KŁAD MOCZOWY;

W wydalaniu zbędnych składników u człowieka i zwierząt uczestniczą:

• Gruczoły potowe w skórze

• Ukł pokarmowy

• Płuca

• nerki

Izotonia - stałe ciśnienie osmotyczne

Izojonia – stałe oddziaływanie jonowe

Izohydra – stała równowaga kwasowo-zasadowa

Izohydremia – stała ilość wody we krwii

• Narządy moczowe

  • Narządy moczotwórcze

    • Nerki

    • Drogi wyprowadzające mocz

      • Pochodne przewodu śródnercza

      • Miedniczka nerkowa

      • Moczowód

      • Pęcherz moczowy

      • Cewka moczowa

• Zarys rozwoju narządów moczowych

  • Narządy moczotwórcze z wyjątkiem pęcherza moczowego i zatoki moczowo-płciowej jest pochodzenia mezodermalnego

  • Powstanie nerki

    • Powstaje z tkanki nerkotwórczej występujące w postaci metamerycznych tworów przejściowych zwanych nerko członami, czyli nefrotomiami. Tworzą one podłużny, symetryczny szereg uszypułowanych przewężeń leżących na granicy między segmentowaną na praczłony, czyli somity, mezodermą przyosiową, a nie segmentowaną, ciągłą mezodermą brzuszną nazywaną inaczej blaszką ciągłą mezodermy. Nie wszystkie nefrotomy są wciągane jednocześnie do budowy narządu nerkowego.

    • Zarówno w przebiegu rozwoju rodowego, jak i rozwoju osobniczego, narząd nerkowy występuje w trzech pokoleniach lub postaciach

      • Przednercze

        • Jest jedynym narządem nerkowym czynnym przez całe życie u lancetnika, oraz u kręgoustych

        • Składa się ono z segmentalnie ułożonych kanalików, który po stronie grzbietowej tworzą wspólny kanał zwany przewodem przednercza

        • Brzuszna część każdego kanalika pranercza otwiera się do jamy ciała ujściem nerkowym

        • Brzuszna część kanalika wchodzi w bliższy kontakt z układem krwionośnym , gdy do jego banieczkowego rozszerzenia pukla się kłębek naczyniowy. Na jego obszarze odbywa się filtracja z krwi składników azotowych.

        • U ssaków przednercze jest narządem szczątkowym pojawiającym się najwcześniej i wywodzącym się z nefrotomów szyjnych. Śladem istnieja przednercza jest przewód przednercza.

      • Śródnercze(pranercze, dawniej – ciało Wolffa)

        • U ssaków śladem istnieja przednercza jest przewód przednercza, który z koleim w drugim pokoleniu narządu nerkowego pod postacią śródnercza, ujawnia swoja przydatność jako przewód śródnercza (dawniej przewód Wolffa)

          • Dalsze losy tego przewodu , jako jego modyfikacje , wiążą się bądź z narządami moczowymi, bądź z płciowymi

          • Przewód śródnercza w stanie pierwotnym, niezmodyfikowanym, biegnie wzdłuż pasma tkanki nefromalnej po jej grzbietowej stronie, aby na wysokości V segmentu lędźwiowego znaleźć ujście w steku.

          • Stanowi drugie pokolenie narządu nerkowego i jest czynne w tym charakterze u ryb i plazów.

          • Kanaliki śródnercza otwieraja się do gotowego przewodu śródnerczai korzystaja z jego „usług”.

          • W budowie śródnercza biorą udział nefrotomy piersiowe i lędziwiowe. Są one wykorzystywane stopniowo od przodu ku tyłowi

          • W miarę jak śródnercze się rozrasta w kierunku doogonowym, w jego odcinku przednim następuje zanik nefrotomów. Dochodzi do tego ze ok. 5/6 śródnercza ulega zanikowi, przy czym pod względem topograficznym zanik sięga do pierszego segmentu lędziwiowego. Ocalały odcinek śródnercza dzieli się na dwie części

            • Część przednia ulega przekształceniu w narządy płciowe

              • U samców powstaje z niej głowa najądrza

              • U samic nadjajnik

            • Częśc tylna śródnercza u tych zwierząt, gdzie nie wykształca się trzecie pokolenie narządu nerkowego, jest czynna prze całe życie.

            • Natomiast u owodniowców (u gadów, ptaków, ssaków) ta druga część śródnercza także obsluguje narządy płciowe dajac narządy szczątkowe:

              • U samców przyjądrze

              • U samic przyjajnik

          • Występują w śródnerczu już pierwotne nefrony

      • Zanercze(ponercze, nerka ostateczna)

        • Powstaje z nefrotomów odcinka krzyżowego.

        • Kanaliki ponerczanie uchodzą do przewodu śródnercza, lecz do nowego tworu, który powstał przez pączkowanie tego przewodu, a który przekształcił się ostatecznie w moczowód.

        • Udział tkanki nerko twórczej, z której powstaja kanaliki nerkowe ogranicza się do kory nerki.

        • Rdzeń nerki skupia się przy rozchodzących się drzewiasto odgałęzieniach moczowodu, które pod postacią cewek nerkowych prostych, stanowią początek dróg wyprowadzających mocz.

        • Rozszerzona część moczowodu wrastająca w obręb utkania nerki to jej miedniczka. Uwypukleniem miedniczki są jej kielichy nerkowe obejmujące kapturkowa to poszczególne brodawki nerkowe

        • Tkanka nerkotwtórcza dostosowując się do drzewiastych rozgałęzień cewek zbiorczych dzieli się na pojedyncze skupienia zwane płatami nerkowymi, którym na przekroju odpowiadaja piramidy nerkowe. Bruzdy, które oddzielaja poszczególne płaty nerki na powierzchni zewnętrznej nerki płodu są odpowiednikiem rozmieszczonych we wnętrzu nerki słupów, które oddzielają od siebie piramidy nerkowe. Bruzdy te znikają pod koniec okresu płodowego, lecz nie u wszystkich gatunków. Jeśli nie dojdzie do połączenia obu podstawowych elementów strukturalnych nerki tj. nefronu z odpowiadającą mu cewkę prostą, będącą jako odgałęzienie moczowodu początkiem dróg wyprowadzających wówczas wytworzony przez nefron mocz, nie znajduje odpływu rozszerza torbielwato kanalik kręty i staje się przyczyną powstania tzw. wrodzonych torbieli nerkowych.

    • Utkanie nerkotwórcze, czyli tkanka nefromalna, na krótko przed porodem zanika, dlatego regeneracja tkanki nerkowej w życiu pozapłodowym jest niemożliwa. Istnieje wyraźny związek między rozwojem nerki i przewodem śródnercza, z którego przez pączkowanie powstaje moczowód. W przypadku agenezji nerki u samców brak jest również nasieniowodu i części najądrza.

    • W zyciu płodowym pierwotna cewa pokarmowa odcinku końcowym oddziela po stronie dolnej omocznię. Po bokach tegoż odcinka uchodzą do niego przedwody śródnercza i od tego momentu końcowy odcinek pierwotnej cewy pokarmowej nazywa się stekiem. W obrębie steku powstaje z koloei przegroda moczowo – odbytnicza, która dzieli stek jakby na dwa pietra

      • Mniejsze górne należące do odbytnicy

      • Bardziej obszerne dolne zwane zatoką moczowo-płciową, do której uchodzą omocznia oraz przewody śródnercza.

    • Przegroda moczowo-odbytnicza zrasta się z błoną zamykajacą stek od zewnatrz i dzieli ją na dwie części

      • Górną - zwana błona odbytnicza

      • Dolną – zwaną błoną moczowo-płciowa

      • Już w pierwszej ¼ życia płodowego obydwie błony ulegają przerwaniu zopatrywane przez nie twory stają się drożne.

    • Część pośrodkowa błony stekowej w miejscu, gdzie kontaktuje ona z przegrodą moczowo-odbytniczą, staje się zawiązkiem póżniejszego krocza

    • Odchodzacy od przewodu śródnercza, drogą pączkowania, moczowód biegnie przez krótki odcinek równolegle do macierzystego przewodu, poczym uchodzi do zatoki moczowo-płciowej bardziej doczaszkowo w stosunku do uchodzącego również do tej zatoki przewód śródnercza. Ta część zatoki moczowo –płciowej, która leży powyżej moczowodu, przekształca się w Pęcherz moczowy. Z przodu omoczni wykształca się moczownik, który wcześnie traci światło i zmienia się w więzadło pęcherza pośrodkowe.

    • Niewielka część ściany zatoki moczopłciowej połozona między ujściem moczowodów i przewodów śródnercza jest pokryta nabłonkiem prawdopodobnie pochodzenia mezodermalnego odróżnienia do pozostałej części zatoki wysłanej nabłonkiem endodermalnym.

      • Ze ścian o nabłonku mezodermalnym powstanie w przyszłości trójkąt pęcherza, cewka moczowa żeńska i początkowy odcinek cewki moczowej męskiej sięgający do ujścia nasieniowodu

      • Z Endodermalnego odcinka zatoki moczopłciowej powstaje u samców cewka moczowo-płciowa, u samic zatoka moczowo-płciowa wtórna, czyli przedsionek pochwy.

    • Cewki zbiorcze przewody brodawkowe są pochodzenia moczowodowego

• Rola;

  • wytworzenie i wydalanie moczu,

  • wydalanie z ustroju zbędnych produktow przemiany białkowej (mocznik, kwas moczowy, kreatyniny) oraz substancji szkodliwych (leki),

  • utrzymywanie stałości składu płynow ustrojowych;

  • cisnienia osmotycznego

  • równowagi wodno-elektrolitowej,

  • wytwarzanie reniny oraz erytropoetyny.

  • Upomaga w utrzymaniu homeostazy organizmu

  • Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej

  • Nerki wydzielają erytropoetynę przyspieszjącą tworzenie erytrocytów w szpiku, a także reninę i prostaglandyny regulujące ciśnienie krwii

• Mocz- produkt przemiany białkowej, mineralnej, wody i innych substancji.

• Narządy ukł. moczowego – nerki, moczowody, pęcherz i cewka moczowa.

  • NERKI (gr. nephros , dawniej viscus elegantissimum – najwytworniejsze trzewie)

    • Położenie

      • wysoko pod kręgami lędźwiowymi w przestrzeni pozaotrzewnowej jamy brzusznej, prawa wysunięta do przodu, położona niżej od lewej.

      • Nerki leżą na prawo lub na lewo w okolicy lędźwiowej od płaszczyzny przyśrodkowej. Brzeg przyśrodkowy nerki prawej sasiaduje z ż. główną doogonowa, a nerka lewa układa się koło t. głównej, czyli aorty. Odchodzące od pni głównych naczyniowych TT. I żż. Nerkowe po krótkim przebiegu wnikaja do prawej lub lewej nerki

      • Powierzchnia grzbietowa nerki przyrasta za pomocą tkanki łącznej (powięź nerki) do słupów przepony i mm. lędziwiowych bądź do powiezi biodrowej. Tak umocowane nerki są przykładem narządow zewnatrzotrzewnowych

      • Polozenie zmienne gatunkowo

        • U kota i świnia

          • Nerka prawa i lewa leżą na tej samej wysokości

        • Pies i koń

          • Maja maja prawą nerke bardziej wysunietą do przodu niż nerke lewą

        • Przeżuwacze

          • Nerka lewa na podobieństwo nerki wędrującej jest objęta krezka otrzewnową

        • Mięsożerne

          • Nerka lewa w porównaniu z nerka prawa jest bardziej przesuwalna i ruchoma

        • CZŁOWIEK

          • Leża na poziomie 2-óch tylnich kręgów piersiowych i 3-ech przednich kręgów lędźwiowych

          • Prawa o ½-1 wysokości trzona kręgu niżej od lewej

    • Narząd parzysty

    • Właściwy narząd moczotwórczy

    • narząd naczyniowo-miąższowy;

    • gruczol cewkowy złożony, rozgałęziony dobrze unaczyniony,

    • konsystencja zwarta,

    • barwa czerwono-brunatna,

    • kształt

      • kształt fasolowaty , wyjatek u konia kształt sercowaty, u bydła – nieregularny owal

      • narząd o różnym stopniu asymetrii, kształt zmienny gatunkowo

• Budowa;

  • torebka włóknista otoczona jest torebką tłuszczową (capsula adiposa)

    • Pozaotrzewnowy tłuszcz okołonerkowy

    • W zakresie stopnia rozwoju jest cecha gatunkowo zmienną, zależy tez to od stopnia odżywienia zwierzęcia

      • Silny rozwój torebki tłuszczowej – świnie i przeżuwacze

      • Mierny rozwój – mięsożerne

      • Słaby - koń

    • Rola

      • Mechaniczna

        • Warstwa ochronna

        • Stabilzujca nerki

      • Czynnościowa

        • Jako substancja zapasowa

  • od zewnątrz okryta jest torebką włóknistą (capsula fibrosa)

    • luźno zespoloną z miąższem i przymocowaną do miedniczki nerkowej

    • warstwa powierzchniowa torebki włóknistej obfituje we włókna klejodajne, przy nieznacznym udziale włókien sprężystych

    • bardziej luźno utkana powierchnia wewnetrzna torebki włóknistej zawiera nieliczne włókna mieśniowe gładkie

    • naczynia krwionośne zdażające z obszaru nerki do torebki włóknistej lub torebki tłuszczowej przyczyniają się także do silnego umocowania torebki

    • na obszarze zatoki nerkowej torebka włóknista przechodzi bez wyraźnej granicy w przydanke miedniczki nerkowej

  • w każdej nerce wyróżnia się dwie powierzchnie wypukłe

    • Dogrzbietowa

    • dobrzuszna

  • dwa brzegi:

    • boczny – wypukły

    • przyśrodkowy – wklęsły,

      • na którym znajduje się zagłębienie zw. Wnęką nerkową (hilus renalis)

        • w niej znajduje się zatoka nerkowa (sinus renalis) z

          • miedniczką nerkową, bądź początkowe odgałęzienia moczowodu

          • Oraz mniej lub bardziej spowite tkanką tłuszczową odgałęzienia naczyń krwionośnych

        • przez wnękę wnikają do nerki naczynia(t. i ż. nerkowa) i nerwy, a wychodzi moczowód i naczynia limfatyczne

  • biegun

    • doczaszkowy

    • doogonowy

  • posiada wnęke i zatokę wnękową

  • gruczoł cewkowy złozony – można wyróżnić dwa układy kanalików albo cewek

    • układ autochtoniczny

      • w postaci nefronu

      • Układ moczotwórczy

    • układ pochodzenia moczowodowego

      • reprezentowany przez cewki zbiorcze oraz przewody brodawkowe stanowi inwazje w obręb właściwego utkania nerkowego wywodzącego się z nefrotomów, odgałęzień moczowodu, które stanowia początek dróg wyprowadzajacych

  • zróżnicowanie pionowe

    • płaty nerkowe (nereczki- nazwa zwiazana z przeszłoscią rozwojową)

      • Gatunkowo zmienne

      • Kształt piramidy o podstawie zwróconej peryferyjnie, a części wierzchołkowej w strone miedniczki nerkowej

        • Podstawe piramidy tworzy kora

        • Część wierzchołkowa, zakonczona brodawką nerkową, a jest wytworem rdzenia

    • Słupy nerkowe

      • Wypustki kory nerki wciskające się między piramidy nerkowe na obszarze rdzenia nerki

      • Stanowi granice zarodkowych nereczek

    • Promienie (wyrostki rdzenne) – część promienista kory

      • Wnikają do kory nerki pasmowato ułożone pęczki cewek zbiorczych

    • Brodawka nerkowa

      • Na jej powierzchni wyróżnia się pole sitowe, na którym widnieją otwory brodawkowe, stanowiace ujscia przewodów brodawkowych

      • Objete kielichem nerkowym

  • na przekroju poprzecznym widać 2 warstwy:- zróżnicowanie poziome

    • a) warstwa korowa –kora nerki;

      • Obwodowa,

      • ciemnoczerwono zabarwiona,

      • cieńsza

      • położona zewnętrznie

      • wnika na obszar rdzenia tworząc słupy nerkowe (columnae renales) dzielące miąższ na płaty i płaciki - warstwa podkorowa

      • na jej powierzchni widoczne są ciałka nerkowe (corpuscula renis) – warstwa korowa

      • oddzielone od siebie promieniami rdzenia

      • część promienista

        • kanaliki proste,

        • początkowe odcinki petli nefronu

        • cewki zbiorcze

      • Część skłębiona

        • cialka nerkowe,

        • kanaliki nerkowe krete bliższego i dalszego rzędu

        • Tu mieszczą się płaciki nerkowe –

          • niewielki obszar kory zaopatrywanej prze tętnice;

          • wyróżniamy je w korze dzięki przenikającej do niej promieniom rdzennym części promienistej kory

      • Cialka nerkowe oddzielone promieniami odchodza od warstwy rdzennej; warstwa korowa wnika do warstwy rdzennej

    • b)warstwa graniczna(warstwa podkorowa);

      • Ciemno zabarwiony pas oddzielajacy warstwe korowa od rdzennej.

