Królestwo Polskie. Pierwsza Rzeczpospolita.

1. Zasady obsady urzędów ziemskich w Średniowieczu.

Urzędy ziemskie mogła piastować tylko szlachta osiadła, były one sprawowane dożywotnio. Nominacja królewska na urzędy ziemskie była uzależniona od rady szlachty tej ziemi, w której urząd zawakował, a kandydat mógł pochodzić tylko spośród posesjonatów tej ziemi. Od pocz. XV w sejmiki przedstawiały kandydatów na stanowiska sędziego, podsędka i pisarzy ziemskich. Zakazano łączenia dwóch urzędów ziemskich, w 1422 (czerwiński) zakazano łączyć urzędu starosty i sędziego ziemskiego, w 1454 (nieszawski) starosty i wojewody.

2. Proces przekształcenia się urzędów dworskich w urzędy ziemskie.

Początkowo książę miał jednego wojewodę, kasztelana itp. Pod wpływem jednoczenia dzielnic pod władzą jednego księcia urzędy były kumulowane. Jednak od XIII wieku dawniejsze urzędy dworskie przekształciły się w ziemskie, urzędnicy centralni zaczęli zmieniać się w urzędników danej ziemi. Działo się to dlatego, że urzędnicy byli powoływani dożywotnio i powoływani byli tylko z ziemi, w której urząd miał być sprawowany. Dzielnice przestały być w ten sposób odrębnym królestwem, stały się ziemiami jednego państwa.

3. Sądy szlacheckie w dawnej Rzeczpospolitej - ziemskie (sędzia, podsędek, pisarz) – w XVII przeżywały swój upadek; dawniej sprawy karne i cywilne - grodzkie (na czele starosta grodu/wybrany przez niego sędzia grodzki); tzw. cztery artykuły grodzkie + sprawy cywilne, sąd dla szlachty nieosiadłej - podkomorski – w sprawach granicznych dóbr - Trybunał Koronny – jednorazowy sąd ostatniej instancji; apelacje od ziemskich, grodzkich i podkomorskich, powstał w 1578 roku.

4. Zasady prawa rycerskiego

- prawo do wykupu przez władcę w razie popadnięcia w niewolę - prawo do odszkodowania za straty poniesione w czasie wyprawy wojennej - prawo żądania wynagrodzenia za wyprawę za granicę kraju - prawo dziedziczenia ziemi w linii bocznej (później również kobiety) - brak obowiązku ogłaszania zapowiedzi przed ślubem

5. Świadczenia publiczne ludności na rzecz Kościoła w Średniowieczu.

-dziesięcina – początkowo otrzymywał ją kościół od wszystkich dochodów państwowych ściąganych przez kasztelanów. Później przekształciła się w dziesięcinę obciążającą ogół ludności w postaci 1/10 produktów łowiectwa, hodowli, rolnictwa -dziesięcina wytyczna (snopowa) – co dziesiąty snop zboża z pola przypadał Kościołowi, dziesięcinę tę płacili chłop -dziesięcina swobodna- rycerz sam ustalał jakiej instytucji kościelnej chce dawać dziesięcinę, wiązało się to z prawem patronatu.

6. Ewolucja urzędu kasztelana

- kasztelan (komes grodowy) od XII wieku : administracja gospodarcza, sądownictwo, ściganie danin w naturze i świadczeń od podległej grodowi ludności, dowódca załogi grodowej - na skutek immunitetów ograniczono ich uprawnienia sądowe, również na skutek powstania urzędu starosty - kasztelanowie więksi nadal należeli do rady królewskiej, stanowisko prestiżowe

7. Wymień i scharakteryzuj rodzaje zastawu na nieruchomościach w prawie średniowiecznym.

Zastaw nieruchomości był dogodną formą zabezpieczenia wierzytelności - Zastaw nieruchomości użytkowy czysty ( antychreza) – zastawnika pobierał pożytki z zastawionej nieruchomości, lecz tych pożytków nie zaliczał na poczet wierzytelności, zastawca nie tracił prawa własności. Zastawca mógł wykupić zastaw tylko w oznaczonych umową terminach - zastaw na upad – zastaw użytkowy czysty tylko, że po upływie jakiegoś terminu, gdy zastawca nie wykupił swojej nieruchomości zastawionej stawała się ona własnością zastawnika - zastaw do wydzierżenia (ekstenuacja) – użytkownik nieruchomości zaliczał pożytki na poczet długu - zastaw bez dzierżenia- dłużnik obciążał swe dobra określoną sumą, nie oddawał jej w użytkowanie wierzycielowi przez co sam mógł czerpać korzyści z niej i dochody mógł gromadzić na spłatę długu.

8. Scharakteryzuj prawo bliższości.

Prawo bliższości.-ograniczenie prawa własności. Celem tej instytucji była ochrona interesu rodziny; przysługiwało tylko krewnym właściciela. W najszerszej postaci polegała na przyznaniu krewnym zbywcy w stosunku do zbywanego mienia trzech uprawnień: prawa udzielania zgody na alienację, prawo pierwokupu (krewnym przysługiwało pierwszeństwo nabycia dobra, które właściciel zamierzał zbyć) i prawa retraktu (odzyskania dóbr dziedzicznych w formie skupu). Retrakt- zabór – darowizna z dóbr dziedzicznych dokonana bez zgody krewnych. Prawo bliższości dotyczy tylko dóbr dziedzicznych.

9. Ograniczenia prawa własności w średniowieczu polskim

a) regalia – zastrzeżone dla króla sprawy gospodarcze kraju np. górnictwo, łowiectwo b) prawo bliższości – odnosiło się wyłącznie do dóbr dziedzicznych - prawo pierwokupu – w razie zamiaru zbycia dóbr dziedzicznych krewni mogli domagać się od właściciela aby najpierw zaproponował im nabycie -prawo retraktu – krewnych, których pominięto mogli odzyskać dobra dziedziczne w drodze skupu czyli odebrać od nabywcy dobra za zwrotem zapłaconej sumy kupna. Istniał też retrakt zabór- w przypadku uczynionej darowizny bez zgody krewnych. Ograniczenie prawa bliższości :

Od Kazimierza Wielkiego po upływie 3 lat i 3 miesięcy dział niepotwierdzony urzędowo był niewzruszalny. Od XVI wieku prawo bliższości przysługiwało tylko 6 tygodniu. Zanikło prawo bliższości przy darowiznach i zamianach. c) prawo sąsiedzkie d)uprawnienia osób trzecich – tzn wolności, np. prawo swobodnego Przechodu, przejazdu, wypasu bydła e) przymus uprawy

10. Pozycja prawna i majątkowa wdowy-szlachcianki w Średniowieczu.

Wdowa miała samodzielne stanowisko gdy chodziło o zamążpójście -rozporządzała samodzielnie posagiem i wianem -na równi z synami korzystała z majątku zmarłego męża aż do swojej śmierci lub powtórnego zamążpójścia - często wdowa sama zarządzała swoim majątkiem - ruchomościami wdowa zarządzała sama, dostawała sprzęty domowe, konie i połowę szat - gdy nie było wiana miała prawo do wypłaty wieńca za utracone dziewictwo

11. Wiano to: Ograniczenia w dysponowaniu nim polegały na:

- wiano: zabezpieczenie posagu przez męża i odwzajemnienie się za nie, majątkowe zabezpieczenie żony-szlachcianki na wypadek śmierci męża; - składało się z oprawy sumy posagu i przywianka - w momencie ponownego małżeństwa należało przepisać je na dzieci - dobra na których było zapisane wiano nie mogły być obciążone - mąż administrował wianem ale gdy chciał się ich zbyć wymagano zgody żony

