Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac. Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje: posłom (grupa 15 posłów lub komisja sejmowa), Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 tyś. obywateli (art.118).
Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez te izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. O podjęciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu zawiadamia (obok Marszałka Sejmu) także Prezesa Rady Ministrów.
Inicjatywa ludowa wymaga dla swej skuteczności uzyskania dla przedłożonego projektu podpisu co najmniej 100 tys. obywateli legitymujących się czynnym prawem wyborczym do Sejmu. Według ustawy z 24 czerwca 1999r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, czynności związane z rozpowszechnieniem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów popierających projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony przez grupę co najmniej 15 obywateli polskich posiadających bierne prawo wyborcze do Sejmu.
Ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej ze względu na przedmiot regulacji przyjęte zostało jedynie (art.221) w przypadku; ustawy budżetowej (i jej zmiany), ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciągnięciu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowanych przez państwo, kiedy to inicjatywa ustawodawcza może pochodzić wyłącznie od Rady Ministrów. W ścisłym związku z prawem inicjatywy ustawodawczej pozostaje prawo do wnoszenia poprawek. Nieograniczone prawo wnoszenia poprawek posiadają tylko posłowie i Rada Ministrów, pozostałe podmioty zaś jedynie wówczas, gdy są wnioskodawcami.
Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium. Komisje są organami pomocniczymi Sejmu – same nie dysponują możliwością podejmowania aktów i rozstrzygnięć . Mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy komisji – wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; możliwe dokonywanie zmian w każdym czasie. Każdy poseł zasiada przynajmniej w jednej komisji. Pracami kieruje prezydium komisji, przez nią wybierane.
Komisje stałe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Dwa kryteria dla określenia zakresu ich działania:
resortowe – rozdziała zadań w oparciu o kryterium przedmiotowe, np. Komisja Obrony Narodowej, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych) oraz wiążące się z pewnymi zadaniami czy problemami, np. Komisja Integracji Europejskiej;
funkcjonalne – zakres działania komisji wiąże się z realizowanymi przez Sejm jego poszczególnymi funkcjami czy kompetencjami np. Komisja Etyki Poselskiej, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej).
Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb ich działania. Zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. Komisje sejmowe mogą być tworzone tylko w ramach kompetencji wykonywanych przez Sejm.
Komisje śledcze – powoływane są tylko przez Sejm dla zbadania określonej sprawy. Ich tryb działania określa ustawa. Po zakończeniu swojej misji powinny zostać przez Sejm odwołane.
Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach, które nie mogą się odbywać w czasie trwania posiedzeń Sejmu, chyba że Marszałek Sejmu wyrazi na to zgodę. Posiedzenia są jawne, chyba że komisja postanowi inaczej. Zasada jawności nie obowiązuje w przypadku Komisji ds. Służ Specjalnych. W posiedzeniach Komisji ds. SS, komisji śledczych oraz Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej uczestniczą tylko ich członkowie oraz osoby zaproszone. W pozostałych mogą uczestniczyć posłowie nie będący ich członkami. Uchwały zapadają większością głosów w obecności min. 1/3 liczby członków komisji.
Komisje sejmowe mogą odbywać posiedzenia wspólne. Przewodniczy im jeden z ich przewodniczących. Uchwały zapadają większością głosów przy quorum min. 1/3 liczby członków z każdej komisji.
Komisja Regulaminowa i prac poselskich Do zakresu działania Komisji należą sprawy związane z wyrażaniem przez Sejm zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności za przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie, z warunkami wykonywania przez posłów mandatu poselskiego, jego wygaśnięcia, z działalnością biur poselskich, dotyczące wykładni i stosowania regulaminu Sejmu oraz dokonywania analiz skarg i wniosków kierowanych do Sejmu i jego organów; rozpatrywanie zarzutów niewykonywania przez posłów obowiązków poselskich; sprawowanie stałego nadzoru nad pracą Kancelarii Sejmu.
Komisja odpowiedzialności konstytucyjnej Do zakresu działania Komisji należy prowadzenie postępowania w sprawie badania zasadności skierowanych do niej wniosków wstępnych o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, podejmowanie uchwał w tym przedmiocie oraz przedstawianie Sejmowi sprawozdań z przeprowadzonych prac.
Komisja ustawodawcza Do zakresu działania Komisji należą sprawy problematyki legislacyjnej i spójności prawa, współdziałania w organizowaniu procesu ustawodawczego i zapewnienia jego prawidłowości, rozpatrywania projektów ustaw i uchwał o szczególnym znaczeniu prawnym lub o znacznym stopniu złożoności legislacyjnej, sprawy związane z postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz wynikające z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, a także współudział w przeprowadzaniu kontroli wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu oraz koordynacja tych działań.