      • W niej lukowo przebiegające naczynia, od których odchodza promieniście tetnice nerkowe

      • Zabarwiony na czzzerwowno lub fioletowoczerowono

    • c) warstwa rdzenna;

      • grubsza

      • wyróżnia się w nim piramidy nerkowe (pyramides renales), których wierzchołki tworzą brodawki nerkowe (papillae renales)

        • Brodawki mogą łaczyć się w jedną wspólną

      • Jasniejsze zabarwienie , szaroczerwone

      • Zawiera wraz z warstwa podkorowa większą część pętli nefronu, cewki zbiorcze oraz przewody wyprowadzajace

      • polozenie centralne, zwrócone w strone zatoki nerkowej

      • O zbieżnie ustawionych podłużnych promienistych smugach

      • w niej piramidy nerkowe.

      • Podstawa każdej piramidy skierowana jest na owod w kierunku warstwy korowej i stad tez wnikaja na teren kory promienie rdzenne.

      • Rdzeń złożony jest z piramidek nerkowych zwróconych podstawa do obwodu (kory), a wierzchołkiem do miedniczki rdzeniowej. Wierzchołki piramid otaczanych przez kielichy noszą nazwę brodawek nerkowych

  • Miedniczka nerkowa jest rozszerzona w postaci spłaszczonego zbiornika, obejmuje brodawkę (jednobrodawkowe) lub tworzy kielichy nerkowe (wielobrodawkowe). Kielichy dzielą się na większe i mniejsze.

• Typy nerek;

  • wielopłatowa; - nerka złożona, pierwotna

    • zbudowana z szeregów samodzielnych płatów nerkowych (nereczek), które na kształt winnego grona są umocowane na rozgałęzieniach naczyń i moczowodu zakończonych kielichem obejmującym pojedynczą brodawkę odpowiedniej nerki

    • składa się z wielu małych płatów nerkowych polaczonych z soba przewodami wyprowadzającymi i tk. łączną.

    • Dwuwarstwowa budowa- obwodowo lezy kora nerki w sklad jej wchodza struktury wytwarzające mocz czyli nefrony, ośrodkowo lezy rdzen nerki przybiera postac piramidy, jej wierzcholek to brodawka nerkowa zbudowana z cewek zbierających mocz i wyprowadzających go licznymi otworkami na brodawce nerkowej.

    • Jest u NIEDZWIEDZIA I DELFINA, walenie, foki,wydra.

  • Pobrużdżona wielobrodawkowa; -nerka pojedyncza

    • poszczególne Platy są zrośnięte w sposób niekompletny : swoimi czesciami ośrodkowymi. Na powierzchni zew. (kory) widoczne poszczególne Platy rozdzielone bruzdami, na przekroju (rdzeń) widnieja liczne piramidy nerkowe zakończone brodawkami, które zachowują swoja indywidualność.

    • Nerki BYDŁA.

  • Gładka wielobrodawkowa;

    • pelne zespolenie kory nerki, z zew. jest gladka,zaś na przekroju (rdzeń ) widoczne samodzielne piramidy nerkowe, kazda piramida zakonczona brodawka, która otacza kielich nerkowy, który otwiera się do wspolnej miedniczki nerkowej z ktorej wychodzi moczowod.

    • Jest u ŚWINI i CZŁOWIEKA.

  • Gładka jednobrodawkowa; - nerka pojedyncza

    • całkowicie zespolone kory nerki i rdzenia nerki,

    • wystepuje tylko jedna wspolna brodawka zaglebiajaca się w miedniczke nerkowa, jako ciągły grzebien nerkowy

    • Niezależnie odn stopnia zespolenia płatków nerkowych , których śladem istnienia są czasmi tylko naczynia krwionośne w postaci TT. Żż. Miedzy płatowych o typowym przebiegu

    • Jest u KONIA, MALYCH PRZEZUWACZY, PSA I KOTA(miśożernych).

• Nerka u mięsożernych ma różną wielkość i ciężar:

  • - psy: 40 - 60g i wykazują asymetrię,

  • - koty: 8 -15g, też asymetryczne.

  • Torebka tłuszczowa reaguje na stan odżywienia. Rdzeń i kora są widocznie zróżnicowane. Są to nerki jednobrodawkowe, gdzie występuje brodawka rzekoma. Miedniczka nerkowa posiada zachyłki, cewka moczowa u psa ma grubą mięśniówkę.

• Nerki świni –

  • są wielobrodawkowe, gładkie, czasmi ze śladami bruzd między płatami

  • ważą od 200-280g, brak wyraźnej różnicy między nerka lewą a prawą

  • dobrze odżywiona ma grubą torebke tłuszczową

  • o wydłużonym kształcie

  • bardziej wyraźne niż u mięsożernych wyraźne spłaszczenie grzbieto-brzuszne

  • wnęka nerkowa ma zmienna szerokość

  • dobrze odżywione mają grubą torebkę,

  • kora jest grubsza niż rdzeń, przy grubości 5-25mm rdzeń osiaga ½ do 2/3 grubosci kory

  • część skłebiona i promienista kory są wyraźne natomiast ledwie zaznaczone są słupy nerkowe

  • wierzchołki Piramid tworzą pojedyncze lub skupione brodawki w ilości od 2-5 i tworzą brodawki zespolone zaopatrzone w przedowy brodawkowe, w odpowiednio zmienionej liczbie

  • Miedniczka jest podzielona, do której wchodzą kielichy (8-12),

  • pęcherz jest jajowaty,

  • Położenie

    • nerki leżą na jednej wysokości, lub nerka prawa wysuwa się nieco na przód w stosunku do lewej

    • Obie leza prawie na tej samej wysokości pod kregami lędźwiowymi od I do IV.

    • Obydwie nerki maja kontakt z trzustką

    • Nerka prawa

      • Nerka prawa nie styka się z watroba. –w odróżnieniu do innych gatunków

    • Nerka lewa

      • Łączy się ze śledzioną

  • Czasem nerki swini zaopatrzone SA w bardzo krotkie krezki i wtedy nazywa się je wędrującymi.

  • Zyłkigwiazdkowate występujące u innych gatunkó podtorebkowo, u świni nie występują

• Bydło.

  • Wielobrodawkowe, pobrużdżone,

  • Prawa nerka

    • Zajmuje swjenaturalne miejsce

    • Jest spłaszczona i nieregularnie owalna

  • Lewa nerka

    • lewa nerka przesunięta w prawo przez żwacz, kontaktuje się z nim powierzchnia żwaczową

    • jej biegun doczaszkowy jest zaostrzony, a doogonowy zgrubiały

    • podobna do piramidy

  • ważą od 1,2 do 1,5 kg. Bruzdy podzieliły nerki na 12 - 25 nereczek.

  • W oby dwóch nerkach szeroka wnęka prowadzi do głębokiej zatoki

  • Występuje 18 - 22 brodawek.

  • Brak miedniczki nerkowej, moczowód jest rozgałęziony, pęcherz jest jajowaty.

• Kozy i owce

• nerka konia. Jednobrodawkowa, gładka, lewa waży 425 - 780g, a prawa 480 - 840g. Dobrze widoczna kora, cewka klaczy jest krótsza (6-8 cm). Kształt sercowaty lub trójkątny ze względu na sąsiedztwo nerki: od przodu z wątrobą, od tyłu z jelitem ślepym.

• KROWA; Nerka prawa zajmuje obszar od XII-XIII żebra do II-III kregu lędźwiowego, osiągając przy tym watrobe. Ma kształt wydłużonej elipsy, jej tylny koniec jest szerszy i grubszy od przedniego. Brzeg wklęsły nerki skierowany przysrodkowo. Nerka lewa układa się tylnie od prawej na wysokości odII-V kregu lędźwiowego. Zwisa na krotkiej krezce i w zależności od wypelnienia zwacza może nieznacznie przemieszcza się w prawo.

• KOŃ; Nerka prawa siega ku przodowi do XV-XIV zebra orad do II kregu lędźwiowego. Nerka lewa lezy w okolicy lędźwiowej jamy brzusznej od XVIII kregu piersiowego do III kregu lędźwiowego.

• Unaczynienie;

  • Sa obficie zaopatrzone w krew przez grube tetnice nerkowe, kieruje się do nich ok. 15-30% krwi wyrzucanej do aorty przy każdym skurczu lewej komory serca. Zyly nerkowe uchodza do zyly głównej tylnej

  • U człowieka przy produkcji moczu ok. 1,5 l przepływa przez nerki 1500l krwi.

  • Rozmieszczenie sieci nefronów oraz początkowych odcinków dróg wyprowadzających w postaci cewek wpływa na stosowne rozmieszczenie sieci naczyniowej

  • T. nerkowa

    • Silna, zmierzająca najkrótszą drogą od aorty przez wnęke nerkową do wnętrza nerk, uprzedni podzieliwszy się na kilka odgałęzień oddaje

      • TT. Międzypłatowe

        • Zgodnie z nazwa układaja się one między sąsiadującymi płatami nerkowymi w obrębie słupów nerkowych

        • Na granicy rdzenia i kory nerki TT. Międzypłatowe zginają się łukowato i przedłużają się w tętnice zwane TT. Łukowatymi

        • Na obszarze kory od TT. Łukowatych odchodzą tętnice międzypłacikowe zaopatrujące płaciki

          • Każda z TT. Miedzypłcikowych oddaje szereg odgałęzień doprowadzających krew do kłębków nerkowych, jakimi SA tetniczki kłębkowe doprowadzające

            • Każda z nich wnika do ciałka nerkowego na jego biegunie naczyniowym i ulega kapilaryzacji

          • Krew z kapilarów kłębka tetniczkami kłębkowymi wyprowadajacymi opuszcza ciało nerkowe w pobliżu jego bieguna cewkowego, tętniczki łaczą się w jedno naczynie , które następnie zaopatruje włosowate sploty dookoła kanalika

  • Tętniczki rdzenia

    • Prostoliniowy przebieg cewek rdzenia nerki usposabia do podobnego układu tętniczek rdzenia

    • Przyjmują one dwojaka postać

      • Przeważnie są tętniczki będące, które stanowią odgałęzienia TT. Łukowatych.

      • Rzadziej tętniczki będące przedłużeniem tętniczek wyprowadzających kłębków

  • Tętniczki korowe przesywajace przebijają torebke włóknistą i jako TT. Torebkowe wkraczające na obszar torebki tłuszczowej

  • Zaopatrzenie krwionośne nerek pod względem czynnościowym można podzielić

    • Naczynia funkcjonalne

      • Należą do nich tętniczki doprowadzające i odprowadzające kłębków

    • Naczynia odżywcze

      • Należą do nich tętniczki kapilaryzacji

  • Żyły

    • Naczynia żylne nerek w zasadzie towarzyszą tętniczym

    • Brak odpowiedników żylnych kłębków i tętniczek kłębkowych

    • Żyły występują pod torebka mogą przybierać kształt żyłek gwiazdkowych.

    • Wszystkie uchodzą ostatecznie do ż. nerkowej wpadającej do ż. głównej doogonowej

• Naczynia limfatyczne nerki

  • Otaczają ciałka nerki, inne tworzą sieci towarzyszące naczyniom krwionośnym zarówno kory jak i rdzenia

  • Peryferyjne naczynia chłonne nerki zachowuja łączność z naczyniami chłonnymi torebki włóknistej i torebki tłuszczowej nerki

• Unerwienie;

  • Unerwione sa przez nerw bledny, a naczynia nerek przez czesc wspolczulna układu autonomicznego.

  • Nerwy nwerki wywodzą się z wspólnego splotu trzewnego

  • Jedna dajaca się prześledzić gałąź wychodzi z n. trzewnego mniejszego. Nerwy te tworzą splot nerkowy otaczający t. nerkową i towarzyszą jej rozgałęzieniom .

  • Przecięcie nerwów nerki powoduje wzmożone wydalanie moczu, z czego wynika, że układ współczulny hamuje wydzielanie moczu. Prawdopodobnie nerki są unerwione przywspółczulnie przez nerw błędny. Miałby on działanie pobudzające wydalanie moczu

• NEFRON;

• podstawowa jednostka strukturalno-organizacyjna nerki.

• Powielona w zależności od gatunków w tysiącach a nawet milionach egzemplarzy

• Połozenie

  • Prawie całkowicie w części wydzielniczej nerek – z kory

• W obrebie nefronu wyroznia się;

  • cialko nerkowe,

    • jest tworem kulistym, składa się z

      • kłębuszka naczyniowego

        • spętlone naczynie tętnicze o budowie kapilarnej tworzącym sieć dziwną tętniczą.

          • Przekrój naczynia doprowadzającego , kłębka w poorównaniu zz wyrźnie cieńszym naczyniem odprowadzającym. Ułatwia to filtracje moczu z obszaru kłębka naczyniowego do światła torebki kłębka.

        • Tuż przed wejściem tętniczki doprowadzajcej do kłębuszka zmienia się budowa jej ściany

          • Komórki przykłębkowe

            • W warstwie środkowej tętniczki pojawiają się komórki mięśniowo-nabłonkowe (mioepitalne) zawierające w cytoplazmie liczne ziarenka sekrecyjne barwiące się metodą p.a.S.

            • Wydzielina tych komórek, zwana reniną, transformuje angiotensynę

            • Mogą regulować dopływ krwi do kłębuszka nerkowegoi ciśnieni wewnątrznerkowe, gdyż pęczniejąc mogą zwężać światło naczynia lub je rozszerzać

            • Są one w ścisłym kontaktcie z przylegającymi do kłębuszka komórkami plamki gęstej występującej w wstawce, komórkom tym się przypisuje regulowanie wydzielanie czynnika regulującego stężenie sodu. Jest to tzw. Czujnik sodowy.

      • torebki kłębuszka(torebka Bowmana)

        • Torebka kłębka jest rodzajem i\kielicha naczyniowego o podwójnej ścianie w postaci dwóch blaszek

        • W biegunie naczyniowym się zagina i przechodzi w pętle naczyniowe ściśle do nich przylegając

          • Blaszka wewnętrzna (trzewna)-

            • przylegająca beposrednio do kłębka naczyniowego oraz blaszki zewnętrznej

            • Jest zbudowana z charakterystycznych komórek zwanych epicytami(podocyty – płaskie komórki z wypustkami), a tworzących łacznie nabłonek jednowarstwowy płaski. Badania przy użyciu mikroskopu elektronowego wykazuja, że powierzchnia epictów zwrócona do naczynia zopatrzona jest w beleczkowatewypustki co większa powierzchnię czynną tych komórek.