12. Środki dowodowe w średniowiecznym procesie skargowym

a) przysięga – rota, która była osobno układana dla każdej sprawy, była przeświadczeniem, że kłamstwo sprowadzi na osobę, która składa fałszywą przysięgę, karę bożą. Przysięga mogła być oczyszczająca lub oskarżająca. Składana w uroczystej formie. b) współprzysiężnicy – gdy sprawa była poważniejsza wymagano od osoby składającej przysięgę aby złożyła ją wraz ze współprzysięznikami ( ich liczba w zależności od wagi sprawy) c) ordalia – czyli sądy boże, opierały się na przeświadczeniu, że Bóg nie dopuści do krzywdy niewinnego np. pojedynek, próba zimnej wody, próba gorącej wody, próba żelaza d)wstecz – gdy jedna ze stron w procesie powoływała się na to, że w tej sprawie już zapadł wyrok, sędzia przed którym toczyła się sprawa wysyłał do tego sądu komornika by to sprawdził e)świadkowie – świadkowie jakiegoś wydarzenia, lub świadkowie obecni przy zawieraniu określonej czynności prawnej f) dokument – od XIII wieku wzrosła rola dokumentu, później uważany za najlepszy dowód.

13. Przesłanki zróżnicowania zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych w prawie sądowym Średniowiecza.

Zdolność prawna czyli podmiot prawa miała osoba, która nie utraciła praw poprzez niewolnictwo lub śmierć fikcyjną. Zdolność do czynność prawnych zależało od tego czy osoba była pełnoletnia czy nie. Pełnoletniość następowała z chwilą dojścia do dojrzałości fizycznej. Statut warcki określił lata sprawne czyli wiek przeciętny, który umożliwiał dokonywanie aktów prawnych. Dla mężczyzn 14 lat, dla kobiet 12. Przesłanki zdolności prawnej i do czynności prawnych: -przynależenie jednostki do określonej grupy społecznej -płci -przynależności państwowej -przynależności etniczno-wyznaniowej

14. Wymień i scharakteryzuj zasady średniowiecznego polskiego procesu skargowego.

- mógł być wszczęty jedynie na podstawie skargi, - skargowy - zasada kontradyktoryjności -legalna ocena dowodów -ustny, jawny -sformalizowany -dyspozytywny- reguły procesowe mogły być zmieniane na podstawie porozumienia stron -jedność procesu karnego i cywilnego

15. Ograniczenia władzy królewskiej w Rzeczpospolitej w wieku XVI i XVII.

- król jednym ze stanów sejmujących, - nie mógł sam wydawać ustaw i nakładać podatków - był dożywotni, wybierany elekcją viritim - urzędnicy byli mianowani dożywotnio, nie mógł ich usuwać - ograniczenia wynikające z artykułów henrykowskich i pacta conventa - nie mógł samodzielnie wyjeżdżać za granicę, wychodzić za mąż bez zgody -senatorowie rezydenci - od 1578. brak możliwości nobilitacji

16. Sejmik szlachecki w XVI – XVIII w. Zasady działania i ewolucja instytucji.

Sejmiki szlacheckie powstały w końcu XIV wieku. Początkowo składał się z dwóch członów: -rady panów ziemi - ogółu szlachty Z biegiem czasu rada panów zaczęła zanikać. Sejmiki uchwalały lauda – uchały sejmikowe, dotyczące podatków, bezpieczeństwa itp. Danej ziemi, sejmiki miały też funkcje sądowe.

Od przywileju nieszawskiego z 1454 roku wysunęły się na czoło reprezentacji szlacheckiej. W XV wieku istniały alternatywnie sejm walny, sejmiki prowincjonalne i sejmiki ziemskie. Od 1493 roku sejmiki ziemskie połączyły się trwale z sejmem walnym poprzez wysyłanie stałych ogólnopaństwowych przedstawicieli, którzy nazywani byli posłami ziemskimi i utworzyli izbę poselską. Sejmikom przewodniczył marszałek wybierany spośród szlachty Sejmik dzieliły się na: é przedsejmowe – zwoływał je król wysyłając legata z pismem królewskim, w którym wyłożone były powody zwołania sejmu, po wybrani posłów na sejm, sejmik układał instrukcje poselskie é sejmiki generalne - na nich zbierali się wszyscy posłowie danej ziemi ustalając wspólne stanowisko na sejm walny. W XVII w. generały wygasły (oprócz pruskiego) é Sejmiki elekcyjne – wybierały kandydatów na urzędy sądowe ziemskie é Sejmiki kapturowe – zbierały się tylko w okresach bezkrólewia é Sejmiki deputacie – na nich wybierano deputatów do Trybunału Koronnego é Sejmiki relacyjne – na nich posłowie relacjonowali sejmy walne

17. Skład i kompetencje Izby Poselskiej w Rzeczypospolitej Szlacheckiej

Skład : - Izba poselska powstała z reprezentacji sejmików ziemskich , początkowo w wyborze posłów uczestniczyli też senatorowie, od połowu XVI wieku posłów wybierała sama szlachta wybrana na sejmikach przedsejmowych. - po 1569 roku było około 170 posłów - izba poselska była izbą czysto szlachecką, nie wchodzili do niej przedstawiciele duchowieństwa, ani miast ( choć wyjątkowo do izby należeli posłowie z Krakowa, Lublina, Wilna, Lwowa ale nie mieli prawa głosu) - od 1493 roku izba poselska nosiła nazwę sejmu Kompetencje : -ustawodawstwo -uchwalanie podatków, ceł, myt, - zwoływanie pospolitego ruszenia - od 1578 roku nobilitację - prowadzenie polityki zagranicznej -kontrolna nad rządem ( podskarbiowie musieli składać rachunki z działalności) i królem ( senatorowie-rezydenci) - sąd sejmowy - amnestia

18. Skład i kompetencje Senatu w Rzeczpospolitej Szlacheckiej

Skład: -arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy - wojewodowie i kasztelanowie

- dostojnicy koronni i nadworni(ministrowie) – marszałek wielki, marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbi koronny. Senatorowie byli powoływani dożywotnio przez króla Kompetencje: -jeden ze stanów sejmujących - wybrani senatorowie tworzyli instytucję senatorów rezydentów, którzy mieli kontrolować i radzić królowi, mieli na stałe przebywać u jego boku , z czego zdawali sejmowi sprawozdania. - wyrażał zgodę na małżeństwo króla

19. Kompetencje Hetmana

- wydawanie artykułów hetmańskich - karanie śmiercią podczas wojny - przedstawianie żołnierzy do nobilitacji bądź nagrody - posiadanie swoich przedstawicieli w stolicach państw wschodu

20. Zasada incompatibilitas i jej rozwój w Polsce średniowiecznej.

Zakazano łączenia dwóch urzędów ziemskich - w 1422 (czerwiński) zakazano łączyć urzędu starosty i sędziego ziemskiego, - w 1454 (nieszawski) starosty i wojewody.