Komisja etyki poselskiej Do zakresu działania Komisji należą sprawy opracowania "Zasad Etyki Poselskiej", ich uzupełniania i korygowania oraz upowszechnianie ich wśród posłów, rozpatrywanie spraw posłów, którzy zachowują się w sposób nie odpowiadający godności posła, rozpatrywanie spraw wynikających z Rejestru Korzyści i majątkowych oświadczeń poselskich.
Komisja do spraw służb specjalnych Do zakresu działania Komisji należy opiniowanie projektów ustaw, rozporządzeń, zarządzeń oraz innych aktów normatywnych dotyczących służb specjalnych, w tym regulujących działalność tych służb, opiniowanie kierunków działań i rozpatrywanie corocznych sprawozdań szefów służb specjalnych, opiniowanie projektu budżetu
Odrębności uchwalania ustawy budżetowej (art. 221 – 224)
Specyfika postępowania legislacyjnego z projektem ustawy budżetowej o prowizorium budżetowym wynika przede wszystkim z istoty i charakteru prawnego ustawy. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym (a także zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów, która przekłada Sejmowi projekt na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Sejm nie może odrzucić ustawy, może jedynie wnieść poprawki.
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Prezydent nie może zawetować ustawy. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (Art. 225).
Kadencja Sejmu Sejm i Senat są wybierane na 4 letnia kadencję. Nowa kadencja rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu. Zasadniczą zaletą tego rozwiązania jest ciągłość istnienia parlamentu. Obecny system liczenia kadencji oznacza jednak, że przez pewien czas stary i nowy parlament istnieją obok siebie. Nie stwarza to problemów konstytucyjnych.
Kadencja Sejmu kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Nie zawsze więc ona musi wynosić równe 4 lata
Skrócenie kadencji Sejmu obwarowane jest szczególnymi wymaganiami:
Sejm może skrócić swoją kadencję mówimy wtedy o samorozwiązaniu uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu-art. 95 ust 3.
Skrócenie kadencji może nastąpić mocą decyzji prezydenta i wówczas mówimy o rozwiązaniu Sejmu. Rozwiązanie może nastąpić tylko w 2 przypadkach:
- obligatoryjne – w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi, bądź niezdolności do wybrania własnego rządu
- fakultatywne– w procesie uchwalania ustawy budżetowej- w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy.
Oba te przypadki łącza się z niezdolnością Sejmu do podjęcia ważnej decyzji państwowej. Konstytucja nie stwarza natomiast prezydentowi żadnej innej możliwości rozwiązania Sejmu.
Skutki prawne skrócenia kadencji polegają na przedterminowym zarządzeniu i przeprowadzeniu wyborów do Sejmu i Senatu. Wybory zarządzane są przez Prezydenta i muszą się odbyć nie później niż w okresie 45 dnia od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu lub zarządzenia Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu
Przedłużenie kadencji Sejmu nie jest w zasadzie możliwe na gruncie obowiązującej konstytucji- jedyny wyjętej może zaistnieć w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Ponieważ art. 228 ust 7 zakazuje przeprowadzanie wyborów w okresie obowiązywanie jednego ze stanów nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po jego zakończeniu, kadencja – gdyby akurat przypadał jej koniec- ulegałaby odpowiedniemu przedłużeniu. Poza tym przedłużenie kadencji mogłoby nastąpić tylko na podstawie specjalnie w tym celu uchwalonej ustawy zmieniającej konstytucję i na stałe ustanawiającej np. 5 –letnia kadencję bądź też jednorazowo zawieszającej stosowanie zasady czteroletnich pełnomocnictw parlamentu i ustalającej późniejszy termin upływu kadencji.
Zasada dyskontynuacji zwyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament, który kończy swoją kadencję zamyka wszystkie sprawy nad którymi pracował (niezależnie od tego, na jakim etapie się znajdują) i nie przekazuje ich nowemu parlamentowi. Wyjątki od tej zasady dotyczą:
projektu ustawy z inicjatywy obywatelskiej
sprawozdań sejmowej komisji śledczej
postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej
postępowań w Komisji do Spraw Unii Europejskiej
Obrady i głosowanie
Rozpatrywanie projektów ustaw przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”.
Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu komisji, nie wcześniej niż 7 dni od doręczenia posłom druku projektu, chyba, że Sejm postanowi inaczej. I czytanie obejmuje: uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy, debatę w sprawie ogólnych zasad projektu. I czytanie kończy się przedstawieniem przez komisję Sejmowi sprawozdania o projekcie, w którym wnosi się o: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami, odrzucenie projektu. Pierwsze czytanie w przypadku ważnych projektów (np. ustaw o zmianie konstytucji i konstytucyjnych, ustaw dot. praw i wolności obywatelskich, ustaw budżetowych, wszystkich ordynacji wyborczych) odbywa się na posiedzeniu Sejmu: Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji, chyba, że Sejm, w związku ze zgłoszonym wnioskiem, odrzuci projekt w całości.
