Antropologia społeczna Europy
Kultury zasadnicze- składają się z różnych starszych wytworów kulturowych ludów niecywilizowanych, powiązanych ze sobą w określone całości;
Kultury wtórne – są kulturami dziś żyjących ludów niecywilizowanych, będących wynikiem oddziaływania na siebie starszych od nich kultur zasadniczych;
Rasami – nazywamy określone kompleksy cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych, tworzące odrębne typy ludzkie; są przedmiotem badań antropologii;
Kulturami – nazywamy całokształt zbiorowych wytworów ludzkich, służących do podtrzymania, rozmnażania i uprzyjemniania życia;
Kultura – „ogół zespołów kulturowych potrzebnych do samodzielnego życia większego zbiorowiska ludzkiego, przekazywanych w jego obrębie z pokolenia na pokolenie”;
Strukturę kultury wyznaczają wszystkie wytwory składające się na zespoły kulturowe, które są „wynikiem zaspokojenia różnych potrzeb samodzielnych grup społecznych”; struktura kultury jest „układem wszystkich zespołów kulturowych w nią wchodzących”;
Funkcją kultury jest niezbędność jej wszystkich zespołów kulturowych dla zaspokojenia całokształtu potrzeb życia samodzielnego większego zbiorowiska ludzkiego;
Ideologia kultury to ocena danego ogółu zespołów kulturowych przez jej użytkowników; jest nią uzasadnienie (rozumienie)i wartościowanie (ocena)struktury i funkcji kultury przez jej nosicielki;
Ludami – nazywamy grupy ludzkie przekazujące w swoim obrębie z pokolenia na pokolenie określone wytwory kulturowe; są przedmiotem badań etnologii, ściślej etnografii;
Prakultura – jedna, pierwotnie wspólna kultura Kudów niecywilizowanych;
Kryterium formy – jeśli u dwóch ludów występują skojarzenia cech, charakterystyczne dla pewnego typu rasowego, to świadczą one o wejściu w skład tych ludów pewnego wspólnego składnika rasowego wówczas, jeżeli kultury tych ludów posiadają wśród swych elementów składowych przynajmniej jedną wspólna kulturę zasadniczą;
Kryterium ilości – pewność posiadania wspólnego składnika rasowego przez dwa ludy jest tym większa, im częstsze są w obu ludach jednostki o tych samych charakterystycznych skojarzeniach cech, im więcej jest wspólności kulturalnych między danymi ludami, i im w większej ilości ludów posiadających ten sam wspólny składnik pierwotny kulturowy, zdarzają się jednostki o tych samych skojarzeniach cech;
Kryterium ciągłości – pewność posiadania pewnego wspólnego pierwotnego składnika rasowego przez dwa odległe od siebie ludy wzrasta, jeżeli na drodze łączącej te ludy znajdują się inne ludy podlegające wraz z badanymi wyżej sformułowanym kryteriom formy i ilości;
Jednostronnością badań zwolenników kierunku historycznego było:
Zwrócenie uwagi na całe kultury – nie badali dokładnie składających się na kulturę wytworów kulturowych oraz zespołów wytworów kulturowych
S. Poniatowski postulował, by w badaniach brać pod uwagę wszystkie kategorie faktów etnologicznych (wytwory kulturowe, zespoły kulturowe, kultury; osobniki społeczne, grupy społeczne, ludy);
Zespoły kulturowe – składają się na kultury, zaspakajają określone potrzeby ludzkie;
Ewolucjoniści badali wytwory kulturowe
Historycznie nastawieni etnologowie – kultury
Funkcjonaliści – zespoły wytworów kulturowych
Wytwory kulturowe –
są przedmiotem nauk humanistycznych posiadają:
Strukturę
Funkcje
Ideologię
„Wszystko co ludzie wytwarzają dla zaspokojenia swych potrzeb materialnych, duchowych i społecznych.”
