1.SERCE (COR)
Położenie: śródpiersie, dolna część jamy klatki piersiowej, przesunięte na lewą stronę (ok. 60% po lewej stornie)
Worek osierdziowy:
OSIERDZIE (pericardium)- włóknisto-surowicza błona pokrywająca serce. Osierdzie dzielimy na:
Surowicze (pericardium serosum)- 2 blaszki:
Blaszka trzewna (lamina visceralis)- pokrywa mięsień sercowy z zewnątrz, tworzy NASIERDZIE (epicardium); od podstawy serca przedłuża się na żyły główne, aortę i tętnicę płucną, a na naczyniach przechodzi w blaszkę ścienną
Blaszka ścienna (lamina parietalis)- wtórnie okrywa serce z zewnątrz
Pomiędzy blaszkami jama surowicza (cavum pericardii) wypełniona płynem surowiczym- zapobiega tarciu podczas pracy serca.
Włókniste (pericardium fibrosum)- przyczepia się grzbietowo do podstawy dużych naczyń serca, następnie przechodzi w powięzie mięśni długich szyi, brzusznie przechodzi w powięź wewnątrz piersiową (fascia endothoracica)
Od zewnątrz osierdzie włókniste pokryte jest opłucną osierdziową (pleura pericardia).
Osierdzie włókniste dobrzusznie przechodzi w więzadła:
Mostkowo-osierdziowe (lig. sternopericardiacum)- mocuje osierdzie włókniste do mostka na przestrzeni 5 do 8 chrząstki żebrowej
Przeponowo-osierdziowe (lig. phrenicopericardiacum)- łączy osierdzie z przeponą (TYLKO PIES)
Zewnętrzny opis serca:
Postawa serca (basis cordis)- zwrócona dogrzbietowo
Koniuszek (aprex cordis)- zwrócony dobrzusznie, w pobliżu mostka
2 powierzchnie prawa i lewa (facies atrialis et auricularis)- duże, wypukłe, mają bruzdy, które wyznaczają podział na 2 przedsionki, leżące dogrzbietowo i 2 komory, leżące dobrzusznie
2 brzegi:
brzeg komorowy prawy (margo ventricularis dexter)- skierowany doczaszkowo
brzeg komorowy lewy (margo ventricularis sinister)- skierowany doogonowo
Bruzdy:
Bruzda wieńcowa (sulcus coronarius)- między przedsionkami, a komorami, otacza serce z wyjątkiem miejsca, gdzie przebiega tętnica płucna
Bruzdy podłużne:
Bruzda międzykomorowa podzatokowa (sulcus interventricularis subsinosus)- po tylno- prawej stronie serca, zaczyna się od bruzdy wieńcowej, poniżej ujścia żyły głównej doogonowej i biegnie w kierunku koniuszka serca, ale nie dochodzi do niego.
Bruzda międzykomorowa przystożkowa (sulcus interventricularis paraconalis)- biegnie po przednio- lewej powierzchni serca, zaczyna się od bruzdy wieńcowej wtye za pniem tętnicy płucnej i schodzi w dół do tylnego brzegu serca
Przegroda międzykomorowa (septum interventrculare)- jej położenie wyznaczają bruzdy podłużne
Uszka (auricula cordis)- lewa powierzchnia serca, obejmują opuszkę aorty i stożek tętniczy
Wewnętrzny opis serca:
PRZEDSIONEK PRAWY (atrium dextrum)
-tworzy grzebietowo-doczaszkową część serca u jego podstawy
-od lewego oddzielony przegrodą międzyprzedsionkową (septum interatriale)
-składa się z:
Zatoki żył głównych (sinus venarum cavarum)- uchodzą do niej obie żyły główne, stanowi ją:
Grzbietowa część przedsionka- ma gładkie ściany i ograniczona jest grzebieniem granicznym (crista terminalis), który zewnętrznie odpowiada bruzdzie granicznej
Uszka prawego (auricula dextra)- stożkowaty zachyłek, zagina się wokół przedniej i prawej powierzchni aorty, na jego prawej ścianie mięśnie grzebieniaste (m. pectinati)
Jest tu 5 głównych otworów:
Ujście żyły głównej doczaszkowej (ostium venae cavae cranialis)- po grzbietowej części przedsionka
Ujście żyły głównej doogonowej (ostium venae cavae caudalis)- tylnia część przedsionka
Ujście żył głównych przedziela guzek międzyżylny (tuberculum intervenosum) utworzony z mięśniówki ściany grzbietowej przedsionka- kieruje krew z żyły głównej doczaszkowej do ujścia przedsionkowo-komorowego.
Ujście żyły nieparzystej (venae azygos)- przebija ścianę przedsionka między dwoma żyłami czczymi, przy ujściu żyły gł. Doogonowej
Ujście zatoki wieńcowej (ostium sinus coronarius)- brzusznie od ujścia ż. gł. doogon.
