Podstawy Linuksa

Ta strona wymaga rozbudowy i uzupełnienia
Do zrobienia: rozwinięcie podstawowych poleceń, rozwinięcie informacji o podkatalogach szczególnie w katalogu /etc, ...

Interaktywna mapa GNU/Linux OS i FOSS

Spis treści [ukryj] 1 Podstawy Linuksa 2 Partycje i system plików 2.1 Zalety Linuksowej organizacji danych 3 Wszystko jest plikiem 4 Podstawowe polecenia 4.1 Najważniejsze polecenie w systemie Fedora 4.2 Polecenia związane z operacjami na plikach 4.3 Wyszukiwanie plików 5 Inne źródła pomocy, polecane strony

Podstawy Linuksa

Czym się różni Linux od Windows? Często osoba zaczynająca przygodę z Linuksem instaluje jedną z wielu dostępnych dystrybucji i ze zdziwieniem dostrzega, że w Linuksie nie ma "dysków" w rozumieniu systemu Windows. Żadnego "C:\", "D:\" itd.

Partycje i system plików

W przeciwieństwie do Windows w Linuksie nie ma podziału na dyski. W Linuksie wszystko opiera się na partycjach i systemie plików (ang.filesystem).. W uproszczeniu partycje to części dysków fizycznych zainstalowanych w komputerze. W celu umożliwienia dostępu do partycji (zapis i odczyt plików, katalogów, programów) na partycji tworzony jest system plików. W obrębie systemu plików tworzone są katalogi oraz pliki.

Wszystko zaczyna się w głównym katalogu (ang.root directory – korzeń katalogów (?)) oznaczanym "/" (slash). Od katalogu głównego odgałęzia się struktura podkatalogów systemu Linux. Najważniejszymi, spotykanymi we wszystkich dystrybucjach katalogami są:

• /bin – katalog zawierajÄ…cy polecenia systemowe wykorzystywane zarówno przez zwykÅ‚ego użytkownika jak i przez głównego użytkownika systemu tzw. root (odpowiednik Administratora z systemu Windows, root nazywany jest czÄ™sto superużytkownikiem (ang.superuser). Polecenia z tego katalogu sÄ… niezbÄ™dne do dziaÅ‚ania w tzw. trybie jednoużytkownikowym (ang.single-user mode)

• /boot – zawiera pliki niezbÄ™dne do uruchomienia systemu

• /dev – tu znajdujÄ… siÄ™ pliki specjalne i pliki urzÄ…dzeÅ„

• /etc – zawiera pliki konfiguracyjne programów i usÅ‚ug.

  • /etc/rc.d/init.d - zawiera wszystkie skrypty startowe systemu (dostÄ™pny także przez link symboliczny /etc/init.d)

    • /etc/rc.d/rc[n].d - gdzie n przybiera wartoÅ›ci od 0 do 6. WartoÅ›ci te sÄ… zgodne z numerami poziomów uruchamiania systemu

  • /etc/sysconfig - tu znajdujÄ… siÄ™ bardzo ważne skrypty konfiguracyjne Fedory. SÄ… to m.in:

    • iptables - skrypt konfiguracyjny firewalla. Nie edytować rÄ™cznie! Korzystamy z narzÄ™dzi iptables-save, iptables-restore

    • i18n - odpowiedzialny za ustawienia jÄ™zyka używanego w systemie

    • init - ustawienia tekstowego bootwania komputera (widoczne po wyÅ‚Ä…czeniu parametru jÄ…dra rhgb)

    • network - m.in.nazwa komuptera (jeÅ›li inna niż domyÅ›lna localhost.localdomain)

  • /etc/X11 - skrypty konfiguracyjne serwera Xorg m.in.xorg.conf (o ile jest potrzebny)

  • /etc/yum.repos.d - zawiera pliki *.repo konfigurujÄ…ce dostÄ™p do repozytoriów Fedory

• /home – katalog w którym tworzone sÄ… podkatalogi domowe użytkowników

• /lib – katalog zawierajÄ…cy współdzielone biblioteki systemowe

• /lib64 – podobnie jak /lib, ale zawiera biblioteki specyficzne dla systemu 64-bitowego

• /media - punkt montowania wszystkich urzÄ…dzeÅ„ zewnÄ™trznych takich jak CD-ROM, USB itp.