Drugie czytanie odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji z prac w pierwszym czytaniu, chyba że Sejm postanowił inaczej. Ma ono miejsce wyłącznie na posiedzeniu Sejmu
Treść tego czytania jest następująca
- przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy,
- przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków,
- przedstawienie przez komisję dodatkowego sprawozdania w razie zgłoszenia w drugim czytaniu nowych poprawek i wniosków
Trzecie czytanie ma charakter obligatoryjny. Regulamin Sejmu nie określa jednak żadnego sztywnego terminu jego przeprowadzenia” może się odbyć niezwłocznie – po zakończeniu drugiego czytania – jeżeli projekt ustawy nie został skierowany ponownie do komisji lub też później ( w terminie wyznaczonym przez Marszałka)
Treść 3 czytania obejmuje
- przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas 2 czytania
- przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, jeśli projekt był ponownie skierowany do komisji po 2 czytaniu
- głosowanie
Głosowanie nad projektami ustawy odbywa się zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów.
Do wniosków formalnych zalicza się wnioski dotyczące przebiegu obrad:
stwierdzenie ważności Zgromadzenia,
przerwę w obradach, lub zamknięcie Zgromadzenia,
zmiany porządku obrad,
głosowanie bez dyskusji,
zamknięcie dyskusji,
ograniczenie czasu wystąpień,
zamknięcia listy mówców,
zamknięcia listy kandydatów w wyborach,
wycofanie projektu uchwały,
wycofanie wniosku lub poprawki,
odrzucenie projektu uchwały lub stanowiska,
zmianę sposobu prowadzenia Zgromadzenia,
zmianę sposobu głosowania,
zmianę Przewodniczącego Zgromadzenia.
Zgromadzenie rozstrzyga przez głosowanie o przyjęciu wniosku formalnego po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz jednego głosu przeciw wnioskowi.
Odrzucony wniosek formalny nie może być w toku dyskusji nad tą sprawą zgłoszony powtórnie.
Marszałek Sejmu - wybierany na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu spośród kandydatów zgłoszonych przez min. 15 posłów, bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym. Nie można go odwołać (nie odpowiada politycznie). Na mocy Konstytucji Marszałek Sejmu sprawować może przejściowo lub tymczasowo urząd prezydenta. Zarządza on także wybory Prezydenta RP. Zupełnie nowymi kompetencjami obu Marszałków są ponadto kompetencje występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podustawowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów konstytucyjnych. Dodatkowo Marszałkowi Sejmu przyznano również prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz udzielenia na żądanie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy w sprawie z pominięciem jej postanowień uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konst. Marszałek Sejmu spełnia także istotne funkcje związane z trybem powoływania Rzecznika praw Obywatelskich i Prezesa NIK, podejmuje regulacje dotyczące statusu pracowników lub obsługi techniczno-organizacyjnej innych organów, takich jak: Biuro RPO, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, NIK i Krajowe Biuro Wyborcze. Ponadto: zwołuje i przewodniczy obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem obrad, zarządza drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych, wydaje przepisy porządkowe, powołuje szefa Kancelarii Sejmu
Marszałek Senior - powoływany przez Prezydenta na pierwsze posiedzenie izby. Najstarszy wiekiem poseł (senator), sam składa ślubowanie, odbiera ślubowanie od członków izby oraz przeprowadza wybór Marszałka, pomagają mu najmłodsi wiekiem - sekretarze tymczasowi.
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych. Innymi słowy jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dot. Funkcjonowania Sejmu. W skład Konwentu wchodzą marszałek, wicemarszałkowie Sejmu, przewodniczących lub wice klubów poselskich, przedstawicieli porozumień liczących co najmniej 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych. Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu i w tym charakterze wydaje opinie dot. miedzy in. Projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu. Trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego. W ramach Konwentu omawia się wszystkie podstawowe kwestie związane z przebiegiem posiedzeń Sejmu i składem jego organów.
Prezydium Sejmu nie jest organem konstytucyjnym a podstawą istnienia stał się regulamin Sejmu. Składa się z marszałka i wicemarszałków a tym samym jest organem kolegialnym, reprezentującym najważniejsze ugrupowanie polityczne Sejmu. Funkcjonuje przez cały okres kadencji, nie ma prawnej możliwości odwołania chociaż skład może się zmieniać. Zadania
organizacja prac Sejmu ustalenie terminów posiedzeń
organizowanie współpracy między komisjami
związane z tokiem prac sejmowych
związane z sytuacja prawna posłów, decydowanie o sprawach diet i ryczałtów poselskich i innych sprawach finansowych posła
związane z regulaminem Sejmu
Do istotnych uprawnień w izbie należy prawo zrzeszania się w koła i kluby. Uprawnienie to jest przywilejem nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty. Podstawą tworzenia klubów jest przynależność polityczna członków. Każdy poseł lub senator może być członkiem tylko jednego klubu lub koła. Klub w Sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś- minimum 3. W Senacie klub tworzyć może siedmiu, koło zaś- co najmniej 3 senatorów. Liczebność kół i klubów parlamentarnych wpływa na zakres przyznanych tym instytucjom uprawnień w izbie. Do obsługi swej działalności kluby i koła na określony czas mogą tworzyć biura, w których mogą zatrudniać pracowników, nie dłuższy niż czas trwania kadencji.
