Kosmetyki pod choinkę

dr inż. Magdalena Sikora

2012-12-01

Kosmetyki to jedne z najczęściej wybieranych prezentów gwiazdkowych. Bardzo miłym, a przy tym pożytecznym upominkiem mogą być tzw. dermokosmetyki, które pielęgnują cerę i potrafią odjąć nieco lat, przynajmniej z wyglądu...

Szybkość starzenia skóry zależy w dużej mierze od czynników wewnętrznych – endogennych. Wraz z wiekiem zahamowaniu ulegają mechanizmy regulujące procesy metaboliczne skóry. W naskórku następuje stopniowy zanik błony podstawnej, spowolnieniu ulegają  podziały komórkowe, zakłóceniu ulega proces jego keratynizacji. W skórze właściwej zmiany te dotyczą głównie syntezy jej podstawowych elementów strukturalnych: kolagenu, elastyny, mukopolisacharydów. W efekcie obserwuje się zmniejszenie spójności między połączeniami skórno-naskórkowymi, osłabienie sprężystości i elastyczności skóry, powstawanie zmarszczek. Nieobojętne dla procesu starzenia są jednak także czynniki zewnętrzne. Bardzo często bywa on  przyspieszany poprzez działanie szkodliwych czynników zewnętrznych, związanych z promieniowaniem słonecznym czy też rosnącym skażeniem środowiska. Szczególnie dotyczy to dużych aglomeracji miejskich. 

Na tropie eliksiru młodości

Znajomość zachodzących w skórze procesów pozwala na świadome stosowanie substancji biologicznie aktywnych, które mogą w widoczny sposób opóźnić te niekorzystne zmiany. Przemysł kosmetyczny intensywnie poszukuje nowych surowców, których efekt działania widoczny jest nie tylko w warstwie rogowej, ale także w głębszych warstwach skóry.

Coraz chętniej w recepturach kosmetycznych wykorzystywane są substancje używane od dawna, jednak obecnie oferowane w nowych formułach. Zastosowane w bardziej aktywnych formach zapewniają znacznie bardziej skuteczne działanie. Surowce aktywne można także efektywniej wykorzystać poprzez zamykanie ich w odpowiednich nośnikach, dzięki którym lepiej penetrują one w głąb skóry.

Kosmetyki zawierające pośród składników recepturalnych takie surowce są wyjątkowo efektywne. W preparatach silnie regenerujących odpowiednio dobrane związki aktywne docierają w głąb skóry, wspomagając jej naturalne funkcje. Z tego też powodu bywają określane mianem kosmoceutyków lub dermokosmetyków. Segment tego typu wyrobów cieszy się coraz większym zainteresowaniem klientów aptek i drogerii.

Do surowców o udowodnionej aktywności kosmetycznej oprócz antyoksydantów należą między innymi retinol i kwasy owocowe. W ostatnim czasie dołączyły do nich również niektóre peptydy.

 
Witamina A, czyli retinol

Jednym z chętniej wykorzystywanych w preparatach regeneracyjnych związków jest witamina A. Retinol to czynnik przeciwinfekcyjny i wzrostowy, działający jako bodziec w budowie nowych komórek. Odgrywa on dużą rolę w metabolizmie skóry, stąd nazywany jest czasami jej normalizatorem. Reguluje proces keratynizacji naskórka, stymulując  produkcję nowych komórek, wspomaga jego regenerację. Wywiera on również znaczący wpływ na równowagę wodno-tłuszczową, dzięki czemu ogranicza szorstkość i złuszczanie naskórka. Witamina A jest absorbowana z preparatów kosmetycznych przez skórę, przy czym działanie to jest niezależne od form podania, jednakowe dla preparatów tłuszczowych, jak i emulsji. Kremy zawierające ją w swoim składzie przeznaczone są do cery zmęczonej, szarej, suchej. Stanowią one również doskonałą kurację dla skóry zniszczonej działaniem ostrego słońca. Preparaty z witaminą A mogą być także przydatne w przypadku skóry normalnej jako ważny czynnik o działaniu pielęgnacyjno-zapobiegawczym.