21. Starosta Rzeczpospolitej Szlacheckiej

- powołany po raz pierwszy przez Wacława II, statutem warckim

- zastępca króla w danej prowincji, był bezpośrednim namiestnikiem króla

- kompetencje sądowe (mianowanie sędzia grodzkiego, ściganie przestępstw)

- zarząd majątkiem królewskim (zamków)

- nie musiał być powoływany z ludności danej ziemi w której przebywał co powodowało, że realizował zadania królewskie bez ograniczeń

- z czasem urząd lokalny od XVII

- zniesiony przez Sejm Wielki

22. Scharakteryzuj ewolucję urzędu starosty od XIV do XVII wieku.

Starosta został wprowadzony przez Wacława II. Starosta był namiestnikiem króla, z pełnią władzy administracyjnej i wojskowej. Był powoływany bezpośrednio przez króla i nie musiał pochodzić z ziemi w której ‘pracował - Starosta był namiernikiem i sprawował zarząd w prowincji. Jego powołanie sprzyjało jednoczeniu państwa. Był ‘ramieniem królewskim’. Początkowo starosta wykonywał wszystkie funkcje w zastępstwie monarchy z wyjątkiem wydawania przywilejów, był także zwierzchnikiem zamków. Od przywileju koszyckiego starostami mogli być tylko Polacy urodzeni w Koronie. Od początku XVI urząd starosty upodobniał się do urzędów ziemskich. Zmniejszyła się jego siła działania, zachował swoje kompetencje jednak swoje stanowisko starosta traktował jako źródło dochodów a swoje funkcje zlecał mianowanym przez siebie urzędnikom. W XVII wieku starosta został włączony w hierarchię urzędów ziemskich.

23. Scharakteryzuj kompetencje wojewody w okresie od XIV do XVIII wieku

Wojewoda był początkowo nazywany komes nadwornym, który zastępował panującego w różnych dziedzinach zarządu państwem oraz w sprawowaniu sądów, posiadał też funkcje wojskowe, stąd jego nazwa. Wojewoda od XV wieku stał na czele rady panów województwa, przewodniczył na sejmiku elekcyjnym, uczestniczył w sądzie wiecowym, w Wlkp udzielał azylu, powoływał woźnych sądowych i sprawował nad nimi sąd.Był najwyższym urzędnikiem ziemskim. Wchodził z urzędu do składu senatu.

24. Przedstaw skład i zakres właściwości sądu relacyjnego

Sąd relacyjny był sądem nadwornym, sądził w nim król w asyście obecnych na dworze senatorów. Kompetencje: -sprawy lenn Korony -sprawy o cerkwie i uposażenia między prawosławnymi -odwołania od Asesorii

25. Kodyfikacja prawa ziemskiego w I Rzeczypospolitej

(1506) z polecenia króla Aleksandra wydany został kodeks praw sądowych i publicznych. Kodeks ów, będący dziełem Jana Łaskiego, kanclerza wielkiego koronnego, był kolejną kodyfikacją prawa w Polsce i usankcjonował ustrój szlacheckiej Rzeczypospolitej. Pierwsza jego część poświęcona była przywilejom szlacheckim i statutom, a druga zawierała podstawowe zasady prawa niemieckiego, na którym opierano się w Polsce.

26. Scharakteryzuj organizację i kompetencje Trybunału Koronnego.

Powstał w 1578 roku jako sąd najwyższy dla szlachty. Król zrzekł się najwyższego sądownictwa dla szlachty TK zbierał się na wiosnę i na lato do Lublina a na jesień i zimę do Piotrkowa. W TK sądzili szlachcice wybrani na corocznych sejmikach deputackich oraz deputaci duchowni. W sprawach szlacheckich sądzić mogli tylko szlachcice. W sprawach duchownych sądziły składy mieszane, w połowie złożone z duchownych a w połowie ze szlachty, TK był sądem ostatniej instancji, apelacyjnym od wyroków sądów ziemskich, podkomorskich, grockich. Wyrok miał zapadać jednomyślnie. W 1781 roku powołano Trybunał Litewski dla Wielkiego Księstwa.

27. Sąd marszałkowski

Sąd marszałkowski był sądem nadwornym ( Zadwornym) Sądził on sprawy dotyczące bezpieczeństwa i porządku publicznego w okolicy króla. Odwołania od tego sądu można było kierować do Asesorii.

28. Sądy dla szlachty nieosiadłej w XVII w

- sądy grodzkie sprawowane przez starostę lub przez niego mianowanego sędziego grodzkiego

29. Sąd marszałkowski w Rzeczpospolitej szlacheckiej

- królewski sąd w Rzeczypospolitej szlacheckiej. - jego kompetencja obejmowała sprawy o naruszenie porządku i bezpieczeństwa publicznego w miejscu przebywania króla. - marszałek dla zapewnienia bezpieczeństwa i sprawnego funkcjonowania sądu dysponował Strażą Marszałkowską i specjalnym więzieniem (Wieża Marszałkowska). - odwołania od niego do Asesorii

30. Organizacja i kompetencje sądu sejmowego w okresie Rzeczpospolitej Szlacheckiej.

- był to sąd królewski, sądził tylko w czasie obrad sejmu -sądził pod przewodnictwem króla, asesorami byli wszyscy obecni senatorowie a od 1588 roku izba poselska wybierała do nich 8 deputatów - bieżące kierownictwo sprawował marszałek wielki koronnych Kompetencje: -zbrodnie obrazy majestatu -sprawy o nadużycia skarbowe urzędników -zdrada stanu - gwałty, rozboje na sejmikach -zbrodnie popełnione przez szlachcica a zagrożone śmiercią, konfiskatą majątku, banicją

31. Scharakteryzuj skład oraz zakres działania Asesorii do roku 1764 r.

Asesoria była sądem nadwornym. Sądził w niej kanclerz lub podkanclerzy Kompetencje: - w sprawach dóbr królewskich i dochodów -w sprawach miast rządzonych się prawem magdeburskim i chełmińskim a szlachtą, kościołem, władzami państwowymi. Odwołanie do sądu relacyjnego.

32. Ustawa o ważności zapisów z 1588r.

Ustawa ta normowała zastaw bez dzierżenia czyli hipotekę. Hipoteka postawała w wyniku umowy miedzy wierzycielem a dłużnikiem i wpisywana była do ksiąg sądowych Zasady: - pierwszeństwo wpisu we właściwych księgach sądowych – czyli zasada ‘ prior tempore, potior iure’ -pierwszy czasem lepszy prawem - jawności – osoby zainteresowane miały dostęp do ksiąg sądowych -szczegółowości – wpis musiał być dokładnie określony co do sumy wierzytelności - zasada dobrej wiary - zasada legalizmu

33. Zastaw bez dzierżenia w dawnym prawie polskim (po 1588 r.)

- 1588 – ustawa o ważności zapisu, szczegółowe normy co do hipoteki - zasada pierwszeństwa - zasada jawności - zasada szczegółowości - zasada dobrej wiary - wpisy do ksiąg sądowych (księgi grodzkie i ziemskie miejsca położenia nieruchomości)

34. Przedstaw zasady ziemskiego prawa spadkowego w okresie Rzeczpospolitej Szlacheckiej

- w niedziale pospólniej ręki nie było dziedziczenia -we własności indywidualnej prawo do spadku mieli wszyscy synowie, dziedziczyli równe części, początkowo to tylko oni mogli dziedziczyć nieruchomości gdyż kobiety dziedziczyły głównie ruchomości wchodzące w składu posagu. Od XIV wieku gdy nie było synów kobiety-szlachcianki mogły dziedziczyć ruchomości. Tak było z dobrami ojcowskimi Dobra macierzyste dziedziczono na równi, bez względu na płeć. - od XVII wieku znana była ćwiarczyzna czyli kobiety dziedziczyły ¼ bez względu na to ile ich było, resztę dziedziczyli mężczyźni

35. Małżeńskie stosunki majątkowe w ziemskim prawie polskim.

a) wspólnota majątkowa – majątek męża i żony początkowy i nabyty tworzył całość, w wypadku śmierci jednej ze stron majątek przechodził w całości na druga stronę b) rozdzielność majątkowa- przez cały czas trwania małżeństwa oba majątki były rozdzielone. c) jedność zarządu – istniała rozdzielność majątkowa ale mąż administrował majątkiem żony. Mąż administrował dobrami posagowymi żony ale pozostawały one jej własnością. Gdy posag był w pieniądzach mąż je brał lecz zabezpieczał ja przez wiano. Zarząd tymi dobrami sprawował mąż, jednak w ich dysponowaniu był ograniczony koniecznością zgody żony. Dobra wienne nie mogły być obciążone. Posag ten dziedziczyły dzieci a gdy dzieci nie było wracał z oprawą do rodziny żony. Dobrami własnymi żona mogła rozporządzać samodzielnie.