• /mnt – katalog pozostawiony ze wzglÄ™dów historycznych zwiÄ…zanych ze wsteczna kompatybilnoÅ›ciÄ…. PeÅ‚niÅ‚ kiedyÅ› podobne funkcje jak obecnie /media

• /opt – miejsce instalacji dodatkowego oprogramowania zazwyczaj dostarczanego przez dostawców nie zwiÄ…zanych z dana dystrybucjÄ… (np.CrossOver)

• /root – katalog domowy użytkownika root.

• /sbin – katalog zawierajÄ…cy programy i skrypty systemowe. DomyÅ›lnie niedostÄ™pny dla użytkownika tj. nieumieszczony w zmiennej systemowej $PATH zwykÅ‚ych użytkowników.

• /var - katalog na pliki wykorzystywane przez usÅ‚ugi systemowe.

Więcej na temat standardowej sturktury katalogów możesz przeczytać wydając w terminalu polecenie

man hier

lub na stronie Filesystem Hierarchy Standard Group (strona w języku angielskim)

Zalety Linuksowej organizacji danych

Jako że dyski w sensie oddzielnych logicznych tworów nie istnieją, pojawiają się nowe możliwości. Proces podłączania dysku lub partycji do głównego systemu plików nazywamy montowaniem. Dyski lub partycje podłączone do /, widoczne są w katalogach zwanych punktami montowania. Taki układ głównego systemu plików pozwala na rozbicie poszczególnych składników systemu na oddzielne partycje, dyski fizyczne lub nawet zasoby sieciowe (NFS). W ekstremalnym przypadku, możliwe jest korzystanie z komputera pozbawionego dysku twardego (diskless mode) z głównym systemem plików montowanym przez sieć. Najpopularniejszym rozwiązaniem w zastosowaniach desktop jest utworzenie oddzielnej partycji /home, gdzie przechowywane są wszystkie ustawienia i dane użytkownika. Jest to znaczące ułatwienie w przypadku reinstalacji systemu - wszystkie nasze dane pozostają nietknięte, bez potrzeby zabawy w kopie zapasową.

Wszystko jest plikiem

Jedną z unikalnych właściwości systemów Uniksopobnych, jest "wszystko jest plikiem". Co to oznacza? Między innymi niewiarygodną wręcz elastyczność systemu operacyjnego jeżeli chodzi o dostęp do urządzeń. Wyróżniamy trzy rodzaje plików:

• pliki zwykÅ‚e - programy, pliki danych, pliki tekstowe

• katalogi - katalog to też plik, tyle że zawiera listÄ™ plików które siÄ™ w nim znajdujÄ…

• pliki specjalne - czyli np. urzÄ…dzenia, potoki i tzw. gniazda (ang. sockets)

Jaki to ma wpływ na zwykłego użytkownika? Najprostszy przykład to stworzenie kopii partycji dysku. W innych systemach, potrzebne do tego są specjalne (najczęściej płatne) programy. W Linuksie wystarczy jedna linijka w konsoli. Jest to możliwe ponieważ wszystko jest plikiem.