W odpowiednio dobranych stężeniach retinol zmniejsza przebarwienia skóry, wybiela plamy słoneczne i piegi. Witamina A stosowana w odpowiednich nośnikach zmniejsza objawy starzenia, redukuje zmarszczki, poprawia jędrność skóry, modeluje owal twarzy.

Systematyczne stosowanie kosmetyków zawierających w składzie recepturalnym retinol działa stymulująco na komórki skóry właściwej, poprawia jej elastyczność, działa na skórę odżywczo, zapobiega procesom jej wiotczenia.

AHA to nie tylko zespół muzyczny

Bardzo często pojawiającą się w dermo-kosmetykach grupę surowców stanowią kwasy owocowe tzw. alfa-hydroksykwasy, często określane także skrótem AHA, pochodzącym od angielskiej nazwy Alpha-Hydroxy Acid. Do układu tego zaliczamy naturalne kwasy organiczne zawierające w cząsteczce grupę hydroksylową usytuowaną przy atomie węgla z nią sąsiadującym. Do najbardziej popularnych i najczęściej stosowanych w recepturach kosmetycznych przedstawicieli tej grupy należą kwasy: glikolowy, mlekowy, jabłkowy, winowy, cytrynowy.

Wbrew zawartej w nazwie sugestii kwasy owocowe występują nie tylko w owocach. Można je znaleźć także w warzywach, trzcinie cukrowej, kwaśnym mleku. Jednak główna metoda ich pozyskiwania oparta jest na ekstrakcji odpowiednimi rozpuszczalnikami świeżych, szczególnie niedojrzałych, kwaśnych owoców (jabłka, winogrona, grejpfruty, cytryny), które zawierają ich najwięcej.

Działanie kwasów owocowych na skórę jest niezwykle specyficzne. Przyjmuje się, że mają one zdolność rozluźniania spoiwa znajdującego  się pomiędzy komórkami warstwy rogowej naskórka, w wyniku czego zmniejsza się ich spoistość. W konsekwencji tego następuje przyspieszenie naturalnego procesu usuwania gromadzących się na powierzchni skóry warstw martwych komórek.
Wiele problemów skórnych związanych jest właśnie z nadmierną keratynizacją naskórka, która powoduje, że skóra staje się gruba i matowa.

Alfa-hydroksykwasy pomagając w usunięciu warstw nagromadzonych na powierzchni skóry, zapewniają efekt peelingu stymulującego odnowę komórek położonych głębiej.

Badania prowadzone za pomocą ultradźwięków wykazały, że po kilkudniowym stosowaniu kosmetyków z zawartością AHA, wyraźnie aktywizuje się działanie  fibroblastów – systemów odpowiedzialnych między innymi za syntezę białek.
W konsekwencji następuje pobudzenie produkcji kolagenu i elastyny, co jest szczególnie pożądane w przypadku pielęgnacji skóry dojrzałej, a także cery poddanej nadmiernej ekspozycji świetlnej w okresie lata. AHA są również przydatne w pielęgnacji skóry młodej ze skłonnością do łojotoku, zapobiegają bowiem powstawaniu czopów łojowych.

Przeciwdziałając keratozom, kwasy owocowe ułatwiają także wchłanianie innych substancji, w tym odżywczych i regenerujących. Używane w niskich stężeniach w formach kosmetycznych znajdują zastosowanie jako efektywne promotory przenikania naskórkowego. Poprzez równomierne rozprowadzanie pigmentu oraz zapobieganie jego zbijaniu powodują rozjaśnienie plam pigmentacyjnych.
W preparatach kosmetycznych działanie AHA związane jest w dużej mierze z ich procentową zawartością, ale zależy także od pH wyrobu, do którego zostały wprowadzone. Za optymalny można uznać taki odczyn, w którym jedna połowa hydroksykwasów występuje w formie wolnej, druga zaś w postaci soli.

W preparatach ogólnie dostępnych używa się ich w stężeniu 1-4 proc., przy pH oscylującym około 4. W niektórych krajach w kosmetykach tzw. przeciwstarzeniowych, dostępnych bez recepty lekarskiej, stosuje się kwasy owocowe w stężeniach wyższych dochodzących do 8 procent. W gabinetach kosmetycznych w zabiegach głębokiego złuszczania, tzw. eksfoliacji maksymalna, dopuszczalna ich zawartość wynosi 30 procent.