36. Dożywocie w polskim prawie ziemskim

Dożywocie to instytucja, która upowszechniła się z polskim prawie w XV wieku. Jego istotą był zapis męża na rzecz żony na wypadek wdowieństwa, dający jej dożywotnie użytkowanie całego majątku ale bez prawa zbycia go lub obciążania. Od XVI wieku można było zapisywać wzajemne dożywocie. Dożywocie obejmowało zazwyczaj wszystkie dobra. W przypadku dożywocia dobra przechodziły na spadkobierców dopiero z chwila śmierci użytkownika.

37. Proszę scharakteryzować zasadę bliższości do dowodu i środki dowodowe w polskim procesie średniowiecznym.

- bliższość do dowodu: był to przywilej, gdyż osoba która go otrzymywała z reguły wygrywała sprawę gdyż przeciwdowód był niedopuszczalny. -bliższość z reguły przysługiwała osobie wyższej stanem, gdy osoby były równego stanu i miały ten sam dowód bliższość przysługiwała pozwanemu - środki dowodowe: dokument, świadkowie, przysięga, ordalia, wstecz

38. Środki odwoławcze od wyroków w ziemskim prawie polskim.

-nagana sędziego – strona niezadowolona z wyroku pozywała sędziego, że sądził niesprawiedliwie. Strona powinna naganić sędziego natychmiast, inaczej traciła to prawo. Rozpoczynał się nowy proces pomiędzy sędzią a naganiającym. Bliższość do dowodu miał sędzia. Aby ograniczyć nagany zaczęto ustanawiać kocz, czyli zakład w futrach a później w pieniądzach. Jeżeli sędzia wygrał otrzymywał kocz i wyrok stawał się prawomocny, jeżeli przegrywał musiał zwrócić kocz, tracił cześć szlachecką, a naganiający wyrok był uchylany -remisja-sąd w toku sprawy podejmował decyzję o przekazaniu sprawy do sądu wyższego. -apelacja- po 1523roku została wprowadzona, była środkiem zwyczajnym służącym do uchylania lub zmiany wyroku, była dopuszczana tylko przeciw wyrokowi stanowczemu -mocja- była zmodyfikowaną naganą sędziego, różniła się od niej tym, że sędzia naganiony nie tracił czci tylko był zobowiązany do zwrotu kocza i zapłaty kary pieniężnej. -gravamen- pozwanie sędziego przed sąd wyższej instancji gdy ten nie chciał przyjąć apelacji - male obtentum- nadzwyczajny środek procesowy przeciwko wyrokowi zaocznemu,

39. Odpowiedzialność za mężobójstwo według prawa ziemskiego w XVII i XVIII stuleciu.

- podział na umyślne( kryminalne) sprawca karany ścięciem i nieumyślne (cywilne)kara wieży dolnej na rok i 6 tygodni - kwalifikowane formy : ojcobójstwo, małżonkobójstwo, dzieciobójstwo, karane kwalifikowanymi karami śmierci, często połączonymi z infamią. - zakaz jednania przy mężobójstwie

40. Prawo sądowe szlachty Prus Królewskich w końcu XVI wieku.

- Organ odrębności Prus: Stany Pruskie, na czele Rada Pruska (wojewodowie, kasztelanowie i podkomorzowie pod przewodnictwem biskupa warmińskiego). Do niektórych spraw zwoływano Ogólne Zgromadzenie Stanów – dwie izby : ziemska i miejska. W sprawach podatkowych. - po 1526 – Stany przekształciły się w Prowincjonalny sejm pruski: rada + izba niższa - od 1585 Trybunał Koronny tzn Prusy uznały trybunał za sąd apelacyjny - od 1581 przyjęły polski system podatkowy Prusy Królewskie zachowały odrębny skarb i odrębne prawo sądowe chełmińskie, od 1598roku odrębną kodyfikację – korekturę pruską

41. Wprowadzenie apelacji w polskim prawie ziemskim i jej skutki dla organizacji sądownictwa szlacheckiego.

1578 – powołanie Trybunału Koronnego, apelacja od sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich, odciążenie sądu królewskiego, - skutkiem tego było zrzeczenie się przez króla najwyższego sądownictwa na rzecz szlachty

42. Scharakteryzuj tzw. ustawy amortyzacyjne.

Amortyzacyjne ustawy, przepisy ograniczające nabywanie ziemi przez Kościół katolicki, stosowane w Polsce szczególnie w XVII w. Ustawy amortyzacyjne dotyczyły gł. aktów na wypadek śmierci (mortis causa). Najpełniejsza ustawa amortyzacyjna została wydana 1635 i zakazywała alienacji dóbr ziemskich na rzecz duchownych zarówno przez akty między żyjącymi (inter vivos), jak i w wypadku śmierci. Ustawy amortyzacyjne wprawdzie ograniczały nabywanie dóbr przez Kościół, nie umniejszały jednak w zasadzie jego dotychczasowego stanu posiadania

43. Straż Praw.

- władza wykonawcza - skład: król, prymas, 5 ministrów, pełnoletni następca tronu, marszałek sejmu - król powołuje ministrów do Straży spośród wszystkich ministrów, których było 14 - ministrowie odpowiedzialni konstytucyjnie i parlamentarnie (2/3 głosów do uchwalenia wotum nieufności)

44. Kompetencje Straży Praw

Straż Praw powstała na mocy konstytucji 3 maja z 1791 roku. - sprawowała władze wykonawczą wraz z królem -zarząd nad administracją całego kraju - wykonywała ustawy i uchwały sejmowe - podlegały jej komisje wielkie czyli kolegialnie zorganizowane ministerstwa z członków wybranych przez sejm. Komisja Policji, Wojska, Skarbu, Edukacji Narodowej

45. Sejm w Konstytucji 3 Maja.

Izba poselska: - 204 posłów i 24 plenipotentów miast - inicjatywa ustawodawcza - zniesienie wiążącej instrukcji poselskiej - sejmu prawodawcze (zwyczajne) i nadzwyczajne) - większość głosów lub kwalifikowana w sprawach ważnych - istnienie komisji (deputacji) Senat: - skład: wojewodowie, kasztelanowie, 30 biskupów diecezjalnych, ministrowie, od 90 metropolita kijowski - prawo weta zawieszającego - stanowienie rady starszych na sejmie konstytucyjnym - w przypadku uchwał sejmowych mniejszej wagi głosy sejmu i senatu łączne - celem kontroli rządu obradowały razem

Król utracił prawo sankcji.

46. Zmiany w pozycji prawnej mieszczan w świetle Prawa o miastach z 17 kwietnia 1791r.

Mieszczanie: - mogli wysyłać swoich przedstawicieli na sejm jako plenipotentów, z głosem jedynie w sprawach miasta, - dostali prawo do nietykalności osobistej (oprócz bankrutów) - mogli nabywać majątki ziemskie, - nie mogli być więzieni bez wyroku sądowego( nemine captivabimus ) - mogli obejmować urzędy, otrzymywać stopnie oficerskie i godności duchowne, - mieli prawo do nobilitacji, czyli przyjęcia do grona szlachty, - nie otrzymywali pełni praw tak jak szlachta

PAŃSTWO POD ZABORAMI

1. Rada Stanu w Księstwie Warszawskim (1807 – 1812) – skład, kompetencje.

- skład: król, prezes Rady, Ministrowie, Sekretarz Rady, czterej referendarze, sześciu radców stanu ( 0d 1806 roku) z głosem stanowczym Kompetencje: - opracowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych - sąd administracyjny II instancji (odw. od rad prefekturalnych) - orzecznictwo kasacyjne - orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników - sprawy budżetowe - kontrola nad radą ministrów Decyzje podlegały zatwierdzeniu króla.