Ujście przedsionkowo-komorowe (ostium atrioventriculare dextrum)- w części brzusznej i prowadzi do komory prawej
Małe otwory żył najmniejszych serca (foramina venarum minimarum)- żyły prowadzą krew ze ścian serca, a otwory są w zagłębieniach między mięśniami grzebieniastymi (m. pectinati).
Na wewnętrznej powierzchni przedsionka WSIERDZIE
Na przegrodzie międzyprzedsionkowej (septum interartiale), przy ujściu żyły głównej doogonowej jest zachyłek- dołek owalny (fossa ovalis), otoczony przez rąbek ścięgnisty dołu owalnego (limbus fossae ovalis) – pozostałość po otworze owalnym, który łączy w życiu płodowym przedsionek prawy z lewym
PRZEDSIONEK LEWY (atrium sinistrum)
-stanowi tylną część podstawy serca
-powyżej lewej komory, w tyle za tętnicą płucną i aortą
-uszko lewe (auricula sinistra) rozprzestrzenia się na zewnątrz i ku przodowi po stronie lewej serca
-uchodzą tu żyły płucne (7-8)
-na przegrodzie międzyprzedsionkowej dół owalny
-jak w PP ujście przedsionkowo-komorowe lewe, leży poniżej ujścia prawego
-otwory żył najmniejszych serca (vanae cordis minimae)
KOMORA PRAWA (ventriculus dexter)
-nie sięga koniuszka serca
-kształt półksiężyca
- składa się z:
Stożek tętniczy (conus arteriosus), od niego odchodzi pień płucny (truncus pulmonaris), formuje go lewa część podstawy komory, która wystaje ku górze
Ujście przedsionkowo-komorowe (ostium atrioventricularis), zaznaczone przez wystającą do jego światła krawędź pierścienia włóknistego przedsionkowo-komorowego (anulus fibrosus atrioventricularis)
Zastawka trójdzielna (valva atrioventricularis dextra/tricuspidalis)- przymocowuje się do pierścienia włóknistego, ma 3 płatki:
Kątowy (cuspis angularis)- między ujściem p-k, a stożkiem tętniczym
Przegrodowy (cuspis septalis)- na przegrodzie międzykomorowej
Ścienny (cuspis parietalis)- na prawej krawędzi ujścia
Zewnętrzne krawędzie płatków są przymocowane do pierścienia włóknistego, a wewnętrzne są postrzępione i zwisają w dół jamy komory- przytwierdzone są do nich struny ścięgniste (chordae tentinea)- łączą one krawędzie płatków z 3 mięśniami brodawkowymi (mm. papillares), wystającymi ze ściany komory. 2 mięśnie brodawkowe na przegrodzie, trzeci magnus na przedniej ścianie komory.
Płatki zastawek- fałdy wsierdzia, wzmocnione tk. łączną włóknistą oraz włóknami mięśniowymi.
Zastawka pnia płucnego (valva trunci pulmonares)- zamyka ujście pnia tętnicy płucnej, ma 3 płatki półksiężycowate:
Pośredni (valvulae semilunaris intermedia)
Prawy (valvulae semilunaris dextra)
Lewy (valvulae semilunaris sinistra)
Zewnętrzna krawędź płatka wypukła, przymocowuje się do pierścienia włóknistego tętniczego.
Tuż za zastawką w pniu tętnicy jest rozszerzenie – zatoka pnia tętnicy płucnej (sinus trunci pulmonaris)
Na ścianie wewnętrznej komory prawej występują:
Beleczki mięśniowe (trabeculae carnea)- podobne do mięśni grzebieniastych przedsionków
Mięśnie brodawkowe (mm. papillares)- stożkowate, wzgórki mięśniowe, łączące się podstawą ze ścianą komory
Mięśnie poprzeczne serca- ciągną się przez jamę komory od przegrody międzykomorowej do przeciwległej ściany komory, tworząc beleczki przegrodowo-brzeżne (trabeculae septomarginales)- mięśnie te są częściowo uścięgnione; największy przebiega między przegrodą międzykomorową a postawą mięśnia brodawkowatego bocznego- zapobiega nadmiernemu rozciąganiu się komory.
KOMORA LEWA (ventriculus sinister)
-tworzy lewą, tylną cz. serca, kształt stożka
-ściany grubsze, niż w komorze prawej
-z części przedniej podstawy komory wychodzi aorta
Ujście przedsionkowo-komorowe lewe (ostium atrioventricularis sinistrum)
Zastawka przedsionkowo- komorowa dwudzielna (valva atrioventricularis sinistra/bicuspitalis/mitralis, jej płatki są większe i grubsze od tych w komorze prawej, ma 2 płatki:
Przegrodowy (cuspis septalis)- oddziela ujście p-k od opuszki aorty
Ścienny (cuspis parietalis)- leży w tyle
Ujście aorty (ostium aortae)- leży tylnie i przyśrodkowo od ujścia tętnicy płucnej, po jej prawej stronie. Zamknięte zastawką aorty.
