Oświecenie - wiek myśli, która dotyczy różnych sfer działania, również państwa, prawa, oraz sfery działania porządku społeczno-gospodarczego. W tych sferach oświecenie proponowało reformy, które zostały zrealizowane w XIX wieku.
Sfera reformy prawa - wiek kodyfikacji, uzupełnienie norm, uporządkowanie dotychczasowego chaosu (w razie braku ustawy obowiązywało prawo zwyczajowe, często nadużywane). Sędzia interpretując umowę musiał również brać pod uwagę dotychczasowe zwyczaje, na zwyczaje można sie odwoływać tylko wtedy gdy istnieje przepis odnoszący sie do danej sprawy. We wcześniejszym okresie jeśli jakaś norma prawna nie obejmuje zakresu sprawy sędzia miał obowiązek użyć miejscowego prawa zwyczajowego.
Wysuwa się postulat by całe prawo z kodyfikować, stworzyć tzw kodeks zupełny, który w prawie znajduje odpowiedz na wszelkie możliwe przypadki. Według definicji kodeksu zupełnego nie może dojść do sytuacji w której organ państwowy nie wie, na podstawie przepisów, jak daną sprawę rozwiązać, zakaz stosowania prawa zwyczajowego (staje sie ono zbędne zwarzywszy na kodeks zupełny)
Tworzenie kodeksu na każda dziedzinę prawa/życia - karny, cywilny, administracyjny, handlowy, bankowy itp.
Stworzenie kodeksu administracyjnego związuje instytucje państwa prawem, wg absolutyzmu jest to nie na rękę, niewygodne dla monarchy, kodeks administracyjny nie powstaje, w większości państw do dziś nie ma kodeksu administracyjnego. Skodyfikowanie prawa administracyjnego jest byt trudne ponieważ zbyt szybko sie rozwija, zbyt często trzeba by je zmieniać. W Polsce skodyfikowano tylko procedury prawa administracyjnego.
Prawo:
prawo publiczne - prawo prywatne
prawo materialne - prawo formalne
w Polsce : prawo sądowe - niesądowe
Prawo administracyjne jest prawe publicznym, niesądowym, składa sie zarówno z norm materialnych jak i formalnych, i to decyduje o tym ze dzielimy prawo administracyjne na formalne i materialne.
Należy również wyodrębnić prawo administracyjne ustrojowe.
Prawo publiczne dotyczy interesu ogółu (interes społeczny który zwykle jest utożsamiany z interesem państwa). Prawo administracyjne służy interesowi państwa i powinno służyć interesowi ogółu. Prawo karne również jest prawem publicznym.
Prawo prywatne głównie podlega prawu cywilnemu, rozwija sie z niego.
Do XVIII wieku jedność prawa prywatnego, od XVIII wieku mieści w sobie kilka rożnych od siebie gałęzi prawa (handlowe, cywilne, pracy, itp).
Prawo sądowe - które znajduje zastosowanie w praktyce orzeczniczej sądów powszechnych, sądy powszechne stosują normy prawa, które zaliczamy do prawa sadowego. Natomiast w sprawach administracyjnych orzekają organy administracyjne, a potem przysługuje skarga obywatelowi do sądu administracyjnego.
Prawo sądowe:
materialne - są to te normy które regulują sferę życia codziennego
formalne (procesowe) są to normy prawne które regulują postępowanie przed organami państwowymi
Dwie różne procedury - postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi.
Prawo administracyjne ustrojowe - domena prawa konstytucyjnego, wszystkie najważniejsze zasady funkcjonowania aparatu państwa są zawarte w konstytucji, natomiast szczegóły administracyjne są uregulowane prawem administracyjnym ustrojowym.
Prawo urzędnicze:
W XVIII wieku brak prawa administracyjnego materialnego, ideologia absolutyzmu zabrania, administracja może działać tak jak chce albo wiązać sie własnymi przepisami. W prawie policyjnym szukamy początków prawa administracyjnego materialnego, (ponieważ zaczynają znajdować sie normy jak załatwiać dane sprawy)
Podsumowując:
Reformy oświeceniowe: reformy prawa, kodeksy karne, procedury, nie pojawiają sie kodeksy administracyjne. pojawiają sie powszechnie przepisy jednak brak kodeksu zupełnego z dziedziny administracji. Ustawy prawa administracyjnego nie służą dla związania tych organów prawem.
Reformy społeczno-gospodarcze:
Prawo absolutne to prawo feudalne, występują w nim warstwy uprzywilejowane i warstwy upośledzone (większość) - chłopi, czasami mieszczanie. Warstwy uprzywilejowane: szlachta i duchowieństwo.
Upośledzenie chłopów wynika z tego że nie są właścicielami ziemi, którą użytkują, formalnym właścicielem ziemi jest „jakiś” pan feudalny (szlachcic, duchowny, rzadko mieszczanin). Większość ludności popada w zależność ekonomiczna od warstw uprzywilejowanych, chłop ma obowiązek świadczyć/płacić za użytkowanie ziemi. (pieniądze /pańszczyzna /natura) - zależność ekonomiczna.