2. Kompetencje Sejmu Księstwa Warszawskiego

- podatki, prawo cywilne i karne, sprawy monetarne

3. Kodeks karzący 1818r. Królestwa Polskiego – zasady

- ograniczenie kary śmierci do 7 najcięższych przypadków, likwidacja kwalifikowanej kary śmierci - kara więzienia warownego i więzienia cięższego - śmierć cywilna, utrata praw osobistych (zniesiona w 1825) - podział kar na zbrodnie, wykroczenia i występki, formalna równość wobec prawa, nie ma przestępstwa bez ustawy, wina jako podstawa odpowiedzialności

4. Rada Administracyjna Królestwa Polskiego do 1832 r. i jej kompetencje.

- skład: 5 ministrów i inni członkowie wybierani przez króla - organ doradczy wobec króla i namistnika - wprowadzanie w życie postanowień królewskich i namiestnika

- od 1826 najwyższy organ, przejmuje funkcje namiestnika: przewodniczenie Radzie Stanu, przedstawianie kandydatur na urzędy obsadzane przez króla, obsadzanie pozostałych

5. Organy samorządu terytorialnego w zaborze pruskim w II poł. XIX w.

- prowincje: sejmik prowincjonalny (uprawnienia uchwałodawcze i doradcze) + wydział prowincjonalny z dyrektorem krajowym - rejencje: brak organu - powiaty: sejmik powiatowy + wydział powiatowy ze starostą (sejm administracyjny I instancji) - miasta: rady miejskie (uchwałodawcze), magistraty (wykonawcze) - wsie: przedstawicielstwo gminne + zarząd gminy

6. Zasady prawa hipotecznego Królestwa Polskiego z 1818r

- jawność materialna - publiczna wiara ksiąg hipotecznych - legalność hipoteczna - szczegółowość - pierwszeństwo hipoteczne - niepodzielność wierzytelności Uzupełnione i zmodyfikowane w 1825r.

7. Rada Stanu w Królestwie Polskim do powstania listopadowego.

Rada Stanu-kolegialny organ władzy i administracji, dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administacyjną Kompetencje: -przestała być sądem kasacyjnym, - przygotowywała projektu ustaw - sprawy budżetowe

8. Prawa i wolności obywatelskie w Księstwie Warszawskim

Prawa polityczne: -prawo piastowania urzędów -czynne i bierne prawo wyborcze -prawo wyboru na obieralne urzędy samorządowe i sądowe Wolności obywatelskie: -wolność osobista -równość wobec prawa i sądu -wolność wyznania

9. Organizacja sądu powszechnego w Księstwie Warszawskim

W sprawach karnych: -sądy policji prostej – wykroczenia – sądził jednoosobowo podsędek a tam gdzie go nie było, burmistrz lub wójt -sądy policji poprawczej – występki – po 2 /3 w departamencie ( występki zagrożone kara do 2 lat więzienia) -sądy sprawiedliwości kryminalnej- po jednym na 2 departamenty ( zbrodnie i apelacje od dwóch poprzednich ) W sprawach cywilnych: -sądy pokoju- w postępowaniu pojednawczym sądził sędzia pokoju, sprawy sporne których wartość przedmiotu była niska sądził podsędek -trybunały cywilne I instancji – w każdym departamencie( sprawy niemajątkowe i poważniejsze majtkowe) -sąd apelacyjny – jeden na całe Księstwo Rada Stanu była instancja kasacyjną

10. Prawo małżeńskie Królestwa Polskiego.

- kodeks cywilny 1825 – współistnienie małżeństw cywilnych i wyznaniowych - 1836 – oddanie spraw małżeńskich wyłącznej kompetencji sądów duchowych

11. Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego

Ustawa hipoteczna Królestwa Polskiego z 1818roku, uzupełniona i zmodyfikowana w 1825roku Zasady: - zasada szczegółowości – czyli obciążenie konkretnej, ścisle określonej nieruchomości - zasada pierwszeństwa wpisu hipotetycznego – gwarantowała wierzycielowi pierwszeństwo zaspokojenia wierzytelności jeżeli jego tytuł został wpisany szybciej - zasada jawności materialnej – wszelkie prawa do nieruchomości zmieniało się lub umarzało tylko przez wpis do księgi hipotecznej. - zasada publicznej wiary – treść księgi hipotecznej wiążąca dla wszystkich osób działających w dobrej wierze. -zasada niepodzielności wierzytelności

12. Struktura administracji rządowej Galicji

Administracja rządowa w Galicji należała do namiestnika, namiestnictwa i starostów powiatowych. Namiestnik- był reprezentantem cesarza wobec kraju. Był powoływany przez cesarza. Namiestnik przewodniczył wydziałowi krajowemu oraz Radzie Szkolnej Krajowej. Namiestnictwo – coś podobnego do dzisiejszego ministerstwa, organ pomocniczy przy namiestniku Starosta powiatowy.

13. Struktura administracji rządowej Galicji (po 1867 r.)

- kraj koronny z namiestnikiem na czele, miał przy sobie namiestnictwo - powiaty ze starostami na czele - wydzielone obszary dworskie z właścicielami ziemskimi jako zarządcami

14. Sądownictwo administracyjne w Galicji

Postępowanie było jednoinstancyjne. W 1875 roku powołano Trybunał Administracyjny w Austrii, który orzekał w danej sprawie po wyczerpaniu toku instancyjnego. Postępowanie administracyjne miało charakter kasacyjny.

15. Administracja oświatowa w Galicji

Rada Szkolna Krajowa na której czele stał namiestnik lub jego zastępca, najczęściej profesor uniwersytetu, podlegali jej bezpośrednio rady szkolne okręgowe i gminne – kierowała całością szkolnictwa poza uniwersytetami. One należały do Ministerstwa Oświaty we Wiedniu. Kontrolę na RSK sprawował Sejm Krajowy.

16. Sejm Krajowy Galicji

-Galicja otrzymała autonomię czyli Sejm Krajowy dyplomem cesarskim i patentem z 1861r. -Składał się z 161 członków z czego 12 z nich miało głosy wirylne zaś 149 posłów pochodziło z wyborów gminnych, kuria izb przemysłowo-handlowych. -kompetencje: ustawodawstwo w zakresie rolnictwa, leśnictwa, organizacji produkcji, wnoszenia budowli publicznych, utrzymanie zakładów dobroczynnych itp. Ustawy wymagały sankcji cesarskiej.

II RP

47. Sądownictwo administracyjne w II Rzeczypospolitej.

Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA): Konstytucja z 17 marca 1921 r. w artykule 73 zapowiedziała powołanie sądownictwa administracyjnego opartego na współdziałaniu czynnika obywatelskiego. Zapowiedź ta nie została zrealizowana. NTA był dla większości ziem polskich sądem jednoinstancyjnym. Na ziemiach byłego zaboru pruskiego istniało sądownictwo I i II instancji i NTA dla tych ziem był sądem III instancji. NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów mianowanych przez prezydenta. Dzielił się na dwie izby: ogólnoadministracyjną i skarbową. Orzekał w kompletach złożonych z 3 lub 7 sędziów albo zgromadzenia ogólnego. Skargę do NTA mógł wnieść każdy, którego prawo naruszano lub obciążano obowiązkiem bez podstawy prawnej. Od 1923 r. rozporządzeniem Prezydenta wprowadzono przymus adwokacki, który miał zapewnić wstępną kontrolę skargi. Zaskarżona decyzja administracyjna musiała być ostateczna (wydana przez ostatnią instancję). Z kompetencji NTA wyłączono sprawy: podlegającej właściwości sądów powszechnych, mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, załatwiane w drodze swobodnego uznania, zagraniczne, sił zbrojnych i dyscyplinarne.