Podział wytworów:
Wytwory materialne
Wytwory duchowe
Wytwory ustrojowe
Wytwory językowe
Wytwór kulturowy – to obiekt społeczny uwarunkowany społecznie w pochodzeniu i oddziaływaniu;
Struktura:
Rozwój struktury wytworu kulturowego – dokonuje się przez wzrost liczby elementów, ich przystosowanie się oraz indywidualizację układu;
Upadek struktury wytworu kulturowego ma miejsce, gdy wypadają elementy, a układ się rozluźnia;
Funkcja :
Rozwój funkcji wytworu kulturowego – wiąże się ze zwiększeniem wydajności i celowości oraz kształtowaniem się funkcji dodatkowych;
Upadek funkcji wytworu kulturowego jest związany z degradacją funkcji głównej na rzecz dodatkowej funkcji;
Ideologia:
Rozwój ideologii wytworu kulturowego jest wynikiem „nacjonalizacji” i „standaryzacji”, czyli utrwalania poprzez nauczanie ideologii tegoż wytworu;
Upadek ideologii wytworu kulturowego związany jest z „irracjonalizacją” i „indywidualnością”;
Współczynniki brane pod uwagę w badaniu rozmieszczenia wytworu i jego modyfikacji w czasie i przestrzeni:
Zmiany w zależności wytworu od jego środowiska
Zmiany w roli wytworu dla jego środowiska
Zmiany w samym wytworze
Ideologia –
oparta jest na funkcjach psychicznych organizmów;
czyli uzasadnienie i wartościowanie wytworów kulturowych;
Psychologia – zajmuje się funkcjami psychicznymi organizmów; jest nauka biologiczna (wg S. Poniatowskiego-cechy psychiczne jako nieodłączny składnik organizmów, a nie jako ich wytwory)
Nauki antropologiczne – nauki o naturze ludzkiej, nauki biologiczne, przyrodnicze
Nauki humanistyczne – nauki o wytworach kulturowych
Wytwory kulturowe proste –
wytwory zaspakajające poszczególne potrzeby wszystkich ludzi
stanowią poszczególne wytwory kultury (materialnej, duchowej, społecznej)
Wytwory kulturowe złożone –
wytwory zaspakajające całokształt potrzeb poszczególnych grup ludzkich – kultury poszczególnych ludów;
zespoły różnych wytworów wiążących ludzi w grupy- grupy kulturowe;
Grupy kulturowe – wytwory zaspakajające poszczególne potrzeby, wiążą ludzi w pewne grupy;
Cywilizacja – wg S. Poniatowskiego to kultura oparta na piśmie;
Etnologia –
w swoim zakresie obejmuje wytwory przekazywane za pomocą tradycji ustnej;
Bada ludy niecywilizowane żyjące i wymarłe
Jest nauką porównawczą
Wydziela grupy czynników warunkujących kulturę:
Czynniki fizyczne
Czynniki biologiczne
Czynniki socjologiczne
Etnologia ogólna – obejmuje wszystkie wytwory lub grupy wytworów kulturowych, przekazywanych za pomocą tradycji ustnej;
Etnografia –
obejmuje kultury poszczególnych ludów, które przekazywane są również za pomocą tradycji ustnej;
zajmuje się kulturami poszczególnych ludów pierwotnych;
Pismo – obiektywne kryterium pozwalające na przeprowadzenie względnej granicy między przedmiotem etnologii i innych nauk humanistycznych szczegółowych;
Tradycja ustna – służąca do przekazywania kultury; wyróżnia przedmiot etnologii;
Antropografia – nauko czysto socjologiczna; bada kultury i wpływ czynników fizycznych na kulturę;
Geografia fizyczna – nauka czysto przyrodnicza; bada zjawiska fizyczne, oddziaływanie kultury na zjawiska fizyczne;
Przedmiotem nauk przyrodniczych jest natura. Przedmiotem nauk humanistycznych jest kultura.
Przedmiot nauk przyrodniczych (NATURA)
struktura
funkcja
Przedmiot nauk humanistycznych (KULTURA)
struktura
funkcja
ideologia
„Człowiek jako istota biologiczna staje się człowiekiem kultury z chwilą, gdy zaczyna przetwarzać środowisko.”
