1.Najstarsze gazety.

Starożytny Egipt – początek prasy

3450 lat p.n.e – pierwsza gazeta powstała w Egipcie pisana na papirusie hieroglifami

Wyróżniki gazety

• Czas i miejsce wydania

• Ukazuje sie periodycznie, ma kontynuacje

200 r p.n.e Chiny – biuletyn dworu cesarskiego DIBAO, KIPAO, informacje dla urzędników dworskich

59 r p.n.e – początki prasy w Europie

Cezar stworzył pismo Acta Diurna. Wiadomości dnia, protokoły senatu i parlamentu, obrady ludowe – zmiany, ustawy ogłaszane publicznie.

Pojawiają sie informacje z życia miasta. Najpierw spisywane na tablice potem na papirus i rozsyłane.

Taka forma istniała do czasu przeniesienia stolicy do Konstantynopola.

Namiastka gazety – listy (np. listy św. Pawła – pisma informacyjno-misyjne)

Listy najwcześniej pojawiały się na terenie Włoch.

Wynalazek druku i jego znaczenie dla rozwoju prasy

DRUK, KTÓREGO WYNALAZCĄ NIE BYŁ GUTENBERG

Prapoczątki druku można znaleźć już w starożytnym Babilonie i Egipcie, gdzie wykonywano specjalne stemple do odbijania wzorów w miękkiej glinie, przed wypalaniem. Potem tymi stemplami odbijano na papirusie, pergaminie i papierze. Potem technika ta trafiła do Chin, gdzie zbiory mogły liczyć nawet kilkaset stempli. W późniejszym czasie odlewano ideogramy i ruchome czcionki z brązu. Barwne wzory na tkaninach drukowano w Grecji i Chinach, już w IV wieku n.e.

W VII wieku drukowano drzeworytami na papierze. W VIII wieku w Korei powstał najstarszy z zachowanych drukowany tekst – buddyjski zwój z zaklęciami. W 764 roku wydrukowano w Japonii buddyjską sutrę w nakładzie miliona egzemplarzy

Około 1041 chiński kowal Pi-Sheng wprowadził do techniki drukowania pojedynczych znaków chińskiego alfabetu ruchomą czcionkę. Później pomysł udoskonalił Wang Zhen produkując czcionki z twardego drewna. Jednak w Chinach wynalazek nie przyjął się z powodu zbyt dużej ilości znaków.

Kiedy Gutenberg pracował nad swoim wynalazkiem, w Europie było około 30 000 książek. 50 lat później liczba ta wzrosła do 9 milionów.

Nad Biblią Gutenberg pracował 4 lata, wydrukował ponad 180 egzemplarzy.

Gutenberg raczej nie znał doświadczeń chińskich, ale wykorzystał techniki znane w Europie (produkcja matryc do bicia monet). Za życia Gutenberg drukował głowie teksty o charakterze religijnym. Wraz z pomocnikami wydrukował około 190 000 egzemplarzy.

Wynalazek Gutenberga sprowadzał się do:

 wykonania urządzenia do odlewania czcionek o identycznej wielkości

 stworzenia zwartej matrycy kolumny druku

 znalezienie urządzenia (prasy) do tłoczenia dowolnej liczby stron z jednego składu

Biblia 42-wierszowa Gutenberga wydrukowana została w latach 1453-1455.

Gutenberg, żeby sfinansować swój pomysł wszedł w spółkę z lichwiarzem. Po wydruku Biblii, lichwiarz odsunął Gutenberga od pracy. Procesowali się, ale w końcu Gutenberg umarł w nędzy.

WYNALEZIENIE DRUKU – GUTENBERG 1450 ROK. – przełom jeśli chodzi o pisma.

Prawdziwy pierwszy wynalazca Pi Sheng, chiński rzemieślnik wymyślił czcionkę ruchomą. Rok 1041

Pierwsza książka drukowana – Biblia Gutenberga 1453-55. Wydrukowane 180 egzemplarzy w tym 40 na pergaminie.

Ulotne druki – 1 druk – wierszowany opis turnieju w Bolonii 1470r.

Początki i rozwój prasy w Polsce

Najstarszy druk w Polsce po niemiecku 1513 – opis Smoleńska oblężenie.

DRUKI ZWARTE WIĘKSZE 1473 – Kalendarz astronomiczny na rok 1474

Wydane w Polsce

POLSKA

Pierwsza drukowana książka w Polsce w języku łacińskim to kalendarz astronomiczny na 1474 rok.

Pierwsza drukowaną książką w języku polskim był modlitewnik „Raj Duszy” Biernata z Lublina wydrukowana w Krakowie w 1513r.

Pierwsza gazeta Merkuriusz Polski 3 stycznia 1661 z inicjatywy krója Jana Kazimierza. Chciał ją wykorzystac do propagandy swoim pomysłów i szerzenia polityki -> PORAŻKA

Ukazało się przez pół roku 41 numerów tygodnika. Wydawano najpierw w Karkowie potem w Warszawie. W Krakowie był sejm. Pismo wybiegało poza ramy pisma informacyjnego.

Były:

• relacje o sytuacji politycznej Europy

• sukcesy polskiego oręża

• listy do króla

Pismo wychodziło na koszt dworu. Nakład około 100-300 egzemplarzy. Potem następuje upadek. Przerwa trwa do 1729 roku. Podczas przerwy ukazywały sie nieregularne tytuły.

1729 – Warszawa – dwie gazety „ Kurier Polski”, „Nowiny Polskie” i „Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów” wydawane do 1765r.

KONTROLA PRASY – do okresu Targowicy 1792r. nie było cenzury, były próby, ale skończyło się na nierespektowaniu

TARGOWICA - CENZURA

Pierwsze gazety drukowane.

1631r. – La Gazette Francja

1645r. – codzienna prasa Szwecji

1661r. – pierwszy tygodnik hiszpański

Pierwszy tytuł jako regularnie ukazująca się gazeta to The Daily Currant (dziennik angielski, skromna gazeta). Mała pojemność, dwukolorowy druk, codzienne informacjei newsy, informacje z zagranicy

Druga ważna gazeta 1719-1720 London Post + Przypadki Robinsona Crusoe. Powieści w odcinkach stają sie bardzo popularne.

ROSJA – 1703r. Ukazuje się pierwsza rosyjska gazeta „Vedomosti”

ANGLIA

Dziennik The Times założony przez Johna Waltera (pierwszy człowiek, który zrobił z tego bizes)

1888 r. – fenomen na rynku wydawniczym. Zaczyna korzystać się z najnowszych maszyn i technik drukarskich. The Times zaczął:

• wyróżniać tytuły dużą czcionką,

• są kolumny

• wprowadzenie kursywy

• pojawiają się reklamy (dodatkowy zysk)

• jest sieć korespondentów zagranicznych

• stworzył WINIETE - jest do tej pory, znak rozpoznawczy

Pennsylvania Packet 1771r. W 1784 -> The American Daily Advertier stała sie gazetą, która najlepiej prosperującą w Stanach.

Ordinari Post Tijdender – szwedzka gazeta, najdłużej i bez przerwy ukazująca się gazeta. Z tym że w swoich początkach była tygodnikiem.

Die Einkommende Zeitungen – pierwsza gazeta na świecie. Wydawana od 1643 roku w Lipsku. Początkowo ukazywała się kilka razy w tygodniu, od 1650 stała się gazetą codzienną. Format broszurowy, nakład 200 egzemplarzy.

Oxford Gazette – najstarsza gazeta w Anglii, wydawana w Oxfordzie z powodu epidemii cholery w Londynie (dwór się przeniósł). wydawana od 1665 roku, po kilku miesiącach przemianowana na London Gazette. Było to pismo urzędowe, wydawane 2 razy w tygodniu, małoformatowe. Ukazuje się do dzisiaj

2.Rozwój pracy w okresie Oświecenia. Rola i znaczenie „Monitora” dla rozwoju publicystyki w Polsce.

Publicystyka są to wypowiedzi dotyczące aktualnych tematów społecznych, politycznych, kulturalnych lub gospodarczych, głównie w formie prozatorskiej. Publicystyka pragnie oddziaływać na opinię publiczną, posługując się zarówno informacją, jak perswazją, a czasami demagogią (kształtowanie postaw, odczuć czy emocji w celu osiągnięcia własnych zamierzeń).
Rzetelna publicystyka stawia sobie za główny cel informowanie, wyjaśnianie, komentowanie zjawisk z przyjętego przez autora punktu widzenia.

1765 rok – Warszawa, dwór Stanisława Augusta Poniatowskiego . Ukazuje się tygodnik Monitor. Współpracująnad nim Krasicki, Staszic, Bohomolec, Czartoryski. Pismo bardziej literacko-publicystyczne. Wzoruje sie na angielskim pismie Spectator (lata 20. XVIIIw) Pojawia się feileton, esej, artykuły specjalistyczne. Ukazuje się do 1785

1764-67 – najciekawsze wydania to 3 pierwsze roczniki. Promowanie oświecenia , dużo przekładów z francuskiego, INICJATOR TEMATÓW

Monitor (łac. upominający) – jedno z pierwszych polskojęzycznych czasopism drukowane w latach 1765 - 1785^[a][2]. Zostało założone przez Ignacego Krasickiego,Bohomolca i Adama Kazimierza Czartoryskiego^[3], a także z inicjatywy i przy wsparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ^{[potrzebny przypis]}. Pismo było wydawane w drukarni królewskiej^{[potrzebny przypis]}. Ukazywało się dwa razy w tygodniu, zwykle miało 8 stron^[4].

Redagowane na wzór angielskiego The Spectator, łącznie z zapożyczeniami niektórych artykułów z tego pisma^[5]. Pismo popierało i promowało tolerancję religijną, rozwój nauk przyrodniczych oraz krytykowało feudalizm szlachecki i magnacki, a wspierało mieszczaństwo i chłopstwo^[6]. W nowych, krótkich formach publicystycznych (eseje, reportaże, listy do redakcji, artykuły, felietony itp.), autorzy krytykowali sarmackie zacofanie, postulowali nowy wzór osobowy oświeconego szlachcica^[7]. Zasadniczym celem czasopisma była poprawa obyczajów i moralności społeczeństwa^[8]. Zwalczano m.in.:

• pijaństwo i karciarstwo,

• próżniactwo,

• niechęć do dorobku cywilizacyjnego zagranicy

• tzw. modnisiostwo, czyli plotkarstwo,

• manię pojedynkowania się,

• panegiryzm,

• fanatyzm religijny.

Czasopismo adresowane było do kręgu wykształconych czytelników, stało się w pierwszy okresie istnienia pisma nieoficjalnym organem prasowym partii królewskiej^[9].

Powstał na wzór angielskiego pisma „Spectator”. „Monitor” należał do czasopism moralnych, jednak w rzeczywistości realizował program polityczny obozu reform. Autorzy propagowali odnowę języka, literaturę klasyczną, teatr, wychowanie.
Drugim ważnym czasopismem, które powstało w oświeceniu były „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” wydane po raz pierwszy w 1770 r. Pomysł utworzenia pisma powstał wśród warszawskich jezuitów

Monitor, na którego łamach głoszono postulaty przebudowy państwa i świadomości społecznej oraz przybliżano czytelnikom najnowsze europejskie idee filozoficzne i artystyczne. Obok pojawiających się w Warszawie gazet informacyjnych, ukazywały się w XVIII wieku czasopisma o charakterze naukowym oraz moralno-obyczajowym. Publicystyka znakomicie nadawała się do spełniania głównych założeń twórców oświecenia, którzy za cel przyjęli edukację społeczeństwa, prowadzącą do przeobrażenia jego świadomości. W najpowszechniej uprawianych gatunkach - 
- reportaż
- recenzja
- esej
- artykuł
- felieton
przybliżano najnowsze europejskie osiągnięcia naukowe, propagowano hasła oświeceniowe, przeprowadzano krytykę typowych wad sarmackich.

3. Prasa Polska po utracie niepodległości. Sytuacja prawna w 3 zaborach. Najważniejsze tytuły. Rola i znaczenie krakowskiego dziennika „Czas”.

III ROZBIÓR POLSKI 1795 – NOWA FAZA FUNKCJONOWANIA PRASY

Prusy, Austrowęgry, Rosja

Polska nie istnieje – prasa pod cenzurą, ale nadal się rozwija.