Dodatkowo zależność osobista - chłop jest ograniczony osobiście, musi mieć zgodę na małżeństwo, opuszczenie ziemi, wysłanie syna do szkoły, itp. (chłop zostaje uwiązany do ziemi).
Sfera władzy publicznej - państwo feudalne to takie państwo, które wykorzystuje fakt ze chłop podlega ekonomicznie panowi do tego żeby powierzyć panom funkcje administracyjne i sadowe. (tzw w Polsce przywilej sądowy i skarbowy) Występowanie administracji prywatnej - nazywając obecnie. Funkcje są powierzane osobą prywatnym, właścicielom ziemskim na danym terytorium, państwo zarządza swoja administracja na szczeblu ogólnym, przyznaje prawa sądowe i administracyjne właścicielom ziemskim (władza dominialna, władztwo gruntowa).
Gwałtowna krytyka przez co trzeba zlikwidować feudalizm, uwolnić chłopów, znieść warstwy - zasada równości prawa, konieczność nadania ziemi chłopom, (uwłaszczenie).
Częściowe reformy są dopuszczalne w absolutyzmie, zgodne z umiarkowanymi postulatami ideologów oświecenia. Przede wszystkim realizuje sie zaś te postulaty, których domaga sie burżuazja (najbogatsi mieszczanie). Do tej pory nie mieli oni żadnego wpływu na państwo. Ideologia kompromisu miedzy szlachta, a burżuazją - zlikwidowanie barier miedzy nimi, dopuszczenie do rządów ale burżuazja opuści chłopów, przestanie sie domagać pełnego zlikwidowania feudalizmu.
Absolutyzm klasyczny/ oświeceniowy:
klasyczny - pełnia władzy monarszej i wyłączność we wszelkich sferach
oświecony - to samo jednak przyjmuje/przeprowadza/inicjuje/deklaruje ze będzie inicjował reformy oświeceniowe.
klasyczny (Francja) -> oświeceniowy - Prusy (Fryderyk) Austria (Maria Teresa, Józef)
Ustrój administracyjny w czasach wczesno nowożytnych (Austria Prusy oraz Rosja)
Brak absolutyzmu oświeceniowego - Anglia (był ale krótko XVI/XVII wieku)
Zachowały sie również państwa, w których nadal był ustrój monarchii stanowej(zmodyfikowany) pojawiła się reprezentacja stanowa, która wyrażała zgodę na nakładanie przez monarchę podatków zamian za wpływ na ustawodawstwo. Należały do nich również Szwecja i Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Specyficzna forma monarchii stanowej w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, polski sejm to tylko izba stanu szlacheckiego, zakres kompetencji sejmu w XVII/XVIII wieku był większy niż monarchy, organ ten zdominował monarchę.
Dominacja władzy stanowej w Polsce.
Francja - brak reform państwowych przyczyna wybuchu rewolucji.
Reformy - w drodze ewolucji (spokojnie powolne przemiany) lub rewolucji (gwałtowne przemiany).
Dla państw europejskich pewna rewolucją jest również czas wojen Napoleońskich, organizacja państw na wzór Francji przez Napoleona. (wprowadzanie np kodeksu Napoleona [zbiór praw i norm cywilnych].
Monarchie przedstawicielskie:
W Anglii nie było jednej rewolucji, w innych państwach mamy konstytucje pisana natomiast w Anglii konstytucja ma znaczenie materialne tzn w Anglii obowiązują reguły prawa (odgórnie) zawarte w normach ale często także obowiązują tzw zwyczaje konstytucyjne, np zasada „król panuje a nie rządzi”, zwyczaj ten ma rangę konstytucyjna.
W absolutyzmie oświeceniowym znalazły zastosowanie tylko te watki/zasady, które nie były wprost sprzeczne z ideologia absolutyzmu.
Pierwsza zasada:
racjonalizm - aparat państwowy powinien być ukształtowany tak aby to było logiczne (w XVIII wieku było to rewolucyjne ponieważ wiele rzeczy było nielogicznych, np urzędy tylko i wyłącznie reprezentacyjne)
oświeceniowa koncepcja prawa natury - przyjęto założenie iż istnieje naturalny porządek fizyczno-moralny, który trzeba poznać i trzeba go przestrzegać. Koncepcja prawa natury miała zostać później ujęta w konstytucji.
laicyzacja - absolutyzm oświeceniowy to państwo, które zaczyna odcinać sie od religii, powoływanie sie na prawa natury zamiast powoływania sie na prawa boskie, sfera religii i władzy państwowej to dwie rożne sfery. Zaczynają sie pojawiać umowy państwo - religia, szkoły prywatne, a nie kościelne/klasztorne.
Aktywizm i optymizm -
optymizm wiara w to że można przebudować świat tak żeby stworzyć raj na ziemi, wystarczy logicznie ułożyć porządek prawny, państwowy, społeczny.
aktywizm, potrzeba aktywnej działalności, jednak to administracja i monarcha wiedzą najlepiej jak tu przebudować świat żeby było najlepiej.