Obiekty –
S. Poniatowski traktuje je „jako pewien zespół utrwalonych stosunków pomiędzy innymi obiektami, należącymi do jego środowiska”;
Obiekty te mogą należeć do środowisk:
Geograficznego
Antropologicznego (rasowego)
Kulturowego
Społecznego
Dzielone są na:
Obiekty kulturowe:
Wytwory kulturowe
Zespoły wytworów kulturowych
Kultury
Obiekty społeczne:
Jednostki społeczne
Grupy społeczne
społeczeństwa
Fakty statyczne –
Obiekty
Stosunki obiektów do swych środowisk
Fakty dynamiczne –
Zmiany w obiektach
Zmiany w stosunkach do swych środowisk
Struktury – budowa danego obiektu, „elementy” i „układ”;
Funkcja – czynność spełniana przez obiekt lub za jego pomocą, „wydajność” i „celowość”;
Ideologia – „uzasadnienie”(budowy i funkcji obiektu przez jego nosicieli), „wartość”
Funkcja obiektu – działanie zamierzone, charakteryzuje się określona wydajnością i celowością; przewidziana i celowa;
Rola obiektu – działanie niezamierzone będące ubocznym, drugorzędnym wpływem obiektu na jego środowisko; nieprzewidziana i pozacelowa;
Środowisko geograficzne – to wszystkie obiekty nieożywione i wszystkie organizmy z wyłączeniem ludzi;
Środowisko antropologiczne (rasowe) – stanowi podłoże środowiska społecznego; zatwierdzają je cechy biologiczne, rasowe ludzi; składają się na nie cechy morfologiczne (strukturalne), fizjologiczne i psychiczne osobników społecznych;
Środowisko kulturowe – składa się z wszystkich wytworów kulturowych, będących otoczeniem danego obiektu;
Środowisko społeczne – to ogół obiektów społecznych, stanowiących otoczenie danego obiektu;
Modyfikacje strukturalne – wszelkie różnice między jego strukturami
Modyfikacje – wszystkie postaci wytworu;
Typy – główne grupy modyfikacji;
Odmiany – grupy modyfikacji wewnątrz typów;
Elementy wytworów materialnych – pochodzą ze środowiska geograficznego; modyfikacje wynikaja z liczby elementów materiału, z którego te elementy są wykonane; powiązania elementów stanowiącego „formę”;
Elementy wytworów społecznych – zawdzięczają swe pochodzenie stosunkom między jednostkami lub grupami społecznymi i są oparte na środowisku społecznym; modyfikacje uzależnione są od liczby elementów oraz ich ustosunkowania – normy społecznej;
Elementy wytworów duchowych – to przeżycia duchowe, które wynikają z podłoża rasowego środowiska społecznego; modyfikacje wytworów duchowych są uzależnione od ilości elementów (przeżyć), ich jakości, stylu;
Uwarunkowania poszczególnych grup wytworów przez poszczególne cechy rasowe:
Wytwory materialne zależne są od cech fizycznych rasy z nimi związanej;
Wytwory duchowe zależne są od cech psychicznych i fizycznych;
Wytwory ustrojowe zależne są głównie od „strony duchowej podłoża rasowego”;
Rola wytworów kulturowych dla poszczególnych środowisk:
Środowisko kulturowe:
Pozytywna – w wypadku środowiska kulturowego rola pozytywna występuje , gdy obecność jednego wytworu wywołuje potrzebę lub możliwość zaistnienia innych wytworów;
Negatywna – wiąże się z wypieraniem lub zastępowaniem jednego wytworu przez drugi;
Zespoły kulturowe:
Pozytywna – dla zespołów kulturowych występuje, gdy obecność wytworu w zespole podtrzymuje ten zespół;
Negatywna – gdy wytwór osłabia jakiś element zespołu;
Kultury:
Pozytywna – dla kultury wytworów spełnia wówczas, gdy przyczynia się on do współpracy między wytworami i zespołami (integracja) składającymi się na kulturę;
Negatywna – gdy je osłabia, bądź niszczy (dezintegracja);
Zespoły kulturowe – zależności wiążące wytwory kulturowe w naturalne grupy;
Podział zespołów kulturowych:
Zespół wytwarzający - dla pewnego wytworu to „ogół wytworów, niezbędnych do jego wytworzenia”; składa się z wytworów należących do różnych dziedzin kultury materialnej, duchowej i społecznej; warunkuje strukturę badanego wytworu strukturami wytworów;