Najpopularniejszym przedstawicielem kwasów owocowych jest kwas glikolowy, występujący w trzcinie cukrowej. Ma on najmniejszą cząsteczkę, dzięki czemu charakteryzuje się najlepszymi możliwościami przenikania przez naskórek, a w związku z tym także dobrymi własnościami kosmetycznymi. Pomimo dużej zdolności penetrowania nie powoduje alergii, jest dobrzetolerowany przez skórę.
Stosowany w preparatach kosmetycznych złuszcza powierzchownie warstwę rogową naskórka oraz pobudza działanie fibroblastów. Dzięki tym właściwościom wspomaga odnowę i regenerację skóry właściwej.

Do grupy wcześniej wymienionych kwasów owocowych w ostatnich czasach dołączył kwas migdałowy, który jest naturalnym składnikiem  gorzkich migdałów.

Związek ten jest dobrze tolerowany nawet przez osoby o dużej wrażliwości skóry. Jednym z głównych wskazań do jego stosowania są zmiany pigmentacyjne. Ze względu na silne działanie antybakteryjne bywa chętnie wykorzystywany także w terapii trądziku. Wspomaga on również działanie innych alfa-hydroksykwasów, łagodząc efekty fotostarzenia.

Regeneracja z udziałem peptydów

Do grupy  efektywnych surowców kosmetycznych o aktywnym działaniu regeneracyjnym od pewnego czasu zalicza się także peptydy, których podstawowymi elementami strukturalnymi są aminokwasy. W produktach naturalnych to tzw. alfa-układy, w których grupa aminowa położona jest przy atomie węgla bezpośrednio sąsiadującym z grupą karboksylową.

Zainteresowanie surowcami peptydowymi wynika z faktu, iż stanowią one istotne elementy strukturalne wszystkich żywych organizmów. Surowce tego segmentu charakteryzują się dużą funkcjonalnością i to zarówno w stosunku do skóry, jak i samych produktów kosmetycznych, do których są one wprowadzane. Właściwości te obejmują takie aspekty jak: poprawienie cech dermatologicznych preparatu, zdolność tworzenia żeli, wiązanie wilgoci, oddziaływanie na teksturę tkanki, tworzenie błonek na stosowanych powierzchniach, zwiększanie adhezji. Z punktu widzenia kosmetycznego są to związki stabilne, przyjazne  skórze, praktycznie niepowodujące podrażnień ani uczuleń.

Prowadzone badania wykazały, że określona grupa peptydów, oprócz dotychczas przypisywanych im właściwości, może wykazywać także inną, wyraźnie zaznaczoną aktywność biologiczną. Związki te, zawarte w komórkach żywych organizmów, w wielu przypadkach stanowią swoisty rodzaj przekaźników informacji, wpływających na ich specyficzną aktywność. Stymulują one między innymi proliferację, czyli mnożenie się, komórek, oraz przyspieszają syntezę podstawowych składników strukturalnych zewnątrzkomórkowej macierzy. Mogą pełnić także rolę nośników mających zdolność przenoszenia różnorodnych substancji w głąb skóry.

Peptydy, ze względu na swoją aktywność,  przez długi okres stosowane były głównie w kosmetykach profesjonalnych sprzedawanych w gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych. Obecnie coraz częściej można je także znaleźć pośród składników ogólnie dostępnych wyrobów regeneracyjnych.

Proces ich powstawania ściśle łączy się z powtarzającymi się ruchami mięśni związanymi z wyrażaniem określonych emocji, np. śmiechu. Pod ich wpływem powstaje impuls, który docierając do włókna nerwowego, powoduje wydzielanie acetylocholiny. Przyłączenie jej do swoistych receptorów wywiera istotny wpływ między innymi na przepuszczalność błon komórkowych dla jonów Na, Ca, K, a to z kolei na ich potencjał czynnościowy. Wszystkie te czynniki przekładają się na skurcz komórki mięśniowej, który często powtarzany sprzyja tworzeniu zarówno poziomych jak i poprzecznych bruzd w okolicach oczu, czoła i ust. Zmarszczki mimiczne tworzą się niezależnie od wieku i mogą stać się widoczne dużo wcześniej, niż wskazywałaby na to metryka. Dla wielu osób stanowi to duży dyskomfort, tym bardziej, iż stanowią one podwalinę trwałych zmian w wyglądzie skóry, które bardzo szybko się pogłębiają.