Upadek powstania kościuszkowskiego

Rozpowszechnianie gazet – PRENUMERATA – kurier, poczta (wyjątek Monitor)

Zalążki zawodu dziennikarza (Naumiński, Łukasina)

Zasięg / zakres – duże oddziaływanie Monitora, okres sejmu 4-letniego i insurekcji kościuszkowskiej

ZABÓR AUSTRYJACKI

Panuje tutaj największa cenzura aż do czasów liberalizacji do 1867 roku

Sprawozdania gazet z zagranicy

1796 – „Gazeta krakowska”

1811 – „Gazeta Lwowska” do 1939 roku

TYGODNIKI „Czas” dziennik krakowski. Przyczyny klęski Polski. Pismo zachowawcze wobec władz. Teksty Stańczyka

Czas – dziennik informacyjno-polityczny wydawany w latach 1848–1934 w Krakowie, a w latach 1935–39 w Warszawie (po połączeniu z "Dniem Polskim").

Pierwszy numer ukazał się 3 listopada 1848 roku. Pismo było naczelnym organem konserwatystów ("Stańczyków"), redagowanym w II połowie XIX wieku m.in. przezStanisława Koźmiana i Pawła Popiela. Współpracował z nim m.in. Lucjan Siemieński, w latach 1856-1860 prowadzący dodatek literacki.

Na Galicji ukazują się pisma pod szyldem Kościoła „Wieniec” „Pszczółka”

Pismo I. Daszyńskiego „ Naprzód”.

ZABÓR PRUSKI

Poznań jako centrum prasowe

Hipolit Cegielski – zalożyciel

1859 – „Dziennik poznański”

Śląsk – pismo „Polak” wydawane od 1905r.

Około 10-20% to świadomi odbiorcy a ok. 80% to analfabeci (1880 rok)

Nakłady do 10 tysięcy

Jest sprzedaż uliczna, subskrypcja

Apekt narodowy prasy we wszystkich zaborach :

• Podtrzymywanie języka

• Tradycja

• Poczucie wspólnoty

To jest okres DO I WOJNY ŚWIATOWEJ

ZABÓR ROSYJSKI

W zaborze rosyjskim represje były znaczne: tysiące Polaków wywieziono na Syberię, język polski usunięto ze szkół i urzędów, poddając je rusyfikacji. W miejsce Królestwa Polskiego powołano Kraj Nadwiślański, w którym zdecydowanie ograniczono możliwości pracy oświatowej, naukowej i kulturalnej, czego przejawem było nałożenie cenzury na prasę i wydawnictwa. 

Gazety codzienne starały się pełnić kulturotwórczą i propagandową funkcję (nie zawsze z zamierzonym skutkiem). W Warszawie popularnością cieszyły się między innymi:
· wychodzący pod redakcją Wacława Szymanowskiego„Kurier Warszawski” (współpracował z nim Bolesław Prus), 
· „Gazeta Polska” (tu ukazywały się Listy z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewicza), 
· „Kurier Codzienny”, od 1865 roku wydawany przez firmę Orgelbrandów,
· „Kurier Poranny” założony w 1877 roku,
· redagowane od 1882 roku przez Sienkiewicza zachowawcze„Słowo”. 

Dynamicznie rozwijały się także czasopisma tygodniowe i miesięczne. Należały do nich: konserwatywna „Biblioteka Warszawska”, umiarkowany „Tygodnik Ilustrowany”,„Kłosy”, propagujący naturalizm i realizm „Wędrowiec”(1863-1906), z którym współpracowali m.in. Adolf Dygasiński, Antoni Sygietyński. 

Historia prasy podczas zaborów – 3 systemy prawne

Okres po zaborach 1795r. – nie jest jednolity. Zbiega sie to z okresem napoleońskim

1806r. – zwyciąstwo nad Prusami przez Napoleona – tworzy Księstwo Warszawskie

Prasa, która sie ukazuje ma charakter propagandowy – kończy się z Kongresem Wiedeńskim w 1815r.

1815 – Warszawa częścią Królestwa Polskiego, które jest pod władzą Rosji

Ustawodawstwo liberalne

Swodoba prasy, słowa wypowiedzi – poł niewola, pół wolność. Spora autonomia

Nie było cenzury

Aleksander I przysłał Wielkiego Księcia Konstantego – on gwarantuje wolność słowa

1819 – formalnie wprowadzona cenzura

„Gazeta Warszawska” dotrawała do II RP

„Gazeta Korespondenta Warszawskiego” – przetrwała, siła przed okresem zaborczym

Bruno Kiciński 1819 – wydawał „Orzeł Biały”

1821 – „Kurier Warszawski” – najbardziej poczytna gazeta (potem przejął Ludwik nie wiem kto to,nadał jej charakter gazety dla wszystkich)

Dzięki gazetom osoby uczyły się czytać, mały nakład ok. 2 tysiące egzemplarzy

DZIENNIK CZAS

31 grudnia 1934. Ukazał się ostatni krakowski numer dziennika "Czas". Z powodów finansowych redakcja przeniosła się do Warszawy. Był to schyłek tego ważnego niegdyś pisma. „Czas” nigdy nie odzyskał znaczenia Wydarzenia Wiosny Ludów 1848 r. przyniosły w Austrii chwilową liberalizację. Poszerzono obszar wolności słowa, zniesiono cenzurę, łatwiejsze stało się zakładanie gazet, w tym także gazet politycznych. Walczący o rząd dusz w Krakowie konserwatyści nie mogli nie skorzystać z takiej okazji. W marcu 1848 r. pod Wawelem zaczął ukazywać się „Dziennik Narodowy”. Była to pierwsza w Krakowie gazeta konserwatywna, reprezentująca punkt widzenia ziemiaństwa. Ukazywała się nieco ponad rok. Jej swoistą kontynuacją był „Dziennik Polityczny”, ale ten wychodził jeszcze krócej (zaledwie 12 dni). Zaniepokojone niepowodzeniem obu tytułów środowisko galicyjskich ziemian postanowiło podjąć trzecią próbę stworzenia gazety, która wyrażałaby ich poglądy i interesy. Zadania podjęła się grupa osób z otoczenia Adama Potockiego: Paweł Popiel, Henryk Wodzicki, Leon Rzewuski i Wincenty Kirchmajer. W piątek 3 listopada 1848 r. na ulicach Krakowa pojawił się w sprzedaży „Czas. Dziennik poświęcony polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościom literackim, rolniczym i przemysłowym”. 

Redaktorem odpowiedzialnym tej nowej gazety był Lucjan Siemieński, pierwszy numer miał cztery strony w wielkim formacie i kosztował 8 złotych polskich. Gazeta zawierała deklarację programową redakcji, obszerną relację z obrad Sejmu Pruskiego dotyczącą niekorzystnej dla Polaków poprawki konstytucji, wiadomości zagraniczne pogrupowane według kraju pochodzenia: Austria, Prusy, Francja, Włochy oraz wiadomości handlowe. W następnych numerach dołożono kolejne rubryki m.in.: „Najnowsze wiadomości”, notowania papierów wartościowych oraz kronikę miejscową. Układ, jaki ukształtował się w jakiś czas po powstaniu gazety, utrzymał się w dużym stopniu do samego jej końca, co jest swoistym fenomenem, zważywszy, że „Czas” wychodził przez 91 lat.

Polityczne oblicze dziennika było konserwatywne, prawicowe i lojalistyczne. Gazeta reprezentowała interesy swoich założycieli i udziałowców - galicyjskiej arystokracji i ziemiaństwa - krytykowała więc niedawne uwłaszczenie chłopów, sprzeciwiała się rewolucjom społecznym, głosiła solidaryzm i utrzymanie dotychczasowego porządku. Z czasem dojdzie do tego lojalizm wobec władz wiedeńskich i potępienie wystąpień powstańczych. „Czas” stanie się organem stronnictwa galicyjskich lojalistów zwanych stańczykami. Sporo miejsca na łamach dziennika zawsze zajmować będą traktowane z atencją sprawy Kościoła, a właściwe stosunki z władzą duchowną będą czułym punktem redakcji. Wszystko te elementy sprawiły, że „Czas” zyskał sobie opinię gazety tradycjonalistycznej, zachowawczej i niechętnej zmianom.

Jej silną stroną byli także autorzy i współpracownicy. Jako najważniejsza krakowska gazeta II połowy XIX w. przyciągała najwybitniejsze dziennikarskie, literackie i publicystyczne pióra. Pisywali w niej m.in. Kazimierz i Włodzimierz Tetmajerowie, Adolf Nowaczyński, Stanisław Wyspiański, Tadeusz Rittner, Władysław Ludwik Anczyc, Lucjan Rydel, Henryk Sienkiewicz i wielu innych tuzów pióra. 

Wysoki poziom merytoryczny uczynił z „Czasu” „doskonale redagowany, najpoważniejszy polski dziennik polityczny, znany w większych miastach niemal całej Europy Środkowej, a także, chociaż w mniejszym stopniu, Zachodniej. 

Mimo zmiany czasów gazeta trzymała się dawnego składu, jak dawniej zamieszczała sążniste artykuły, a stroniła od zdjęć i rysunków, unikała też modnych i popularnych tematów sensacyjnych. Zmieniła się też sytuacja polityczna: arystokracja i ziemianie nie odgrywali w niepodległej Polsce takiej roli, jak w Galicji. Wszystko to sprawiło to, że rynkowa pozycja zasłużonej gazety zaczęła słabnąć. O ile w 1918 r. nakład „Czasu” wynosił do 10 tys. egzemplarzy (najczęściej 6-8 tys.), to w 1928 było to już tylko 4 tys., a gazeta stała się deficytowa. W Krakowie już w latach 20. zdetronizował ją „Ilustrowany Kurier Codzienny”, który niespodziewanie wyrósł na największą i najpoważniejszą codzienną gazetę polską.

Po raz kolejny okazało się, że przenosiny do Warszawy nie służą krakowskim gazetom. Wcześniej źle skończyły się one dla pierwszej krajowej gazety - „Merkuriusza Polskiego” - który zapoczątkowany w Krakowie zakończył rychło swój żywot w stolicy. 


4.Rola prasy w okresie powstań narodowych. Specyfika prasy wydawanej w okresie powstania styczniowego. Wydawnictwo emigracyjne po powstaniu listopadowym

POWSTANIE LISTOPADOWE 1830-1831 – okres tragiczny po powstaniu styczniowym zakończony. Powraca cenzura. Ivan Paskiewicz

Natychmiast po wybuchu powstania, 29 listopada 1830 gazety wyszły poza cenzurą. Aż do kapitulacji, we wrześniu 1831 prasa Królestwa Polskiego była całkowicie swobodna, a o tym, co ma chodzić na łamach decydowały tylko redakcje.

Ale przywódcom powstania nie było to specjalnie na rękę. Przez pierwsze dwa tygodnie oficjalnie działał Wydział Cenzury, zniesiony, acz niechętnie, przez Rząd Tymczasowy 30 listopada.

1823 – zalożenie „Gazety Codziennej” redaktorem jest Józef Kruszewski redagował do 1862 potem przerpowadzil sie do Drezna bo naraził się jedyn artykułem

1851 – „Dziennik Warszawski”  konserwatywne pismo informacyjno-kulturalne założone w 1851 r. przez Henryka Rzewuskiego, który był również jego redaktorem i wydawcą. Od 1854 pismem kierował Julian Bartoszewiczprzy współpracy Wacława Szymanowskiego.

Istniejące przed powstaniem gazety, szalały. Sięgające korzeniami do czasów rozbiorów:

• "Kurier Polski" (od 1 grudnia 1829, Ksawery Branikowski, gazeta dla ludzi wykształconych, informacja, publicystyka, krytyka);

a także i te, które powstały już w Królestwie Polskim:

• "Pamiętnik Warszawski" (miesięcznik społeczno-kulturalny Feliksa Bentkowskiego, propagujący naukę i wynalazki);

• "Tygodnik Polski i Zagraniczny" (literacka inicjatywa Józefa Rybczyńskiego, preferował główne publikacje nastawione na kobiety);

zachłysnęły się brakiem cenzury i publikowały tak żarliwie, jak tylko mogły. Bruno Kiciński, dotąd zwalczający Rosję i publikujący nawet w drugim obiegu, stał się gorącym przeciwnikiem powstania. 