Podstawowe polecenia

Na temat wszystkich poniższych poleceń oraz związanymi z nimi opcjami możesz przeczytać uruchamiając terminal i wpisując polecenie

man polecenie

Niektóre proste polecenia są wbudowane w domyślną powłokę "bash" i jeśli zamiast strony konkretnego polecenia dostajemy stronę o bash, wówczas lepiej użyć polecenia "help":

help polecenie

Istnieją również strony "info", często zastępujące strony man w przypadku obszerniejszych dokumentacji.

info polecenie

pinfo polecenie # wersja kolorowa

Wiele poleceń wydawanych w terminalu to mnemoniczne skróty słów angielskich np. ls – list, cp – copy, rm – remove itd. Warto to wiedzieć, bo ułatwi to ich zapamiętanie.
Składnię polecenia możemy uzyskać wpisując:

polecenie -h

lub

polecenie --help

Najważniejsze polecenie w systemie Fedora

su – (ang.substitute user) przenosi na konto innego użytkownika przejmując jego prawa np.

su – jasio

przenosi nas na konto jasio i nadaje wszystkie jego uprawnienia (oczywiście o ile znamy hasło). To samo polecenie bez podania nazwy użytkownika

su -

przenosi nas (po podaniu właściwego hasła) na konto root'a.

Polecenia zwiÄ…zane z operacjami na plikach

Wybrane podstawowe polecenia (GNU Coreutils)

• pwd - wyÅ›wietla katalog w którym siÄ™ znajdujemy,

• cd - zmienia katalog, np:

  • cd - bez parametrów przechodzimy do katalogu domowego,

  • cd ~/pobrane - przejÅ›cie do katalogu pobrane w katalogu domowym użytkownika (tylda (~) oznacza katalog domowy),

  • cd / - przejÅ›cie do głównego systemu plików (cd /etc -przejÅ›cie do katalogu etc, cd /usr/lib - przejÅ›cie do katalogu /usr/lib, itd.),

  • cd pobrane/muzyka - przejÅ›cie do katalogu muzyka znajdujÄ…cego siÄ™ w katalogu pobrane,

  • cd .. - przejÅ›cie do katalogu nadrzÄ™dnego,

  • cd ../.. - przejÅ›cie dwa katalogi "wyżej",

  • cd ../pobrane - przejÅ›cie do katalogu pobrane znajdujÄ…cego siÄ™ katalog "wyżej",

• touch - tworzy puste pliki (jeżeli plik istnieje, uaktualnia jego datÄ™ utworzenia), np:

  • touch plik.txt plik1.txt - zostanÄ… utworzone dwa pliki o podanych nazwach,

• mkdir - tworzy katalogi, np:

  • mkdir 1 2 3 4 5 - utworzono pięć katalogów o nazwach 1, 2, itd.,

  • mkdir muzyka/ulubione - tworzy katalog ulubione w katalogu muzyka, jeÅ›li taki katalog istnieje,

  • mkdir -p muzyka/ulubione - tworzy katalog ulubione w katalogu muzyka. JeÅ›li katalog muzyka nie istnieje to zostanie także utworzony,

  • mkdir katalog{1,2,3} - tworzy 3 katalogi, katalog1, katalog2 itd... ("rozwijanie" takiej listy to funkcja shella)

  • mkdir {a..z} - utworzy caÅ‚y alfabet katalogów (przydatne do sortowania)

  • mkdir -p projekt/{lib/ext,bin,src,doc/{pl/{html,pdf},en},test/stat} - utworzy caÅ‚e drzewo katalogów

projekt

|-- bin

|-- doc

| |-- en

| `-- pl

| |-- html

| `-- pdf

|-- lib

| `-- ext

|-- src

`-- test

`-- stat

• ls - wyÅ›wietla listÄ™ plików, np:

  • ls -a - wyÅ›wietla także ukryte pliki (ich nazwy zaczynajÄ… siÄ™ od kropki),

  • ls -l - wyÅ›wietla szczegółowe informacje o plikach,

  • ls -F - do nazw plików doÅ‚Ä…czane sÄ… symbole oznaczajÄ…ce typ pliku - dla katalogów lewy ukoÅ›nik (/), dla plików wykonywalnych gwiazdka (*), dla linków symbolicznych (@),

  • ls -R - wypisywana jest także zawartość podkatalogów,

Wyświetlając listę plików można skorzystać także z polecenia grep, które filtruje otrzymane wyniki, np:

• • ls | grep tar.bz2 - wyÅ›wietlone zostanÄ… tylko archiwa bzip,

  • ls | grep 'file*' - wyÅ›wietlone zostanÄ… pliki, których nazwa rozpoczyna siÄ™ od file,

  • ls | grep -v jakiÅ›plik - wyÅ›wietla wszystko, poza nazwÄ… "jakiÅ›plik".

