniejsza zmiana polega na jakościowym hedonizmie nie chodzi tylko o maksimum przyjemności ale również o ich ludzką wartość albowiem LEPIEJ BYĆ NIEZADOWOLONYUM CZŁWOIEKIEM NIŻ ZADOWOLONĄ ŚWINIĄ .
Mill wykorzystuje dwuznaczność wyrażenia de sirable i z „tego że coś jest „pożądane” wnioskuje, że jest „gosne pożadania”. Nie powiodła się też próba pogodzenia dobra wspólnoty z ideą sprawiedliwości nie dostrzega napięc do jakich prowadzi jego obrona jednostki w połączeniu z utylitarystyczną zasadą dobra wspólnoty .
KRYTYKA EKONOMII KAROLA MARKSA:
jego dzieło napisane wspólnie z Fryderykiem Engelsem obszerna teoria społeczna i gospodarcza podbija najpierw Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, Pierwszą Międzynarodówkę a potem po rosyjskiej Rewolucji Październikowej w formie zdogmatyzowanej nie pół świata. Warto pamiętać że Mil w swym społecznym liberalizmie już wtedy przedstawił propozycję alternatywną
Marks pragnie ni mniej ni więcej jak rewolucji społeczeństwa. Rdzeń krytyki stanowi krytyka ekonomii politycznej łącząca elementy brytyjskiej ekonomii, francuskiego socjalizmu i heglowskiej dialektyki. Połączenie to służy jednemu jedynemu celowi zniesienie wyobcowania człowieka poprzez przezwyciężenie społeczności między kapitałem i pracą w formie emancypacji klasy robotniczej. Przewodnia maksyma to myśl Schopenhauera: zamiast tworzyć bezużyteczne systemy szczęścia narodów chcę ograniczyć się do przebadania powodów ich nieszczęść.
Marks nazywa swoją teorie „naukowym socjalizmem” jest on naukowy gdyż w przeciwieństwie do „utopijnego” „drobnomieszczańskiego” „doktyrneskiego” socjalizmu nie zadawala się „utopijną interpretacją” dotychczasowej ekonomii politycznej. Marks uważa za przewodni cel społęczeńswo bezklasowe powinno się go jednak osiągnąć na drodze naukowej analizy praw określających społeczeństwo przy czym pierwszeństwo ma gospodarka. Z drugiej strony analiza ta jest socjalistyczna gdyż w przeciwieństwie do burżuazyjnej ekonomii politycznej podejmowana jest nie z punktu widzenia „klasy burżuazyjnej” właścicieli kapitału lecz z perspektywy żyjącej w nędzy klasy robotniczej. Marks wyjaśnia mechanizm stosunków produkcji: związek własności prywatnej z rozdziałem pracy i kapitałem, konkurencja, zarzuca jej „fatalizm” gdyż nie zajmuję się ona warunkami powstania stosunków produkcji i dlatego nie potrafi poznać praw rządzących ich zmianami. .
Marks obarcza prywatną własność środków produkcji odpowiedzialnością za poczwórne wyobcowanie:
Robotnik a winnej formie również właściciel kapitału wyobcowuję się od wytworu swej pracy gdyż tego wytworu towaru sam nie spożywa, poza tym przyroda przeciwstawia się mu jako wrogi świat
Robotnik wyobcowuje się od siebie samego od swych czynności życiowych albowiem „czuje sobą dopiero poza pracą a w procesie pacy nie czuje się sobą” Praca jest dlań przymusem ponadto nie zaspakaja jego potrzeb lecz poprzez towary potrzeby innych poza tym robotnik nie należy do siebie samego lecz do kogoś innego kapitalisty.
Człowiek wyobcowuje się ze swej istoty gatunkowej gdyż nie rozpoznaje się w dziele gatunku, w przyrodzie będącej przedmiotem pracy i w końcu wyobcowuję się od innych ludzi gdyż Ci nie jawią mu mu się teraz jako ludzie, lecz jako robotnicy a wiec jako narzędzie służące własnemu indywidualnemu życiu
Kapitał – główne niedokończone dzieło Marksa