Prasa powstania listopadowego

• Zawsze w takich sytuacjach prasa zaczyna wychodzić poza cenzurą.

• Tak się też stało 30. listopada 1830 r., a trwało do kapitulacji Warszawy we wrześniu 1831 r.

• Mimo wolnej prasy istniały urzędy cenzury, które nie działały,ale czekały na swój czas.

• Już w pierwszych miesiącach wojskowi stwierdzili, że prasa zbyt surowo ocenia ich działania.

  • I chcieli powrotu do cenzury.

  • Ale 11. grudnia 1830 Rząd Tymczasowy wydał decyzję o likwidacji urzędu cenzury.

• Rzecznikami wolności prasy byli liberałowie, a przede wszystkim Partia Kaliska Liberałów.

  • Ugrupowanie najbardziej radykalne.

  • Na czele bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy.

• Po wybuchu powstania Bruno Kiciński przeszedł metamorfozę - z liberała przeistoczył się w przeciwnika i zaczął nawoływać do podjęcia rozmów z Rosją.

• Cechą charakterystyczną tego czasu było pojawienie się prasy w miastach, w których jeszcze jej nie było.

  • Kalisz.

  • Radom.

  • Lublin.

  • Suwałki

• Dziennik "Polak Sumienny".

  • Dziennik powstańczy.

  • Postawa zachowawcza - optujący za porozumieniu się z Rosją.

  • Redaktor naczelny: Bruno Kiciński.

• Dziennik "Kurier Polski".

  • Liberalny.

  • Związany z Partią Kaliskich Liberałów braci Niemojowskich.

• Pismo "Nowa Polska".

  • Nawoływało do "walki aż do końca, do zwycięstwa".

  • Powstało w styczniu 1931 r.

  • Założycielem był brat Maurycego, Bazyli Mochnacki + grupa dziennikarzy z "Kuriera Polskiego".

  • Maurycy pisał tam publicystykę, która powstrzymywała skutecznie przed rozpoczęciem rozmów kapitulacyjnych z Rosją.

  • Pismo to zainicjowało akcję, która skończyła się upadkiem dynastii Romanowów.

    • Ten akt detronizacji przyczynił się do tego, iż władze rosyjskie zniechęciły się do układania z Polakami.

• Akcje propagandowe w krajach Europy Zachodniej.

  • Były to wydawnictwa w językach obcych przygotowywane przez wydział dyplomatyczny Rady Najwyższej Narodowej, czyli MSZ Rządu Powstańczego.

  • Były to:

    • "Dziennik Warszawski" po niemiecku.

    • "Echo Polski" po francusku

Cechy prasy wydawanej na terenie Królestwa Polskiego 1831-1863 Prasa informacyjna:

• W 1832 na rynku pozostały 3 tytuły:

  • "Gazeta Warszawska" Antoniego Lesznowskiego.

  • "Kurier Warszawski".

  • Konserwatywny "Dziennik Powszechny".

• Obniżył się poziom tej prasy:

  • Była cenzura dwustopniowa:

    • Prewencyjna.

    • Represyjna.

• Zaczyna uciekać od tematyki politycznej i ideologicznej.

  • Przypomina suche biuletyny informacyjnych.

Powstanie styczniowe – polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przezTymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864^[c]. Zasięgiem objęło tylko ziemie zaboru rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz Ziemie Zabrane.

Prasa podziemna ukazuje się id 1861 i jest poza zasięgiem cenzury. Trwa to od sierpnia 1861 do maja 1863.

Pierwsze czasopismo konspiracyjne, “Strażnica”, pojawiło się w sierpniu 1861 roku w Królestwie Polskim. Na Litwie prasa tajna zaczęła ukazywać się od listopada 1861 roku, zaś w styczniu 1862 roku – na ziemiach rosyjskich. W drugiej połowie 1862 roku prasa ta rozrasta się liczebnie i bardziej specyfikuje. Pojawiają się tytuły przeznaczone dla specjalnych grup odbiorców, takie jak: “Głos Kapłana Polskiego” dla duchowieństwa, “Prawdziwy Patriota” – dla rzemieślników i robotników, “Kosynier” – dla chłopów. Wybuch Powstania w styczniu 1863 roku spowodował kilkutygodniowy nieład i rozprężenie w prasie podziemnej.

Prasa tajna pozwalała - w odróżnieniu od nurtu prasy oficjalnej - na pełną swobodę wypowiedzi, lecz trzeba pamiętać, że przede wszystkim była ona nie tyle środkiem komunikacji co narzędziem agitacji i jej głównym zadaniem było aktywizowanie swoich czytelników do udziału w Powstaniu, podtrzymywanie wiary w zwycięstwo, a także piętnowanie zdrajców. Wszystkie czasopisma tajne głosiły hasło niepodległości i odrzucały ugodę z caratem, różniły się zaś między sobą stosunkiem do: koncesji nadanych przez carat, charakteru tajnej władzy, terminu Powstania, kwestii chłopskiej oraz sojuszu z obozem rewolucji rosyjskiej.

Ruch – jedno z wydawanych w czasie powstania styczniowego tajnych czasopism, które ukazywało się w okresie od 5 lipca 1862 roku prawdopodobnie do czerwca 1863 roku jako organ urzędowy Komitetu Centralnego, a później Rządu Narodowego, popularyzujący głównie ideologię stronnictwa czerwonych. Redaktorem naczelnym pisma był Agaton Giller.

Pojawiły się „Wiadomości z pola bitwy” – nieregularne

1863 – pierwszy wyrok śmierci na współpracownika „Dziennika Powszechnego” Józefa Mileszewa (?)

Wyrok wykonano

"Strażnica", "Prawda", "Niepodległość". Prasa w Powstaniu Styczniowym

Informowały o powstańczych sukcesach i porażkach. O szansach na europejską interwencję. Piętnowały kolaborantów i chwaliły bohaterów. Trzeba przyznać, że 300 tytułów powstańczej prasy, to imponująca liczba.

- Powstanie styczniowe :

Najstarszym pismem była "Strażnica". Pierwszy numer ukazał się 1 sierpnia 1861 roku. Wydano 45 numerów. Pierwsze numery odbijane były szczotką, czcionki natomiast pochodziły z różnych drukarń. Z czasem na potrzeby pisma zorganizowano małą drukarnię. Była też "Prawda" firmowana pieczęcią Rządu Narodowego. Uchodziła za skrajnie "czerwoną". Mimo to wzywała do społecznej konsolidacji w imię skutecznej walki z Rosją. Funkcjonowała tylko przez trzy miesiące. Na jej miejsce powołano pismo "Niepodległość". Osiągnęło rekordowy, bo 10-tysięczny nakład. Było pismem na wysokim poziomie. Drukowało reportaże, przeglądy prasy, recenzje. Najważniejszym z rosyjskiego punktu widzenia był "Dziennik Powszechny". Obiektywnych artykułów w nim nie znajdziemy. Gazeta była pod absolutną kontrolą bardzo dotkliwej cenzury rosyjskiej.

Był też "Kurier Warszawski". Gazeta miała różne okresy. Początkowo uchodził za pismo brukowe. Z czasem stało się pismem dla warszawiaków. Było bardzo popularne. O powstaniu niewiele tam jednak pisano.

- Wydawnictwa emigracyjne po powstaniu listopadowym:

Ukazuje się wiele publikacji o charakterze encyklopedycznym, których zadaniem było popularyzowanie wiedzy o Polsce wśród emigrantów i w społeczeństwach państw ich goszczących. W księgarni i drukarni polskiej w Paryżu.

Na emigracji wydawano wiele czasopism i periodyków, m.in.: Le Polonais, Kraj i Emigracja, Trzeci Maj, Czwarty Maja, Piąty Maja, Szósty Maja, Wiadomości Polskie, Pielgrzym Polski, Ideologia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, „Postęp”, Demokrata Polski, Pismo TDP, Pszonka, Przegląd Dziejów Polski, Polska Chrystusowa, Zjednoczenie, Zbratnienie.

5. Rozwój rynku prasowego po 1863 roku. Wybitni pisarze w roli dziennikarzy: Kraszewski, Prus, Sienkiewicz

PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

Wiele osób jak i pisarzy przekonuje się do haseł organizacyjnych pracy u podstaw itd.

1875 rok – „Kroniki tygodniowe”. Ponad 40 lat sie ukazywały

Wielcy pisarze, również dziennikarze -Henryk Sienkiewicz – prowadził dziennik „Słowo” drukowano w nim trylogie w odcinkach

Powieść w odcinkach – wchodzi nowa ideologia

Romantyzm gaśnie, wchodzi pozytywizm.

Aleksander Świętochowski po odejściu z "Nowin" (1881) założył tygodnik "Prawda", który redagował do roku 1902 (cykl felietonów Liberum veto). 

1872 – ukazuje się „Kurier Poranny” – duża poczytność

Gazety powstańcze pojawiły się razem z manifestacjami patriotycznymi i ukazywały się aż do upadku Powstania Styczniowego. Można naliczyć ok. 300 tytułów. Informowały o powstańczych sukcesach i porażkach. O szansach na europejską interwencję. Piętnowały kolaborantów i chwaliły bohaterów.

• Po roku 1850 na łamy dzienników wkracza literatura.

  • Jest to spowodowane zarówno zapotrzebowaniem ze strony czytelników, jak i chęcią wypromowania literatury, która najpierw właśnie zaistniała w prasie, później w formie książkowej.

  • Formy:

    • Powieść odcinkowa.

      • Kraszewski.

      • Prus.

      • Orzeszkowa.

      • Sienkiewicz.

    • Nowela i opowiadanie.

  • Sprzyjało to wzrostom nakładów.

  • Zjawisko nie tylko polskie, ale także europejskie.

• W końcu lat 50. rozpoczyna się era magazynów ilustrowanych.

  • "Tygodnik Ilustrowany".

    • 1859 r.

    • Dominowała publicystyka i literatura.

    • Bogato ilustrowany, ale nie fotografiami, a rycinami.

    • Tematyka podróżnicza, społeczna, literacka, historyczna.

    • Zrobi furorę (8000 egzemplarzy).

  • "Tygodnik Mód i Powieści".

    • 1862 r.

    • Inspirowany "Tygodnikiem Ilustrowanym".

    • Dla pań.

  • "Wędrowiec".

    • 1863 r.

• Prasę wydawaną w Królestwie można podzielić na:

  • Tajną.

  • Jawną.

• Prasa tajna to:

  • Wyraz polaryzacji światopoglądowej wśród elity intelektualnej.

  • Zjawisko niespotykane w krajach europejskich.

• W latach 1861 - 64 wychodzi w drugim obiegu ponad 300 tytułów prasowych.

• Cechy:

  • Nie cenzurowana.

  • Małe formaty.

  • Niewielka objętość.

  • Tematyka polityczna, patriotyczna, powstańcza.

• Kulminacja: maj - sierpień 1863 r.

  • Wtedy trwały najbardziej intensywne walki między powstańcami a wojskami rosyjskimi.

  • Było to ponad 50 % tytułów.

• "Strażnica"

  • Pierwsze pismo tajne: 1 września 1861 r.

  • Poglądy centrowe tzw. Grupy Sybiraków.

  • Redaktor naczelny: Agaton Giller.

    • Propagator solidaryzmu społecznego.

    • Przeciwnik najbardziej radykalnych grup powstańczych.

• "Pobudka"

  • W październiku 1861 r. powstał w Warszawie tzw. Komitet Miejski.

  • Reprezentacja polityczna Stronnictwa Czerwonych.

  • 1 listopada 1861 r. Komitet Miejski wydał "Pobudkę"

    • Najbardziej radykalne pismo powstania styczniowego.

    • Żądała powołania tajnego Rządu Narodowego.

    • Nawoływała do walki zbrojnej.

• Odbiór:

  • Prasa tajna była postrzegana przez społeczeństwo jako coś atrakcyjnego, ale niezbyt poważnego.

  • Nie wszyscy popierali ideę powstania zbrojnego.

  • Policja też się tą prasą specjalnie nie przejmowała.

• 2 maja 1863 r. zabito Miniszewskiego, publicystę "Dziennika Powszechnego".

  • Było to pierwsze zabójstwo dziennikarza na tle politycznym, wymierzone w przeciwnika idei powstania.

• Po stłumieniu powstania styczniowego władze carskie uruchomiły represje wobec dziennikarzy zaangażowanych w działalność powstańczą.