          • Blaszka zewnętrzna(ścienna)

            • Też jest dziełem nabłonka jednowarstwowego płaskiego, jednakże jego komorki SA nieco wyższe niż epicyty.

              • Nabłonek ten spoczywa na błonie podstawnej wzmocnionej siecią włókien kratkowych

            • Płaskie komórki nabłonkowe na biegunie kanalikowym przechodzą w wysokie walcowate komórki kanalika głównego

          • Przestrzeń pomiędzy blaszkami

            • Do niej spływa filtrowany przez scianny naczyń kłebka mocz pierwotny w ilości wielokrotnie większej od moczu ostatecznego wydalanego przez nerki. W moczu pierwotnym oprócz nadmiaru wody znajdują się składniki występujące w moczu ostatecznym, ale również znajduje się i takie, które zostaną zatrzymane w organizmie, jak np. cukier. Po za tym mocz pierwotny nie zwiera jeszcze tych składników wchodzących w skład moczu ostatecznego, które dołączają w dalszych odcinkach nefronu.

            • Śródbłonki włośniczek kłębuszka mają liczne pory, natomiast ich błona podstawna jest ciągła więc krew przepływajaca przez te naczynia może kontaktować się bezpośrednio z błona podstawną, co ułatwia przenikanie moczu pierwotnego na zewnątrz naczyniia. Przesącz nazywany moczem pierwotnym, spływa pomiędzy naczynie a torebką ciałka nerkowego kanalika głównego

            • Przestrzeń międzywlośniczkowa - Miedzy sąsadującymi ze sobą pętlami naczyń kłębuszka nerkowego znajduje się przestrzeń międzywłośniczkowa,

Występują w niej

• Włókna

• Komórki krezki naczyniowej

Komórki tkanki łącznej

Pochodzące z przydanki tętniczek pozakłębuszkowych

• Biegun naczyniowy torebki

  • Miejsce gdzie blaszka zewnętrzna przechodzi w blaszkę wewnętrzną

  • Jest to miejsce wejścia do kłębuszka tętniczki doprowadzającej i odejścia tętniczki odprowadzającej

  • Wyspa przynaczyniowa(komórki Bechera –dawna nazwa)

    • Między tymi naczyniami znajduje się skupisko komórek zwanych wyspą przynaczyniową

    • Część aparatu przykłębkowego

• Biegun moczowy (kanalikowy)

  • Miejsce gdzie szparowate światło torebki przechodzi w część bliższą kanalika nerkowego

• rozróżnia się dwa bieguny;

  • naczyniowy, w którego obrębie wychodzi i wchodzi oraz

  • kanalikowy przez który wychodzi kanalik główny.

• Ciałka nerkowe występują w dużej liczbie w obrębie części skłębionej kory.

• część bliższą kanalika nerkowego ( kanalik nerkowy glowny, kanalik I rzedu),

  • o średnicy 45-60μm

  • stanowi przedłużenie światła torebki kłębka

  • obejmuje

    • część skłębiona

    • część prosta

  • kanalik ten zbudowany z nabłonka jednowarstwowego izopryzmatycznego (sześcienny z rąbkiem szczoteczkowym)

    • budowa komórek

      • aparat siateczkowy

        • aG

        • ER gładkie

        • Leży nad jądrem

      • Mitochondria

        • Liczne

        • Długie

        • Ustawiają się palisadowo w dolne części komórek

      • Od podstawy komórki miedzy poszczególne mitochondria wnikają podwójne błonki plazmatyczne, twrząc dla nich oddzielne pomieszczenia. Błonki te mogą dochodzić prawie do przeciwległej powierzchni komórki

      • Rąbek szczoteczzkowy

        • Zbudowany z bardzo cienkich, zamkniętych na obu końcach rureczek, od których w głąb cytoplazmy wnikają nitkowate pasemka (korzonki)

  • rąbek szczoteczkowy znajdujący się na powierzchni komórek bierze udział we wchłanianiu wody i cukru, z moczu pierwotnego zaś wydala do moczu ostatecznego inne substancje pobrane z krwi

• petle nefronu (Henlego)

  • podzielona na

    • część wąska

      • średnica 10-17 μm

      • zbudowana z komórek płaskich, przypominających śródbłonek

    • część szeroka

      • o średnicy 25-40 μm

      • zbudowana z nabłonka jednowarstwowego izoprazmatycznego (komórki sześcienne z licznymi palisadowo ułożonymi mitochondriami)

      • pozbawione rąbka szczoteczkowa tego

    • petla nefronu wchłania wode, przyczynia się więc do zagęszczenia moczu

• część dalsza kanalika nerkowego ( wstawkę, kanalik II rzedu).

  • O srednicy 35-55 μm

  • Ma światło wieksze od kanalika nerkowego głównego

  • stanowi końcowy odcinek nefronu

  • Ściana zbudowana z nabłonka jednowarstwowego izopryzmatycznego bez rąbka szczoteczkowatego

  • Jego światło w części końcowej jest podwójnie skłębione

  • W tym odcinku nefronu formuje się mocz ostateczny

• Między nefronem a drogami wyprowadzającymi mocz pośredniczy krótki kanalik łączący

• Do drog wyprowadzających naleza;

  • Połozone pod korą w warstwie rdzeniowej.

  • kanaliki proste,

  • kanaliki zbiorcze i

  • przewody brodawkowe.

    • Uchodzące za pomocą makroskopowo widocznych otworków na polu sitowym brodawki nerkowej

• Od każdego cialka odchodzi kanalik glowny który tworzy szereg skrętów i dlatego nosi nazwe czesci kretej lub kanalika kretego I rzedu. Jego przedłużenie to czesc prosta która opuszcza czesc sklebiona i wnika do promienia rdzennego gdzie przechodzi w petle nefronu- sklada się z dwoch ramion ułożonych na ksztal litery U- ramienia zstępującego i wstępującego. To pierwsze to przedłużenie czesci prostej kanalika głównego. Podaza do rdzenia nerki i przechodzi w ramie wstępujące. W petli nefronu występują dwie czesci rozniace się grubością, czesc waska i szeroka. Ramie wstępujące opuszcza rdzen nerki, kieruje się do cialka nerkowego i przechodzi w kanalik zwany wstawka inaczej kanalik krety II rzedu. Wstawka jest ostatnim odcinkiem nefronu. Drogi wyprowadzające; Wstawka przechodzi w kanalik prosty ktoru opuszcza czesc sklebiona. Kanaliki proste wnikaja do rdzenia nerki, gdzie nastepnie polaczenie ich z sąsiednimi kanalikami i wytwarzanie kanalikow zbiorczych, z których polaczenia powstaja przewody brodawkowe otwierające się na brodawce nerkowej

• MIEDNICZKA NERKOWA

  • Jest rozszerzoną częścia moczowodu w postaci spłaszczonego zbiorniczka umieszczonego w zatoce nerkowej

  • Rola

    • Przyjmowanie moczu spływającego przez przewody brodawkowei bezzwłoczne przekazanie go do moczowodu

  • Obejmuje brodawkę bezpośrednio bądź tworzy szereg zachyłków zwanych kielichami nerkowymi, z których każdy obejmuje odpowiednią brodawkę

  • Miedniczki w zależności od rodzaju nerki w jakiej występują

    • W nerce jednobrodawkowej

      • Bezkielichowa, bo sam zachowuje się jak wielki kielich

    • W nerce wielobrodawkowej

      • Wystepuje tyle kielichów ile brodawek

    • W nerce wielobrodawkowej bydła

      • Kielichi nerkowe obejmujące poszczególne brodawki nie są produktami miedniczki, bo jej tutaj brak, SA zakończeniem poszczególnych rozgałęzień moczowodu. Rozgałęziony moczowód bydła zastępuje brakujacą miedniczkę

  • Budowa scian miedniczki i kielichów jest taka sama jak moczowodu

  • Warstwy – trójwarstwowa

    • Przydanka – zew

    • Włókna mieśniowe - środ

    • Błona śluzowa – wew

      • Wysłana nabłonkiem wielowarstwowym przejściowym, który jest typowy dla dalszych dróg moczowych

  • Kielichy nerkowe

    • Mniejsze

      • Są krótkie

      • Obejmuja odpowiednią brodawke i uchodzą wprost do miedniczki

    • Większe

      • Są długie

      • Powstaja z połaczenia mniejszych zazwyczaj jeden kielich obejmuje dwie brodawki nerkowe

  • ŚWINIA

    • Zarysem dostosowana do zatoki nerkowej , jest swoiści rzeźbiona przez brodawki nerkowe

    • Dzieli się na

      • Część ośrodkową

        • Pozostaje w bezpośrednim kontakcie z moczowodem

      • Dwa boczne zachyłki

        • Ciągnące się w strone odpowiedniego bieguna

    • 8-12 kielichów częściowo pojedynczych częściowo rozgałęzionych , obejmuje bądź pojedyncze brodawki bądź brodawki złozone piramid nerkowych

  • BYDŁO

    • Brak, zastępuje rozgałęziony moczowód

  • OWCA i KOZA

    • częścią ośrodkowa

      • wydłużona

    • tworzy zachyłki boczne

  • KOŃ

    • Błona śluzowa miedniczki konia ,

      • podobnie jak początkowy odcinek śluzówki moczowodu jest wyposażona w szczególnie dobrze rozwiniete gruczoły śluzowe

      • wyposażona w wysokie fałdy zawierające gruczoły miedniczki nerkowej, wydzielające śluz

        • śluz jest zabarwiony na żółtawo przez składniki moczu występujące zawsze w zmiennej ilości na obszarze miedniczki

    • Stosunkowo mała miedniczka nerkowa

    • Ma dwa rurowate uzupełnienia w postaci zachyłków końcowych, skierowanych w strone bieguna przedniego oraz tylniego nerki

    • Ukształtowana stosownie do brodawki wspólnej, stanowi lejkowat rozszerzenie moczowodu wypełniające stosunkowo niewielką zatoke nerkową

    • Miedniczka obejmuje podstawę brodawki, od przodu a od tyłu uchodza do niej zachyłki wysłane nabłonkiem przejściowy,

• MOCZOWÓW;

  • Kontynuacja miedniczki nerkowej

  • Narząd parzysty biegnący od nerki, aż po pęcherz moczowy, jego światło jest pofałdowane.

  • Położenie

    • Ukladaja się pozaotrzewnowo przysrodkowo do nerek, zachowuja kierunek zbieżny zmierzaja do pęcherza

    • Od miedniczki nerkowej przez wnękę nerkowa biegna ku Tylowi po grzbietowej scianie brzusznej. W jamie miedniczej wchodzi w fald moczowo-plciowy otrzewna na grzbietowej scianie pęcherza moczowego,przebija ściane skośnie na granicy trzonu i szyjki pęcherza, przebija jego blone miesniowa, a na krotkim odcinku przebiega miedzy miesniowka a sluzowka aby wejsc do pęcherza moczowego.

    • Część brzuszna moczowodu

      • Przylega do mm. Lędziwiowych, gdzie krzyżuje się od strony brzusznej z duzymi odgałęzieniami aorty brzusznej oraz ż głównej doogonowej

    • Część miednicza moczowodu

      • Wkracza w obrębie fałdu płciowego. W drodze do pęcherza moczowego przebiega bocznie porzecznie do nasieniowodu

  • uchodzi od miedniczki nerkowej do jamy pęcherza moczowego

  • jego usytuowanie zapobiega cofaniu się moczu w kierunku odnerkowym, a jednocześnie nie zakłóca przepływu moczu z nerek do pęcherza

  • Powstaje na drodze pączkowania z przewodu śródnercza jest pod względem rozwoju tworem obcym w stosunku do nerki.

  • Budowa; blona sluzowa, podsluzowa, miesniowa i przydanka.

    • Bl. Sluzowa;

      • tworzy podłużne faldy, światło moczowodu wykazuje kształt gwiazdkowaty.

      • Ma nabłonek przejściowy.

      • Blaszka wlasciwa

        • bl. Zbudowana z tk. Laczej luznej, u konia zawiera gruczoly sluzowe.

      • Blaszka wlasciwa bl. Przechodzi bez wyraźnej granicy w blone podsluzowa zbudowana z tk. Lacznej luznej.

    • Blona miesniowa; -trojpokładowa

      • zbudowana z Komorek mięśniowych gładkich tworzących dwie warstwy wew. I zew podluzna a środ Okrezna.

      • W dolnym odcinku trzecia warstwa o przebiegu podłużnym.

    • Od zew. Moczowod otacza przydanka. - łacznotkankowa

  • ŚWINIA

    • Pozornie kieruja się prostopadle do ściany pęcherza na granicy trzonu i szyjki, lecz odnosi to tylko do mięśniówki. W podśluzówce maja przebieg skośny, dzieki czemu przyczyniaja się do powstania słupów moczowodowych oraz fałdów moczowo dołowych, ograniczjacych trójkat pęcherza

  • BYDŁO

    • Stanowi produkt zespolenia odgałęzień moczowodu docierających za pośrednictwem kielichów do brodawek nerkowych

    • Ten rozgałęziony moczowód zastepuje miedniczke nerkową

    • Odgałęzienia moczowodu obejmuja poszczególne brodawki nerkowe w postaci kielichów ,których jest tyle ile brodawek.

    • Szypu8ły (oczywiście drozne) poszczególnych kielichów zbieraja się w dwa główne odgałęzienia moczowodu, przednie i tylnie, które przedłużają się w moczowód

    • Rozgałęzienia moczowodu w obrębie zatoki nerkowej są obudowane obfita tkanka tłuszczową

    • Prawy moczowód

      • Ma taki przebieg jaki wystepuje u innych gatunków

    • Lewy moczowód

      • Lezy w początkowym odcinku tak jak nerka, po prawej stronie, następnie przebiegajac poniżej prawego moczowodu przekracza płaszczyzne pośrodkową i kieruje się domiednicznie już po lewj stronie, gdzie uchodzi do pęcherza

  • OWCA i KOZA

    • Moczowód prawy i lewy ma przebieg podobny jak u innych gatunków

      • Moczowód lewy

        • Tak jak lewa nerka lezy na prawo od płaszczyzny pośrodkowej, poczym krzyżując się od dolu z moczowodem prawym przekracza płaszczyznę pośrodkową udając się na lewa stronę i uchodzi do pęcherza

      • Moczowód prawy

  • KOŃ

    • Początkowy odcinek śluzówki moczowodu konia obfituje w gruczoły śluzowe

    • Długość ok. 70 cm

    • Leżą pozaotrzewnowo

• PĘCHERZ MOCZOWY;

  • Zbiornik moczu

  • błoniasto – mięśniowy worek gruszkowatego kształtu służący jako przejściowy zbiornik moczu napływającego z nerek

  • jego kształt i zasięg zalezy od stopnia wypełnienia

    • miernie wypełniony

      • kształt wielkiej cytryny

      • szczyt (wierzchołek)

        • moczownik

          • bliznowaty twór

          • na szczycie pęcherza

          • bardziej wyraźny u młodych zwierzat

          • pozostałość po zobliterowanym przewodzie omoczni

      • trzon

      • szyjkę

        • kontynuacją jest cewka moczowa

  • położenie

    • opróżniony pęcherz leży w jamie miednicy na spojeniu łonowym, natomiast wypełniony wystaje do jamy brzusznej, a ściany ulegają ścieńczeniu

    • U samców poniżej odbytnicy, a u samic pod pochwą

  • wyróżnia się w nim:

    • szczyt pęcherza (apex vesicae)

    • trzon pęcherza (corpus vesicae)

    • szyję pęcherza (cervix vesicae) – przedłuża się w cewkę moczową

  • Zewnętrza powierzchnia pecherza jest w każdym stanie wypełnienia gładka w przeciwieństwieniu do śluzówki, który przy skurczu pęcherza tworzy szereg nieregularnych fałdów.

