Aleksandra Bluj IIA nr 1

Pozytywizm

Epokę pozytywizmu zbudowano na twardych fundamentach walk wyzwoleńczych i rewolucji w latach 1848 - 1849, które miały miejsce na terenie całej Europy. Upadek Wiosny Ludów był początkiem zmechanizowanej w pełni scjentycznej epoki, która nosiła odmienne nazwy w poszczególnych krajach. Ogólnie nazywana jest realizmem jednak przykładowo we Włoszech przyjęła nazwę weryzmu. Początkiem pozytywizmu w Polsce był upadek powstania styczniowego w 1863r. Twórcą ogólnego nurtu filozofii pozytywnej uznaje się Francuza Augusta Comte’a. Utworzył pojęcia trzech stadiów teoretycznych przez które przechodzi każda dziedzina naszej wiedzy. W stadium pozytywnym wyrzekamy się badania przeznaczenia wszechświata na rzecz wykrycia ich prawa, czyli stosunków, następstw i podobieństw. Głównym rysem filozofii pozytywnej jest rozpatrywanie wszelkich zjawisk jako podległych niezmiennym prawom natury. Podobne stanowisko przyjmuje utylitaryzm utworzony przez Jamesa Milla, który opierał się na zasadzie użyteczności. Zwana też filozofią zdrowego rozsądku wg której najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi". Z kolei determinizm głosi, że zajście każdego zdarzenia jest wyznaczone jednoznacznie przez zdarzenia poprzedzające je w czasie, innymi słowy wszystkie zjawiska w przyrodzie są uwarunkowane przyczynowo. Oba te nurty zgadzają się więc z założeniami Comte’a i tworzą podstawy filozofii pozytywizmu.