• cp - kopiuje pliki i katalogi, np:

  • cp plik1 plik2 - kopiuje zawartość pliku plik1 do plik2,

  • cp plik1 pobrane/ - kopiuje plik1 do katalogu pobrane,

  • cp plik1 pobrane/plik2 - kopiuje plik1 do katalogu pobrane jako plik2,

  • cp -a katalog1/ katalog2/ - kopiuje caÅ‚Ä… zawartość katalogu katalog1 do katalog2,

  • cp -f plik1 plik2 - wymusza wykonanie kopiowania, jeÅ›li plik2 już istnieje zostanie on zastÄ…piony,

• mv – przesuwa pliki i katalogi lub zmienia ich nazwÄ™, np:

  • mv plik1 plik2 - zmienia nazwÄ™ pliku plik1 na plik2,

  • mv bardzodÅ‚uganazwa{,.kopia} - zmienia nazwÄ™ pliku bardzodÅ‚uganazwa na bardzodÅ‚uganazwa.kopia

  • mv -f plik1 plik2 - wymusza przeniesienie/zmianÄ™ nazwy, jeÅ›li plik docelowy istnieje zostanie on zastÄ…piony,

  • mv plik1 pobrane/ - przenosi plik plik1 do katalogu pobrane,

  • mv plik1 pobrane/plik2 - przenosi plik plik1 do katalogu pobrane jako plik2,

• rm – kasuje pliki i katalogi, np:

  • rm plik1 plik2 plik3 - usuwa wymienione pliki,

  • rm pl* - usuwa pliki, których nazwa zaczyna siÄ™ od pl,

  • rm -r katalog1 katalog2 katalog3 - usuwa wymienione katalogi,

  • rm -f plik1 - wymuszenie usuniÄ™cia pliku, bÅ‚Ä™dy i ostrzeżenia sÄ… ignorowane,

  • rm -rf katalog1 - wymuszenie rekursywnego usuniÄ™cia katalogu,

Uwaga
Wykonanie polecenia rm -rf powoduje usunięcie katalogów bez wyświetlenia ostrzeżeń. Należy stosować je niezwykle ostrożnie. Szczególnie niebezpieczne jest wykonywanie tego polecenia z uprawnieniami użytkownika root - można skasować całą zawartość dysku !!!

• cat – wyÅ›wietla plik (nie stronicuje), np:

  • cat plik.txt - wyÅ›wietla zawartość pliku plik.txt,

  • cat -n plik.txt - umieszcza numery linii w wyÅ›wietlanym pliku,

• more, less - wyÅ›wietlajÄ… pliki zatrzymujÄ…c po każdym ekranie, np :

  • ls -R | more - <ENTER> wyÅ›wietla kolejne pliki, <q> koÅ„czy wyÅ›wietlanie plików,

• ln - tworzy dowiÄ…zanie (link) do innego pliku znajdujÄ…cego siÄ™ na dysku, np:

  • ln -s plik.txt link - tworzy dowiÄ…zanie symboliczne link do pliku plik.txt. JeÅ›li plik.txt zostanie usuniÄ™ty dowiÄ…zanie link nie bÄ™dzie już prawidÅ‚owe,

  • ln plik.txt link - tworzy "twarde" dowiÄ…zanie do pliku plik.txt. JeÅ›li plik.txt zostanie usuniÄ™ty dowiÄ…zanie link bÄ™dzie nadal poprawne. Można stosować w obrÄ™bie tej samej partycji,

• chmod, chown – zmienia uprawnienia/wÅ‚aÅ›ciciela do pliku/katalogu. WiÄ™cej informacji w artykule opisujÄ…cym uprawnienia.