  • Osoby te umieszczono na liście i zabroniono im obejmować funkcji redaktorskich w prasie Królestwa i Litwy, a także rosyjskiej.

  • Powrócono do dwustopniowej cenzury prasy.

• Sytuacja prasy po powstaniu styczniowym:

  • Zachowano dotychczasowe pisma informacyjne, magazyny.

  • W latach 1864 - 70 nastąpił okres stagnacji, spowodowany represjami.

Upadający "Kurier Warszawski"(  od roku 1821 do 1939) w wyniku zmiany stał się czołowym pismem informacyjnym wydawanym na obszarze ziem polskich.

• Reformatorem był Wacław Szymanowski, działacz powstańczy.

• I nie mógł stać się redaktorem odpowiedzialnym, a to mu było potrzebne do przeprowadzenia reform.

• Przez 8 lat, do 1876 r. walczył o to, aż mu się udało.

• Ale już w trakcie reformował pismo etapami:

  • Zatrudnił:

    • Bolesława Prusa (kronika tygodniowa: felieton/reportaż).

    • Wiktora Gomulickiego (reportaże, literatura).

    • Feliksa Fryze (kolumna ciekawostek).

• W 1880 r. Szymanowski, jako pierwszy, stworzył ekipę stałych zagranicznych korespondentów.

• Podpisał umowy z zagranicznymi agencjami zagranicznymi.

• W 1883 r. "KW" przechodzi na dwa wydania: poranne i popołudniowe.

• Szymanowski wprowadza nowoczesny sprzęt: gilotyny i maszynę pospieszną (rotacyjną).

• Jako pierwszy wprowadził harmonogram działania redakcji - bardzo precyzyjnie przestrzegany do 1939!

• Był to pierwszy dziennik, który docierał na obszar całej byłej RP.

• "Kurier Poranny".

  • Rywal "Kuriera Warszawskiego" w zakresie informacji.

  • Od 1877 r.

  • Redaktor naczelny: Feliks Fryze.

  • Była to gazeta "do śniadania", dostępna w sklepach i kawiarniach.

    • Wychodziła o 9:00, trzy godziny wcześniej, niż "Kurier Warszawski".

  • Więcej ciekawostek niż informacji poważnych; bazował na sensacji.

  • Nakład: 5000 egz.

• "Kurier Codzienny"

  • Istniał wtedy zapis, iż prasa nie powinna się ukazywać w niedziele oraz święta religijne i państwowe.

    • Przepis nie wytrzymał pod naporem rynku, i go zmieniono.

  • Tę lukę wykorzystał "Kurier Codzienny", który był wydawany 7 razy w tygodniu.

  • Najwięcej informacji przynosił właśnie w niedzielę.

  • Redaktor naczelny: Karol Kursz.

  • Nakład: 5000 egz.

• Oprócz kurierów, bazujących na sensacji, ukazywały się też dzienniki poważne, dzienniki opinii.

• "Gazeta Polska".

  • Konserwatywna, zachowawcza, lojalna wobec władz.

  • Jednym z publicystów był Józef Ignacy Kraszewski, a także Bolek Prus.

• "Słowo".

  • Redaktor naczelny: Henryk Sienkiewicz.

  • Publikował "Trylogię"

  • Osiągnął 10 000 stałych prenumeratorów.

• Po powstaniu styczniowym pojawiła się w Warszawie prasa pozytywistyczna, oraz tygodniki.

• "Przegląd Tygodniowy".

  • Wychodził od 1866 r.

  • Redaktor: Aleksander Świętochowski.

  • Był to manifest pozytywistów.

  • Tam ukazał się tekst "Wy i My", rozliczający się z romantykami.

  • Zdominowany przez publicystykę Świętochowskiego.

• "Prawda".

  • Od 1881 r.

  • Też Alex Świętochowski.

• Prasa Ilustrowana:

• "Kłosy"

  • Od 1865 r.

• "Bluszcz"

  • Też od 1865 r.

  • Dla Kobiet.

• Pierwsze periodyki partyjne.

  • Opóźnienie w stosunku do Europy:

    • W zaborze rosyjskim działalność polityczna była zabroniona.

    • W zaborze pruskim było trudno, ale dawało radę.

    • W austriackim działalność była legalna i tam najwcześniej powstała taka prasa.

Henryk Sienkiewicz

Pod wpływem otoczenia w Szkole Głównej Sienkiewicz zbliżył się z początku do ruchu pozytywistycznego.

W 1869 roku debiutował jako dziennikarz recenzją sztuki teatralnej w "Przeglądzie Tygodniowym".

Z kolei "Tygodnik Ilustrowany" wydrukował mu rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie-Szarzyńskim.

W latach 1869–1872 publikował artykuły krytyczne w "Przeglądzie Tygodniowym"; w następnych latach ugruntował swą pozycję w prasie warszawskiej jako utalentowany reporter i felietonista.

W 1873 roku podjął współpracę z konserwatywną "Gazetą Polską". Jego przenikliwe felietony ukazywały się w cyklach: "Bez tytułu" (1873) i "Chwila obecna" (1875) pod pseudonimem Litwos. Podobnie podpisywał cykl "Sprawy bieżące" (1874–1875) w dwutygodniku "Niwa" (1874–1878), gdzie jako współwłaściciel redakcji prowadził dział literacki.

Do "Gazety Polskiej" wrócił "Wiadomościami bieżącymi" (1880–1881).

Wiążąc się z zachowawczym pismem "Słowo" (1882–1887) – początkowo był nawet jego redaktorem naczelnym – stał się jednym z głównych przedstawicieli tzw. obozu neokonserwatywnego.

Pisarz nie ograniczał się do prasy krajowej. W kalifornijskim dzienniku "Daily Evening Post" opublikował 8 września 1877 roku artykuł "Poland and Russia". Potępił w nim dwulicową politykę władz rosyjskich, które występowały w roli obrońcy Słowian na Bałkanach, jednocześnie dopuszczając się prześladowań Polaków na terenach Królestwa Polskiego.

Bolesław Prus

Koncówka 1863 roku, „Kurier Niedzielny” prosi czytelników o listy, sugestie co do wydań światecznych czy niedzielnych. Prus odpisał na wezwanie redaktora i przesłał kilka tekstów m.in. swój wiersz „Do Pegaza”. Utwór opublikowano. Można to uznać za debiut dziennikarski Prusa .

Na łamach „Niwy” opublikował artykuł o elektryczności. Tam poznał cehcy pracy dziennikarza

1882 r – objął miejsce redaktora naczelnego „Nowin” . Chciał aby jego pismo miało liberalny postepowy charakter. Napisał o tym w pierwszym tekście „Słowo do publiczności” zamieszczonego w jego piśmie „Nowiny”. Rozpoczął publikację serii artykułów pod nazwą „Kierowanie opinią publiczną”

Przyczyna upadku „Nowin” była zaskakująca rola w jaką wcielił sie Prus jako redaktor naczelny

1 roku 1883 Prus nie napisał juz zadnego tekstu dotyczącego dziennikarstwa czy prasy

Nowiny. Pismo codzienne poświęcone polityce, sprawom społecznym, naukowym i artystycznym, dziennik wydawany w Warszawie w latach 1878–1883. Powstał z dodatku do dziennika Wiek pt. Nowiny Niedzielne. Redagowali go m.in. A. Świętochowski i B. Prus (do zawieszenia).

"Nowiny" uchodziły za radykalno-postępowy organ pozytywistów. Propagowały postęp gospodarczo-ekonomiczny i społeczny oraz powszechną oświatę.

W "Nowinach" publikowano wiele utworów literackich, m.in. A. Asnyka, P. Chmielowskiego, A. Dygasińskiego, A. Gruszeckiego, H. Sienkiewicza. Pismo nie zyskało popularności w szerszych kołach czytelników, na skutek czego upadło.

Za debiut prasowy Aleksandra Głowackiego uważa się zamieszczony w 22. numerze czasopisma „Opiekun domowy” z 29 maja 1872 roku artykuł społeczny Nasze grzechy. Tego samego roku w czasopiśmie „Niwa” opublikowany został jego pierwszy artykuł popularnonaukowy O elektryczności.

Głowacki rozpoczął również współpracę z satyrycznymi pismami „Mucha” (od 1873 roku) i „Kolce” (od 1874 roku), dla których pisał prześmiewcze Szkice społeczne i liczne humoreski 

Także w „Niwie” ukazywał się jego stały felieton Sprawy bieżące. Wszystkie publikacje zamieszczane w tych gazetach, ze względu na rozrywkowy charakter artykułów, autor podpisywał nazwiskiem Prus.

Również w roku 1874 Głowacki związał się z „Kurierem Warszawskim”, na łamach którego ukazała się seria siedmiu utworów z cyklu Szkice warszawskie. Ta sama gazeta od roku 1875 zaczęła zamieszczać Kartki z podróży (felietony i reportaże pisane podczas licznych wędrówek reporterskich po kraju) oraz Kronikę tygodniową, która wówczas przyniosła Prusowi największą popularność. W artykułach tych poruszał on sprawy polityczne, społeczne i moralne, przyciągając czytelników trafnymi spostrzeżeniami oraz odważnymi polemikami.

W 1876 roku Prus rozpoczął współpracę z czasopismem „Ateneum” (do którego pisał głównie Kroniki miesięczne), natomiast w 1877 z tygodnikiem „Nowiny”. W 1882 objął redakcję tej gazety. Na jej łamach zamieścił m.in. kontrowersyjny dokument Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa. W tym samym czasie rozwijała się coraz bardziej jego działalność beletrystyczna. W roku 1879 Prus wkroczył w dojrzały okres swojej twórczości nowelistycznej, który trwał aż do roku 1885. Nigdy nie porzucił jednak dziennikarstwa. W 1883 roku związał się z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, a w 1887 z „Kurierem Codziennym”. Większość jego opowiadań, nowel, a później powieści była po raz pierwszy publikowana na łamach gazet, z którymi współpracował.

Gdy w roku 1883 prowadzone przez Prusa czasopismo „Nowiny” upadło, pisarza znowu dotknęły problemy finansowe. Poświęcił się on wówczas głównie pracy nad powieściami.

Józef Ignacy Kraszewski

42 prace edytorskie i redakcyjne, wśród których są m.in. : dwumiesięcznik "Athenaeum" (1841 - 1851) - 66 tomów, "Gazeta Codzienna" (1859 - 1863, od r. 1862 ukazująca się jako "Gazeta Polska") i drezdeński "Tydzień" (1870 - 1871).

1833-1852 - początek długoletniej współpracy literackiej z "Tygodnikiem Petersburskim

liczne prace literackie (kolejne powieści, artykuły, relacje z podróży) i redakcyjne (w latach 1841-51 redaguje "Athenaeum - pismo poświęcone historii, literaturze, sztukom, krytyce itd.

1860 - 1863 - okres warszawski - od września 1859 obejmuje redakcję "Gazety Codziennej" w Warszawie (od 1861 "Gazeta Polska"), którą zmodernizował (wprowadzenie tytułów, zatrudnianie korespondentów).

1863 - 1885 - okres drezdeński - działa na rzecz emigrantów z Polski, jako Bolesławita wydaje powieści związane z Powstaniem Styczniowym, liczne prace publicystyczne (m. in. "Rachunki"),

1868-1871 kupuje i prowadzi w Dreźnie drukarnię wydając własne pismo "Tydzień,

Wiele jego publikacji znalazło się na łamach „Bluszczu” (szczególnie z lat 1868–1887 w cyklu Listy z zagranicy), „Gazety Warszawskiej”, „Kłosów” (Listy z zagranicy, 1867–1887), „Tygodnika Ilustrowanego” (m.in. Kronika zagraniczna, 1866–1887).

Spośród owych 110 czasopism, 6 redagował bądź wydawał Kraszewski. Wymieńmy je w porządku chronologicznym:

1. „Athenaeum”. Pismo poświęcone historii, literaturze, sztukom, krytyce itd. Wilno 1841–1851. W dziejach prasy polskiej najdłużej redagowane czasopismo (dwumiesięcznik) na wsi.

2. „Gazeta Codzienna” (od 1861 ... „Polska”). Wyd. Leopold Kronenberg; w latach 1859–1862 redaktor.