Postępowanie toczyło się na zasadach jawności, ustności oraz zupełnej równości skarżącego i władzy administracyjnej jako strony pozwanej. Wyroki były ostateczne, ogłaszane publicznie, wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 30. rocznie wnoszono około 11 tysięcy skarg. Na wyrok czekano średnio 2 lata.

48. Uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej wedle konstytucji 1921 r. (po uchwaleniu noweli sierpniowej)

Przed nowelą: - mianowanie i odwoływanie rządu, obsadzanie wyższych urzędów cywilnych - mianowanie ministrów na wniosek prezesa RM - zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi - zawieranie umów międzynarodowych, przyjmowanie przedstawicieli państw obcych - wypowiadanie wojny/pokoju (za zgodą sejmu) - wydawanie rozporządzeń i zarządzeń wykonawczych - zwoływani/zamykanie/odraczanie sesji Sejmu i Senatu - prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 senatu - podpisywanie ustaw wraz z ministrami (promulgacja), publikacja - mianowanie sędziów, stosowanie prawa łaski Po noweli: - prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji na wniosek Rady Ministrów - prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy - ogłaszanie rządowego projektu budżetu jako ustawy jeśli obie izby nie uchwaliły go w określonym czasie

49. Uprawnienia Senatu wedle konstytucji 1935 r.

- udział (jednak bez prawa do zapoczątkowania) w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrów - głosowanie nad poprawkami senatu sejm mógł odrzucić dopiero 3/5 głosów - prawo pociągania premiera i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej, interpolacje,

50. Uprawnienia Sejmu wedle konstytucji 1935 r.

- Funkcja ustawodawcza, - Kontrola nad działalnością rządu: możliwość wystosowania żądania ustąpienia gabinetu lub ministra, możność pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej, składanie interpelacji, zatwierdzanie corocznych rachunków państwowych, udzielanie rządowi absolutorium, udział w kontroli nad długami państwa; - Ustalanie budżetu, - Nakładanie podatków na obywateli

51. Istota sporu o prawo małżeńskie w II Rzeczypospolitej.

- 1929 – projekt osobowego prawa małżeńskiego, przywidywał świecką formę małżeństwa w dwóch fakultatywnych formach, dopuszczono rozwody, jurysdykcja w sądach powszechnych; wiele sprzeciwów, głównie kościoła - 1937 – projekt majątkowego prawa małżeńskiego (zrównanie sytuacji małżonków) – żywa dyskusja, przerwana wybuchem wojny - rozbieżności w przepisach zaborczych: świecka forma małżeńska (Prusy), wyznaniowa (Królestwo Polskie, prawo małżeńskie 1836), wyznaniowo-świecka (Galicja)

52. Ewolucja pozycji Namiestnika Państwa w latach 1918 – 1922r.

Na podstawie dekretu o najwyższej władzy państwowej z 1918 roku najwyższą władzę przejął Tymczasowy Naczelnik Państwa, którym został J. Piłsudski. Powoływał on rząd i odwoływał go, zatwierdzał dekrety wydawane przez rząd. Mała Konstytucja z 1919 roku powierzyła Piłsudskiemu tytuł Naczelnika Państwa, który wraz z ministrami odpowiadał przed Sejmem. Reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych, stał na czele administracji, każdy jego akt wymagał kontrasygnaty. Naczelnik Państwa utrzymał się aż do wyboru prezydenta, którego dokonano w 1922 roku.

53. Zasady kodeksu zobowiązań z 1933 r.

- formalna równość stron, wolność umów, bezpieczeństwo obrotu, -konstrukcja odpowiedzialności na zasadzie winy, ryzyka lub słuszności

54. Rozporządzenia z mocą ustawy w ujęciu noweli sierpniowej.

- mogły być wydawane przez prezydenta: w sytuacji nadzwyczajnej w okresie między kadencjami lub w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego -rozporządzenia traciły moc gdy nie zostały przedstawione sejmowi w ciągu najbliższych 14 dni na najbliższym posiedzeniu

55. Odpowiedzialność ministrów w konstytucji kwietniowej.

- odpowiedzialność polityczna przed prezydentem - odpowiedzialność parlamentarna przed Sejmem i Senatem - odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu

56. Zasady organizacji samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej po 1933 r.

Samorząd terytorialny w II RP dzielił się na : - samorząd wojewódzki sejmik i wydział wojewódzki ( w praktyce powstał tylko w Poznańskiem i pomorskim , a na Śląsku autonomiczny Sejm Ślaska ) - samorząd powiatowy Sejmiki a od 1933 rady powiatowe i wydziały powiatowe - samorząd gmin

a) wiejskich rady i zarządy gminne z wójtami b) miejskich rady i zarządy miejskie z burmistrzami lub prezydentami

57. Prawne formy oddziaływania państwa na gospodarkę w II Rzeczypospolitej.

- etatyzm (prowadzenie bezpośredniej działalności gospodarczej) np. inwestycje drogowe, kolejowe - interwencjonizm (pośrednie oddziaływanie na stosunki prawne) np. popieranie inwestycji prywatnych - 1925 reforma rolna która ustaliła maksimum indywidualnego posiadania ziemi, nadwyżki miały uleć wywłaszczeniu a następnie ulec parcelacji wśród chłopów - komasacja – scalanie drobnych i rozmieszczonych gruntów chłopskich i wydzielenie jednolitych działek - znoszenie służebności- głównie leśnych i pastwiskowych - regulacja wspólnot gruntowych

58. Istota rządów parlamentarno – gabinetowych w ujęciu konstytucji 1921 r.

- powołany rząd sprawował władzę tak długo, jak posiadał zaufanie większości parlamentu, jeśli nie posiadał to musiał podać się do dymisji. - wniosek o wotum nieufności musiało przegłosować 3/5 posłów, gdy wniosek został przegłosowany rząd podawał się do dymisji, a prezydent musiał ten wniosek przyjąć. - ministrowie odpowiadali solidarnie i indywidualnie za prowadzoną politykę i konstytucyjnie przed sejmem

59. Ustrój sądów powszechnych w II RP.

- prawo o ustroju sądów powszechnych 1928 - sądy grodzkie – orzekanie jednoosobowe w drobnych sprawach cywilnych i karnych jako I instancja, pomaganie innym sądom - sądy okręgowe – I instancja w sprawach poważnych cywilnych i karnych, odwołania od sądu grodzkiego, rozstrzygały kolegialnie lub jednoosobowo, dzieliły się na wydziały sądy przysięgłych – powoływane w okręgach dla orzekania o zbrodniach i przestępstwach politycznych, działały tylko w byłej Galicji, zniesione w 1938, sądy jednoosobowe dla nieletnich - sądy apelacyjne – odwołania od okręgowych, I instancja w sprawach szczególnych - Sąd Najwyższy – odwołania (kasacje) od II instancji, orzekanie w sprawach powierzonych przez ustawy, orzekało 3, 5 lub 7 sędziów

60. Proszę wskazać ograniczenia władzy prezydenta RP występujące w konstytucji marcowej.

- brak inicjatywy ustawodawczej - wymóg zgody sejmu do większości decyzji - brak prawa weta