  • Wielkośc pęcherz dostosowuje się do jego zawartości, podobnie jak to się dzieje z przełykiem

  • Sciany pęcherza SA bardzo rozciągliwe, dlatego ich grubość w zaleznoci od aktualnego wypelnienia waha się np. u człowieka w granicach 3-15mm

  • Sciana pęcherza sklada się z blony sluzowej, podśluzowej, mięśniowej i przydanki lub bl. Surowiczej.

    • Bl. Sluzowa;

      • Pokrywa nabłonek wielowarstwowoy przejściowy

        • Który zapobiega wchłanianiu trującego moczu

      • Warstwa właściwa śluzówki

        • Tk łączna wiotka, przechodzi bez wyraźnej granicy w podśluzówke o tym samym utkaniu

      • Oprózniona układa się w liczne faldy przechodzące w grzebień cewki moczowej, przyczynia się do tego rozwinieta błona podśluzowa

      • w obrebie trojkata pęcherza

        • bl. Jest gladka,

        • wyslana nabłonkiem przejściowym, którego komorki zawieraja kwas hialuronowy.

        • Brak podśluzówki

        • Wyznacz ujścia moczowodów, których końce, w zbieżnym ułożeniu końce szyjke pęcherza, tworząc wzniesienia pęcherza w postaci słupów moczowodowych. Ujścia moczowodu prawego iolewego kończą zasieg słupó moczowodowych , a ich kontynuacją są fałdy moczowodowe śluzówki, które zachowując kierunek zbieżny słupów spotykaja soę ze soba pod ostrym kątem w płaszczyźnie pośrodkowej. Wspomniane słupy moczowodowe oraz fałdy ograniczają trójkątne pole śluzówki nazywane trójkatem pęcherza.

        • Wierzchołek trójkata pęcherza przedłuza się ku tyłowi w fałdy cewki moczowej zwany grzebieniem cewkowym, szczególnie dobrze wykształcony u bydła.

          • U samców grzebień kończy się wzgórkiem nasiennym

      • Pod nim lezy blaszka wlasciwa bl. Sluzowej, która bez wyraźnej granicy przechodzi w bl. Podsluzowa.

    • Warstwa poodsluzowa

      • Tk łączna wiotka

    • Bl. Miesniowa;

      • jest dobrze rozwinieta i

      • o włóknach mięśniowych gładkich o

        • grubych

        • przewaznie esowatego kształtu

      • sklada się z trzech warstw niewyraźnie odgraniczonych od siebie ;

        • wew. Podłużnej, srodkowej okrężnej i zew. Podłużnej.

          • Warstwa zew

            • Podłuzna albo skońa

          • Warstwa srodkowa

            • poprzeczna

            • jest najgrubsza.

          • Warstwa wew

            • Podłużna

          • Peczki Warstwy wew i zew spetlaja się z soba na obszarze warstwy środkowej mięśniówki

      • W sąsiedztwie włókien mięśniowych biegna włókna sprężyste, które łączą się w sieć

      • Wierzchołek pęcherza oraz jego szyjkę otaczają łukowate petle mięśniowe. Są one szczególnie ważne w obrebie szyjki pęcherza jako konstrukcja zamykająca pęcherza

      • Ogół mięśni pęcherza przeciwstawianych pod wzg czynnościowym m . zwieraczowi pęcherza, jest przydatny nie tylko wtedy , gdy działając jako m. wypieracz moczu, przyczynia się do aktyw\nego opróżniania pęcherza. Maja one również znaczenie statyczne, tworząc obudowę pęcherza w okresie magazynowania moczu.

    • Od zewnatrz pęcherz otoczony przydanka.

    • błona surowicza okrywa szczyt i trzon pęcherza

  • otrzewna

    • okrywa wierzchołek i trzon pęcherza

    • tworzy więzadła pęcherza

      • więzadła pęcherza boczne prawe i lewe

        • są to zdwojenia otrzewnej sięgające od ściany bocznej jamy miednicy do sciany bocznej pęcherza

        • Fałd otrzewnowy jakim jest więzadło boczne w swojej części brzeżnej przedniej, zawiera resztkę zobliterowanej t. pępkowej, określanej w życiu pozapłodowym jako więzadło obłe pęcherza

        • W zyciu płodowym więzadła boczne pęcherza pojawiaja się jako otrzewnowe obejmujące czynne wówczas tętnice pępkowe, prwą i lewą

      • Więzdło pęcherza pośrodkowe

        • Powstaje w zyciu płodowym

        • Pierwotnie stanowi ono krezke czynnego w życiu płodowym moczownika

        • W zyciu pozapłodowym dawna krezka moczownika przekształca się w więzadło pośrodkowe

        • w stanie najbardziej zbliżonym do sytuacji wyjściowej zachowuje się u mięsożerców. Siega od powierchni brzusznej pęcherza do scinay dolnej brzucha ciagnac się wzdłuż niej Az do pępka

        • u pozostałych gatunków przedni brzeg omawianego wiezadła nie wychyla się poza wierzchołek pęchera

  • ŚWINIA

    • W stanie opóźnionym lub miernie wypełnionym przyjmuje kształt jajowaty. Przy stopniowym zmiększaniu pojemności w miare postępującego gromadzenia moczu staje się kulisty

    • Jedynie szyjka pęcherza lezy na spojeniu łonowym, reszta pęcherza sterczy do jamy brzucha.

  • BYDŁO

    • Ma kształt jaoaty

    • I już przy miernym wypełnieniu wychyla się poza kości łonowe do jamy brzusznej

    • Okrywa otrzewnowa obejmuje pęcherz z wyjątkiem szyjki

    • Zarówno szyjka pęcherza, jak i cewka moczowa samic maja zespolenie z pochwą za pomoca tygielki tkanki łącznej.

    • Ujscia moczowodowe znajduja się w połowie szyjki pęcherza

    • Fałdy moczowodowe ograniczaja wąski trójkat pęcherza. Zbieżny układ fałdów moczowodowych przedłuża się jako pojedynczy fałd cewkowy zwany grzebieniem cewkowym, usytułowanej na grzbietowej ścianie cewki moczowej,

  • OWCA i KOZA

    • Poza wielkościa podobny do bydła

  • KOŃ

    • Ma połozenie zmienne, zależnie od wypełnia.

      • W stanie opróżnionym, przy obkurczonych zwartych ścianach, leży w jamie miednicy

      • Przy postępującym napełnieniu wystaje stopniowo do jamy brzusznej przekraczając grzebień łonowy.

      • W stanie krańcowego wypełnienia pęcherz może osiągnąć okolice pępka

    • Umocowanie –więzadło pęcherza pośrodkowe, w którym można wymienić dwa odcinki

      • Przedni

        • Osięgający scianę dolną brzucha

      • tylny

        • ciągnący się do dna jamy miednicy,

        • wyposażony w pasma mięśni gładkich, które mogą być porównywane z m. łonowo-pęcherzykowym człowieka

• CEWKA MOCZOWA;

  • rozpoczyna się ujsciem wew. Cewki moczowej w szyi pęcherza moczowego, a konczy ujsciem zwe. Cewki moczowej, bądź na przednim koncu żołędzi pracia, lub na granicy miedzy pochwa i przedsionkiem pochwy.

  • Dzieli się na trzy części:

    • - ujście cewki moczowej wewnętrznej,

    • - cewka moczowa właściwa,

    • - cewka moczowo-płciowa.

  • Narząd wyrażnie zróżnicowany płciowo

    • Cewka żeńska

      • Cewka żeńska otwiera się do przedsionka pochwy.

      • Cewka moczowa samicza jest stosunkowo krotka, lezy w jamie miednicy poniżej pochwy.

      • Słuzy wyłącznie do wyprowadzania moczu

      • Mimo że jest stosnkowo krótka, to jako droga moczowa dłuższa od cewki moczowej właściwej samców

      • Kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej, otwierającym się do przedsionka pochwy, na jego granicy

    • Cewka męska

      • U samcow cewka jest bardzo dluga, nosi nazwe przewodu moczowo-plciowego.

      • Kontynułacaj szyjki pęcherza moczowego

        • - ujście cewki moczowej wewnętrznej,

          • Na szyjce pęcherza i kieruje się wdłuż spojenia miednicznego ku tyłowi

        • - cewka moczowa właściwa,

          • Bardzo krótki odcinek

          • Działa wyłącznie jako droga moczowa

        • Wzgorek nasienny

          • Granica między cewka moczową właściwą, a cewką moczowo – płciowa

          • Jesy to miejsce gdzie do cewki uchodza nasienniowody

        • - cewka moczowo-płciowa.

          • Bardzo długi

          • Przewodzi zarówno mocz, jak i produkty płciowe, działa więc jako cewka moczowo-płciowa

  • Warstwy

    • Bl. Sluzowa

      • wyslana nabłonkiem wielowarstwowym przejściowym pozbawiona jest gruczołów ale zawiera niewielkie zagłębienia zwane zatokami cewki moczowej

      • w błonie śluzowej przebiegają duże naczynia żylne

    • Bl. Miesniowa

      • zbudowana z dwóch pokładów m. podłużne i okrężne

      • m. okrężne łaczanie z m. cewkowym, który jest poprzecznie prazkowany tworzy on wspólny m. zwieracz cewki moczowej (m. sphincter urethrae) pełniący funkcję zwieracza dowolnego

  • zawiera niewielkie zagłębienia zw. zatokami cewki moczowej (lacunae urethrales)

  • ŚWINIA;

    • przed ujsciem zew. Cewki do przedsionka pochwy wystepuje zastawka cewki

    • cewka moczowa samicza

      • długość cewki moczowej żeńskiej 6-8cm

      • ma silna mięśniówkę okrężną przy słabo zaznaczonej warstwie podłużnej zewnętrznej i wewnętrznej. Wytwarza ona m.zwieracz cewki przy udziale poprzecznie prążkowanego mięśnia poprzecznego mięśnia cewkowego

      • Na dolnej ścianie ujścia zew cewki moczowej samic znajduje się mały uchyłek podcewkowy

    • Cewka moczowa samic

      • Podobnie umięśnienie jak u samic cewka moczowa samic ma część przedsterczowa cewki samców

  • BYDŁO

    • Cewka moczowa samicy

      • cewka jest dluga, przed ujsciem do przedsionka pochwy widnieje od strony brzusznej zastawka. Obecność jej warunkuje powstanie uchylka podcewkowego

      • długość cewki moczowej żeńskiej 10-13cm

      • Szparowate ujście zew cewki jest przebudowane u krowy podbudowane od dołu uchyłkiem podcewkowym głębokim i szerokim na 2cm

      • Przy cewnikowaniu należy pamiętać, ze ujście cewki moczowej lezy w przedniej ścianie wspomnianego uchyłka podcewkowego na granicy pochwy właściwej i przedsionka pochwy

    • Do podłużnej mięśniówki moczowej, która w 1/3 tylnej wzmacnia poprzecznie prążkowany mięsień cewkowy, obejmujący swym zasiegiem również uchyłek podcewkowatym.

    • Tkanka jamista cewki moczowej krowy zlokalizowana jest w podśluzówce jest szczególnie dobrze wykształcona w obrebie ujscia cewki

  • KOZA I OWCA

    • Cewka moczowa żeńska

      • U owcy dł 4-5cm

      • U kozy dł 5-6cm

    • Stanowiący przedłużenie zespolonych fałdów moczowodowych grzebień cewkowy, u małych przeżuwaczy sięga do polowy długości cewki

    • Uchyłek podcewkowy 1-1,5cm głębokości przy tej samej szerokości

  • KOŃ;

    • długość cewki od 6-8 cm.

    • Cewka moczowa żeńska

      • długość cewki moczowej żeńskiej 6-8cm, stosunkowo krótka

      • trójwarstwowa mięśniówka cewki jest uzupełniona przezz poprzecznie prażkowany m.cewkowy

      • podśluzówkowe ciało gąbczaste cewki rozpoczyna się już w pobliżu ujścia wew cewki i staje się stopniowo silniejsze w kierunku tylnim

      • przedłużenie zespolonych fałdów moczowodowych jest grzebień cewkowy

Układ rozrodczy

• służy do zachowania gatunku

• podstawowe zadanie to wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia komórek rozrodczych (gamet) oraz hormonów płciowych

BUDOWA:

• gruczoły płciowe (GONADY)

• wewnętrzne narządy płciowe (inaczej drogi wyprowadzające)

• zewnętrzne narządy płciowe (narządy kopulacyjne)

• gruczoły płciowe dodatkowe

Ukł. rozrodczy MĘSKI:

B układ rozrodczy męski: e) pęcherzyk nasienny, f) nasieniowód, g) prostata, h) najądrze, i) jądro

1. gruczoły płciowe- jądra

2. drogi wyprowadzające:

   • wewnątrzjądrowe

     • sieć jądra

     • przewodziki wyprowadzające

     • przewód najądrza

   • pozajadrowe

     • nasieniowody

     • przewód wytryskowy

3. narząd kopulacyjny- prącie

4. Narządy płciowe zewnętrzne

   • Prącie

   • Cewka moczowa męsa

   • moszna

5. gruczoły płciowe dodatkowe:

   • pęcherzykowe

   • krokowy

   • opuszkowo- cewkowe

• Jądro, najądrze i powrózek nasienny są osłonięte modyfikacją określonych warstw ściennych jamy brzucha (skóra, powięź tułowia, warstwa mięśniowa, powięź poprzeczna brzucha i listek ścienny otrzewnej) te wszystkie warstwy składają się na worek jądrowy. Skóra moszny jest delikatna, zazwyczaj uwłosiona, obfita w gruczoły potowe i łojowe. Wytworem błony kurczliwej jest przegroda moszny, co sprawia że jądra nie kontaktują się ze sobą.

• JĄDRA

  • kształt jajowaty,

  • gruczoł cewkowy złożony.

  • Jądro okryte jest blaszką trzewną osłonki pochwowej wraz z błoną białawą jądra,

  • w wnętrzu przegródka jądra, śródjądrze i płaciki najądrza oraz cewki nasienne kręte, c. nasienne proste, sieć jądra, przewodziki wyprowadzające.

  • Każde jądro posiada:

    • końce -

      • głowowy i

      • ogonowy (w nawiązaniu do położenia głowy bądź ogona najądrza)

    • - powierzchnię –

      • boczną i

      • przyśrodkową

    • brzegi:

      • najądrzowy (górny lub tylny),

      • wolny (dolny lub przedni)

  • Jądra od zewnątrz pokryte są otrzewną trzewną -osłonka pochwowa własna, pod którą znajduje się łącznotkankowa błona (błona biaława), od której odchodzą łącznotkankowe przegródki jądra, dzielące miąższ na płaciki jądra przegródki jądra zbiegają się we wnętrzu jądra tworząc śródjądrze

  • W obrębie jądra grupują się:

    • cewki nasieniotwórcze kręte

      • (zmierzają z peryferii do wnętrza jądra)

    • -ściana pokryta nabłonkiem płciowym

      • (m.in. komórki podporowe, nasienne)

    • cewki proste

      • nabłonek jednowarstwowy pryzmatyczny)

    • sieć jądra

      • (zespół połączonych ze sobą kanalików penetrujących tk. łączną śródjądrza; n. jednowarstwowy pryzmatyczny lub płaski)

  • Poza obrębem właściwego jądra:

    • przewodziki wyprowadzające

      • (n. izopryzmatyczny lub cylindryczny posiadający migawki)

    • przewód najądrza

      • (rozpoczyna się w obrębie głowy najądrza; n. dwurzędowy)

  • Narząd miąższowy – posiada miąższ i zrąb łącznotkankowe

  • Miąższ zbudowany z kanalików plemnikotwórczych

  • Powstają w nich plemniki /gamety/ - spermatogeneza

  • Są to gruczoły dokrewne – produkuja testosteron (antrogen)

  • Rozwijają się na terenie jamy brzusznej, tuż przed porodem, albo zaraz po, zstępują przez kanały pachwinowe

  • Wnętrostwo - gdy jądro utkwi w jamie brzusznej lub w kanałach pachwinowych

  • Jądra u wnętrów powinny być usuwane, ponieważ może doprowadzić to do nowotworów (w jamie ciała jest zbyt wysoka temperatura); jeśli nie zostaną usunięte, po kilku latach jądra przestają produkować plemniki.