3. „Przegląd Europejski, naukowy, literacki i artystyczny”. Miesięcznik; wydawca i redaktor, Warszawa 1862–1863.

4. „Rachunki” przez B. Bolesławitę. Rocznik, Poznań 1867–1870.

5. „Omnibus”. Zbiór drobnych artykułów o charakterze publicystycznym. Wydawca; redaktor, Poznań 1869, zeszyt 1–6.

6. „Tydzień Polityczny, Naukowy, Literacki i Artystyczny”. Wydawca i redaktor, Drezno 1870–1871.

Pozycji J. I. Kraszewskiego w polskim dziennikarstwie nie można rozpatrywać wyłącznie w kategoriach ilościowych. Obok wszechstronności zainteresowań, poczucia aktualności „na miejsce ciężkich rozpraw wprowadził [na łamy pism, z którymi współpracował — przyp. SD] zbeletryzowane i lekkie felietony”6, korespondencje (Listy z zagranicy), w których dopatrywać się można zalążków reportażu; chyba jako pierwszy ogłosił wywiad z Januarym Suchodolskim (na łamach „Tygodnika Petersburskiego” 1838, nr 14). Te nowe formy wypowiedzi przyczyniły się do wzrostu poczytności (nakładów) czasopism

6.Kształtowanie się zawodu dziennikarza na ziemiach polskich i po 1918 roku

Główne centrum prasowe jest w Warszawie do końca II RP

Przez blisko dwieście lat od ukazania się w 1661 r. „M erkuriusza Polskiego” redagow aniem i w ypełnianiem treścią pism zajm owali się politycy, uczeni, pisarze, urzędnicy, duchowni, słowem — przedstaw iciele zawodów, którym nieobce były arkana sztuki pisarskiej. Praca ta z reguły była zajęciem ubocznym, w ykonyw anym dla przyjem ności, rozryw ki intelektualnej, pasji politycznej. U trzym yw ały się z niej zaledwie jednostki. Jeszcze w czasie pow stania listopadowego tylko dla siedm iu z pięćdziesięciu znanych z nazwiska „redaktorów ” praca w redakcji stanow iła podstaw owe źródło utrzym ania2. W innych m iastach takich osób było zapewne jeszcze m niej, ówczesna W arszawa stanow iła bowiem centrum życia intelektualnego, w tym również i wydawniczego. W yodrębnienie się dziennikarstw a jako samodzielnego zawodu nie uczyniło też zbyt wielkich postępów w okresie m iędzypowstaniowym .

Pierwsze zmiany przyniosło wprowadzenie honorariów autorskich za teksty zamieszczane w prasie codziennej, co w przodującej pod tym względem W arszawie m ało iejsce w latach 1851— 1861. Niskie stawki, nie mogące zapewnić utrzym ania, były jednak powodem, że za pióro chwytali, poza inteligentam i posiadającym i inne źródła utrzymania, uciekinierzy z różnych zawodów, którym na tyle nie wiodło się w życiu, iż liczył się dla nich każdy zarobek. Te przypadkow e związki z pism em były możliwe dzięki tému, iż ówczesne dziennikarstw o stanowiło zajęcie stosunkowo nieskom plikowane, nie wymagające specjalnego przygotowania, wykształcenia i praktyki. W zasadzie ograniczano się do rejestrow ania ważniejszych wydarzeń lokalnych i krajow ych, nie podejmując w bardziej ambitny sposób szerszej problematyki kulturalnej, ekonomicznej, przemysłowo - handlowej. Nie przywiązyw ano wagi do szybkości zdobywania informacji. Nie zwracano też zbytniej uwagi na ich różnorodność. Najważniejszą rolę w prasie, również codziennej, odgrywały długie, z reguły przeładowane pozorną uczonością artykuły, pisane powoli, bez niepokoju, że kilkudniowe opóźnienie pozbawi daną kwestię aktualności. Nic więc dziwnego, iż dziennikarstwo uważano w owym czasie jedynie za podrzędny, gorszy rodzaj literatury.

Sytuacja w poważniejszy sposób poczęła zmieniać się w latach siedem dziesiątych XIX w. Rozwój dziennikarstw a zawsze był funkcją pro­cesów przeobrażających prasę i dlatego pierw szorzędne znaczenie dla jego okrzepnięcia i kształtow ania się posiadał szybki ilościowy wzrost prasy polskiej w okresie popowstaniowym . Kilkunastokrotny w przypadku periodyków, kilkakrotny dla dzienników rozwój ilościowy prasy i tow arzyszący m u nieodłącznie szybki w zrost nakładów związane były ze znacznym poszerzeniem się grona czytelników, co z kolei było rezultatem procesów modernizacyjnych dokonujących się na ziem iach polskich po reformach uwłaszczeniowych.

W Królestwie proces ten uległ wydatnemu przyspieszeniu w latach rewolucji 1905— 1907. Również w pozostałych zaborach, co prawda wolniej, prasa skutecznie wypierała prymitywniejsze środki komunikowania: zgromadzenia, wiece, ambonę, przekaz ustny

Warunkowany przez podstawowe przeobrażenia społeczne rozwój prasy możliwy był dzięki gwałtownie rozwijającemu się w drugiej połowie stulecia postępowi technicznemu, rewolucjonizującemu pracę w drukarni i redakcji (m.in. m aszyna rotacyjna, linotyp, telegraf 1837, telefon lata 70 XIXw.).

Bezustanny pośpiech, dążenie do pierw szeństw a w przekazywaniu informacji stały się kolejną kardynalną cechą zawodu dziennikarskiego. Indywidualnym , charakterystycznym dla poszczególnych dziennikarzy motywem pospiesznego działania stała się chęć zamanifestowania swoich wysokich umiejętności zawodowych, wyróżnienia się w środowisku, w zbudzenia podziwu, a niekiedy i zawiści kolegów.

Z biegiem czasu, najw cześniej w prasie inform acyjnej, poczęły krystalizować się trzy typy specjalności:

• fachowców od doniesień i komentarzy politycznych,

• felietonistów i

• reporterów

W raz z kształtow aniem się nowoczesnego zawodu dziennikarskiego powszechnie akceptow ana stała się zasada, iż pismo nie może być rezultatem m yśli i pracy jednego człowieka. R edaktor naczelny począł dzielić się obowiązkami z zastępcą i sekretarzem redakcji. Coraz większego znaczenia nabierały również poszczególne działy, odpowiadające dziedzinom twórczości dziennikarskiej, w yodrębniającym się specjalnościom oraz najw ażniejszym płaszczyznom życia społecznego. Najwcześniej pow stały działy: polityczny, literacki, felietonowy, teatralny

Profesjonalizacja dziennikarstw a najszybciej dokonywała się w Warszawie, w której w okresie popowstaniowym ukazywało się ponad 90% wszystkich czasopism wychodzących w zaborze rosyjskim .

„W warunkach przedwojennych pracy dziennikarskiej w Polsce — pisał w 1936 r. Stanisław Zalewski — trudno byłoby mówić o zawodowości w tym znaczeniu, jakie temu słowu nadane jest obecnie. Nie był to ani fach, ani zawód, lecz sztuka stosowana, deklasacja literatury . Z poglądem takim zgadzał się Miëczyslaw Kafel, którego zdaniem dopiero w pierwszych latach istnienia niepodległej Rzeczypospolitej zawód dziennikarza oddzielił się od zawodu literata.

Pierwszą nowoczesną, świadczącą o ostatecznym już wyodrębnieniu się zawodu organizacją dziennikarską na ziemiach polskich był zawią­zany w 1912 r. Syndykat Dziennikarzy Polskich w Krakowie. Szeroką działalność tego stowarzyszenia uniemożliwiła wojna, tak iż prekursorem nowych form organizacyjnych stało się ono dopiero w niepodległym państwie polskim. Dalszy burzliwy rozwój prasy, możliwy w znacznej mierze dzięki w łasnej państwowości, oraz pojawienie się nowych specjalności: dziennikarza agencyjnego i radiowego przyniosły w latach 1918— 1939 wyraźne poszerzenie grupy. Zdobyła ona w tym czasie odrębny od innych kategorii zawodowych status formalnoprawny, dzięki czemu m.in. jej środowiskowe stowarzyszenia, posiadające do tej pory charakter samopomocy, przeistoczyły się w nowoczesne związki zawodowe. Zjawiska te, jak również pojawiające się w okresie międzywojennym zawodowe szkolnictwo dziennikarskie świadczyły o dalszym rozwoju środowiska, powsta­łego jednak w wymiarze społecznym przed 1918 r.

Niezależność prasy, którą przyniosło odzyskanie niepodległości w 1918 roku, postawiła dziennikarzy przed nowymi wyzwaniami – brakiem kontroli ze strony zaborczych cenzorów, ekonomią wydatków, walką o czytelnika, wysokością sprzedaży i związaną z tym komercjalizacją prasy. Przemiany w zawodzie dziennikarza objęły wszystkie pisma. Wraz z rozpowszechnieniem kultury masowej zaczęła pojawiać się sensacja, od której nie były wolne również pisma opiniotwórcze. Silna konkurencja na rynku zmuszała wydawców do szukania kanałów komunikacji, które miały na celu przyciągnięcie czytelnika. Pojawienie się prasy sensacyjnej – znanej pod wieloma synonimami: „prasy czerwonej”, „bulwarowej”, „rewolwerowej” – wpłynęło na rynek prasowy. News, zdjęcie, wątki sensacyjne i zwiększenie roli informacji, szybkość jej podania i jej autorsko-redakcyjny charakter zmieniły oblicze prasy. Wiesław Władyka, charakteryzując polską prasę popularną okresu międzywojennego, zaznacza, że nie wytworzył się żaden specyficzny typ dziennikarstwa polskiego, choć na płaszczyźnie frazeologii, treści, doboru argumentów czy stosunku do tradycji występowały elementy, które wyodrębniały go i nadawały mu charakter różniący od dzienników popularnych innych krajów1 .

Odpowiedzialność za kierowanie prasą składał na redaktorów naczelnych odpowiadających za linię i poziom pism

Problemem prasy sensacyjnej zajęto się 27 lutego 1932 roku podczas walnego zjazdu Związku Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, o czym informowała branżowa „Prasa”. W trakcie zjazdu wezwano zarząd do rozważenia formy i sposobów walki z metodą i strategią prowadzenia prasy sensacyjnej, kolidujących z etyką dziennikarską

przyczyny upadku znaczenia publicystyki. Jedną z nich był brak miejsca na łamach czasopism. Winą za taki stan rzeczy obarczył także wydawców i kierowników pism, którzy w czytelnikach upatrywali ćwierćinteligentów, „których należy i można karmić bredniami, szumnymi tytułami czy pikantnymi obrazkami, zapełniając szpalty banialukami”37. To wydawcy mieli przyczynić się do pogłębienia kryzysu czytelnictwa, obniżając poziom poprzez odsunięcie publicystów, dając pierwszeństwo reporterowi

Odzyskanie nieodległości w 1918 roku przyniosło wiele nowych wyzwań, zadań i celów, które stanęły przed dziennikarzami. Pojawienie się kultury masowej, a z nią nowego typu prasy nastawionej na informację podaną w sposób jak najbardziej atrakcyjny dla odbiorcy, postawiło przed prasoznawcami tego okresu wiele pytań. Dopływ do dziennikarstwa osób nie zawsze przygotowanych do wykonywania zawodu znalazł odzwierciedlenie w ówczesnej publicystyce. O rzetelność, etykę, o wyważenie proporcji między informacją a publicystyką, ostudzenie emocji apelowali dziennikarze publikujący w branżowych pismach okresu międzywojennego.