W klubie mogą powstać wewnętrzne koła czy zespoły poselskie
Zasady wyboru Prezydenta RP
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na Prezydenta RP może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.
Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu. Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu.
Uprawnienia Prezydenta RP jako reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych
Prezydent jako najwyższy przedstawiciel RP posiada prawo ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych. Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych nie tylko osobiście, lecz również przy pomocy pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Posiada także prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem RM i właściwym ministrem. – art. 133
Kompetencje kreacyjne Prezydenta RP
Prezydent zgodnie z Konstytucją uczestniczy w powoływaniu innych, poza rządem i organami wymiaru sprawiedliwości, organów państwowych. W świetle art.214 ust. 1 ,powołuje obok Sejmu i Senatu, członków KRRiT. Na podstawie art. 227 ust. 3 i 5 wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz powołuje, w równej liczbie z Sejmem i Senatem, członków Rady Polityki Pieniężnej.
Prezydent powołuje spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK Prezesa i Wiceprezesa TK (art. 194).
Kompetencje Prezydenta RP w stosunkach z Sejmem i Senatem
W stosunku do parlamentu Prezydent posiada uprawnienia, które pozwalają mu oddziaływać na tryb funkcjonowania i sposób podejmowania decyzji przez izby parlamentu. Konstytucja RP wyposażyła Prezydenta w uprawnienia wpływające na tok pracy parlamentu, polegające na zarządzeniu wyborów Sejmu i Senatu (art.98 ust.2) oraz zwoływaniu pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu w ciągu 30 dni od dnia wyborów, a w przypadku skrócenia kadencji nie później niż na 15 dzień po przeprowadzeniu wyborów (art. 98 ust. 5 i art. 109).
Uprawnieniem Prezydenta o istotnej sile wpływania na funkcjonowanie parlamentu jest jego prerogatywa skracania kadencji obu izb (art. 98 ust. 4). Decyzję o skróceniu kadencji Prezydent podejmuje samodzielnie, ale po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 4). Konstytucja zapewnia Prezydentowi RP wpływ na tok i rezultaty działalności prawotwórczej parlamentu. Prezydent realizuje je poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej oraz kompetencje związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Konstytucja nadaje Prezydentowi uprawnienia związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Zgodnie z art. 122 ust. 1i 2 Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu do podpisu i zarządza ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw” RP. W niektórych przypadkach (ustawa uchwalona w trybie pilnym, ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym) termin podpisania ustawy wynosi 7dni. Zgodnie z art. 122 ust. 3 i 5 Prezydent może zakwestionować ustawę uchwaloną przez parlament w dwóch formach – wniosek do TK o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją lub do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy.
Kompetencje Prezydenta RP wobec Rady Ministrów
Konstytucyjne uprawnienia Prezydenta pozwalają mu wpłynąć na rząd w dwóch płaszczyznach:
w zakresie powoływania rządu -
oddziaływania na tok jego pracy i politykę.
W wariancie podstawowym dla systemu ustrojowego w Konstytucji Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a następnie na jego wniosek powołuje rząd, który ubiega się o zaufanie polityczne Sejmu (art. 154 ust. 1 i 2). Konstytucyjny tryb powoływania rządu przewiduje jego powołanie przez Sejm, w przypadku niepowodzenia w powoływaniu rządu w wariancie pierwszym (art.154 ust. 3), oraz powołanie przez Prezydenta, gdy zawiodą dwie wcześniejsze procedury (art.155).
Prezydentowi nie przysługują niemal żadne kompetencje, które pozwalałyby mu na egzekwowanie odpowiedzialności rządu lub ministrów. Nie może on samodzielnie dymisjonować rządu, Premiera czy ministrów. Nie może zwracać się do Sejmu o udzielenie im wotum nieufności. Jedyną możliwością jest zwrócenie się Prezydenta do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie Premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej (art.156 ust.2), ale następuje to tylko w razie złamania przez nich prawa.