  • Temperatura jąder jest regulowana przez błonę kurczliwą

  • Błona kurczliwa tworzy przegrodę moszny (włókna mięśniowe gładkie)

  • Krew doprowadzana jest przez tętnicę jądrową

  • Kom. nabłonka cewek nasiennych :

    • kom. podporowe-

      • są wydłużone,

      • podstawa ich tkwi w błonie podst.,

      • rozwidlający się wierzchołek wystaje do cewki nasiennej,

      • wypustki kom. podporowych penetrują cały nabłonek i wychodzą na jego powierzchnie,

      • mają znaczenie odżywcze;

    • kom. nasienne-

      • są położone pomiędzy kom. podporowymi,

      • są wysoce zróżnicowane pod wzglądem kształtu gdyż występują we wszystkich stadiach rozwoju.

  • Między cewkami nasiennymi krętymi jądra znajduje się śródpłacikowa tkanka witka z licznymi naczyniami krwionośnymi, wyposażona ta tkanka jest w kom. śródmiąższowe(Leydiga), mają kształt kulisty, ogół tych kom. to tzw. gruczoł śródmiąższowy jądra. Produktem tego gruczołu jest m.in. testosteron.

  • parzyste twory o elipsoidalnym (owalnym) kształcie

  • umieszczone w worku mosznowym na zew. jamy ciała

  • funkcje:

    • wytwory męskich komórek rozrodczych (plemników)- spermatogeneza

    • wytwory męskich hormonów płciowych (androgenów)

  • Budowa:

    • wyróżniamy:

      • zrąb łącznotkankowy, który pełni funkcje strukturalne i odżywcze

      • miąższ jądra- zachodzi w nim spermatogeneza oraz wytwarzane są hormony płciowe

      • miąższ tworzy liczne zraziki oddzielone od siebie strukturami zrębu odżywczego- główne elementy miąższu stanowią:

        • kanaliki nasienne kręte- w nich wytwarzane są plemniki

        • kanaliki nasienne proste- leżą w obszarze śród- jądrza, ich zadaniem jest odprowadzanie plemników do najądrzy

        • komórki śródmiąższowe jądra- wytwarzają hormony- głównie testosteron i androsteron

  • Budowa wewnętrzna jądra (testis):

    • błona biaława (tunica albuginea) – utrzymuje miąższ jadra (parenchyma testis), od niej odchodzą

    • - łącznotkankowe przegródki jądra (septula testis) dzielą miąższ jadra (parenchyma testis) na PŁACIKI JĄDRA (lobuli testis),

    • - przegródki zbiegają się wzdłuż dł. osi jądra tworząc ŚRÓDJĄDRZE (mediastinum testis),

  • W obrębie jądra grupują się:

    • cewki nasieniotwórcze kręte (tubuli seminiferi contorti) zmierzają z peryferii do wnętrza jądra

    • -ściana pokryta nabłonkiem płciowym (m.in. komórki podporowe, nasienne)

    • cewki proste (tubuli seminiferi recti) (nabłonek jednowarstwowy pryzmatyczny)

    • sieć jądra (rete testis)

    • zespół połączonych ze sobą kanalików penetrujących

    • tk. łączną śródjądrza;

    • n. jednowarstwowy pryzmatyczny lub płaski

  • Poza obrębem właściwego jądra:

    • przewodziki wyprowadzające

      • (n. izopryzmatyczny lub cylindryczny posiadający migawki)

    • przewód najądrza

      • (rozpoczyna się w obrębie głowy najądrza; n. dwurzędowy)

ZSTĘPOWANIE JĄDER

Rozwijające się jądro połączone jest ze śródnerczem krezką –mesogenitale

Po zaniku śródnercza krezka pozostaje.

z przedniej jej części powstaje więzadło podwieszające gonady- lig. suspensorium (u samców zanika)

ze środkowej części wspólna krezka najądrza i jądra

tylna część wchodzi w skład więzadła jądrowo-pachwinowego- jądrowodu- gubernaculum testis

Jądrowód powstaje z fałdu otrzewnej dolnej ściany jamy brzusznej.

W miejscu przyczepu jądrowodu tworzą się bursae inguinales które pogłębiają się i jako wyraźne zachyłki jamy otrzewnowej zwane są wyrostkami pochwowymi- procc. vaginales peritonei.

Z jądrowodu –z przedniej części- więzadło jądra własne –łączy odcinek ogonowy jądra z ogonem najądrza

Z tylnej części- więzadło ogona najądrza- łączy ogon najądrza z dnem wyrostka pochwowego

• DROGI WYPROWADZAJĄCE:

  • NAJĄDRZA

    • Parzyste twory umieszczone na powierzchni jąder- stanowią I odcinek dróg wyprowadzających

    • układ kanalików, których zadaniem jest odprowadzanie z jądra i magazynowanie nasienia..

    • Funkcje:

      • przechowywanie plemników

      • dojrzewanie plemników

      • Oprócz magazynowania plemników najądrze również produkuje wydzielinę, która powoduje dojrzewanie plemników przebywających w przewodzie najądrza, bez czego nie są zdolne do zapłodnienia.

    • Wydzielina najądrzy stwarza idealne środowisko egzystencji i dojrzewania plemników

    • Wraz z plemnikami wydzielina najądrzy jest przesuwana do dalszych odcinków dróg wyprowadzających- wchodzi w skład osocza nasienia.

    • jest przymocowane do brzegu najądrzowego i pokrywa częściowo powierzchnie boczną jądra

    • transport plemników przez najądrza trwa około 8 dni

    • Budowa:

      • składają się z 3 elementów:

        • głowa najądrza-

          • zawiera kilkanaście przewodów odprowadzających, które łączą się tworząc przewód najądrza. Głowę stanowią płaciki (albo stożki najądrza) i przewodziki odprowadzające,

          • zbudowana z przewodu najądrza a ten z przewodzików wyprowadzających od 7 – 20

        • trzon najądrza-

          • zawiera przewód najądrza- to zasadnicza część- jest pojedynczy i mocno poskręcany:

          • u buhaja ma 50m

          • u ogiera- 80m

          • na wys. ogona nagle zakręca rozszerzając się wcześnie w kierunku głowy najądrza przechodzi w :

        • ogon najądrza-

          • zawiera przewód najądrza, który przechodzi w nasieniowód

          • Połączony jest z jądrem więz. jądra własnym lig. testis proprium a z blaszką ścienną osłonki pochwowej więz. ogona najądrza (lig. caudae epididymis)

        • trzon i ogon są uważane za główny magazyn nasienia, zbudowane są z poskręcanego przewodu najądrza, który opuszczając ogon, przechodzi w nasieniowód

  • NASIENIOWODY

    • parzyste przewody o stosunkowo grubej, mięśniowej ścianie znacznej długości

    • łączą one końcowe odcinki przewodów najądrzy z cewką moczową

    • rurkowaty przewód biegnący od ogona najądrza do miednicznej części cewki moczowej i przechodzący na swej drodze przez kanał pachwinowy; otoczony fałdem otrzewnowym

    • przewody wyprowadzające plemniki z gruczołów płciowych męskich – jąder.

    • Nasieniowody wychodzą z najądrza i mają ujście w cewce moczowej.

    • Ponadto nasieniowody wytwarzają pewne substancje zwiększające ruchliwość plemników.

    • U ssaków nasieniowody współtworzą powrózek nasienny.

    • funkcje:

      • ściana nasieniowodu zawiera włókna mięśniowe, których skurcz powoduje wytrysk nasienia

      • końcowy odcinek nasieniowodu rozszerza się w tzw. bańkę nasieniowodu- wydzieliny bańki wchodzą w skład osocza nasienia

      • nasieniowody uchodzą do cewki moczowej wraz z przewodem wydalającym gruczołów pęcherzykowych jako tzw. przewód wytryskowy

    • rurkowaty przewód biegnący od ogona najądrza do miednicznej części cewki moczowej i przechodzący na swej drodze przez kanał pachwinowy; otoczony fałdem otrzewnowym

    • Części nasieniowodu:

      • Mosznowa

      • Pachwinowa – w kanale pachwinowym

      • Brzuszna

    • - przewód o małym świetle i grubych ścianach

    • - warstwy:

      • - otrzewna

      • - błona mięśniowa (włókna podłużne, okrężne, podłużne)

      • - błona śluzowa (n dwurzędowy, następnie wielorzędowy cylindryczny)

    • - odcinek końcowy nasieniowodu przed ujściem do cewki moczowej rozszerza się tworząc bańkę nasieniowodu

      • - śluzówka tworzy liczne uchyłki

      • - obecne gr. cewkowe rozgałęzione – produkują wydzielinę (tzw. cz. gruczołowa nasieniowodu)

      • najlepiej wykształcona u przeżuwaczy i konia, brak u świń

    • -nasieniowód uchodzi do cewki moczowej na wzgórku nasiennym

    • odcinek ujściowy NASIENIOWODU zespala się u KONIA i PRZEŻUWACZY

    • z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius vesiculae seminalis) tworząc przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius) który uchodzi na wzgórku nasiennym (colliculus seminalis) cewki moczowej

    • U ŚWINI oba przewody uchodzą oddzielnie!

    • U PSA nasieniowód uchodzi samodzielnie

  • Powrózek nasienny –

    • struktura anatomiczna, pod którą rozumiemy wszystkie twory wchodzące i wychodzące z moszny.

    • Powrózek biegnie w kanale pachwinowym,

    • otoczony kolejno, od zewnątrz:

      • powięzią nasienną zewnętrzną,

      • powięzią mięśnia dźwigacza jądra,

      • mięśniem dźwigaczem jądra,

      • powięzią nasienną wewnętrzną.

    • Zawiera

      • nasieniowód,

      • tętnice i żyłę nasieniowodu,

      • tętnice i żyłę mięśnia dźwigacza jądra,

      • tętnicę jądrową, (ż.)

      • splot żylny wiciowaty, współczulny

      • gałąź płciową nerwu płciowo-udowego,

      • sploty autonomiczne - nasieniowodowy wtórny i jądrowy,

      • więzadło pochwowe (pozostałość górnej części wyrostka pochwowego otrzewnej) oraz

      • przyjądrze.

    • Z zewnątrz powrózek otoczony jest osłonką zbudowaną z otrzewnej.

    • Jedną z najczęstszych patologii powrózka nasiennego są żylaki.

    • fałd krezki;

      • ma 2 powierzchnie:

        • boczną i

        • przyśrodkową oraz

      • 2 brzegi:

        • przedni i

        • tylny.

      • W jamie brzusznej powrózek dzieli się na 2 fałdy:

        • 1.) fałd naczyniowy (plica vasculosa),

        • 2.) fałd nasieniowodowy (plica ductus deferentis)

    • Triady POWRÓZKA NASIENNEGO (funiculus spermaticus):

    • I.) triada związana z osłonkami :

    • - t. nasienna zewnętrzna (a. spermatica externa),

    • - ż. nasienna zewnętrzna (v. spermatica externa),

    • - n. nasienny zewnętrzny (n. spermaticus externus; od n.genito-femoralis do ściany moszny);

    • II.) triada związana z gonadami:

    • - t. nasienna wewnętrzna (a. spermatica interna),

    • - ż. nasienna wewnętrzna (v. spermatica interna),

    • - n. nasienny wewnętrzny (n. spermaticus internus; n. autonomiczny);

    • III.) triada nasieniowodowa:

    • - t. nasieniowodowa (a. ductus deferentis),

    • - ż. nasieniowodowa (v. ductus deferentis),

    • - n. nasieniowodowa (n. ductus deferentis; n. autonomiczny);

    • - nasieniowód

  • MOSZNA

    • – uwypuklenie jamy brzusznej, w której leży jądro, najądrze oraz przylegająca do nich część powróznka nasiennego

    • 1.) SKÓRA i TK. PODSKÓRNA – powłoka ciała (integumentum communae) = SKÓRA MOSZNY (cutis scrotum) i BŁONA KURCZLIWA (tunica dartos),

    • - błona podkurczliwa (tunica subdartoica),

    • 2.) POWIĘŹ TUŁOWIOWA POWIERZCHOWNA I GŁĘBOKA (fascia trunci superficialis et profunda) = POWIĘŹ NASIENNA ZEWNĘTRZNA DWULISTKOWA (fascia spermatica externa),

    • 3.) Warstwa MIĘŚNIOWA ŚCIANY BRZUCHA (p. muscularis) = M. DŹWIGACZ JĄDER (m. cremaster ; odprysk m. skośnego brzucha wew. (m. obliqus abdomin. intern.),

    • 4.) POWIĘŹ POPRZECZNA BRZUCHA (fascia transversalis) = POWIĘŹ NASIENNA WEWNĘTRZNA (fascia spermatica interna),

    • 5.) LISTEK ŚCIENNY OTRZEWNEJ (peritoneum parietale) = BLASZKA ŚCIENNA OSŁONKI POCHWOWEJ (lamina parietalis tunicae vaginalis testis; ścisle zrośniete 4+5 = osłonka pochwowa wspólna - tunica vaginalis communis);

    • - Listek trzewny otrzewnej (peritoneum visceralae; osłonka pochwowa własna – tunica vaginalis proprium )

    • 1. Otrzewna trzewna- osłonka pochwowa własna

    • 2. zachyłek otrzewnej

    • 3. otrzewna ścienna wzmocniona powięzią poprzeczną (nazywaną powięzią nasienną wewnętrzną)

    • 1+2+3=osłonka pochwowa wspólna

    • Do osłonki m. dźwigacz jąder (powięź tego mięśnia określana mianem powięzi nasiennej zewnętrznej)

    • 4. luźna tkanka łączna

    • 5. błona kurczliwa (pochodna powięzi brzucha, przyrasta do skóry tworzy przegrodę moszny)

    • 6. skóra (tworzy szew moszny)

    • - składa się z kilku warstw stanowiących modyfikację określonych warstw ściany jamy brzusznej:

      • skóra moszny

      • błona kurczliwa (modyfikacja powięzi powierzchownej) – buduje również przegrodę moszny

      • warstwa podkurczliwa – tkanka łączna luźna

      • warstwa mięśniowa ( m. dzwigacz jądra zewnętrzny)

      • powięź poprzeczna brzucha

      • blaszka ścienna otrzewnej

    • - położenie i kształt gatunkowo zmienny

      • -knur- okolica krocza, jądra uwypuklają się ku tyłowi

      • -przeżuwacze – ok. łonowa, duży, przewężenie w kształcie szyjki

      • -ogier – ok. łonowa, prawie poziome położenie jąder (worek jądrowy krótki)

  • CEWKA MOCZOWA

    • to długi, wąski przewód służący do wyprowadzania moczu i nasienia

    • wyróżniamy 2 części:

      • miedniczną(przesterczowa)- leży w jamie miednicy (uchodzą do niej nasieniowody, jest to też ujście gruczołów płciowych dodatkowych); ciągnie się od pęch. moczow. –ujściem wew. cewki moczowej do łuku kulszowego przech. w cz. gąbczasta. W okolicy luku kulsz. światło cewki się zwęża i miejsce to nazywamy cieśnią cewki moczowej ( cz. ta związana z grucz. płciow. dodatkow.)