Zmęczeni walkami ludzie musieli skupić się na nowym stylu życia często narzuconym przez władzę, czego idealnym przykładem była w tym okresie nasza ojczyzna, która była prześladowana okrucieństwem oprawcy. Pod względem rozwoju przemysłowego na całym kontynencie znacznie górowała Anglia, której wszyscy starali się dorównać, w końcu państwa, które chciały zachować lub zyskać znaczenie polityczne musiały wkroczyć na drogę uprzemysłowienia i zmechanizowania całej gospodarki. Powstała potrzeba tzw. pracy organicznej i pracy u podstaw. Organicyzm zgodnie z założeniami Herberta Spencera zakładał, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu i od ich kooperacji zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa. Epoka pozytywizmu niezmiernie różniła się od swej poprzedniczki, są prawdopodobnie najbardziej kontrastujące. Wiek siły, przemysłu i nauki zastąpił wiek szaleńczej miłości, wyobraźni czy artyzmu. Patronem nie był już młody zakochany wieszcz, wiecznie rozmarzony i bujający w obłokach, lecz silny człowiek, który ceni naukę i wierzy w uświęcającą wartość sumiennej pracy. Emancypacja kobiet rozpoczęta w poprzedniej epoce teraz zaczęła nabierać obrotów. Międzynarodowy Dzień Kobiet został obchodzony właśnie z powodu strajków pracownic nowojorskiego przemysłu odzieżowego. Kobiety ostatecznie wyemancypowały się od słabości fizycznej, klątwy wiecznego niewolnictwa i anielstwa, od wiecznego zamykania przed nimi dróg poważnej i użytecznej pracy. Eliza Orzeszkowa była wierną obserwatorką tego przełomu, co za pewne zainspirowało ją do napisania utworu pt. „Marta”, który opisuje problem dyskryminacji kobiet. Powieść ilustruje ciężkie i smutne życie kobiety, która nie potrafi odnaleźć się w nowej sytuacji po śmierci męża, żywiciela rodziny. Opublikowana na łamach "Tygodnika Mód i Powieści" w roku 1873, w którym została wydana osobno w postaci książkowej. Poświęcona była tematyce tzw. kwestii kobiecej. Istotnie tak właśnie wyglądała walka o niezależność była ciężka i smutna, wymagała wielu wyrzeczeń. Inną kwestią wyzwolenia było równouprawnienie Żydów, który opisała Konopnicka. Przyczyną napisania „Mendla Gdańskiego” była odpowiedź na list Orzeszkowej, która zwróciła się z apelem do pisarzy, by Ci sprzeciwili się agresji antysemickiej. W maju tego 1890 roku w Przeglądzie Literackim (dodatku petersburskiego „Kraju”) ukazała się nowela, która opisuje życie tytułowego bohatera. W „O Żydach i kwestii żydowskiej” Eliza Orzeszkowa wyraźnie sprzeciwia się nietolerancji panującej w Polsce. Mówi iż : „Wyodrębnianie, gardzenie, jakiekolwiek krzywdzenie budzi wzajemne niedocenienie się i nienawiść, czyli najsroższe zboczenia umysłowe”. Wspomina również stare czasy, kiedy to nasza ojczyzna słynęła ze swej tolerancji religijnej, która pozwalała bezpiecznie żyć na naszych ziemiach. „Mendel Gdański” tematyką porusza dzieje bohaterów reprezentujących określoną grupę społeczną, losy bohatera są typowe dla danej sytuacji społeczno-historycznej. To własnie cechuje odmianę powieści społeczno-obyczajowej, która wraz z powieścią psychologiczną, czyli taką której tematem jest przede wszystkim życie wewnętrzne bohaterów – ich doznania, przeżycia i przemyślenia, stały się w epoce pozytywizmu bardzo popularne. Ma to związek z nurtem realizmu w literaturze, którego celem było odzwierciedlenie życia codziennego i odkrycie prawd rządzących rzeczywistością. Do najbardziej znanych powieści prezentujących nurt realizmu należą m.in. „Komedia ludzka” i „Ojciec Goriot” Honoriusza Balzaka, „Anna Karenina” Lwa Tołstoja, „Pani Bovary” Gustawa Flauberta lub „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego. Na gruncie polskim za najwybitniejszego autora powieści uznaje się bezsprzecznie Henryka Sienkiewicza autora powieści historycznych jak "Ogniem i mieczem", której akcja toczy się w XVII wieku w okresie powstania Chmelnickiego, "Potopu", "Pana Wołodyjowskiego". Zgoła odmienną sytuację prezentuje „Quo Vadis”, którego czas akcji cofa się do Starożytnego Rzymu i opowiada o ówczesnym temacie męczeństwa chrześcijan. Warto wspomnieć, iż Sienkiewicz był pierwszym Polakiem, który otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, za całokształt twórczości. Drugim wyróżniającym się polskim twórcą był Bolesław Prus autor m.in. „Lalki”, która prezentuje stratyfikację społeczną. Pisywał felietony z cyklu Kroniki tygodniowe publikowane m.in. w „Niwie”, „Kurierze Warszawskim” tak jak większość polskich pisarzy. Napisał również „Faraona” powieść historyczną osadzoną w starożytnym Egipcie. Prus wykazał się talentem nowelisty co można potwierdzić czytając „Katarynkę” lub „Antka”. Trzeba przyznać, że epokę pozytywizmu należałoby pewno nazwać prozaiczną, gdyż była dość uboga w poezje. Warto mimo wszystko przytoczyć nazwisko Adama Asnyka najbardziej znanego poetę tamtego okresu. Jego twórczość zawsze była bogata w akcenty patriotyczne gdyż sam uczestniczył w postaniu styczniowym. Nastrój klęski odbija się w jego wierszach np. „Odpowiedź”, „W zatoce Baja” w wielu swych utworach opisywał rozterki miłosne np. „Miłość jak słońce” lub krajobrazy górskie. Równie często w jego wierszach pojawiają się zwroty, które łatwo przypisać typowemu krajobrazowi tatrzańskiemu. Wiersze Asnyka były z pewnością pomocne dla wielu malarzy, którzy specjalizują się w malowaniu pejzaży. Ówcześni malarze również skupili się na zasadzie realizmu czyli obiektywnego przedstawiania obrazu, który widzieli. Zmieniono również tematykę. Skupiano się na przeciętności i codzienności, często malowano ludzi ubogich, biednych lub też pracujących. Artyści chcieli jak najwierniej przedstawić prawdziwą rzeczywistość, problemy aktualnego społeczeństwa nie upiększali więc świata jakiego widzieli. Najbardziej znanym przedstawicielem tego nurtu w Polsce jest Jan Matejko, który namalował wiele obrazów o tematyce historycznej, które są dzisiaj często przytaczane m.in. na lekcjach języka polskiego. Warto wspomnieć również o Aleksandrze Gierymskim, Maksymilianie Gierymskim czy Józefie Chełmońskim, którzy znacząco wzbogacili malarstwo polskie w epoce pozytywizmu. Co do muzyki nie można pominąć Franza Liszta, który wtedy komponował cudowne utwory np. „Liebestraume”. Popularna kołysanka Brahmsa powstała w tym samym czasie, w końcu wtedy tworzył również Johannes Brahms. Okres, w którym tworzyli obaj wspaniali kompozytorzy nazywa się w muzyce neoromantyzmem. Schyłek realizmu przypadł na lata 90. XIX wieku, gdy popularniejsze stawały się idee modernistyczne. Natomiast koniec polskiego pozytywizmu dotyczy lat 1890-1895. Trudno wyróżnić jakąś konkretną datę zamykającą tą epokę, gdyż w tym przypadku rama czasowa jest dość płynna.