Wyszukiwanie plików

Find

Polecenie find przegląda określony katalog oraz znajdujące się w nim podkatalogi w poszukiwaniu plików spełniających wprowadzone kryteria. Składnia polecenia ma postać:

find katalog_wyszukiwania kryteria_wyszukiwania

W przypadku braku podania katalogu_wyszukiwania zostanie przeszukany katalog w którym aktualnie się znajdujemy. Można stosować wiele kryteriów jednocześnie.

Najczęściej stosowane kryteria:

• nazwa

find katalog_wyszukiwania -name szukana_nazwa

• • find -name fedora - wyszukanie w bieżącym katalogu pliku o nazwie fedora,

  • find -name "fedora*" - wyszukanie plików, których nazwa rozpoczyna siÄ™ od sÅ‚owa fedora,

  • find -name "*fedora*" - wyszukanie plików, których nazwa zawiera sÅ‚owo fedora,

  • find /usr/bin -name krusader - szukanie pliku krusader w katalogu /usr/bin,

  • find /usr/bin -name "kru*" - wyszukiwanie w katalogu /usr/bin plików których nazwa zaczyna siÄ™ na kru,

  • find -name "*.rpm" - wyszukiwanie plików o rozszerzeniu rpm,

• typ

find katalog_wyszukiwania -type f | d | l | b | c | s

Szukane pliki mogą być: f - zwykłym plikiem, d - katalogiem, l - dowiązaniem, b - urządzeniem blokowym, c - urządzeniem znakowym, s - gniazdem.

• • find -type d - wyszukiwanie katalogów,

  • find -type d -name "*fedora*" - wyszukiwanie katalogów których nazwa zawiera sÅ‚owo fedora,

  • find /usr/bin -type l -name "g*" - wyszukiwanie w katalogu /usr/bin dowiÄ…zaÅ„ (linków symbolicznych) o nazwach rozpoczynajÄ…cych siÄ™ na g,

• wielkość pliku

find katalog_wyszukiwania -size +/-wielkość

Wielkość pliku można podać w: bajtach - c, kilobajtach - k, megabajtach - M, gigabajtach - G. Podając znak "+" wyszukamy pliki większe od wprowadzonej wartości, analogicznie "-" pliki mniejsze.

• • find -size +500M - wyszukanie plików wiÄ™kszych niż 500 megabajtów,

  • find -size +700M -name "The*" - wyszukanie plików wiÄ™kszych niż 700 megabajtów których nazwa rozpoczyna siÄ™ na The,

  • find -size +500M -size -1000M - wyszukanie plików wiÄ™kszych niż 500 i mniejszych niż 1000 megabajtów,

Pozostałe, wybrane kryteria wyszukiwania:

• wÅ‚aÅ›ciciel pliku : -user nazwa_użytkownika,

• grupa do której plik należy : -group nazwa_grupy,

• ostatni dostÄ™p do pliku : -atime n, n -liczba dni które upÅ‚ynęły od ostatniego dostÄ™pu,

• ostatnia modyfikacja pliku : -ntime n, n - liczba dni od ostatniej modyfikacji,

• uprawnienia pliku : -perm p, p - kod uprawnieÅ„ pliku,

• puste pliki : -empty,

Locate

Locate przeszukuje bazę danych z nazwami i lokalizacją plików. Baza plików jest aktualizowana raz dziennie. Jeśli zachodzi taka potrzeba można to zrobić samodzielnie wydając jako root polecenie updatedb.

• locate amarok - wyszukanie plików i katalogów zawierajÄ…cych amarok,

Bardziej przydatne może okazać się filtrowanie wyników za pomocą grep, np:

• locate amarok | grep rpm - wyszukanie pakietów rpm zawierajÄ…cych amarok,

• locate amarok | grep /usr/bin - pliki zawierajÄ…ce amarok znajdujÄ…ce siÄ™ w katalogu /usr/bin.

Whereis

Polecenie whereis wyszukuje pliki binarne (programy) oraz strony man danego polecenia, np:

• whereis init