- wymóg zgody senatu do zerwania sejmu

61. Kodyfikacja prawa cywilnego II RP.

1924 – prawo patentowe 1924 – prawo wekslowe i czekowe 1926 – prawo międzynarodowe prywatne i prawo prywatne międzydzielnicowe 1926 – ustawa o prawie autorskim 1926 – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 1929 – projekt osobowego prawa małżeńskiego 1930 – kodeks postępowania cywilnego (obowiązywał od 33) 1934 – prawo upadłościowe i o postępowaniu układowym 1937 – projekt majątkowego prawa małżeńskiego 1938 – projekt prawa o stosunkach dzieci i rodziców Prawo rzeczowe – nie skończono prac Prawo spadkowe – nie wyszły poza wstępną dyskusję

62. Materie regulowane wyłącznie ustawą według Konstytucji marcowej (proszę podać co najmniej 4 przykłady).

- amnestia -budżet -pobór rekruta -traktaty międzynarodowe -sprawy gospodarcze

63. Uprawnienia ustawodawcze Prezydenta RP pod rządami Konstytucji 1935 r. (proszę podać co najmniej 3 przykłady)

- wydawanie dekretów z mocą ustawy z tytułu zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi - wydawanie dekretów z mocą ustawy z tytułu zwierzchnictwa nad administracją - wydawanie dekretów z mocą ustawy w przerwach między kadencjami Sejmu i Senatu i na podstawie upoważnienia ustawowego

64. Ewolucja prawa wyborczego w II RP

Wg konstytucji marcowej: - prawo wyborcze pięcioprzymiotnikowe - czynne prawo do sejmu: 21 lat, senatu: 30 - czynnego prawa nie posiadali: wojskowi w służbie czynnej, osoby pozbawione praw publicznych - bierne prawo wyborcze: do sejmu 25, do senatu 40 Wg konstytucji kwietniowej: - czynne do sejmu 24 lata, pełnia praw cywilnych oraz zawodowi wojskowi - bierne do sejmu: 30 lat - czynne do senatu: 30 lat, z tytułu: zasługi, wykształcenia, zaufania - bierne do senatu: 40 lat

- wybory czteroprzymiotnikowe

65. Kodeks karny II RP

- 1932 uchwalenie kodeksu karnego i prawa o wykroczeniach - zasady: subiektywizmu, humanitaryzmu, wprowadzenia środków zabezpieczających (leczniczych lub przymusowych) - przestępstwo to czyn zawiniony, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia - czyn = wina + działanie + skutek - podział na: zbrodnie, występki, wykroczenia - kary: zasadnicze i dodatkowe; zakaz tortur, środki poprawcze dla nieletnich

66. Uprawnienia Sejmu wedle konstytucji 1921 r.

- stanowienie praw publicznych i prywatnych (budżet, amnestia, podatki, liczebność wojska, traktaty) - prawo interpelacji dla obu izb, pociąganie ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej i sejmowej, tylko dla sejmu - zatwierdzenie stanu wyjątkowego wprowadzanego przez RM, wyrażanie zgodę na pokój/wojnę - wraz z senatem wybór prezydenta - dokonywanie zmian i rewizji w konstytucji

67. Prerogatywy Prezydenta rzeczpospolitej wedle konstytucji 1935 r.

- wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego; - wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej; - mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli; - mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych; - powoływanie sędziów Trybunału Stanu; - powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej; - mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej; - rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji; - oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu; - stosowanie prawa łaski.

68. Odpowiedzialność ministrów w świetle konstytucji marcowej

* Wariant 1

- odpowiedzialność solidarna za kolegialne działania - odpowiedzialność indywidualna ministra jako szefa administracji resortu - odpowiedzialność parlamentarna przed sejmem - odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu

* Wariant 2

Odpowiedzialność parlamentarna – za kierunek polityki rządu lub ministra ( odpowiedzialność solidarna lub indywidualna ). Sejm zwykłą większością głosów mógł żądać jego ustąpienia. Odpowiedzialność konstytucyjna – dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami. Do tej odpowiedzialności ministrów pociągał sejm kwalifikowaną większością głosów. Sądził Trybunał Stanu składający się z 12 członków ( 8 wybranych przez sejm, 4 przed senat ) pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego.

69. Główne postanowienia noweli sierpniowej.

- wzmocnienie pozycji organów wykonawczych , prezydenta i Rady Ministrów - prezydent mógł rozwiązać sejm i senat przed upływem kadencji na wniosek RM. Sejm utracił prawo samodzielnego rozwiązania się. - prezydent uzyskał uprawnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustaw. Mógł to realizować między kadencjami izb w razie nagłej konieczności lub w okresie kadencji izb na podstawie upoważnienia ustawowego - jeżeli sejm i senat nie przyjmą lub ani nie odrzucą projektu budżetu proponowanego, prezydent ogłasza rządowy projekt jako ustawę. - wotum nieufności wobec rządu nie może być głosowane na tym samym posiedzeniu sejmu na którym zostało zgłoszone.

70. Ustrój polityczny w świetle tzw. Małej Konstytucji z 1919 r.

- koncentracja władzy w Sejmie Ustawodawczym, sejm suwerenem - stanowisko Naczelnika Państwa dla J. Piłsudskiego - władza wykonawcza dla NP i ministrów, których powoływał i odwoływał NP. -sejm uchwalał ustawy, które ogłaszał marszałek za kontrasygnatą premiera i odpowiedniego ministra

71. Próby kodyfikacji prawa małżeńskiego w II RP.

Pracę nad kodyfikacją osobowego małżeńskiego prawa rozpoczęto w 1920 roku i zostały zakończone w 1929r. projektem Karola Lutostańskiego. Według jego projektu małżeństwo było instytucją świecką, jednolitą dla wszystkich obywateli. Fakultatywnie można było zawrzeć małżeństwo w formie świeckiej lub wyznaniowej. Możliwe były rozwody. Jurysdykcja w sprawach małżeńskich należała do sądów powszechnych. Ten projekt nie został przyjęty, gdyż wzbudzał kontrowersję głównie wśród Kościoła katolickiego. Prawo małżeńskie majątkowe zostało przyjęte w 1937roku projektem, którego zasadą przewodnią była równa sytuacja małżonków w zakresie spraw majątkowych. W 1938 roku projekt Stanisława Gołąba ‘ prawa o stosunkach rodziców i dzieci’

72. Sądowa kontrola administracji II RP

Kontrolę administracji sprawował od 1922 roku utworzony Najwyższy Trybunał Administracyjny, sądził w pierwszej i ostatniej instancji. ( poza były zaborem pruskim

gdyż tam utrzymała się trójinstancyjna hierarchia) NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów mianowanych przez prezydenta. Orzekał w kompletach złożonych z 3 lub 7 sędziów albo zgromadzenia ogólnego. Skargę do NTA mógł wnieść każdy, kogo prawa zostały naruszone. Zaskarżona decyzja musiała być ostateczna. Z jego kompetencji zostały wyłączone sprawy: - podlegające sądom powszechnym, -mianowanie na stanowiska publiczne -sprawy załatwiane w drodze samodzielnego uznania -zagraniczne - sił zbrojnych -dyscyplinarne

73. Sejm w konstytucji marcowej 1921.

- posiadał władzę ustawodawczą - pochodził z wyborów 5przymiotnikowych( powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich, proporcjonalnych) , czynne prawo wyborcze – od 21 lat z wyłączeniem wojskowych w służbie czynnej i osób z ograniczonymi prawami publicznymi, bierne prawo wyborcze od 25 roku życia, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej. - składał się z 444 posłów - kadencja 5 lat - mógł się sam rozwiązać, uchwała 3/5 głosów - miał kompetencje ustawodawcze, miał inicjatywę - miał kompetencje kontrolne – miał prawo interpolacji, oraz prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. -miał kompetencje elekcyjne, wraz z senatem wybierał prezydenta - miał kompetencje ustrojodawcze- uprawniony wraz dokonywania zmian i rewizji konstytucji. - obradami kierował marszałek, wybrany z grona posłów -posłowie byli przedstawicielami całego narodu, mieli immunitet parlamentarny i nietykalność poselską.