Jedną z efektywniejszych metod zapobiegania zmarszczkom mimicznym może być czasowe ograniczenie przewodnictwa mięśniowo-ruchowego w skórze. Biorąc pod uwagę, iż w funkcjonowaniu przekaźnika nerwowego istotną rolę odgrywa kompleks proteinowy, ważnymi surowcami, dzięki którym możemy uzyskać tego typu efekt, mogą stać się odpowiednio dobrane peptydy. Na szczególną uwagę zasługują związki, których działanie związane jest ze zdolnością blokowania w skórze receptorów wpływających na przepuszczalność jonów sodu, a tym samym ograniczające przepływ impulsów z komórek nerwowych. Ze względu na swoje działanie układy te często określane bywają mianem neuropeptydów.

Ważnymi  przedstawicielami tego segmentu związków  są układy o działaniu rozkurczającym. Zainteresowanie nimi wynika z faktu coraz częściej identyfikowanego zjawiska tzw. miostarzenia, pod pojęciem którego rozumiemy tworzenie zmarszczek mimicznych.

Kolejną istotną grupę peptydów, stanowią układy o działaniu stymulującym. Zaliczamy do niej związki o różnej liczbie atomów węgla: dipeptydy, tetrapeptydy pentapeptydy, heksapeptydy, których wspólną cechą jest to, iż opóźniają proces starzenia skóry poprzez pobudzanie jej naturalnych procesów fizjologicznych.

Ważną rolę w preparatach kosmetycznych odgrywają dwupeptydy, które cechuje zdolność łączenia się z receptorami fibroblastów i stymulacji syntezy kolagenu, elastyny, fibronektyn, kwasu hialuronowego. Układy te, działając synergicznie z innymi składnikami aktywnymi receptur kosmetycznych, wpływając na poprawę naturalnej zdolności skóry do odbudowy wewnętrznych wiązań strukturalnych.
W segmencie dermokosmetyków często pojawiają się preparaty skoncentrowane o różnorodnym działaniu, np. liftingujące, regenerujące, odżywcze, rozjaśniające, które mogą być przeznaczone do samodzielnego użytku lub stosowane w połączeniu z innymi preparatami pielęgnacyjnymi. W wielu wypadkach  zapewniają one bardzo szybką poprawę stanu cery. Stosując tego typu kosmetyki, w krótkim czasie możemy zapewnić skórze odpowiednie napięcie, wygładzić ją, odświeżyć.
   

Serum, czyli regeneracja błyskawiczna

Preparaty do szybkiej regeneracji skóry najczęściej określane są mianem serum. W sensie dosłownym słowo to oznacza odwirowane osocze krwi, w którym znajdują się duże ilości skoncentrowanych składników odżywczych. W kosmetyce najczęściej pod tą nazwą oferowane są wyroby beztłuszczowe o żelowej konsystencji przeznaczone do intensywnej pielęgnacji skóry. Stanowią one swoistą kwintesencję środków pielęgnacyjnych. Ze względu na duże stężenie substancji aktywnych ciśnienie osmotyczne tego typu kosmetyków zbliżone jest do ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych, co korzystnie wpływa na szybkość wchłaniania składników odżywczych i proces regeneracji skóry.

Jednak w nagłych przypadkach związanych z potrzebą szybkiej poprawy wyglądu skóry mogą także stanowić doraźny środek dla osób młodych. Jako dolną granicę wieku osób stosujących serum przyjmuje się 25 lat. Młodsza skóra ze względu na sprawnie działające mechanizmy samoregulacyjne na ogół nie wymaga tego typu kosmetyków.

Bogate preparaty rewitalizujące do skóry najczęściej polecane są do stosowania na noc, kiedy to najlepiej wykorzystuje ona wszystkie zawarte w nich składniki odżywcze. Najwięcej korzyści z tego typu preparatów osiąga skóra dojrzała. Stąd też szczególnie polecane są one w przypadku pielęgnacji cery suchej, zmęczonej, zwiotczałej, z wyraźnymi oznakami starzenia się.