      • gąbczastą(prąciowa)- wchodzi w skład prącia, zawiera ciała gąbczaste, które podczas kopulacji wypełniają się krwią i powodują rozwarcie światła cewki moczowej, co ułatwia przepływ nasienia; rozpoczyna się się od cieśni i układa się w prąciu po str. dolnej. Na przednim końcu żołędzi prącia cewka kończy się wyrostkiem cewki,

na WZGÓRKU NASIENNYM (colliculus seminalis) uchodzą przewody wytryskowe (ductus ejaculatorius) , bocznie od tego wzgórka otwierają się przewodziki gruczołu krokowego a do przodu od cieśni uchodzą ujścia gruczołów opuszkowo-cewkowych

• NARZĄD KOPULACYJNY- PRĄCIE

  • Budowa:

    • nasada- przytwierdza prącie do łuku kulszowego

    • trzon- w jego obrębie (u buhaja, tryka, kozła, knura) występuje zgięcie esowate

    • żołądź- chroniony ruchomym fałdem skóry- tzw. napletkiem

  • W prąciu znajdują się ciała jamiste i gąbczaste, które w czasie pobudzenia wypełniają się krwią, a prącie ulega wzwodowi.

• GRUCZOŁY PŁCIOWE DODATKOWE

  • stanowią jakby obudowę miednicznego odcinka cewki moczowej.

  • Ich wzrost i funkcja są regulowane przez hormony płciowe. Wczesne kastraty cechuje niedorozwój gruczołów. Gruczoły płciowe dodatkowe osobników późno kastrowanych ulegają atrofii.

  • U interesujących nas gatunków gruczoły płciowe dodatkowe są różnie wykształcone|:

  • GRUCZOŁY PĘCHERZYKOWE

    • parzyste, położone na górnej powierzchni pęcherza moczowego układa się z boku szyjki pęche­rza i zajmuje również położenie boczne w stosunku do końcowego odcinka nasienio­wodu..

    • ich wydzielina zawiera substancje odżywcze biorące udział w przemianach energetycznych, które wpływają na ruchliwość plemników

    • układają się z boku szyjki pęcherza moczowego

    • - każdy gruczoł ma ślepy zaokrąglony przedni koniec, nieco węższą część środkową oraz tylną zwężoną stanowiącą przewód wyprowadzający

    • KOŃ

      • Szczególną wielkość i kształt osiąga gruczoł pęcherzykowy u konia, gdzie jego długość wynosi 1-15 cm, a przewód ma 3-6 cm. Sam gruczoł ma postać grubościen­nego pęcherza, stąd w przypadku konia, jego nazwa - pęcherzyk nasienny.

      • Koń: 15 – 20 cm dł., średnica w najszerszym, miejscu – 5 cm

    • BYDŁO

      • U bydła gruczoł ten jest nieco krótszy: ma 10-12 cm dł. Konsystencja gruczołu u przeżuwaczy jest zwarta o guzowatej powierzchni zewnętrz­nej.

      • Buhaj: 10 – 12 dł. 5 cm szer., 3 cm grubości

    • ŚWINIA

      • U świni gruczoł pęcherzykowy charakteryzuje się znaczną wielkością oraz kształtem przypominającym trójścienną piramidę o wierzchołku skierowanym ku tyłowi i długości 7-12 cm.

      • 12-15 cm dł., 5 – 8 cm szer., 4-5 cm grubości

    • Mięsożerne są pozbawione gruczołu pęcherzykowego.

    • Gruczoł pęcherzykowy u świni i przeżuwaczy jest gruczołem cewkowo-pęcherzy­kowym rozgałęzionym.

    • Zasługuje na uwagę obszerne pomieszczenie we wnętrzu gruczołu dla jego obfitej wydzieliny.

    • W czasie ejakulacji gruczoł opróżnia się szybko dzięki mięśniom gładkim występującym zarówno w osłonce, jak i w obrębie tkanki łącznej śródmiąższowej.

    • Jednostronne przewody wydalające pęcherzyka nasiennego konia i gruczołu pęcherzykowego u przeżuwaczy zespalają się z koń­cowym odcinkiem nasieniowodu w krótki przewód wytryskowy, który ujściem wytryskowym otwiera się do cewki moczowej, na jej wzgórku nasiennym.

    • U świni gruczoł pęcherzykowy uchodzi do cewki moczowej samodzielnie albo też z nasieniowodem w zagłębieniu śluzówki

    • - przewód wyprowadzający uchodzi u przeżuwaczy zawsze, u konia często, a u świni czasami razem z nasieniowodem na uwypukleniu błony śluzowej cewki moczowej tj. wzgórku nasiennym, tworząc przewód wytryskowy

  • GRUCZOŁ KRKOWY= STERCZ= PROSTATA

    • pojedynczy gruczoł umiejscowiony na szyjce pęcherza moczowego

    • jego wydzielina zawiera enzymy i substancje białkowe, które neutralizują działanie kwaśnego środowiska pochwy

    • występuje u wszystkich gatun­ków, lecz w bardzo zróżnicowanej postaci.

    • Pod względem wielkości gruczoł krokowy jest stosunkowo najlepiej rozwinięty u mięsożernych i kolejno coraz słabszy u konia, bydła, świni i małych przeżuwaczy.

    • Ogólnie w gruczole krokowym wyróż­nia się dwie podstawowe części –

      • trzon (część skupiona)

        • Trzon gruczołu krokowego przylega z zewnątrz do ściany cewki moczo­wej,

        • W ścianie cewki moczowej (przeżuwacze)

      • część rozsianą,.

        • część rozsiana zaś, składa się z płacików gruczołowych wbudo­wanych w rozproszeniu w ścianę cewki moczowej, obejmujących na podobieństwo mankietu jej światło. (buhaj)

    • U psa trzon gruczołu krokowego przyjmuje postać dwóch syme­trycznych, półkolistych płatów, prawego i lewego, obejmujących cewkę moczową z wszystkich stron.

    • U kota strona dobrzuszna cewki pozostaje wolna. Część rozsiana jest u mięsożernych skąpo reprezentowana.

    • Świnia i bydło mają trzon gruczołu krokowego w postaci niewielkiego płaskiego tworu umieszczonego na grzbietowej ścianie cewki moczowej. Część rozsiana jest wbudo­wana w ścianę cewki moczowej i objęta z zewnątrz przez mięsień cewkowy. Ele­menty gruczołowe o budowie cewkowej ułożone są promieniście w stosunku do światła cewki moczowej.

    • ŚWINIA

      • knur:

      • → dwie części: trzon – otacza pęcherz moczowy i cewkę w miejscu, gdzie łączą się one ze sobą. Ukryty pod gruczołami pęcherzykowatym

      • część rozsiana– tworzy płaszcz otaczający część miedniczną cewki moczowej

    • BYDŁO

      • buhaj:

      • → dwie części : trzon – otacza szyjkę pęch. moczowego oraz początkowy odcinek cewki moczowej. grubość 3,5 –4 cm; szer. 1-1,5 cm

      • część rozsiana– otacza część miedniczną cewki moczowej; pokryta przez m. cewkowy i jego rozścięgno

    • OWCA I KOZA

      • Gruczoł krokowy owcy i kozy występuje jedynie w postaci rozsianej.

    • KON

      • U konia trzon gruczołu krokowego wykształca się jako dwa duże płaty, uło­żone po bokach cewki moczowej, a połączone z sobą położonym dogrzbietowo w sto­sunku do cewki moczowej pomostem zwanym węziną gruczołu krokowego. Liczne przewody wyprowadzające od obu płatów gruczołu krokowego konia uchodzą do cewki moczowej po obu jej stronach, brak natomiast u konia części rozsianej

      • - trzon - płatowaty gruczoł leżący poniżej prostnicy na szyjce pęcherza i na początkowym odcinku cewki moczowej; składa się z dwóch płatów bocznych (prawego i lewego) połączonych cieśnią. Brak cz. rozsianej

    • .Zarówno torebka zewnętrzna gruczołu krokowego, jak i tkanka łączna śródmiąż­szowa zawierają włókna mięśniowe gładkie umożliwiające szybkie opróżnianie gru­czołu. Gatunki wyposażone w część rozsianą gruczołu krokowego korzystają również z pomocy w tym zakresie ze strony m. cewkowego.

    • Człowiek –gruczoł krokowy skupiony

  • GRUCZOŁY OPUSZKOWO- CEWKOWE

    • parzyste gruczoły umieszczone na rozszerzonej części cewki moczowej

    • wytwarzają śluzowatą wydzielinę o lekko zasadowym odczynie (pH7,5) wydalaną na początku ejakulacji

    • jest gruczołem parzystym ułożonym w sąsiedztwie cewki moczowej przed jej wyjściem z jamy miednicy, obok opuszki prącia.

    • U psa brak gruczołu opuszkowo-cewkowego,

    • u kota występuje, choć jest mały.

    • Znaczną wielkość uzyskuje omawiany gruczoł u świni, gdzie długość jego wynosi 17-18 cm, a grubość około 5 cm. Z zewnątrz okrywa go całkowicie m. opuszkowo-gruczołowy

    • .U bydła i konia gruczoł opuszkowo-cewkowy leży na grzbietowej ścianie cewki moczowej osiągając wielkość orzecha włoskiego.

    • U owcy i kozy wielkość jego nie przekracza wielkości orzecha laskowego.

    • U przeżuwa­czy gruczoł ma przewód pojedynczy, u konia potrójny lub nawet poczwórny.

    • buhaj:

      • małe, pokryte warstwą zbitej tkanki włóknistej; podczas preparacji często mogą być niedostrzeżone.

    • ogier:

      • kształt orzecha włoskiego; przewody uchodzą do cewki moczowej

    • knur:

      • największe; mają zbitą konsystencję; powierzchnia jest podzielona na płaty

      • ok. 12 cm dł., 2,5 – 3 cm szer.

• Nasienie

  • jest wspólnym produktem gruczołów płciowych dodatkowych, których wydzielina w czasie ejakulacji łączy się z plemnikami.

  • Wydzielina ta stwarza plemni­kom warunki do uzyskania maksymalnej żywotności.

  • Zarówno barwa nasienia, jak i inne cechy fizyczne, a zwłaszcza stosunki ilościowe, zależą od gatunku zwierzęcia.

  • Liczba plemników w ejakulacie też jest gatunkowo zmienna,

  • 1 cm3 nasie­nia psa zawiera około 100 tys. plemników, knura - 100 tys., buhaja 1 milion, barana 3 miliony, kota 2,5 miliona, ogiera - 1200 tys.

  • Nasienie = plemniki + osocze

  • Rodzaje:

    • Zapłodnienie domaciczne /koncentracja plemników mała; koncentracja ejakulatu duża/ - ogier 20-300 ml

    • Zapłodnienie dopochwowe /koncentracja plemników duża; koncentracja ejakulatu mała/ - buhaj 1,7-9 ml

• Prącie–

  • narząd kopulacyjny u samców.

  • Penisa posiadają niektóre ptaki (kazuary, strusie.

  • Prącie jest narządem homologicznym żeńskiej łechtaczki.

  • Przez prącie przebiega ostatni odcinek cewki moczowej, której ujście znajduje się na szczycie żołędzi prącia.

  • Składa się z dwóch równoległych ciał jamistych oraz ciała gąbczastego tworzącego żołądź prącia oraz tzw. opuszkę.

    • Ciało gąbczaste osłania również biegnącą przez prącie cewkę moczową.

  • Prącie charakteryzuje się zdolnością do erekcji.

  • Wyróżniamy

    • Nasada przytwierdzona jest odnogami ciał jamistych do kości łonowych i kulszowych.

    • Część ruchoma prącia zakończona jest żołędzią.

  • Zwierzęta domowe mają prącie ustalone, a naczelne prącie zwisające

  • Cewka moczowa jest w brzusznej jamie ciała

  • Tworzą go 2 ciała jamiste prącia (parzyste) oraz ciało gąbczaste cewki moczowej

  • Ciało jamiste napełnia się krwią w czasie wzwodu, ciało gąbczaste również, powoduje ono, że światło cewki jest ziejące

  • Ciało jamiste cewki moczowe tworzy żołądź.

  • Części: odnogi, trzon, wierzchołek zakończony żołędzią

  • Części:

  • 1.) KORZEŃ PRĄCIA (radix penis),

  • 2.) TRZON PRĄCIA (corpus penis),

  • 3.) ŻOŁĄDŹ PRĄCIA (glans penis s. balanis) ,

  • 4.) CIAŁO JAMISTE PRĄCIA PARZYSTE (corpora cavernosa penis) - otoczone błoną białawą ciała jamistego,

  • 5.) NIEPARZYSTE CIAŁO GĄBCZASTE PRĄCIA (corpus spongiosum):

  • - opuszka prącia (bulbus penis),

  • - ciało gąbczaste cewki moczowej (corpus spongiosum urethrae),

  • - ciało gąbczaste żołędzi prącia (corpus spongiosum glandis)

• TYPY PRĄCIA (penis) :

1.) prącie do tyłu – penis retroversus- kotowate, torbacze

2.) prącie do przodu – penis anteversus

3.) prącie ustalone (penis affixus) przymocowane w płaszcz. pośrodk. do ściany brzucha- u zwierząt domowych

4.) prącie zwisające (penis pendulus) - u naczelnych

Inny podział- w zależności od tego, czy przeważa zrąb łącznotkankowy czy tkanka jamista:

• 1. Prącie włóknisto-sprężyste (przeżuwacze, knur)

• 2. Prącie mięśniowo-jamiste (pies, ogier)

Cechy charakterystyczne:

Ogier- koniec żołędzi zgrubiały przybiera postać korony żołędzi

Buhaj- zagięcie esowate, wyrostek cewki moczowej

Knur- zagięcie esowate, żołądż pracia spiralnie skręcona

Pies- kość prąciowa, żołądź prącia posiada część długą i leżącą tylnie opuszkę żołędzi

Zwierze	Rodzaj Prącia	Mechanizm Wzwodu
Parzystokopytne (świnia, przeżuwacze, wielbłądy)	Włóknisto - sprężyste (wydłuża się)	Zgięcie esowate prącia – gdy zgięcie prostuje się w czasie wzwodu, prącie wysuwa się.
Ogier, pies również człowiek	Gąbczaste /jamiste/ (zwiększa objętość)	Wypełnia się dużą objętością krwi i wysuwa się z napletka

• Typy prącia

  • włóknisto-elastyczne (przeżuwacze, świnia)

    • zawiera silne przegrody łącznotkankowe i otoczone jest silną błoną łącznotkankową. Słabo wykształcone są ciała jamiste, dlatego w tym typie prącia występuje zgięcie esowate, położone przednio od miednicy; ulegające wyprostowaniu w trakcie erekcji i wydłużające prącie

  • mięśniowo-jamiste (koń, mięsożerne, człowiek)

    • silnie wykształcone ciała jamiste, powodujące usztywnienie prącia

  • Mięśnie cofacze prącia – mięśnie gładkie

  • Mięśnie napletkowe

  • U psa długa żołądź prącia, dzieli się na :

    • -część długą

    • -część gąbczastą (opuszka żołędzi)

  • U ogiera, barana, knura i buhaja jądra są bardzo nisko

  • U knura jądra położone są przedmosznowo

  • U buhaja zamosznowo.

  • Skóra prącia leży na luźnej tkance podskórnej i dlatego łatwo zsuwa się w trakcie erekcji. Ponad żołędzią skóra tworzy zdwojony fałd – napletek.

  • Napletek – fałd skórny osłaniający częściowo lub całkowicie żołądź prącia. Pełni funkcje ochronne względem wędzidełka i żołędzi, zapewniając odpowiednią wilgotność i osłaniając od uszkodzeń. Podczas wzwodu w prawidłowych warunkach napletek zsuwa się, odsłaniając bogato unerwioną żołądź.