74. Odpowiedzialność prezydenta w okresie międzywojennym

Na mocy konstytucji marcowej za wszystkie akty prezydenta musiały być kontrasygnowane. Prezydent nie ponosił więc odpowiedzialności politycznej ani cywilnej. Odpowiadał prawnie za pogwałcenie konstytucji i prawa przed Trybunałem Stanu. Na mocy konstytucji kwietniowej odpowiadał ‘ przed Bogiem i historią’

75. Postanowienia noweli sierpniowej

- wzmocnienie pozycji organów wykonawczych , prezydenta i Rady Ministrów - prezydent mógł rozwiązać sejm i senat przed upływem kadencji na wniosek RM. Sejm utracił prawo samodzielnego rozwiązania się.

- prezydent uzyskał uprawnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustaw. Mógł to realizować między kadencjami izb w razie nagłej konieczności lub w okresie kadencji izb na podstawie upoważnienia ustawowego - jeżeli sejm i senat nie przyjmą lub ani nie odrzucą projektu budżetu proponowanego, prezydent ogłasza rządowy projekt jako ustawę. - wotum nieufności wobec rządu nie może być głosowane na tym samym posiedzeniu sejmu na którym zostało zgłoszone.

76. Prerogatywy prezydenta w konstytucji kwietniowej

Prerogatywy wynikały z samodzielnej władzy prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Takimi prerogatywami były np: -wskazanie kandydata na prezydenta i zarządzanie głosowania powszechnego - wyznaczanie na czas wojny swego następcy -mianowanie prezesa Rady Ministrów, prezesa NIK, I Prezesa Sadu Najwyższego - Powoływanie 1/3 senatorów -rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji, -prawo łaski.

77. Zasady polskiego prawa karnego w II RP

-zasada subiektywizmu Subiektywne podstawy odpowiedzialności , indywidualizacja winy i kary. Obciążanie za skutki zamierzone i przewidziane - zasada humanitaryzmu Wywodziła się z programy humanitarystów Oświeconych, indywidualizacja odpowiedzialności i kary, ograniczenie środków represji, nieletnim od lat 13 do 17 stosowanie kar wychowawczych lub poprawczych - wprowadzenie środków zabezpieczających – zabezpieczenie społeczeństwa przed osobami, które naruszały porządek prawny w sposób niezawiniony lub rozmyślnie i stale np. lecznicze dla psychicznie chorych czy przymusowe dla recydywistów.

78. Organizacja samorządu terytorialnego w II RP

Samorząd terytorialny w II RP dzielił się na : - samorząd wojewódzki sejmik i wydział wojewódzki ( w praktyce powstał tylko w Poznańskiem i pomorskim , a na Śląsku autonomiczny Sejm Ślaska ) - samorząd powiatowy Sejmiki a od 1933 rady powiatowe i wydziały powiatowe - samorząd gmin a) wiejskich rady i zarządy gminne z wójtami b) miejskich rady i zarządy miejskie z burmistrzami lub prezydentami.

79. Władza wykonawcza w konstytucji kwietniowej

Władza wykonawcza należała do prezydenta jak i do Rady Ministrów pod przewodnictwem premiera. Prerogatywą prezydenta było powoływanie prezesa Rady Ministrów a na jego wniosek reszty ministrów. Prezydent prowadził politykę zagraniczną, zwierzchność nad siłami zbrojnymi, obsadzał najwyższe stanowiska w państwie. Premier stosunkowo zwiększyły się jego uprawnienia w porównaniu z kon.marcową, kierował on pracami rządu, przewodniczył RM, ustalał ogólną politykę państwową. Rada Ministrów- wykonywanie inicjatywy ustawodawczej, wydawanie rozporządzeń wykonawczych.

PRZEKROJOWE

1. Przemiany prawa nietykalności osobistej bez wyroku sądowego na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX.

- neminem captivabimus – 1430-1433 szlachta - 1791 – mieszczaństwo - ??

2. Przemiany prawa własności na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XIX.

* - własność w średniowieczu:

- faktycznie dzierżenie z podaniem tytułu - dzielone na dobra nabyte i nadane - posiadanie stan faktyczny, a nie prawny; chroniony procesem petytoryjnym i posesoryjnym - podział na własność zwierzchnią i podległą (chłopską) - niedział – własność pospólnej ręki, ogół zbiorowości - ograniczenia prawa własności: regalia, prawo pierwokupu, prawo retraktatu, prawo sąsiedzkie - sposoby nabycia własności: pierwotne (zawłaszczenie zasiedzenie, zdobycz wojenna, prawo nadbrzeżne, z tytułu polowań i rybołówstwa) i pochodne (spadek, nadanie przez Władce, nabycie) - zastaw: z dzierżeniem (antychreza), zastaw na upad, zastaw do wydzierżenia, zastaw bez dzierżenia (hipoteka)

* republika szlachecka:

- głównie własność alodialna, od XVI uwolniona od regaliów - posiadanie chronione przez urząd grodzki, dochodzenie zwane skrutynium - powstają ordynacje - schyłek prawa bliższości – skrócenie skarg z tego tytułu - ograniczenia sprzedaży (zakaz sprzedaży nieruchomości szlachcie itd.) - hipoteka – najważniejszy zastaw, ustawa o ważności zapisu 1588 : zasada jawności, zasada szczegółowości, zasada dobrej wiary

* zabory:

- ustawa hipoteczna 1818 zm. 1825 (Kr. Polskie) – jawność materialna, publiczna wiara ksiąg hipotecznych, legalność hipoteczna, szczegółowość, pierwszeństwo hipoteczne, niepodzielność wierzytelności

3. Przemiany procesu karnego na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX

:-(

4. Przemiany uprawnień szlachcica na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX

:-(

5. Jak zmieniała się władza prezydenta w II RP?

* Konstytucja marcowa: - mianował i odwoływał rząd, wyższych urzędników - podpisywał akty prawne z kontrasygnatą (podpisem) ministra - wypowiadał wojnę i zawierał pokój za zgodą sejmu - był zwierzchnikiem armii, ale nią nie dowodził - miał prawo łaski - zwoływał i rozwiązywał parlament - reprezentował państwo zagranicą - odpowiada przed Trybunałem Stanu - był chroniony immunitetem z wyjątkiem zdrady państwa, przestępstwa karnego lub pogwałcenia konstytucji

* Nowela sierpniowa: - możliwość wydawania rozporządzeń - prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji na wniosek Rady Ministrów - prawo ogłoszenia budżetu

* Konstytucja kwietniowa: - jest zwierzchnikiem rządu, parlamentu, armii (jest głównodowodzącym), sądu - kontrolował państwo - miał prawo veta - reprezentował państwo zagranicą - decyduje sam o wojnie i pokoju - zawierał układy międzynarodowe - mianował i odwoływał premiera, rząd, prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NIKu, naczelnego wodza, generalnego inspektora sił zbrojnych, Trybunał Stanu, 1/3 senatorów, wyższych urzędników - ponosi "odpowiedzialność wobec Boga i historii" - zwołuje i rozwiązuje parlament - przedłuża swoją kadencję w czasie wojny do momentu upłynięcia trzech miesięcy od zawarcia pokoju - wyznaczał swojego następcę na czas wojny