Tradycyjne kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa
W konstytucyjnie określonym zakresie kompetencji Prezydenta można wyodrębnić grupę uprawnień, które wyrażają klasyczne atrybuty władzy głowy państwa w stosunkach wewnętrznych. Konstytucja w grupie tych kompetencji wymienia 4 uprawnienia tradycyjne należące do głowy państwa. W art. 139 zostało uregulowane prawo łaski. Konstytucja stanowi, że Prezydent stosuje prawo łaski z wyłączeniem osób skazanych przez Trybunał Stanu. Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego (art.137). Kolejnym uprawnieniem Prezydenta przewidzianym w Konstytucji jest prawo nadawania orderów i odznaczeń (art.138).Konstytucja nadaje Prezydentowi również prawo zwracania się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego, którego nie czyni się przedmiotem debaty (art. 140).
Kompetencje w zakresie obronności państwa obejmują: zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi oraz związane z tym szczegółowe uprawnienia dotyczące zarządzania stanu wojny, mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych. Konstytucja najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP ustanawia Prezydenta (art. 134 ust. 1). W czasie pokoju sprawuje on to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (art.134 ust. 2).
Zakres i treść „najwyższego zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi” Prezydenta zostały określone w Konstytucji RP w art. 134 następująco:
mianuje i odwołuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajowych Sił Zbrojnych na czas określony (kadencje);
mianuje na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie go odwołuje;
nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, określone w ustawach stopnie wojskowe. Ponadto art. 136 stanowi, że w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa.
Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.
,,W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa”. art. 229 Konstytucji
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Nabiera ono mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości. Następnie, nie później niż 48 godz. od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. ,,Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów” (art. 231). Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8 uswo). Organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji. Kierowanie obrona państwa należy do Prezydenta RP we współdziałaniu z Radą Ministrów. Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania parlamentu oraz do zawieszenia działalności sądów.
Ograniczenia wolności i praw, jakie wprowadza ustawa (przykłady):
Nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez odpowiedniego zezwolenia,
Zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków,
Zawieszenie działalności stowarzyszeń. Partii politycznych, związków zawodowych, których działalność może utrudnić realizację działań obronnych,
Wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej,
Wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych,
Zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu.
Odpowiedzialność Prezydenta RP
Następstwem konstytucyjnej charakterystyki ustroju RP jako ustroju parlamentarnego jest przyjęcie zasady nieponoszenia odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej) Prezydenta.
Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust.1). Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN na wniosek co najmniej 140 członków ZN. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed TS sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu.
Delikt konstytucyjny to zawinione naruszenie Konstytucji lub ustawy, nie mające charakteru przestępstwa, przez osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe, które jest zagrożone sankcją odpowiedzialności konstytucyjnej.
Karalne jest bowiem naruszenie Konstytucji lub ustawy czynem zawinionym (to zachowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu działania nakazanego przez prawo).
W drugim przypadku zakres odpowiedzialności Prezydenta przed Trybunałem Stanu obejmuje odpowiedzialność karną za inne przestępstwa. Jest to odpowiedzialność za jakiekolwiek przestępstwo, a nie tylko za przestępstwo, którego znamiona wyczerpują także czyn stanowiący delikt konstytucyjny. Prezydent podlega ogólnej odpowiedzialności karnej, która jednakże różni się od odpowiedzialności innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Konstytucja nie gwarantuje Prezydentowi RP, tak jak art. 105 ust. 1 posłom i senatorom, immunitetu materialnego ani też nie daje mu formalnych gwarancji nietykalności (art. 105 ust. 5)
W przypadku skazania Prezydenta zastosowanie zasadniczej sankcji - złożenie z urzędu (art. 131 ust. 5).
Kontrasygnata stanowi ustrojowy dokument wymuszający współdziałanie rządu z Prezydentem.
Zapewnia jednolitość kształtowania praktyki oraz zapewnia jednolitość działania dualistycznej egzekutywy.
Kontrasygnata jest:
zewnętrznym wyrazem wykonywania kompetencji Prezydenta w uzgodnieniu z rządem,
zobowiązaniem rządu do przyjęcia kontrasygnowanego aktu do realizacji.
Prawno-ustrojowa konstrukcja kontrasygnaty, określona w art. 144 ust. 2 zawiera trzy elementy:
kontrasygnacie podlegają akty urzędowe Prezydenta,
kontrasygnaty dokonuje Prezes RM, z wyłączeniem poszczególnych ministrów,
Prezes Rady Ministrów przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Konstytucja przyjmuje ogólną zasadę, że akty urzędowe wydane przez Prezydenta powinny podlegać wymogowi ich kontrasygnowania. Zasada ta znajduje swe potwierdzenie w art. 144 ust. 3, który wymienia katalog aktów urzędowych wyłączonych z obowiązku kontrasygnaty. Konstytucja przyjęła koncepcję kontrasygnaty negatywnej, obejmującym swoim zakresem wszystkie akty urzędowe nie wyłączone jako prerogatywy.