    • Dzieli się na części :

-zewnętrzną (owłosiona skóra)

blaszki napletka

-wewnętrzną (nieowłosiona)

• Brak napletka – obrzezanie

• Wydzielina gruczołów napletka – mastka

• Wierzchołek prącia:

  • u konia – korona żołędzi

  • u małych przeżuwaczy - wyrostek cewkowy

• U psa jest bardzo długi napletek.

• U knura jest uchyłek napletka

• Ogier ma podwójny napletek, składa się on z 2 warstw (zewnętrzny i wewnętrzny) skórne, z których każdy zawiera obie blaszki. Fałd wewnętrzny – napletkowy – zanika po wysunięciu prącia z worka napletkowego.

• /nazwa hodowlana – puzdro/

Żołądź

• - rozszerzona końcowa część narządu, występuje w postaci:

• KOŃ – korona i wieniec żołędzi

• BUHAJ – czepiec żołędzi

• KNUR - żołądź skręcona jest na kształt korkociągu

Wyrostek cewkowy – wystająca z żołędzi część cewki moczowej: buhaj, tryk, kozioł, ogier

• mięśnie PRĄCIA i NAPLETKA –:

1.) M. CEWKOWY (m. urethralis; poprzecz. prążk. okrężnie obejmuje odcinek miedniczny cewki mocz. – u konia kozła i mięsożernych; knur baran buhaj - brak),

2.) M OPUSZKOWO-GĄBCZASTY (m. bulbospongiosus),

3.) M. KULSZOWO-JAMISTY (m. ischiocavernosus) ,

4.) M. WCIĄGACZ PRĄCIA (m. retractor penis) - otoczone błoną białawą ciała jamistego,

5.) Parzysty m. napletkowy doczaszkowy (m. praeputialis cranialis – odprysk m. skórnego tułowia ):

6.) M. napletkowy doogonowy ( m. praeputialis caudalis; tylko u przeżuwaczy)

Erekcja /wzwód/ - odruchowe rozszerzenie odpowiednich naczyń tętniczych, skurcz odpowiednich mięsni, które zapobiegają odpływowi krwi żyłami. Następuje wypełnienie ciał jamistych krwią i wzwód.

Ukł. rozrodczy ŻEŃSKI:

UKŁAD ROZRODCZY SAMICY

• gruczoły płciowe- jajniki

• drogi wyprowadzające

  • jajowody

  • macica

• narządy kopulacyjne

  • pochwa

  • przedsionek pochwy

  • srom

• gruczoły płciowe dodatkowe

  • przedsionkowe większe

  • przedsionkowe mniejsze

• JAJNIKI

  • gruczoły płciowe żeńskie, parzyste, zawieszone na krezce jajnikowej w jamie miednicznej; jest narządem parzystym o zwartej konsy­stencji, kształtu kulisto-owalnego, podwieszony w okolicy lędźwiowej jamy brzusznej na fałdzie otrzewnowym zwanym krezką jajnika.

  • w tylnej części jamy brzusznej

  • Budowa zewnętrzna jajnika (ovarium):

    • a.) powierzchnie

      • przyśrodkowa (facies medialis),

      • boczna (facies lateralis),

    • b.) brzegi:

      • krezkowy (margo mesovarium) z wnęką – hilus ovarii,

      • wolny (margo liber),

    • c.) końce:

      • jajowodowy (extremitas tubaria), od strony lejka, do przodu,

      • domaciczny (extremitas uterina), tylnie połączony z częścią wierzchołkową rogu macicznego więzadłem własnym jajnika (lig. ovarii proprium);

    • Mogą tu występować narządy szczątkowe między listkami krezki jajnikowej w postaci:

      • nadjajnika (epoophoron) – z przewodu śródnercza cz. Przedniej

      • przyjajnika (paraoophoron) z przewodu śródnercza cz. tylnej

    • Budowa wewnętrzna jajnika (ovarium):

      • a.) warstwa korowa (zona parenchymatoza ovarii) – układa się zewnętrznie,

      • b.) warstwa rdzenna = ośrodkowa (zona vasculosa ovarii),

      • c.) błona biaława (tunica albuginea) pod nabłonkiem

  • → do b. krezkowego przyczepia się część więzadła szerokiego macicy, zwanego tu krezką jajnika

  • -dwa końce: doczaszkowy (jajowodowy)→ łączący się z postrzępionym lejkowatym końcem jajowodu; dobrzuszny/doogonowy → łączy się z rogiem macicy

  • funkcje:

    • wytwarzanie żeńskich komórek rozrodczych- gametogeneza(oogeneza)

    • wytwarzanie żeńskich hormonów płciowych

  • Budowa:

    • ośrodkowo położony rdzeń zawierający naczynia krwionośne, włókna nerwowe i włókna sprężyste

    • kora- zajmuje obwodową część jajnika; w zrębie łącznotkankowym kory znajdują się pęcherzyki jajnikowe:

      • pierwotne (I rzędu)

      • dojrzewające (II rzędu)

      • dojrzałe (III rzędu) = GRAFFA

      • zawiera też ciałka żółte, komórki śródmiąższowe

  • Jajniki mięsożernych- podłużnie owalne, cechuje drobnoguzkowa powierzchnia zewnętrzna.

  • Zróżnicowanie wielkości psów odbija się również na wielkości jajników.

  • Jajnik świni-

    • ma kształt walcowaty o charak­terystycznej gruboguzkowej powierzchni zewnętrznej.

    • Kształt : okrągławy, lekko wydłużony

    • dł. do 5 cm

    • groniasty wygląd, owoc morwy

  • KROWA

    • Nieznaczną wielkość jajnika w stosunku do masy ciała mają przeżuwacze.

    • Kształt : owalny

    • dł. 3-4 cm

    • Jajnik prawy nieco większy od lewego

  • Jajnik owcy czy kozy jest kulisty, lekko spłaszczony.

  • KOŃ

    • Największe jajniki wystę­pują u konia. Są one fasolowatego kształtu. Osiągają masę 40-80 g.

    • Kształt : fasolowaty

    • dł. 5-8 cm

    • dół jajnika

    • cześć korowa – centralnie, rdzenna -obwodowo

  • Narządami szczątkowymi, które mogą występować w sąsiedztwie jajnika, są położone między listkami krezki jaj­nikowej - nadjajnik, stanowiący pochodną przewodu śródnercza, oraz przyjajnik ­wywodzący się z tylnych kanalików śródnercza.

  • Jajnik jest jedynym narządem, częściowo leżącym w jamie otrzewnowej, który nie jest przykryty otrzewną całkowicie dookoła, lecz przebija ją.

  • Jeżeli pominąć konia, którego jajnik cechuje się swoistą budową, u pozostałych gatunków w utkaniu tego narządu wyróżnia się dwa obszary.

    • Ułożona powierzchownie warstwa miąższowa (korowa) jajnika-przykrywa położoną ośrodkowo warstwę rdzen­ną jajnika, którą cechuje bardziej luźna budowa z tkanki łącznej wiotkiej oraz obfite unaczynienie.

    • warstwa miąższowa (korowa) jajnika

      • Zrąb warstwy miąższowej (korowej) jajnika tworzą fibrocyty zrębowe, zdolne do podejmowania różnych funkcji i odpowiednio zmieniające swą strukturę. Pozostają one w łączności z komórkami śródmiąższowymi jajnika, którym się przypi­suje działalność hormonotwórczą, w czym przypominają one komórki śródmiąższo­we jąder. W zrębie warstwy miąższowej jajnika są rozmieszczone młodociane formy komórek jajowych w postaci oocytów, obecnie owocytów, wywodzących się z oogo­nii lub owogonii na drodze podziału mitotycznego. Owogonie z kolei, stanowią kon­tynuacje pierwotnych komórek płciowych. Część owocytów jajnika powstaje już w życiu płodowym, część w okresie postnatalnym.

    • warstwę rdzen­ną jajnika

  • Warstwy

    • Osłonkę zewnętrzną jajnika u młodych zwierząt tworzy jednowarstwowy nabłonek złożony częściowo z komórek cylindrycznych, częściowo sześciennych, wywodzących się z nabłonka jamy ciała. Nabłonek ten u osobników starszych przekształca się w nabło­nek płaski. Pod opisanym nabłonkiem leży łącznotkankowa błona biaława.

  • Liczba owocytów u bydła jest oceniana w obu jajnikach łącznie na 100 tys., u świni na 120 tys., u człowieka na 400 tys.

  • Oocyty

    • Lwia część tych owocytów ulega degeneracji i tylko nikły ich ułamek przechodzi proces dojrzewania uzyskując możność zapłodnienia.

    • Ovocyt otoczony jednowarstwowym pokładem komórek nabłonko­wych jest określany jako pęcherzyk jajnikowy, czyli mieszek jajnikowy pierwotny.

    • Tylko niewielka część pęcherzyków jajnikowych pierwotnych, pojawiających się w okresie dojrzałości płciowej samicy, uzyskuje warunki do dalszego wzrostu i doj­rzewania.

    • Pęcherzyk pierwotny przez stadium pęcherzyka jajnikowego wtórnego osiąga kształt i wielkość dojrzałego pęcherzyka jajnikowego, dostrzegalnego gołym okiem, nazywanego dawniej pęcherzykiem Graafa.

    • Pęcherzyki jajnikowe pierwotne leżą bezpośrednio pod błoną białawą, natomiast pęcherzyki jajnikowe wtórne i dojrzałe leżą w głębszych warstwach miąższowych jaj­nika. Jeden pęcherzyk zawiera z reguły jedną komórkę jajową.

    • U psa, świni, owcy i królika mogą występować pęcherzyki o większej liczbie komórek, 2-6

    • .Dojrzały pęcherzyk jajnikowy jest otoczony łącznotkankową osłoną pęcherzyka.

      • Wyróżnia się w niej dwie warstwy­

        • błonę zewnętrzną-zbudowaną głównie z włókien klejodajnych o przebiegu okrężnym, z włókien srebrochłonnych i nielicznych fibroblastów, oraz

        • błonę wewnętrzną-zbudowaną z fibroblastów różnokształtnych (kuli­stych, wrzecionowatych, wielobocznych), między którymi leżą delikatne włókienka łącznotkankowe i naczynia włosowate.

    • Komórki pęcherzykowe wydzielają płynną substancję, która poczy­nając od stadium pęcherzyka wtórnego gromadzi się w stale powiększającej się jamie pęcherzykowej, jako płyn pęcherzykowy.

    • Płyn pęcherzykowy- bogaty w ciała białkowe zawiera hormon zwany estronem albo fol­likuliną, który pobudza ruje i wpływa na rozrost błony śluzowej macicy.

    • Warstwy

      • Komórki pęcherzykowe stanowiące najbardziej wewnętrzny pokład ściany dojrzałego pęche­rzyka mają wyraźne jądra i tworzą warstwę ziarnistą.

      • Oocyt wraz z najbliższymi otaczającymi go warstwami komórek pęcherzyko­wych tworzy występ uwypuklony do wnętrza jamy pęcherzyka jako wzgórek jajono­śny.

    • Oocyt w obrębie pęcherzyka pierwotnego, gdy wkracza w etap pęcherzyka wtó­rnego i wreszcie dojrzałego pęcherzyka, przechodzi przez okres tzw. wielkiego wzro­stu. Cytoplazma oocytu wytwarza na swej powierzchni cienką błonę żółtkową komórki pęcherzykowe zaś wytwarzają wokół oocytu przezro­czystą osłonkę zwaną otoczką przejrzystą. Do otoczki przejrzystej przylegają komórki pęcherzykowe o kształcie cylindrycznym, które układają się pro­mieniście i wytwarzają wieniec promienisty. Pęcherzyk jajnikowy wzrasta, kiedy dojrzeje ciśnienie płynu pęcherzykowego, wskutek czego ściana pęche­rzyka pęka, przy czym przerwaniu ulega również w tym miejscu część błony białawej i pokrywający ją nabłonek. Na fali płynu pęcherzykowego młodociana komórka jajo­wa wraz z otoczką przejrzystą i wieńcem promienistym dostaje się do jamy otrzewno­wej, skąd strzępki jajowodu skierowują ją do wnętrza jajowodu, gdzie może ona ulec zapłodnieniu. Nieodzownym warunkiem dalszego rozwoju oocytu jest wniknięcie do niego plemnika, co się nazywa zaplemnieniem; gdy to nie nastąpi, niedojrzała

    • komórka jajowa ginie. Po zaplemnieniu z oocytu w wyniku podziału redukcyjnego powstaje dojrzała komórka jajowa o haploidalnej liczbie chromosomów, zdolna do zapłodnienia.

    • Proces pękania pęcherzyka jajnikowego i wydalania z jajnika komórki jajowej zwany jajeczkowaniem, odbywa się u zwierząt w czasie rui. W miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego powstaje w jajniku twór przej­ściowy w postaci ciałka żółtego-które pełni funkcję wydzielania dokrewnego. Pękaniu pęcherzyka towarzyszy krwawienie, co sprawia, że wnętrze jego wypełnia się krwią, która krzepnie. Skrzep ulega stopniowo resorpcji, a w jego miejsce rozrastają się komórki warstwy ziarnistej, w których gromadzą się ziarnistości żółtego barwnika zwanego luteiną. W ten sposób dawne komórki warstwy ziarnistej stają się komórkami luteinowymi. Z kolei z łącznotkankowej osłony pęcherzykowej wnikają w głąb ciałka żółtego pasma tkanki łącznej w układzie promienistym, którym towarzyszą naczynia krwionośne i ostatecznie stają się one tworem litym, którego średnica przekracza nieco wielkość pęcherzyka jajnikowego. U owcy, kozy i świni, ze względu na brak luteiny w mnożących się komórkach błony ziarnistej, ciałko żółte jest szarobiałe lub ma barwę mięsa. Działalność dokrewna ciałka żółtego polega na regulowaniu czynności jajnika i macicy w przebiegu cyklu płciowego. Hormon ciałka żółtego, progesteron, wpływa hamująco na kolejną owulację i powoduje rozpulch­nienie błony śluzowej macicy przygotowując ją do przyjęcia i zagnieżdżenia się zarod­ka. Progesteron wpływa również na proces odżywiania zarodka i płodu drogą od­działywania na rozwój łożyska oraz na rozrost odcinków wydzielniczych gruczołu mlekowego.