Zastawka aorty (valva aortae)- ma 3 płatki półksiężycowate, struny ścięgniste mocniejsze niż w tętnicy płucnej oraz mniej liczne.
BUDOWA ŚCIAN SERCA
- z włókien prążkowanych obecnych tylko w sercu- tworzą mięsień sercowy – MYOCARDIUM
-zrąb mięśniowy pokryty nasierdziem – EPICARDIUM
-od strony wewnętrznej mięśnie wysłane wsierdziem – ENDOCARDIUM
-mięsień sercowy- wyspecjalizowana tkanka ma własny automatyzm- UKŁAD ZATOKOWO- KOMOROWY SERCA (SYSTEMA SINOVANTRICULARIS CORDIS SSV)- ukł. przewodzący serca zbudowany jest:
Kom. mięśniowe PUKINYEGO- niewielka ilość włókien kurczliwych, ułożone na obwodzie komórki, obfita sarkoplazma z glikogenem
Węzeł zatokowo-przedsionkowy/uszkowy (nodus sinuatrialis/auricularis), tzw. węzeł Keitha-Flacka; I rzędowy ośrodek powstawania rytmicznych impulsów.
Leży pod nasierdziem w bruździe granicznej, między żyłą główną doczaszkową a prawym uszkiem.
Inicjuje każdy skurcz serca
Węzeł przedsionkowo-komorowy (nodus atrioventricularis), tzw. węzeł Aschoff-Tamary; II rzędowy ośrodek
Leży w przegrodzie międzyprzedsionkowej
Pęczek przedsionkowo-komorowy (fasciculus atrioventricularis), tzw. pęczek Hissa; tworzy ramię wspólne (crus communae) i nad przegrodą międzykomorową dzieli się na 2 odnogi- crus dexter i crus sinister.
Ściana mięśniowa przedsionków ma 2 warstwy:
Powierzchniową- wspólna dla obu przedsionków.
Głęboką- oddzielna dla obu.
Ściana mięśniowa komór – też 2 warstwy
Powierzchniowa
Głęboka- oddzielny układ dla każdej komory, dzieli się na 5 warstw:
Nasierdziowa- włókna przebieg podłużny
Nasierdziowa graniczna- ósemkowato, otaczają obie komory
Pośrodkowa- ósemkowato, otacz. obie komory
Podwsierdziowa graniczna- ósemkowato, otacz. obie komory
Podwsierdziowa- włókna przebieg podłużny
NACZYNIA I NERWY SERCA
NERWY- z ukł. autonomicznego
Przywspółczulne odchodzą od nerwu błędnego (n. vagus) jako gałęzie sercowe (rami cardiaci) oraz od nerwu krtaniowego wstecznego (n. laryngeus recurrens), też jako gałęzie sercowe
Współczulne biegną od zwoju szyjno-piersiowego (gwiaździstego) ganglion cervicothoracicum, oprócz tego serce ma własne zwoje w ścianach ganglion cardiaca
NACZYNIA
serce otrzymuje krew przez tt. wieńcowe (arteriae coronariae) odchodzą od aorty, przy jej tylnym płatku półksiężycowatym
t. wieńcowa prawa (a. coronaria dextra)- od aorty za przednim płatkiem półksiężycowatym, biegnie między t. płucną a prawym uszkiem do bruzdy wieńcowej.
Bruzdą międzykomorową podzatokową biegnie u konia i świni oddzielająca się od t. wieńcowej prawej- gałąź międzykomorowa podzatokowa (ramus interventricularis subsinosus), kieruje się do koniuszka serca i tam kończy.
t. wieńcowa lewa (a. coronaria sinistra)- zaczyna się za płatkiem półksiężycowatym lewym i podąża do między t. płucną a lewym uszkiem do bruzdy wieńcowej.
Tu przechodzi w ramus circumflexus, od której oddziela się gałąź międzykomorowa przystożkowa (ramus interventricularis paraconalis, a u psa i przeżuwaczy również ramus interventriculais subsinosus, biegnące w bruździe podłużnej prawej.
Żyły serca są 3, uchodzą do zatoki wieńcowej przedsionka prawego:
Żyła wielka serca (v. cordis magna)- składa się z:
-gałęzi wieńcowej- otaczającej serce, biegnącej na lewo ku tyłowi, potem do przodu w bruździe wieńcowej
-gałęzi zstępującej- w bruździe podłużnej lewej
Żyła skośna przedsionka lewego (v. obliqua atrii sinistrii)- wpada do wielkiej serca
Żyła średnia serca (v. cordis media)
Powraca nimi tylko część krwi ze ścian, reszta odpływa vv. cordis minimae, które uchodzą do komory i przedsionka prawego, przez otwory w endocardium.