5. Omówić podany model czasu i podać społeczne konsekwencje posługiwania się nim5. Omówić podany model czasu i podać społeczne konsekwencje posługiwania się nim5. Omówić podany model czasu i podać społeczne konsekwencje posługiwania się nim
MODELE CZASOWOŚCI
Jak patrzymy na historię?
- ze stąd do tam (najważniejsze sprawy są tu i teraz, a w przyszłość patrzymy żeby rozstrzygać problemy teraźniejszości)
- ze stamtąd do tu (ważne jest to co przeszłe i ono warunkuje to co teraz)
Sposoby doświadczania czasu
Model cykliczny/cyrkularny
Model stadialny/stacjonarny
Model linearny
Model relatywistyczny
Model czasu punktowego/czas globalny
MODEL CYKLICZNY
Pewne typy organizacji społ, struktur społecznych są zdominowane przez jeden z powyższych modeli…bardziej niż przez inny. Model cykliczny charakterystyczny jest dla społeczeństw plemiennych, bez historii, przedpiśmiennych. Są to kultury tradycyjne w których żyje się w cyklach kosmicznym i biologicznym (lub jednym z nich). Cykl biologiczny został przedstawiony np. w Chłopach Reymonta, gdzie wszystko uzależnione jest od pór roku. Uzależnienie od układu słonecznego to cykl kosmiczny.
Cechy charakterystyczne :
Opozycja dzień-noc : to najbardziej prosty przykład do opisu tego czasu. Dzień jest czasem Boga a noc należy do szatana. Nocy Bóg nie kontroluje.
Kazus 1 : na alegorycznym rysunku/rycinie przedstawiono drzewo zjadane przez dwie myszy czarną i białą. Znaczenie obrazu : drzewo to życie, czarna mysz to noc a biała dzień. Nieustanna walka dobra ze złem niszczy życie.
Kazus 2: w XIX w było specjalne prawo (obowiązywało też w Warszawie), które mówiło, że czyny złe popełniane nocą są inaczej (łagodniej) oceniane niż za dnia.
Kazus 3 : potwierdzeniem opozycji i znaczenia dnia są hymny do wschodzącego słońca śpiewane na Wschodzie (Litwa, Ukraina), były też modlitwy zaklinające dobrą noc („Kładę krzyż na okna, drzwi i na komin” – wszystkie otwory zabezpieczano przed działaniem nocy)
Opozycja dzień – noc uległa zatraceniu wraz z nadejściem epoki elektryczności
To jest czas jakościowy (w przeciwieństwie do czasu formalnego czyli np. zegarowego)
Cykliczna kultura każe wzmacniać symbolicznie progi czasowe (stąd pewne czynności były zabronione w południe w krajach południowych, stąd zakaz koszenia zboża w południe)
Czas mitu/czas święta : święto to powtórzenie porządku świata, przypomnienie tego co było na początku (niedzielna suma u chrześcijan jest tego ilustracją – powtórzenie ofiary), wieczne teraz to kategoria mitu tj nie ma ani tego co było w pzreszłości, nie ma tego co będzie
"Czas cykliczny lub wyobrażena o czasie cyklicznym znaleźć można w przednowoczesnych społeczeństwach agrarnych. Czas życiowy jest tu ściśle związany z procesami biofizjologicznymi, jak na przykład z biologicznym procesem starzenia się, rytmami pór roku i odpowiadającymi im formami produkcji. Ta bazowa forma cyklicznej reprodukcji związana jest też oczywiście z fundamentalnymi rodzajami niepewności - nieurodzajami, klęskami głodowymi, epidemiami przedwczesnej umieralności. Dlatego też w społeczeństwach tego typu nie może zabraknąć odniesienia do przeszłości. Polega ono wówczas, jak to pokazał Pierre Bourdieu na przykładzie kabylskich chłopów, na technikach zapobiegliwości, a nie przepowiadania przyszłości. Jeśli chodzi o konceptualizację czasu życia, to można tu mówić o <niepewnym czasie życia> (...) lub o <czasie wyznaczonym przez los."
MODEL STADIALNY
Tu jest wielość czasów lokalnych, można mówić o niszach czasowych
Cechy charakterystyczne :
Wyrażenia językowe tj. staje się, dzieje się
Zasada vanitas cyli marności : jesteśmy tylko epizodami, symbolem tego jest paląca się świeca (jeszcze lepiej – gasnąca)
W doświadczeniu ludzkim wszelkie zmiany czasowe są opisywane przez matrycę przed i po tj przed powodzią, po huraganem, przed śmiercią dziadka
W tym modelu występuje coś co można nazwać upostrzeniem czasu
Model linearny;
Przełomowe znaczenie w pojawieniu się linearnego odczucia czasu miał judaizm, który jako pierwszy system światopoglądowy nie opisywał świata jako cyklicznego, a zaczął to robić jako zmierzający do pewnych zdarzeń w przyszłości (nadejście mesjasza, restauracja Domu Dawidowego, etc.).