Prerogatywy Prezydenta – akty urzędowe podejmowane osobiście, bez obowiązku ich kontrasygnaty – wskazują na osobistą, samodzielną władzę Prezydenta, na samodzielne atrybuty tej władzy, wyrażają jego charakter i samodzielność ustrojową Prezydenta. Konstytucja w art. 144 ust. 3 wyodrębnia zakres prerogatywy, obejmujący 30 aktów urzędowych Prezydenta RP, m. in.: zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji, inicjatywy ustawodawczej, desygnowania i powoływania Prezesa RM, powoływania I Prezesa SN, powoływania Prezesa i Wiceprezesa TK, Prezesa NSA.
Rada Ministrów jest drugim obok Prezydenta segmentem władzy wykonawczej. Rada Ministrów to naczelny organ konstytucyjny, którego skład, tryb powoływania oraz sposób i zakres działania określają postanowienia konstytucyjne i regulacje niższego rzędu.
Pozycję ustrojową RM można określić pięcioma cechami podstawowymi
RM jest jednym z dwu podstawowych organów władzy wykonawczej, istnieje obok Prezydenta jako równoważny organ konstytucyjny i w żadnym stopniu nie można mówić o jej podporządkowaniu głowie państwa. Można mówić o politycznym powiązaniu RM z Sejmem bo powinna cieszyć się zaufaniem większości sejmowej.
RM i jej poszczególnie członkowie ponoszą za swoja działalność odpowiedzialność polityczną, odpowiedzialność wobec Sejmu a także indywidualna odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.
RM jest organem kolegialnym, a większość jej członków to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji. Nadaje to RM specyficzny, mieszany charakter ustrojowy i może tworzyć swego rodzaju konkurencyjność między RM a jej prezesem.
RM jako organ władzy wykonawczej skupia w swej kompetencji najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące bieżącego prowadzenia polityki państwa.
RM sprawuje kierownictwo całym systemem administracji rządowej (art. 146 ust 3). Jest jej więc podporządkowany rozległy i skomplikowany układ organizacyjny, zbudowany w znacznej mierze na zasadzie hierarchicznego podporządkowania. RM uległa istotnemu wzmocnieniu po wejściu Polski do Unii Europejskiej – ma bowiem kompetencje do okreslenia stanowiska Polski w organach wykonawczych Unii
Powoływanie Rady Ministrów – jest powoływana bezterminowo, ale na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu premier musi przedstawić dymisje rządu. Są 3 tryby powoływania Rady Ministrów pierwsza procedura polega na tym, że Prezydent desygnuje kandydata na premiera, który proponuje skład rządu. Po otrzymaniu tych propozycji Prezydent powołuje premiera wraz z pozostałymi członkami rządu i odbiera od nich przysięgę. Prezydent na dokonanie tych czynności ma 14 dni licząc od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów (art. 154 ust 1)
Następnie premier ma obowiązek przedstawić w Sejmie program działania Rady Ministrów (expose) wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Owej aprobaty Sejm udziela bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust 2)
Druga procedura – gdy zawiedzie pierwsza – sam Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów. Wybór następuję bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Warunki są identyczne z tymi, które są wymagane dla wotum zaufania w pierwszej procedurze. Prezydent powołuje tak wybrany rząd i odbiera od niego przysięgę od jego członków.
Trzecia procedura może mieć miejsce dopiero wówczas, gdy Rada Ministrów nie została powołana w trybie określonym w art. 154 ust3 wówczas jest ona symetryczna jak w procedurze pierwszej z tym, ze Sejm udziela wotum zaufania już tylko zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust 1)
Gdyby i ta trzecia procedura zawiodła Prezydent ma obowiązek sięgnąć do dość radykalnego środka porządkowania układu sił, jakim jest skrócenie kadencji Sejmu i zarządzenie wyborów (art. 155 ust 2)
Rada Ministrów jest organem kolegialnym. Art. 147 stanowi :
RM składa się z prezesa RM i ministrów
W skład RM mogą być powoływani wiceprezesi RM
Prezes i wiceprezes RM mogą pełnić także funkcje ministra
W skład RM mogą być też powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Ustawa musi wyraźnie stanowić, że przewodniczący komitetu jest naczelnym organem administracji państwowej. Taki charakter ma obecnie Komitet Badań Naukowych i Komitet Integracji Europejskiej.
Konstytucja nie określa liczbowo składu RM. Jedynie art.149 różnicuje tę kategorię członków rządu, ponieważ mówi o ministrach kierujących określonymi działami administracji rządowej tzw. resortowych oraz o ministrach wypełniających zadania zlecone im przez Prezesa RM (ministrów bez teki). Prezes RM reprezentuje Radę Ministrów, kieruje pracami RM, wydaje rozporządzenia, zwołuje posiedzenia , ustala ich porządek dzienny im przewodniczy. RM składa się z ministrów kierujących określonymi działami administracji rządowej tzw wykonujący zadania wyznaczone im przez Prezesa RM. Ich powołanie jest najczęściej konsekwencją powołania rządu koalicyjnego i pozostaje w bezpośrednim związku z uzgodnionym kluczem obsady stanowisk w rządzie przez układające się partie polityczne
Decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu mają się znaleźć wicepremierzy zależy zarówno od przyszłego premiera, jak i od politycznych uzgodnień dokonywanych w ramach koalicji. Częste jest łączenie funkcji wicepremiera i ministra finansów.