Ideologicznym podłożem przeprowadzania reform są te 4 wartki myśli oświeceniowej, ich wspólnym celem w sferze przekształceń państwa jest traktowanie państwa jako dobra nadrzędnego, (prymat państwa nad jednostka), zapewnienie społeczeństwu dobrobytu i szczęścia, władza absolutna jest najlepszym środkiem i jedynym do osiągnięcia tych celów (uzasadnienie władzy absolutnej).
W sferze praktycznej widziano że absolutyzm oświecony jest jedyna droga, która może podążyć państwo absolutne. Państwo absolutne z całym odziedziczonym bagażem absurdów dłużej w nowych czasach trwać nie mogło (np ograniczanie burżuazji) niektórzy ludzie mieli świadomość konieczności zmian.
Absolutyzm jest utożsamiany z państwem anachronicznym (anachronizm - niezgodność w czasie)
Ideałem w sferze aparatu administracyjnego jest dobrze zorganizowany (racjonalnie) fachowy, a w szczególności tani i skuteczny (cele, którym musi monarchia absolutna sprostać), drugi cel władza państwowa powinna rozszerzyć swoje działania (intensyfikacja) - horyzontalny (szerokość) zajecie sie przez państwo nowymi dziedzinami społecznymi i wertykalny(głębokość) oznacza ze wpływ państwa na nawet stare dziedziny się nasila/jest skuteczniejszy, silniej wpływa na dotychczasowe dziedziny.
Główne przykłady absolutyzmu oświeconego to Prusy i Austria.
Państwo absolutystyczne to państwo, które prowadzi politykę interwencjonizmu państwowego czyli aktywna ingerencja państwa (przez administracje) w sferę życia (państwo protekcjonistyczne) ingerencja służy ochronie.
Merkantylizm - doktryna ekonomiczna, nie mówi nic na temat jak ma wyglądać administracja
Policystyka - (pierwsza myśl administracyjna)
Kameralistyka łączy te dwa pojęcia, nauka, która wykształciła sie na bazie merkantylizmu, kieruje sie założeniami merkantylizmu, uznaje je za słuszne i rozwija.
Jako nauka jest z dziedziny ekonomi (szerokie pojecie) także zajmująca sie sfera nauk administracyjnych.
Kameralistyka staje sie odrębną dziedzina, wyodrębnia się, (katedry karmelistyki)
Policystyka - nauka o klasycznych modelach kształtowania aparatu państwowego w warunkach monarchii absolutnej, podłożem tej nauki jest badanie sfery administracyjnej, przy uwzględnianiu wątków ekonomicznych - pozostaje w zgodzie z ^^
Dynamiczne rozwijanie sie aparatu urzędniczego, (ma być sprawny i fachowy):
Administracja statystyczna - mierzenie kraju, sprawdzanie dochodów itp żeby bardziej efektywnie ściągać podatki.
Utrzymywanie wojska powoduje rozwijanie sie administracji wojskowej - pobór do wojska - powszechny obowiązek służby wojskowej(Prusy),
Administracja techniczna - drogi budynki itp itd modernizacja kraju, urzędnicy/inżynierzy.
Administracja kulturalna - sfera kultury i sztuki.
System szkolnictwa, administracja oświatowa/szkolna/edukacyjna (PL powołanie komisji edukacji narodowej) - państwo od kościoła zabiera niektóre szkoły (państwo jako instytucja zlaicyzowana, zeświecczenie państwa) przesiąkniecie sfera duchowa przestaje być powszechne, zaczyna sie pojawiać powszechny obowiązek szkolny.
Administracja skarbowa - jest tak stara jak państwo, nowe rozwiązania np podatki bezpośrednie czyli podatek dochodowy.
Państwo zaczyna być skuteczniejsze.
Policystyka służy absolutyzmowi ponieważ daje mu gotowe uzasadnienia dlaczego jest to najlepsza forma rządów, potrzebuje wsparcia naukowego. policystyka <-> absolutyzm
Policystyka analizuje życie gospodarcze metodami prymitywnymi (nie wykształconymi), wiele z twierdzeń naukowych jest obarczona błędem. Fundamentalne znaczenie ma teoria policji, uzasadnia szeroka działalność państwa, mówiąc ze aby zapewnić społeczeństwu szczęście i dobrobyt państwo musi ingerować, w każdą dziedzinę życia społecznego.
Monarcha, a w jego imieniu administracja realizując te cele wykonują tzw prawo policji.
Brak działalności państwowej naraża społeczeństwo na szkody.
Administracja może działać nawet mimo oporów obywateli, policystyka bowiem wychodzi z założenia że to państwo wie lepiej co dla obywatela jest dobre, nawet cos względnie niesprawiedliwe ma być dobre dla niego - działania dla ludu bez ludu a czasem wbrew ludowi, policystyka uważa że nie ma granic działalności administracyjnej, dozwolona jest pełna infiltracja. Obecnie te granice: czym innym jest sfera osobista, a społeczna. Państwo powinno ingerować w sferę osobista obywateli, druga sfera świadcząca że państwo sięga głęboko to sfera tzw reglamentacji, państwo reglamentuje życie publiczne i prywatne. Dobroczynne skutki autorytarnego ustawodawstwa.