Mówi się , że w 1869 roku zawód ten jeszcze nie istniał. Nieprofesjonalność dziennikarska była zjawiskiem tak trwałym, że nie mogło to istnieć w społeczeństwie. Kiedyś nie wyobrażano sobie, że człowiek mógłby utrzymywać się wyłącznie z pisania do gazet. Bardzo niskie pensje powodowały, że pisały do gazet głównie inteligenci , bądź uciekinierzy chcący dorobić. Nie trzeba było być nadto wykształconym aby pisać. Wiadomości podawane w gazetach ograniczały się do sfery krajowej. Nie podejmowano szerszej i bardziej ambitnej problematyki ekonomicznej, kulturowej itepe. Nie dbano o szybkość przepływu informacji, o ciekawość. Teksty były suche i przekazujące konkretne fakty. Dynamiczniej prasa zaczęła się rozwijać w okresie popowstaniowym, wtedy też razem z tym rozwinęło się dziennikarstwo. Czytelnicze grono się powiększyło, a redakcje zaczęly stawiać na atrakcyjność. To wymagało zatrudnianie osób doświadczonych i znających się na swoim fachu. Pośpiech i szybkość stały się główną cechą zawodu dziennikarza. Zaczęto rozbudowywać ten fach, początkowo od 3 specjalizacji: fachowcy od doniesień, i komentarzy politycznych, reportażystów i felietonistów. Nieodłącznymi cechami pisma stały się : artykuł wstępny, doniesienia redakcyjne, felietony, korespondencje, teksty, recenzje. Zaczęła rozwijać się cała redakcja, pojawiły się nowe stanowiska, redaktor potrzebował swoich zastępców, zastępcy dziennikarzy itepe. Wyraźne poszerzenie grupy nastąpiło w latach 1918-1939 kiedy to nastąpił burzliwy rozwój prasy dzięki uzyskaniu własnej państwowości. Pojawiły się nowe specjalizacje: dziennikarz radiowy i agencyjny. Prasa zdobyła wtedy status formalnoprawny, wszystko przeistoczyło się w nowoczesne związki zawodowe.

I WOJNA ŚWIATOWA 1914-1918

Okres międzywojenny : podokresy

1926 – przewrót majowy

Reprezentanty prawa 1921 – konstytucja marcowa

Cenzura prewencyjna – kontroluje tekst przed publikacją

Cenzura represyjna – cenzuruje się tekst po wydrukowaniu

Ograniczenie swobód -> przewrót majowy, Piłsudski przejmuje władze, forma kontroli nad krytyką Piłsudkiego

Zmiana prawa prasowego

1935 konstytucja majowa – wprowadzona przez sanacje. Zabronione krytykowanie . Prawo głosu ograniczone

7.Sytuacja na rynku prasowym w dziudziestoleciu miedzywojennym. Prasa polityczna i informacyjna. Rozwój prasy masowej i popularnej. Najwazniejsze tytuły

W publicystyce okresu międzywojennego wiele miejsca poświęcono roli informacji i jej przekazowi. Ubarwianie, mijanie się z prawdą, nadawanie wiadomościom za wszelką cenę charakteru sensacyjności były największymi grzechami zawodu.

Istota znaczenia informacji i granica między informowaniem a publicystyką bywała treścią polemik prasowych

Rok 1918 stanowi cezurę w politycznych dziejach Polski, stanowi ją także w dziejach prasy. Przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego prasa nie funkcjonowała w jednakowo i stale sprzyjających okolicznościach. Na przeszkodzie w wypełnianiu jej podstawowych funkcji stała polityka oraz sytuacja gospodarcza Polski.

Ogólne warunki rozwoju prasy

W tym czasie w Polsce ukazało się ponad 20 000 tytułów, czyli 4 razy więcej, niż w latach 1661 – 1918.

• podstawy prawne (brak ograniczeń formalno–prawnych)

• warunki społeczno–kulturalne

• W momencie odzyskania niepodległości Polska była ubogim krajem o przeludnionej wsi. W początku lat 20. mieszkańcy wsi stanowili ponad 64% społeczeństwa. Nieliczne były warstwa inteligencka i pracowników naukowych. Taka struktura powodowała, ze prasa w niewielkim stopniu docierała do obszarów pozamiejskich. Prasa stanowiła przede wszystkim atrybut świata inteligenckiego i miejskiego, a spora część społeczeństwa nie miała wyrobionego nawyku, ani potrzeby bycia informowanym poprzez prasę – sytuacja ta widoczna była w początkowym okresie odzyskania niepodległości.

• Prasa likwidowała analfabetyzm – niosła cywilizację (według spisu powszechnego z 1921 r. 33% to analfabeci, ale bardzo popularne było wspólne czytanie)

• warunki ekonomiczne

  • Duży wpływ na poczytność prasy miały czynniki ekonomiczne ludności. W 1923 r., kiedy w tragicznej sytuacji znalazły się finanse państwowe (hiperinflacja), doszło do dużego spadku popytu na prasę, jego konsekwencją była likwidacja wielu tytułów bądź kłopoty finansowe, które odbijały się na wysokości nakładów, a także zawartości.

• warunki techniczne

  • Po odzyskaniu niepodległości naturalnym i optymalnym obszarem cyrkulacji prasy były większe miasta. Polska była krajem słabo zurbanizowanym – przeszkodą w dystrybucji prasy była słabo rozbudowana sieć połączeń komunikacyjnych (kolejowych, drogowych)

  • wątły przemysł poligraficzny

  • rozwojowi prasy nie sprzyjała także „geografia prasowa”, odziedziczona po rozbiorach. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości widoczna była regionalizacja (zarówno prasowa, jak i polityczna), która utrudniała próby tworzenia pism codziennych o charakterze ogólnokrajowym a zarazem wpływała na wysokość nakładów. O istnieniu tytułów o charakterze ogólnopolskim można mówić w latach 30.

• czynnik polityczny

  • prasa kształtowała ówczesną scenę polityczną i system polityczny

  • było to jedyne medium, które mogło prezentować polityków ich programy

  • kształtowała normy kultury politycznej

    • dyskusje parlamentarne przenosiły się na łamy pism

Cenzura prasowa:(kondycja prasy, organizacja i finanse)

• 1918 – 1922

  • osiągnięcie takiej podaży jak w 1914 r. – odbudowa potencjału wydawniczego

• 1923 – 1929

  • dynamiczny wzrost ilości tytułów i nakładów (podwójne w stosunku do 1922)

  • rozwój ilościowy prasy wynikał z dużej liczby partii politycznych.

• 1930 – 1934

  • Okres kryzysu gospodarczego.

  • spadek tytułów – dotknął on głównie pisma partyjne.

  • Najlepiej poradziły sobie pisma specjalistyczne i masowe (sensacyjne).

• 1935 – 1939

  • okres pomyślny, wzrost liczby tytułów o ponad 80% oraz nakładów

Uwarunkowania prawne[edytuj]

• Sytuacja prawodawstwa prasowego w Polsce od 11 listopada 1918 do 17 marca 1921:

  • W Wielkopolsce, na Pomorzu, na Górnym Śląsku:

    • Ustawodawstwo oparte na niemieckiej ustawie prasowej (1874), kodeksie prawnym (1871), ustawie postępowania karnego (1877). – Ustawa ograniczała uprawnienia władz administracyjnych w zakresie inicjowania konfiskat prasowych. Nadzór nad prasą przekazywała władzom sądowym.

  • Na obszarze Galicji:

    • Utrzymano w całości austriackie prawo prasowe. Ustawa prasowa z 1862 przewidywała system kaucyjny (zniesiony w 1894) Konfiskatę czasopisma uznawano za samodzielny środek represyjny.

  • Na obszarze Kongresówki:

    • Rząd Jędrzeja Moraczewskiego zniósł cenzurę prewencyjną i proklamował wolność prasy.

    • Dekret o tymczasowych przepisach prasowych z 1919 roku wzorowany na rosyjskiej ustawie z 1905 roku przyjmował system zgłoszeniowy przy powstawaniu czasopisma.

    • Porozumienie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Sprawiedliwości z 1920 roku w spawie wprowadzenia cenzury w zakresie wiadomości dotyczących spraw wojskowych.

• Konstytucja marcowa 1921 (gwarantowała bardzo szeroki zakres swobód)

  • gwarantowała obywatelom prawo do swobodnego wyrażania swoich przekonań oraz wolność prasy.

  • Artykuł 105 zakazywał jej cenzurowania oraz koncesjonowania edycji druków charakterze informacyjnym. Uniemożliwiał także odbieranie periodykom debitu pocztowego, czyli gwarantował swobodę w ich rozpowszechnianiu na terenie całego kraju.

• Przewrót majowy Dojście do władzy obozu piłsudczykowskiego, w maju 1926 r., zmieniło sytuację polityczną w Polsce, zmieniło także warunki funkcjonowania prasy.

  • Próby ograniczania swobody prasy (zwłaszcza opozycyjnej).

  • Wprowadzono dwa akty wykonawcze:

  • rozporządzenie prezydenta (z października 1926 r.) dotyczące kar za zniewagę władz oraz rozpowszechnianie nieprawdziwych wiadomości za wprowadzanie w błąd odbiorców poprzez oznaczanie przedsiębiorstwa tak by można było je utożsamiać z innym przedsiębiorstwem

  • w maju 1927 r. prezydent wydał nowe rozporządzenie o prawie prasowym, które zaostrzało kary finansowe, jak również zwiększyło ilość danych osobowych w zgłoszeniach o nazwisko i adres właściciela, użytkownika i dzierżawcy czasopisma,ograniczało kolportaż i zakazywało rozprowadzania pism, który był związany ze specyfiką pewnych miejsc i wiekiem kolporterów

  • Umowa z 1928 roku pomiędzy Ruchem a Ministerstwem Komunikacji uprawniała ministerstwo do wyłączania ze sprzedaży w kioskach Ruchu poszczególnych czasopism

  • Rozporządzenie porządkowe w sprawie sprzedaży czasopism z 1930 roku stanowiło, że kolportaż wymaga zezwolenia komisarza rządu

konstytucja kwietniowa 1935 r. – brak artykułu wolności prasy, tylko wolność słowa

• Dowodem na to, że sanacja nie uważała wolności prasy za jedną z podstaw ładu państwowego, było pominięcie tej kwestii w Konstytucji uchwalonej w 1935 r. Ustawa mówiła o wolności sumienia, słowa i zrzeszeń z zastrzeżeniem, ze ich granicą jest "dobro powszechne".

Warunki polityczne
Życie polityczne w latach 1918 – 1926 oraz panujące wówczas warunki prawne, okazały się dla prasy czynnikami sprzyjającymi, biorąc pod uwagę zwłaszcza możliwość nieskrępowanego opisu i interpretacji rzeczywistości. Wolności i niezależności prasy sprzyjało nie tylko prawo ale także ówczesne życie polityczne. Parlamentarno – gabinetowy model rządów oraz system wielopartyjny, w ramach którego nie wykształciło się ugrupowanie dominujące, spowodowało, że wszystkie siły polityczne zainteresowane były w nieskrępowanym rozwoju prasy i utrzymaniu takiego stanu rzeczy. W sferze politycznej prasa dysponowała do przewrotu majowego w 1926 roku niemal pełną swobodą wypowiedzi. Ograniczenia, w tym cenzuralne, dotyczyły tych tytułów, które bez względu na sympatie polityczne, wyraźnie występowały przeciw podstawowym interesom państwa. W tym okresie dał się zauważyć proces budowania systemów prasowych przez największe ugrupowania polityczne, a to z kolei spowodowało, że powstały antagonizmy pomiędzy poszczególnymi tytułami.

Warunki społeczno – kulturowe
Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na poczytność prasy w okresie dwudziestolecia międzywojennego jest problem analfabetyzmu. W przeprowadzonych spisach powszechnych w latach 1921 oraz 1931 wynika, że pod tym względem największe problemy miały województwa wschodnie oraz kobiety wiejskie. Proces ustępowania zjawiska analfabetyzmu był powolny. Także ważnym problemem owych czasów był niski poziom wykształcenia. Tutaj należy jednak nadmienić, że postęp, zwłaszcza w dziedzinie zdobywania wiedzy był w latach istnienie II RP zjawiskiem wyraźnym. Ludność wiejska znajdowała się w tym okresie w trakcie ważnych przemian społeczno – kulturowych.

Warunki ekonomiczne
Po zakończeniu I wojny światowej ogół społeczeństwa polskiego był w złej sytuacji materialnej, w fatalnym stanie była też gospodarka. W 1923 roku, kiedy to nastąpiła hiperinflacja, doszło do dużego spadku popytu na prasę, czego konsekwencją była likwidacja wielu tytułów. Generalnie zatem, niska na ogół zamożność społeczeństwa stanowiła jedną z barier, na którą natrafiły zarówno pisma codzienne jak i czasopisma.

Rozwojowi prasy nie sprzyjała także geografia prasowa, odziedziczona po czasach rozbiorowych. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości nadal widoczna była regionalizacja (zarówno prasowa jak i polityczna), która utrudniała wszelkie próby utworzenia pism codziennych o charakterze ogólnokrajowym a zarazem wpływała na wysokość nakładów. O istnieniu tytułów o charakterze ogólnokrajowym będzie można mówić dopiero w latach 30.