RM za swoje działania ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem tzn premier może być zmuszony do złożenia dymisji swego gabinetu, jeżeli sejm negatywnie oceni jego działalność i da temu wyraz w fornie uchwały o wotum nieufności. Odpowiedzialność polityczna może przybrać formę odpowiedzialności solidarnej, bądź indywidualnej. Odrzucenie rządowego projektu ważnej ustawy, odmowa udzielenia absolutorium z wykonania budżetu, krytyczna ocena rządowej odpowiedzi na interpelację – mogą sugerować rządowi, że utracił poparcie sejmu. W polskich rozwiązaniach konstytucyjnych istnieje dodatkowy mechanizm stabilizujący czyli procedura konstruktywnego wotum nieufności oznacza to, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera.
Procedura wyrażania wotum nieufności RM jest poddana ścisłym rygorom formalnym. Wniosek w tej sprawie może złożyć 46 posłów, z tym że raz złożonego podpisu nie można już wycofać. Wniosek nie musi być umotywowany, ale zawsze musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera. Nie ma możliwości złożenia wniosku o zwykłe wotum nieufności, czyli bez wskazania kandydatury nowego premiera. Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć co najmniej 7 dni (art. 158 ust 2 zd 2 ) i głosowanie powinno się odbyć w trakcie przypadającego w tym terminie posiedzenia Sejmu lub na następnym Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Są wówczas omawiane łącznie a poddane głosowaniu w kolejności zgłoszenia
Indywidualna odpowiedzialność polityczna członków RM – ponoszą ją oni przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji bądź powierzone im przez prezesa RM (art.157 ust2). Nie obejmuje to Premiera bo jedyną forma pociągnięcia go do odpowiedzialności jest wyrażenie wotum nieufności całej RM. Wniosek o wyrażenie ministrowi wotum nieufności musi pochodzić od 69 posłów.
Członkowie rządu ponoszą też polityczna odpowiedzialność przed prezesem RM, który może zażądać rezygnacji ze stanowiska. Jeżeli nie ustąpi może zostać odwołany przez prezydenta na wniosek premiera.
Premier i pozostali członkowie RM ponoszą tez odpowiedzialność konstytucyjną jeżeli dopuszczą się naruszenia konstytucji lub ustaw bądź też popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem. O pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej rozstrzyga Sejm a wniosek w tej sprawie może złożyć prezydent lub grupa co najmniej 115 posłów. Uchwała Sejmu musi zapaść większością trzech piątych ustawowej liczby posłów (czyli 276). Sprawę rozstrzyga wówczas Trybunał Stanu. Może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko za przestępstwa które zostały popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Akty normatywne rządu
W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów ma kompetencje do wydawania tzw. aktów podstawowych (rozporządzeń) to znaczy regulacji wydawanych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP Podstawowe zadania RM art. 146 ust 3
Kierowanie administracja rządową
Kierowanie wykonywanie budżetu państwa. Jest właściwa do uchwalania budżetu państwa i sprawozdania z wykonania budżetu.
Zapewnienie wykonywania ustaw w szczególności w kwestiach socjalnych i gospodarczych
Zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa oraz porządku publicznego
Sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami, zawieranie i wypowiadanie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz bez niej
Uprawnienia Prezesa Rady Ministrów
Szczególna pozycja Prezesa Rady Ministrów wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych choć nie istnieje zasada, zgodnie z którą premierem zostaje przywódca partii, która wygrała wybory, jednak stanowisko to powierzone jest politykowi wpływowemu, zdolnemu nie tylko do zorganizowania prac rządowych ale i do utrzymywania spójności koalicji oraz porozumiewania się ze swoimi klubami w Sejmie. Skupia wiele istotnych kompetencji:
Proces tworzenia rządu i dokonywanie w nim zmian, bez jego wniosku nie może nastąpić powołanie nikogo do RM
Zakres działań i personalny kształt ministerstw i innych organów centralnych
Organizowanie prac rządowych, zapewnia wykonanie polityki rządu i określa sposoby jej wykonania (prawo żądania informacji, sprawozdań i dokumentów)
Kierowanie pracami terenowej administracji rządowej, powołuje i odwołuje wojewodów
Zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowe
Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego. Tu jednak rola Premiera jest ograniczona
W zakresie stosowania prawa może wydawać rozporządzenia i zarządzenia.