    • Stopień rozwoju i czas trwania ciałka żółtego jest uzależniony od losów komórki jajowej. Jeśli komórka jajowa ulegnie zapłodnieniu, to ciałko żółte przedłuża swój byt na okres ciąży, stąd jego nazwa ciałko żółte prawdziwe albo ciążowe. Osiąga ono swój maksymalny rozwój mniej więcej w połowie ciąży. Następnie czynności hormonalne ciałka żółtego stopniowo wygasają, ponieważ funkcje te zaczyna spełniać łożysko. W przypadku gdy komórka jajowa nie uległa zapłodnieniu, ciałko żółte trwa krótko. Inną formą ciałka żółtego, już z pogranicza patologii, jest ciałko żółte przetrwałe-stosunkowo najczęstsze u bydła. Zanikające ciałko żółte ulega zwyrodnieniu tłuszczowemu. Staje się jaśniejsze tworząc ostatecznie bliznowato zaciągnięty ślad w postaci ciałka białawego. Jajniki młodych samic, które nie prze­chodziły procesu owulacji, są jędrne i gładkie, a samic starych - zbliznowaciałe i nierówne

    • . Znajdują się w warstwie korowej; początkowo komórka jajowa otoczona jest jedną warstwą nabłonka, w późniejszych okresach otacza ja 5 do 8 warstw komórek, tworzących warstwę ziarnistą, od zewnątrz pokrytą osłoną pęcherzykową ( z tkanki łącznej)

    • 1.pierwotne- pojedyncza warstwa kom. nabłonka

    • 2.wtórne – drugiego rzędu

    • 3.trzeciego rzędu -wykształca się jama pęcherzyka, wypełniona płynem; komórka jajowa położona jest na wzgórku → pęcherzyki te tuż przed owulacją noszą nazwę pęcherzyków Graafa i są czynne hormonalnie

    • Przy pęknięciu p.Graafa zmienia się nagle ciśnienie wewnątrz jego jamy, co powoduje pęknięcie naczyń włosowatych w jego ścianie i wylew krwi do jamy. Powstaje skrzep, a pęcherzyk wypełnia się krwią tworząc ciałko czerwone; które z czasem zmienia kolor (rozrost tk.łącznej, namnażanie kom.w. ziarnistej, nagromadzenie luteiny) i staje się ciałkiem żółtym. Ciałko żółte, gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ulega resorpcji i uwstecznieniu przekształcając się w ciałko białawe, widoczne w postaci blizny; przy zapłodnieniu natomiast c.żółte przekształca się w c. żółte ciążowe (podtrzymuje ciąże, wydziela hormony)

GATUNEK	DŁUGOŚĆ	GRUBOŚĆ	KSZTAŁT
KROWA	4 cm	1,5 cm	śliwka
KLACZ	7-8 cm	3-4 cm	fasola
ŚWINIA	5 cm	2 cm	morwa

• JAJOWODY

  • cienkie, poskręcane przewody długości ok. 25cm

  • łączą jajniki z rogami macicy

  • błoniasto-mięśniowy przewód przebiegający w fałdzie otrzewnowym zwanym krezką jajowodową między jajnikiem a wierzchołkiem rogu macicznego odpowiedniej strony

  • Jest on przystosowany do transportowania pozbawionej zdolności ruchu czynnego komórki jajowej i stanowi jednocześnie miej­sce jej zapłodnienia.

  • Krezka jajowodowa – kieszonka jajnika

  • Ujścia

    • brzuszne

    • maciczne

  • funkcje:

    • miejsce zapłodnienia komórki jajowej

  • Budowa:

    • składają się z 3 części:

      • lejek-

        • kielichowato rozszerzony, przedni koniec jajowodu, częściowo przytwierdzony do jajnika- jego zadanie to wychwycenie komórki jajowej uwolnionej do jamy ciała podczas owulacji

        • na jego dnie którego znajduje się ujście brzuszne jajowodu, otwie­rające się do jamy otrzewnowej w pobliżu jajnika.

        • Na brzegach lejka znajdują się wyrostki zwane strzępkami jajowodu, (fimbriae tubae), lub kiedy przyrosną do jajnika= strzępki jajnikowe (fimbriae ovaricae),

      • bańka jajowodu- w niej dochodzi z reguły do zapłodnienia

      • cieśń-

        • ostatni element jajowodu- końcowy odcinek otwierający się do rogu macicy

        • jej przewężone światło jest dostosowane do wielkości komórki jajowej. Cieśń jajowodu opisując różne zakręty zmierza do wierzchołka rogu macicy, który przebija jako krótka część maci­czna jajowodu i znajduje za pośrednictwem ujścia macicznego jajowodu, łączność z jamą macicy. U psa i konia ujście to znajduje się na brodawkowa­tym występie jajowodu.

  • Wyróżnia się kolejno:

    • Błona śluzowa

      • tworzy liczne podłużne fałdy jajowodowe,na których występują rozgałęzione fałdy wtórne.

      • Wyściółkę śluzówki jajowodu stanowi nabłonek jednowarstwowy cylindrycz­ny, którego część komórek jest zaopatrzona w migawki poruszające się w kierunku macicy. W okresie owulacji migawki zanikają. U świni i przeżuwaczy może przej­ściowo występować nabłonek wielorzędowy.

      • Komórki pozbawione migawek produ­kują wydzielinę o charakterze śluzowym.

    • Błona mięśniowa

      • zbudowana z włókien mięśniowych gładkich tworzy dwie warstwy - wewnętrzną okrężną i zewnętrzną podłużną.

      • Skurcze mięśniówki przesu­wają komórkę jajową w stronę macicy. Czynność tę ułatwia wspomniana wydzielina śluzowa nabłonka.

    • Błona surowicza jajowodu

      • jest przedłużeniem otrzewnej trzewnej.

      • Znajdująca się pod nią tkanka podsurowicza, zbudowana z tkanki łącznej wiot­kiej zawiera liczne naczynia krwionośne.

  • Długość jajowodów:

  • klacz – 25-30 cm

  • krowa – 25 – 28 cm

  • locha – 15-30 cm

• MACICA

  • błoniasto- mięśniowy narząd, w którym rozwija się zarodek i płód

  • Budowa: wyróżnia się

    • Rogi

    • Trzon

    • szyjkę macicy

      • Między właściwym trzonem macicy a pochwą , znajduje się swoista wstawka, jaką jest grubościenna szyjka macicy-w obrębie szyjki macicy wyróżnia się jej krótki odcinek sterczący do światła pochwy jako część pochwową szyjki oraz położoną bardziej ku przodowi część przed pochwową szyjki.

      • Kanał szyjki otwiera się do jamy macicy ujściem wewnętrz­nym macicy, przeciwległe zaś do niego ujście zewnętrzne macicy, otwiera się do światła pochwy

      • . Fałdy błony śluzo­wej szyjki macicy oraz śluzówkę pokrywa wydzielina typu śluzowego będąca produ­ktem działalności gruczołów szyjkowych. Przy udziale mięśniówki światło szyjki jest zamknięte. Jedynie w okresie rui i porodu kanał szyjki jest mniej lub bardziej otwarty.

!!! U zwierząt domowych występuje macica dwu- rożna( dwu- dzielna) lub podwójna!!!

• wytwór mezodermy, jest narządem wylęgowym warunkującym żyworodność ssaków.

• Budowę macicy determinują dwie podstawowe fun­kcje samicy – ciąża oraz poród.

• Pod względem anatomo-porównawczym macica ssaków udomowionych (jeśli pominąć królika wyposażonego w macicę podwójną o pojedynczej pochwie) jest macicą dwurożną.

  • Występuje ona w dwóch odmianach macica dwurożna przegro­dowa-cechuje psa, świnię i przeżuwacze . Stercząca do światła trzonu macicy, przegroda jest świadectwem jej dwoistości rozwojowej. Przybiera ona postać żagla macicy, ułożonego w płaszczyźnie pośrod­kowej.

  • macica dwurożna bezprzegrodowa- u konia, która ponadto ma bardziej wydłużony trzon niż macica dwurożna prze­grodowa.W zależności od mniej lub bardziej zaawansowanego wzajemnego zespolenia rogów macicznych, nieparzysta część macicy jako jej trzon osiąga długość odwrotnie proporcjonalną do długości rogów.

  • Macicę dwurożną przegrodową przeżuwaczy cechuje charakterystyczny kształt rogów, które początkowo na znacznej przestrzeni biegną prawie równolegle, następ­nie rozchodzą się na boki i stopniowo ulegając zwężeniu zaginają się na kształt bara­nich rogów.

    • U krowy

      • Rogi macicy (35-40 cm) – przypominają rogi barana

      • trzon (10-15 cm) – żagiel macicy

      • szyjka (7-11 cm)- fałdy poprzeczne

      • Brodawki maciczne (carunculae uteri - ok. 100) ułożone w 4 podłużnych rzędach, krypty maciczne

      • więzadło międzyrożne (lig. intercornuale)

  • Macicę dwurożną bezprzegrodową konia charakteryzuje obszerny trzon, zbliżony długością do wymiarów poszczególnych rogów macicy, z których każdy osiąga długość 20-25 cm przy dość znacznej szerokości . Rogi mają kształt płóz sań.Aktualny wygląd i budowa ściany macicy, a zwłaszcza jej składnika najbardziej wrażliwego w postaci błony śluzowej, zależy od hormonów płciowych i zmienia się w przebiegu cyklu płciowego oraz z wiekiem.-+

    • Rogi macicy (20-25 cm) – tępo zaokrąglone, łagodnie wygięte – przypominają płozy sań

    • trzon – długi (ok. 20 cm.)

    • szyjka – wyraźne ujście wewnętrzne i zewnętrzne macicy, fałdy podłużne

  • Macica dwurożna LOCHA

    • Rogi macicy (140 cm) – przypominają pętle jelit

    • trzon (5 cm)

    • szyjka (15-20 cm) –Charakterystyczne poduszeczkowate fałdy śluzówki szyjki macicznej (pulvini cervicales!); opuszki szyjowe

    • Brak!! cz. pochwowej szyjki macicznej (portio vaginalis cervicis)

  • Budowa ściany macicy

    • błona śluzowa – endometrium

      • nabłonek walcowaty, gruczoły maciczne

    • błona mięśniowa- myometrium

      • warstwa zewnętrzna – podłużna

      • warstwa wewnętrzna - okrężna

    • błona surowicza – perimetrium

      • więzadło szerokie macicy

Część pochwowa szyjki macicy (portio vaginalis cervicis)

• świnia - brak- szyjka macicy łagodnie przechodzi w pochwę

• klacz – sklepienie górne i dolne

• krowa- tylko sklepienie górne

• suka – tylko sklepienie dolne

NARZĄD KOPULACYJNY

• POCHWA

  • błoniasto- mięśniowy przewód stanowiący narząd kopulacyjny i element dróg rodnych

  • śluzówka nie zawiera gruczołów

  • -pod względem rozwojowym wywodzi się z mezodermalnych przewodów kołośródnerczowych (przypra­nerczowych).

  • Pochwa jest narządem kopulacyjnym samic.

  • U przeżuwaczy jest ona narządem, gdzie w czasie aktu płciowego zostaje deponowane nasienie (unasienienie pochwowe).

  • U psa, świni i konia sperma jest wstrzykiwana do kanału szyjki bądź do macicy, co stanowi przykład unasienienia macicznego.

  • Błoniasto-mięśniowy, cienkościenny mankiet, za jaki może uchodzić pochwa, jest bardzo rozciągliwy, co ma istotne znaczenie przy porodzie.

  • Przedni odcinek pochwy, do którego wystercza część pochwowa szyjki macicznej jest określany jako sklepienie pochwy.

  • Obok ścian bocznych pochwy wyróżnia się w niej ścianę dogrzbietową oraz przeciwległą ścianę dobrzuszną,.

  • Pochwa leży w jamie miednicy i graniczy od strony grzbietowej z odbytnicą, a od strony brzusznej z pęcherzem moczowym oraz z cewk. W ścianie pochwy wyróżnia się kolejno - błonę śluzową, błonę mięśniową i błonę surowiczą, bądź błonę łącznotkankową.

    • Błona śluzowa pochwy

      • jest wysłana nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.

      • Warstwę właściwą śluzówki tworzy tkanka łączna włóknista wyposażona we włókna sprężyste oraz liczne skupiska tkanki limfatycznej w postaci grudek chłonnych.

      • Pod błoną śluzową można wyróżnić podśluzówkę zbudowaną z tkanki łącznej wiotkiej, w której rozpościerają się naczynia.

    • Błona mięśniowa stosunkowo cienka, tworzy dwie warstwy - okrężną i podłuż­ną zbudowane z mięśni gładkich.

    • Błona surowicza, okrywa odcinek pochwy, jest kontynuacją otrzewnej. Odcinek tylny pochwy spowija tkanka łączna wiotka, która ją zespala z otaczającymi narządami.

  • Budowa

    • a.) sklepienie pochwy (fornix vaginae) – przedni odcinek pochwy

    • b.) ściana boczna (paries lateralis)

    • c.) ściana dogrzbietowa (paries dorsalis),

    • d.) ściana dobrzuszna (paries ventralis)

• PRZEDSIONEK POCHWY

  • narząd kopulacyjny będący przedłużeniem pochwy ku tyłowi

  • błona śluzowa zawiera gruczoły płciowe dodatkowe (większe i mniejsze), które wydzielają śluz ułatwiający akt kopulacji

  • Błona śluzowa - nabłonek wielowarstwowy płaski, gruczoły przedsionkowe mniejsze – dolne, większe- dogrzbietowe

  • Sploty żylne w ścianie tworzące ciała jamiste (klacz, suka) - opuszka przedsionka (bulbus vestibuli)

  • Ujście cewki moczowej zewnętrzne (ostium urethrae externum) błona dziewicza (hymen)

  • uchyłek podcewkowy( przeżuwacze, świnia - diverticulum suburetrale)

• SROM

  • najbardziej zewnętrznie położona część narządów płciowych

  • wyróżnia się:

    • wargi sromowe

      • symetryczne

      • , które łączą się z sobą po stronie górnej spoidłem warg dogrzbietowym po stronie dolnej zaś spoidłem warg dobrzusznym

      • Między obiema wargami rysuje się w płaszczyźnie pośrodkowej szpara sromowa, która prowadzi do przedsionka pochwy.

      • Wargi sromowe ssaków domowych odpowiadają wargom sromowym mniejszym człowieka. Wargi sromowe większe człowieka są jego cechą gatunkową. Odpowiednikiem rozwojo­wym warg sromowych większych jest moszna, gdyż wywodzą się one z guzków wargowo-mosznowych.

      • Wargi sromowe ssaków, jako umięśnione wały skórne, pokrywa delikatne owło­sienie zmienne nie tylko gatunkowo, ale i osobniczo. Są one całkowicie lub częściowo pigmentowane lub zupełnie pozbawione pigmentu. Podłoże warg tworzy obok tkanki podskórnej i mięśni także tkanka tłuszczowa. Skóra warg zawiera liczne gruczoły potowe i łojowe, a od strony wewnętrznej przechodzi stopniowo w błonę śluzową przedsionka pochwy typu skórnego

    • między wargami znajduje się łechtaczka będąca homologiem prącia u samicy (zbud. z ciał jamistych słabiej rozwiniętych niż w prąciu)

      • w znacznej mierze przypomina jego budowę, oczy­wiście w miniaturze.

      • Wyróżnia się tu odnogi łechtaczki które podob­nie jak w prąciu przyczepiają się na łuku kulszowym. Zespalają się one w trzon łech­taczki, który z kolei jest zaopatrzony w ciało jamiste łechtaczki, a na peryferii kończy się żołędzią łechtaczki, u suki i klaczy podbudowane ciałem gąbczastym żołędzi. Obwodowy koniec łechtaczki obejmuje napletek łechtaczki.

PLEMNIK ma wymiary 50- 250 mikrometrów

- składa się z:

• Główki

• Szyjki

• Wstawki

• Witki

• Największą, główną częścią jest główka- w niej jądro komórkowe

Głównym składnikiem jądra jest zagęszczona chromatyna, która jest aktywna, gdy wnika plemnik do komórki jajowej

Przednia część główki pokrywa czapeczkowaty twór- tzw. akrosom- zawiera enzymy, które ułatwiają wniknięcie plemnika do jaja podczas zapłodnienia

• szyjka plemnika- jej największym elementem jest centriola bliższa, na której zawiesza się włókno osiowe witki

• wstawka składa się z włókna osiowego otoczonego włóknami obwodowymi

• witka również składa się z włókna osiowego- ruch witki przypisuje się kurczliwości włókienek

KOMÓRKA JAJOWA

• zawiera duże, centralnie położone jądro komórkowe otoczone warstwą cytoplazmy zawierającą duże ilości żółtka

• cytoplazma otoczona jest błoną żółtkową, na zewnątrz której znajduje się otoczka przejrzysta

• cała komórka jajowa otoczona jest komórkami pęcherzykowymi tzw. warstwy ziarnistej i wieńca promienistego