Po 1918 roku centrum wydawnicze stanowiła Warszawa, gdzie na początku lat 20.ukazywała się blisko połowa wydawanych w Polsce tytułów. Dużymi ośrodkami, lecz znacznie ustępującymi stolicy, było województwo poznańskie, następnie lwowskie, krakowskie i łódzkie, w których dominowały stolice województw.

Pamiętając o wszystkich czynnikach, zarówno tych działających na rzecz prasy, jak i przysparzających jej trudności, można powiedzieć, że po roku 1918 uległa ona daleko idącym zmianom. Było to spowodowane zwiększającym się mimo wszystko czytelnictwem, wzrostem nakładów i liczby tytułów.

Dopiero rok 1935 był dla prasy polskiej początkiem ożywienia pokryzysowego i powrotu do szybkiego tempa wzrostu charakterystycznego dla lat 1924 – 1928.

Wobec braku jakichkolwiek danych z lat 1938 i 1939 trudno stwierdzić czy załamanie się tempa wzrostu, które jaskrawo wystąpiło już w 1937, czyli w dwa lata po początku ożywienia, miało charakter przypadkowy czy też w następnych latach stagnacja ta utrzymała się. Na podstawie tej tabeli widać również, że najbardziej dynamicznym ośrodkiem wydawniczym była Warszawa, natomiast w województwach wschodnich, które w 1935 wykazywały najwyższe tempo, kryzys przyszedł najszybciej i został najdotkliwiej odczuty.

Przez cały okres istnienia II Rzeczypospolitej na czoło wysuwały się - obok stolicy – trzy inne ośrodki wydawnicze: Poznań, Lwów i Kraków. W sumie w tych czterech miastach ukazywało się 55 – 60 % wszystkich pism wydawanych w Polsce.

TYTUŁY

W okresie międzywojennym ukazywały się pisma kulturalne, które zostały założone jeszcze w XIX wieku.

• Należy do nich zaliczyć ilustrowany tygodnik „Bluszcz” (adresowane do kobiet czasopismo wydawane od 1865 roku do 1939, z którym współpracowali między innymi Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Adam Asnyk, Maria Dąbrowska, Konstanty Ildefons Gałczyński, Maria Kuncewiczowa)

• oraz czasopismo„Tygodnik Ilustrowany” (założony w 1859 roku). 

• Czasopismem typowo literackim był bez wątpienia „Kurier Literacko-Naukowy” (dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”).

• Poza nim ukazywały się również inne, np. adresowany do inteligencji warszawski tygodnik społeczno-kulturalny „Wiadomości Literackie” (w latach 1923-1939) 

• Naczelnym czasopismem kulturalnym adresowanym do prawicowców był tygodnik publicystyczno-kulturalny „Prosto z mostu. Tygodnik literacko-artystyczny”, założony i redagowany w Warszawie przez Stanisława Piaseckiego. 

• Poza wymienionymi pismami należy wspomnieć również o tym, że każde z ugrupowań poetyckich międzywojnia posiadało swój organ prasowy. Do tego typu czasopism kulturalnych zaliczają się takie tytuły jak: „Skamander” (Skamander – grupa poetycka, którą zaczęli formować około roku 1916 Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń. Wzorem dla skamandrytów była przede wszystkim twórczość Leopolda Staffa. Skamander istniał niemal do 1939 roku.) , „Zwrotnica”, „Kwadryga”, „Pro arte et studio” i „Żagary”.

• Wśród nich zadebiutował miedzy innymi doskonale znany wszystkim "Przeglad Sportowy". To najstarszy polski dziennik sportowy, chociaż na pocztku funkcjonował jako tygodnik i wydawany był w soboty. Pierwszy numer ukazał sie 21 maja 1921 w Krakowie.

• 1920 „Dziennik Rzeczpospolitej” - Dziennik zatytułowany „Rzeczpospolita” ukazał się po raz pierwszy w roku 1920. Początkowo stanowił organ konserwatywnego Stronnictwa Chrześcijańsko-Narodowego, z czasem stał się pismem niezależnym, a jego właścicielami były wybitne osobistości z tamtej epoki: Ignacy Jan Paderewski (fundator), a następnie, od 1924 roku, Wojciech Korfanty^[3]. 

Ostatnie wydanie „Rzeczpospolitej” ukazało się w 1932 roku.

• Ilustrowany Kuryer Codzienny, I.K.C. – wysokonakładowy dziennik polityczno-informacyjny wydawany w latach 1910–1939 w Krakowie; pierwszy dziennik ogólnopolski, zapoczątkował działalność koncernu wydawniczego Ilustrowany Kuryer Codzienny. Posiadał dodatki, między innymi Kuryer Literacko-Naukowy, wydawany w latach 1924–1939, i Kuryer Kobiecy, wydawany w latach 1927–1939.

Koniec lat XX – pojawiaja sie poprzednicy tabloidów

• „Kurier czerwony” - dziennik popołudniowy wydawany w latach 1922–1939. Założycielem i redaktorem naczelnym był dziennikarz i wydawca Henryk Butkiewicz. Pismo połączyło się w 1932 z wychodzącym od 1929 dziennikiem „Dobry Wieczór” i od tego momentu ukazywało się pod tytułem „Dobry Wieczór! Kurjer Czerwony”.

Kurier Czerwony był dziennikiem sensacyjnym (bulwarowym), jednak o wyraźnie określonych sympatiach politycznych - prorządowych i propiłsudczykowskich. Nazwa wywodziła się z koloru winiety tytułowej. Felietoniści: Stanisław Ćwierciakiewicz, Henryk Wiechecki

• „Ekspres poranny”

• „Dobry Wieczór”

Ponad 50 tys nakładów

Lata 20. Prasa masowa w dużych nakładach

Prasie masowej zależalo żeby przyciągnać znane nazwiska. Działało to na zasadzie INFOTAINMENT

100 tysięcy nakładów „Mały dziennik” – pismo antykomunistyczne

8.Czasopisma społeczno-kulturalne XX-leciu międzywojennym. Rola i znaczenie „Wiadomości Literackich”. Inne pisma tego okresu. Najwybitniejsci publicyści i redaktorzy

„Wiadomości literackie” -  tygodnik społeczno-kulturalny wydawany w latach 1924–1939 w Warszawie. Pismo zostało założone w styczniu 1924 przez Mieczysława Grydzewskiego. Początkowo wydawane jako popularna gazeta literacka z przewagą materiałów informacyjnych i felietonowych, od lat trzydziestych zawierały głównie artykuły problemowe o tematyce społecznej, literackiej, kulturalnej i politycznej. Reprezentowało poglądy liberalne.

Na łamach tygodnika publikowali przede wszystkim skamandryci: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Wittlin,Stanisław Baliński, Zuzanna Ginczanka.

Adresowany do inteligencji warszawski tygodnik „Wiadomości Literackie” (w latach 1923-1939) pod redakcją Mieczysława Grydzewskiego. Na łamach „Wiadomości…” publikowano m.in. naukowe opracowania monograficzne najwybitniejszych polskich pisarzy romantycznych i pozytywistycznych. Z pismem współpracowali przede wszystkim skamandryci: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Wittlin, ale można było także przeczytać teksty nadesłane np. przez Tadeusza Boy-Żeleńskiego, Ksawerego Pruszyńskiego, Michała Choromańskiego, Zbigniewa Uniłowskiego, Marię Pawlikowską-Jasnorzewską, Karola Irzykowskiego czy Bruno Schulza.

Dzięki temu pismu rozkwitła polska literatura współczesna "Wiadomości Literackie" to najbardziej wpływowe pismo literackie dwudziestolecia międzywojennego. Debaty prowadzone na łamach "Wiadomości Literackich" dotyczyły - wbrew nazwie - literatury w stopniu stosunkowo niewielkim. Mówiły o napięciach i konfrontacjach ideologicznych ówczesnej Polski, są jednak zadziwiająco aktualne. Dotyczą modernizacyjnej roli elit: inteligencji i klasy średniej, zmagań liberalizmu z konserwatyzmem, polityki historycznej, feminizmu. Wiele osób ważnych po wojnie tam zaczynało. Poczynając od Mariana Eilego, który był twórcą i wieloletnim redaktorem naczelnym "Przekroju". W ostatnich latach "Wiadomości literackich" próbował realizować dość podobny pomysł na pismo. Pewien typ dowcipu, żartów rysunkowych był potem przez "Przekrój”.

1930 „Prosto z mostu” – redaktor Stanisław Piasecki wspolpracownicy Gałczyński, Zbyszewski

Prosto z Mostu. Tygodnik literacko-artystyczny – tygodnik publicystyczno-kulturalny wydawany w latach 1935-1939 w Warszawie przez Stanisława Piaseckiego, który był także jego redaktorem naczelnym; w latach 1931-1935 ukazywał się jako niedzielny dodatek kulturalny do związanego z ONR dziennika ABC.

Pion – tygodnik społeczno-literacki ukazujący się w latach 1933-1939 w Warszawie.

Tygodnik powołany został, by realizować państwowy program w zakresie kultury i sztuki. Mimo deklarowanej bezstronności, był jednak ideowo związany z obozemsanacyjnym.

Skamander. Miesięcznik poetycki – polskie czasopismo literackie z siedzibą w Warszawie ukazujące się w latach 1920-1928, a następnie 1935-1939. Pierwotnie wydawany był przez Władysława Zawistowskiego, a od 1922 przez Mieczysława Grydzewskiego. Trzon zespołu redakcyjnego stanowiła piątka czołowych poetów grupySkamander (Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim i Kazimierz Wierzyński), przejściowo w jego skład wchodzili także m.in. Karol Irzykowski iJuliusz Kaden-Bandrowski.

„Polityka” – polski liberalno-lewicowy^[3], opiniotwórczy tygodnik społeczno-polityczny, wydawany od 1957 w Warszawie. 

- ilustrowany tygodnik „Bluszcz” (adresowane do kobiet czasopismo wydawane od 1865 roku do 1939, z którym współpracowali między innymi Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Adam Asnyk, Maria Dąbrowska, Konstanty Ildefons Gałczyński, Maria Kuncewiczowa)

- czasopismo „Tygodnik Ilustrowany” (założony w 1859 roku).

- „Kurier Literacko-Naukowy” (dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”).

9.Prasa polska w okresie II wojny światowej. Okupacyjne systemy prasowe. Polskojęzyczna prasa przed okupacją hitlerowską i sowiecką.

Niemcy wprowadzili dziennikarski system prasowy

Prasa gadzinowa – funkcja propagandowa

Gadzinówka – pismo służące za pieniądze niecnej sprawie, korzystające z gadzinowego funduszu; prasa służącą rządowi zaborcy, okupanta czy systemu totalitarnego; bliskoznaczne: brukowiec, piśmidło, szmatławiec – powszechne w czasach okupacji niemieckiej i sowieckiej określenie polskojęzycznej prasy, wydawanej przez administrację okupacyjną w Generalnym Gubernatorstwie oraz zachodnich obwodach ZSRR^[3], w miejsce zlikwidowanych polskich tytułów prasowych.

Do najważniejszych dzienników gadzinowych należał Goniec Krakowski, który ukazywał się nakładem niemal 60 tysięcy, więc przeznaczony był dla całej guberni. Miał kilka własnych mutacji m. in. Kurier Kielecki, Nowy Czas. Największy nakład miał Nowy Kurier Warszawski – 200 tys. egzemplarzy.

Polacy byli odporni na propagandę niemiecką, także dzięki prasie konspiracyjnej, na której łamach prowadzono kampanię przeciwko niemieckiej indoktrynacji za pomocą rysunków satyrycznych i odezw. Kwitła sztuka czytania między wierszami, a w procesie gromadzenia informacji dla dzienników korzystano z informacji jakie mimowolnie dostarczała prasa niemiecka. Gadzinówki pomagały w sprawnym funkcjonowaniu w życiu codziennym Polaków – kolumna ogłoszeń drobnych pełniła rolę giełdy i zakonspirowanych "skrzynek kontaktowych".