TRYBUNAŁ STANU
Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Prezydent RP oraz pełniący jego obowiązki (w zastępstwie) Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu mogą stanąć przed Trybunałem za naruszenie prawa. Ministrowie odpowiadają za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jednak tylko w przypadku gdy dana osoba jest również pociągnięta do odpowiedzialności konstytucyjnej.
W skład Trybunału Stanu wchodzi:
przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
dwóch zastępców
16 członków wybieranych przez Sejm spoza posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.
Orzeczenia wydane przez Trybunał Stanu mogą obejmować:
zakaz piastowania stanowisk państwowych
utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)
odebranie praw wyborczych
utratę orderów oraz odznaczeń
kary, które przewiduje kodeks karny
Trybunał Stanu został przywrócony w polskim systemie sądownictwa w 1982
Zalety i wady proporcjonalnego systemu wyborczego
Do Sejmu RP wybiera się posłów w/g zasady proporcjonalności: 391 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych oraz 69 posłów z ogólnopolskich list
System d' Hondta ( proporcjonalny ). Metoda ta polega na:
podziale liczby głosów otrzymanych przez poszczególne listy kolejno przez l, 2, 3, 4 itd.
uszeregowaniu największych otrzymanych w ten sposób ilorazów w szereg malejący, obejmujący tyle ilorazów, ile jest mandatów do podziału.
najmniejszy iloraz (wspólny dzielnik) zostaje następnie użyty do podziału liczb otrzymanych przez poszczególne listy głosów, a otrzymany stąd iloraz oznacza liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy.
Zalety:
w składzie organu przedstawicielskiego nie zachodzą takie deformacje, jak w systemie większościowym
lepsze zabezpieczenie interesów mniejszości
bardziej adekwatny model dla systemu nieustabilizowanego
większa sprawiedliwość demokratyczna
Wady:
Utrudnia sformułowanie rządu mającego poparcie parlamentu – koalicje.
Czasami występuje kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu – np. 25 partii po wyborach z 1991 r.
Łączy się z listami, wielopartyjnością, wielomandatowością systemu.
Rodzaje systemów proporcjonalnego podziału mandatów:
System Hare – Niemeyera (1842r. – pierwszy system proporcjonalnego obliczania głosów). Najbardziej sprawiedliwy, nie faworyzuje dużych ugrupowań.
System d’Hondta (Dont) - Preferuje silne partie. Stosowany był przy wyborach do Sejmu w latach 1993 i 1997, odstąpiono od niego w ordynacji wyborczej z 2001 roku, ale przywrócono ustawą z 26 lipca 2002r. System d’Hondta przyjmuje też obecna wersja ordynacji wyborczej do samorządu terytorialnego. Polega on na tym, że liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w ciąg liczb od największej do najmniejszej, a następnie liczby te dzieli się przez kolejne liczby całkowite (2, 3,4, 5, itd.). Powstaje w ten sposób tabela kolejnych ilorazów, a z tabeli tej wybiera się kolejno tyle największych liczb, ile jest mandatów do obsadzenia.
System Saint-Leagüe – stosowany był przy wyborach do Sejmu w 1991r. i powrócono do niego w ordynacji z 2001r. Polega również na budowie ilorazów, z tym, ze jako kolejne dzielniki stosuje się liczby nieparzyste: 1,4 (jeden i cztery dziesiąte); 3; 5; 7 i dalsze kolejne liczby nieparzyste aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy.
Skład i kompetencje Państwowej Komisji Wyborczej
Państwowa Komisja Wyborcza jest stałym najwyższym organem wyborczym właściwym w sprawach przeprowadzania wyborów. W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzi:
3 sędziów TK wskazanych przez Prezesa TK,
3 sędziów SN wskazanych przez Pierwszego Prezesa SN,
3 sędziów NSA wskazanych przez Prezesa NSA.
Sędziów powołuje w skład PKW Prezydent Rzeczypospolitej.
W skład PKW może wchodzić lub zostać powołany także sędzia w stanie spoczynku. PKW wybiera ze swego składu przewodniczącego i dwóch zastępców przewodniczącego.
Funkcję sekretarza PKW pełni Kierownik Krajowego Biura Wyborczego, który uczestniczy w jej posiedzeniach z głosem doradczym.
Do zadań PKW należy:
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego,
sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców,
powoływanie okręgowych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie okręgowych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ich ustawowych zadań,
rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych,
ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych, a także wzorów pieczęci okręgowych i obwodowych komisji wyborczych,
ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w zakresie określonym przepisami szczególnymi ustawy,
przedstawianie po każdych wyborach do Sejmu i do Senatu Prezydentowi RP, Marszałkowi Sejmu i Senatu informacji o realizacji przepisów ustawy i ewentualnych propozycji ich zmian,
PKW ustala swój regulamin oraz regulaminy okręgowych i obwodowych komisji wyborczych.