Następnym takim przełomem było chrześcijaństwo, które ostatecznie wyprostowało czas w cywilizacji Zachodu, dzieląc go na ten przed przyjściem Jezusa Chrystusa i po nim, a także wyznaczając pewne zdarzenia docelowe: Sąd Ostateczny.
Czas linearny może mieć różne swoje inwarianty, może być
• historyczny (kronikarski)
• teleologiczny
Przy czym może zawierać elementy jednego i drugiego rodzaju, w różnym natężeniu.
Czas teleologiczny nastawiony jest na cel, do jakiego zmierza.
Może mieć kilka inwariantów:
• religijny - taki dominował w średniowieczu; świat zmierzał do pewnego celu, czyli do Sądu Ostatecznego, zbawienia itp.;
o à propos średniowiecza warto tutaj wspomnieć, że w wymiarze świeckim, nieeschatologicznym, panowało w tej epoce przekonanie o odwrotności postępu: o kolejnych etapach degeneracji - przeszłość to była dynamiczna i wielka młodość świata, natomiast zbliżając się do kresu świat się starzeje i niedołężnieje;
• świecki - czyli np. nakierowany na ideę postępu, nowoczesności; idea ta po raz pierwszy została wprawdzie w Europie sformułowana w XII wieku, ale tylko nieliczne jednostki w nią wierzyły; na dominującą pozycję zaczęła się wysuwać w XVIII, a zwłaszcza w XIX i XX wieku; dużą rolę odegrała tu filozofia oświecenia, a następnie teoria ewolucji Darwina;
Czas historyczny nastawiony jest na kolejność zdarzeń po sobie następujących, bardzo skupia się na przeszłości.
• w średniowieczu charakterystyczna była kronikarska odmiana tego czasu, nastawiona głównie na relacjonowanie kolejności zdarzeń
• w związku z rewolucją francuską i teorią ewolucji Darwina myślenie historyczne nabrało bardziej kumulacyjnego, procesowego, wzbierającego i rozwojowego wymiaru; znaczenie rewolucji francuskiej polega na tym, że po raz pierwszy od niepamiętnych (dla ówczesnych) czasów dokonał się nagle tak ogromny wstrząs dziejowy, społeczno-polityczny, który zakwestionował naturalność społecznego status quo i wykazał namacalnie jego zmienność w czasie;
• ciekawostką jest to, jak bardzo obca niektórym kulturom może być linearna, historyczna wizja czasu; taką kulturą aż do okresu brytyjskiej kolonizacji były Indie, dla których przeszłość była rodzajem worka, w którym nie obowiązywała niemal żadna kolejność; kolejną ciekawostką jest to, że kultura ta niesłychanie łatwo i szybko przyjęła od Brytyjczyków myślenie w kategoriach czasu historycznego (wynik otwartości indyjskiej kultury);
"Jako czas linearny określić można społeczną strukturę czasu w społeczeństwach uprzemysłowionych. Jej istotną cechą są orientacje przyszłościowe. Rozwój rozumiany jest jako mniej lub bardziej ciągły ruch ku przyszłym celom. Ruch ten można - na przykład za pomocą zegarów - mierzyć i należy go przyśpieszać. Odpowiednie hasła to zwiększenie tempa i postęp. Konceptualizacja czasu życiowego i czasu biograficznego ma tu postać modeli kariery i biografii normalnych oraz planów życiowych. Odpowiada to pewnej formie instytucjonalizacji biegu życia, wyrażającej się w modelu biografii <osobnika ujętego w tryb kariery przewidywalnej i zorganizowanej> (...) Jak to w przekonujący sposób przedstawił Martin Kohli (...), owo przejście <od wzoru przypadkowości zdarzeń życiowych do wzoru dającego się przewidzieć biegu życia> jest rezultatem procesu, który dokonał się w trakcie rozwoju ku nowoczesnosci."
Model relatywistyczny
Relatywistyczna koncepcja czasu zakłada, że chwila czy interwał czasu jest tylko abstrakcją
z stosunków między zdarzeniami, bez nich nie istnieje.