We wrześniu i październiku 1939 roku hitlerowskie władze okupacyjne zlikwidowały polską prasę; zamknięto redakcje czasopism, przejęto na własne potrzeby istniejące przed wojną prasowe przedsiębiorstwa wydawnicze, a także część drukarni, pozostałą część pozostawiono w polskich rękach. Równocześnie zostały zniszczone prawie wszystkie drukarnie żydowskie. W miejsce polskich przedsiębiorstw powołano niemiecki koncern prasowy Zeitungsverlag Krakau – Warschau, który wydawał prawie wszystkie czasopisma ukazujące się w Generalnym Gubernatorstwie. Filia tego koncernu znajdowała się w Lublinie. Wśród pierwszych rozporządzeń, jakie podpisał generalny gubernator Hans Frank znalazły się przepisy normujące funkcjonowanie drukarni i wydawnictw. W swoim dzienniku Frank pisał na temat polityki kulturalnej w stosunku do Polaków tymi słowy: „Cała organizacja rozpowszechniania wiadomości musi być zdruzgotana. Polakom nie należy pozostawić aparatów radiowych, żadnej prasy, która wyrażałaby pewne poglądy, lecz tylko informacyjne dzienniki [...]. Będzie rzeczą konieczną podawać Polakom pewne wiadomości za pomocą wielkich megafonów [...]. W większych miastach i na targach będą ustawione stałe megafony, które w oznaczonym czasie będą podawały wiadomości o sytuacji i rozkazy dla Polaków”

Miejsce prasy polskiej zajęła prasa „gadzinowa”, nazywana również „szmatławcami”. Były to skierowane do Polaków niemieckie czasopisma wydawane w języku polskim. Zadania prasy gadzinowej Stanisława Lewandowska scharakteryzowała w sposób następujący: „Pisma wydawane przez okupanta w języku polskim publikowały z reguły informacje tendencyjne, mijające się z prawdą bądź zgoła przemilczające niewygodne dlań fakty, usiłowały natomiast wpoić czytelnikom przeświadczenie o niezłomnej potędze Trzeciej Rzeszy oraz o niezdolności Polski i Polaków do samodzielnego bytu państwowego”

Polska prasa konspiracyjna w przeciwieństwie do prasy gadzinowej stanowiła źródło w miarę pełnej i rzetelnej informacji o wydarzeniach politycznych, o sytuacji na frontach. Równocześnie w określony sposób wpływała na postawy społeczeństwa wobec okupanta i jego zamierzeń, skutecznie demaskując hitlerowską propagandę. W miejsce rozbitej i zlikwidowanej przez hitlerowców polskiej prasy przedwojennej już w pierwszych tygodniach okupacji zaczęły się ukazywać pisma konspiracyjne, których liczba stale się powiększała. Proces ten objął cały kraj i był związany z powstawaniem licznych tajnych organizacji wojskowych, grup politycznych, które za cel stawiały sobie walkę z wrogiem, a niektóre z nich przygotowywały się do objęcia władzy po zakończeniu wojny.

10. Prasa konpiracyjna w okupowanym kraju w okresie II wojny światowej

Istniało ponad 1000 podziemnych tytułów gazet^[97]; wśród najważniejszych można wymienić Biuletyn Informacyjny Armii Krajowej oraz Rzeczpospolitą Delegatury Rządu na Kraj. Oprócz wiadomości (głównie przechwyconych z zachodnich transmisji radiowych), wydawane były setki publikacji podziemnych poświęconych polityce, ekonomii, edukacji oraz literaturze (np. Sztuka i Naród)^[16][98]. Najwyższy odnotowany nakład w liczbie 43 000 egzemplarzy osiągnął Biuletyn Informacyjny; podczas gdy przeciętny nakład większej publikacji wynosił około 1000-5000 sztuk^[98]. Polskie podziemie publikowało także broszury i ulotki udające materiały publikowane przez wyimaginowane niemieckie antynazistowskie organizacje, mające na celu szerzenie dezinformacji i obniżenie morale wśród Niemców^[99]. Drukowano także niewielkie ilości książek^[16]. Podziemie zajmowało się również wydawaniem materiałów propagandowych, jak np plakatów o tematyce patriotycznej, czy fałszywych plakatów niemieckiej administracji nakazujących Niemcom ewakuowania się z Polski lub nakazujące Polakom rejestrowania kotów domowych^[99].

Dwoma największymi podziemnymi wydawnictwami w Polsce były Biuro Informacji i Propagandy Armii Krajowej oraz Delegatura Rządu na Kraj^[100]. Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze Jerzego Rutkowskiego(podporządkowane Armii Krajowej) były prawdopodobnie największym podziemnym wydawnictwem w świecie^[101][102]. Oprócz polskich tytułów Armia Krajowa zajmowała się także drukiem fałszywych gazet niemieckich (Akcja N)^[103]. Większość polskiej prasy podziemnej była zlokalizowana w okupowanej Warszawie

Pojawia sie prasa konspiracyjna

Biuletyn Informacyjny – tygodnik konspiracyjny wydawany podczas okupacji niemieckiej w latach 1939–1944 w Warszawie (w czasie powstania warszawskiego jakodziennik) i w latach 1944–1945 w Krakowie.

Pismo wydawane było pod redakcją Aleksandra Kamińskiego od 5 listopada 1939 do 3 października 1944 roku w Warszawie, zaś po upadku powstania warszawskiego ukazywało się pod redakcją Kazimierza Feliksa Kumanieckiego w Krakowie od 10 grudnia 1944 do 19 stycznia 1945 roku. Nakład pierwszego numeru wynosił 90 egzemplarzy.

Prasa konspiracyjna ma pokaźny, bogaty dorobek. „Pismo, sztuka, naród”

Głos Ameryki – rozgłośnia należąca do rządu Stanów Zjednoczonych nadająca programy dla zagranicy po angielsku i w kilkunastu innych językach. 

Głos Ameryki rozpoczął nadawanie audycji w języku polskim w 1942 roku. Na przestrzeni lat zmieniały się godziny i częstotliwości. Do nadawania wykorzystywano nawet różnych 10 częstotliwości w zakresie fal krótkich, z nadajników zlokalizowanych w różnych częściach świata (Europa, Azja i Stany Zjednoczone). Hitler zakazał Polakom posiadania odbiorników radiowych.

„Prasa Ruchu Ludowego” – lewica komunistyczna

Jan Nowak Jeziorski później dyrektor Wolnej Europy

Następują migracje po powstaniu styczniowym

Nadchodzi II wojna światowa Polacy uciekają z kraju.

Dużo pism powstało z Andersem (chyba in je redagował nie jestem pewna)

1 polski periodyk (Periodyk – czasopismo o regularnej częstotliwości ukazywania się (np. dziennik, tygodnik, miesięcznik, kwartalnik, rocznik). Ze względu na to, że część czasopism wydawana jest regularnie, periodyk jest w praktyce synonimem czasopisma.)

1842 w USA – „Echo z Polski” „Orzeł z Polski”

Dziennik Żołnierza – polski dziennik ukazujący się w Szkocji od czerwca 1940 do grudnia 1943.

II wojna światowa zamyka okres II RP

Wydawanie prasy podczas II Wojny Światowej było jednym z ważniejszych elementów pracy konspiracyjnej wszystkich ugrupowań podziemnych. Zapewniało ono odpowiednią komunikację z uciśnionym społeczeństwem, pozwalało przedstawiać własną wizję zachodzących wydarzeń, było ono wreszcie swoistą odtrutką na monopolizującą medialny przekaz niemiecką propagandę. Nielegalna prasa podziemna, wobec gadzinowego przekazu najeźdźców, pełniła również niezwykle istotną rolę czysto informacyjną. Wiadomości o wydarzeniach na froncie, o sytuacji w kraju i na świecie stanowiły podstawową treść wydawnictw. Nie ograniczano się oczywiście jedynie do podawania wiadomości, ale publikowano również artykuły zawierające formacyjne treści z zakresu idei narodowej, historii Polski i powszechnej. Nie rezygnowano nawet z tematyki religijnej i filozoficznej.

Pierwszym krokiem narodowców zmierzającym do podjęcia działalności propagandowej było ukazanie się konspiracyjnego pisma „Szaniec”. Założone z inicjatywy Mieczysława Harusewicza i jego teścia Henryka Minicha. Miało to być pismo redagowane wspólnie przez członków SN i ZJ. Jednakże, po szeregu nieporozumień i zarysowaniu się wyraźnej różnicy zdań w gronie redakcyjnym, „Szaniec” został przemieniony w pismo o charakterze wyłącznie oenerowskim. Wydawnictwo pojawiło się w październiku 1939 r. początkowo powielane w formacie A4. Od marca1940 r. przyjęto formę drukowaną zmieniając format na A5. Nakład wahał się od 5-8 tys. egzemplarzy w fazie początkowej do 15 tys. na krótko przed wybuchem powstania warszawskiego. Udokumentowane jest istnienie dwóch tajnych drukarni w Warszawie przy ul. Przemysłowej i Długiej. Obie kolejno zostały zlikwidowane przez gestapo do 1943 r. Podjęto próbę zorganizowania trzeciego ośrodka przy ul. Senatorskiej jednak brak jest bliższych danych mogących potwierdzić skuteczność tych poczynań. Początkowo redakcją kierował Stefan Minich aż do śmierci w lipcu 1943 r. Podczas wojny ukazało się co najmniej 156 numerów pisma. W okresie powstania warszawskiego tytuł przeistoczył się w dziennik, w którym dokumentowano przede wszystkim sytuację powstańców na różnych odcinkach walk o Warszawę. Po klęsce powstania redakcję przeniesiono do Krakowa gdzie ukazało się już tylko kilka ostatnich numerów.

Po fiasku próby podjęcia współpracy SN i ZJ przy tworzeniu wspólnego pisma „Szaniec”, konspiracyjne Stronnictwo Narodowe przystąpiło do kompletowania własnego składu redakcyjnego i organizacji sieci kolportażowej. Za kwestie związane z działalnością propagandową odpowiedzialny został znany publicysta Stanisław Piasecki, związany m.in. z głośnym przedwojennym tygodnikiem literacko-kulturalnym „Prosto z Mostu”. Został również pierwszym redaktorem naczelnym głównego podziemnego organu prasowego SN „Walka”. Powstanie wydawnictwa zostało zainicjowane przez Ryszarda Szczęsnego i Edmunda Glińskiego, którzy byli pomysłodawcami nazwy oraz twórcami szaty graficznej pisma. Pierwsze numery ukazały się w grudniu 1939 r. Nakład pisma z czasem zwiększył się do 3 tys. egzemplarzy o objętości 4 stron, a wkrótce 6 – 8 stron.

Środowisko tajnej Organizacji Polskiej wydawało także inne pisma o charakterze środowiskowym. Wojskowym organem prasowym był miesięcznik „Naród i Wojsko”, który w późniejszym okresie był kontynuowany przez pismo „Narodowe Siły Zbrojne”. Publikowano tam rozkazy komendanta głównego, relacje z akcji bojowych i inne dokumenty organizacyjne. Pismem skierowanym do formacji wojskowej był „Żołnierz Wielkiej Polski”. Ukazywały się tam relacje z frontu, opisy rodzajów uzbrojenia, a także rozkazy dowództwa.

Do środowiska wiejskiego było skierowane pismo „Placówka”, które w przystępny sposób miało propagować idee Grupy „Szańca”.

Takie same cele przyświecały redagowaniu „Załogi” z tym, że to wydawnictwo skierowane zostało do środowiska robotniczego.

Dla młodzieży przeznaczony był miesięcznik „Praca i Walka”, z podtytułem „Pismo Młodzieży Wielkiej Polski” jak również pismo „Orlęta”, z podtytułem „Czasopismo Młodzieży”.

Środowisko prawnicze wydawało poufny „Biuletyn Prawniczy”, a od maja 1944 r. zainicjowano publikację biuletynu „Polska Myśl Prawnicza – Organ Związku Odbudowy Prawnej”.

Pismem o charakterze literacko-politycznym były „Sprawy Narodu” gdzie poruszano przykładowo kwestie społeczne i religijne.

„Biuletyn Polityczny i Informacyjny” służył przede wszystkim formacji ideowej działaczy oraz „Biuletyn Wewnętrzny”.

Ważnym tytułem było pismo o nazwie „Służba Informacyjna Walki”. Ukazywało się ono krótko w 1944 r., ale skupiało się głównie na wydarzeniach kresowych.