Zespół współdziałający – pewnego wytworu to „ogół wytworów, których funkcje uzupełniają funkcje tego wytworu;
Zespół podtrzymujący – pewnego wytworu to „ogół wytworów, na ideologiach których opiera się ideologia badanego wytworu;
Zespół warunkujący – jest to ogół wytworów kulturowych, występujących zawsze w związku z każdym poszczególnym wytworem;
Centrum zespołu – jest to wytwór, wokół którego skupiony jest dany zespół;
Zespoły zawodowe – oznaczone zespoły wytworów kulturowych, stosowane przez wyspecjalizowane grupy społeczne dla odróżnienia ich od wymienionych „zespołów warunkujących”;
Jednostka – może być połączeniem kilku typów społecznych; typ dominujący podporządkowuje sobie inne;
Jednostki aktywne – to osoby będące modyfikatorami kultury i społeczeństwa;
Jednostki pasywne – to osoby korzystające z kultury i społeczeństwa będące konsumentami, „biernymi receptorami”, „naśladowcami”;
Struktura jednostki społecznej jest „znajomość obiektów kulturowych i umiejętność posługiwania się nimi”;
Funkcją jednostki społecznej jest działalność kulturowa i społeczna;
Ideologia jednostki społecznej jest „zarówno tą, którą osobnik sam o sobie posiada, jak z drugiej strony ta, którą ma o nim jego środowisko społeczne”;
Podział grup społecznych:
Grupy wytwarzające i względnie urabiające – składają się one z osobników, które swym oddziaływaniem urabiają stronę strukturalną budowanego osobnika;
Grupy współdziałające –składają się z osobników których funkcje zazębiają się bądź hamująco;
Grypy podtrzymujące – składające się z osobników, których ideologie wpływają na stronę ideologiczną badanego osobnika;
Społeczeństwo –są to wszystkie grupy społeczne współżyjące ze sobą;
Lud (ethnos) –„ jest to grupa ludzi posiadająca wspólna kulturę i przekazująca ją wewnątrz tej grupy z pokolenia na pokolenie”; „lud to grupa ludzka przekazująca w swym obrębie z pokolenia na pokolenie jakąś jedną kulturę”
Ludy niecywilizowane – to ludy, posiadające oprócz nietrwałej i łatwo rwącej się ustnej tradycji to najwyżej nie doskonałe pismo obrazkowe lub inne niedoskonałe znaki mnemotechniczne”;
Ludy cywilizowane – to ludy, posiadające wyższe pismo, ściśle utrwalające wszystkie pojęcia i w skutek tego pozwalające magazynować i pomnażać dorobki umysłowe wielu pokoleń;
Naród – jest to lud cywilizowany, świadomie dążący do zachowania odrębności kulturowych, a przede wszystkim języka i niezależności politycznej;
Obiekty kulturowe – to wytwory kulturowe, zespoły kulturowe, kultury;
Obiekty społeczne – jednostki społeczne, grupy społeczne, społeczeństwa;
Synteza – ma na celu ustalenie rozwoju wytworu; wyjaśnia rozwój ludu powiązanie odmian kultury ludu ze zmianami w środowiskach, genezy ludu przez ustalenie tych elementów kulturowych i środowiskowych w perspektywie chronologicznej które się połączył, dając początek danemu ludowi; synteza, czyli metoda dedukcyjna jest metodą zdobywania i dowodzenia tez poprzez rozumowanie;
Geneza – jest to określenie najstarszego typu wytworu w warunkach, które umożliwiają zaistnienie wytworu, a więc w środowiskach:
Kulturowym
Społecznym
Rasowym
Geograficznym
Analiza – czyli metoda indukcyjna, jest sposobem dochodzenia do twierdzeń i ich uzasadnienia poprzez dane doświadczenie;
Analiza ludu – bierze pod uwagę poszczególne dziedziny jego kultury, jej odmiany oraz stosunek do środowisk;
Synteza ludu – prowadzi do wyjaśnienia genezy i rozwoju ludu
Geneza ludu – wyjaśnia się, znajdując powiązania określonych elementów kultury ze środowiskami:
Kulturowym
Językowym
Rasowym
Geograficznym
określając jednocześnie czas, w którym nastąpiły te połączenia;
Ewolucjonizm , „metoda przyrodnicza” w rozumieniu:
Wąskim – utożsamia ewolucjonizm w naukach humanistycznych i społecznych z darwinizmem, czyli wzorowaniem teorii rozwoju kultury i społeczeństwa na biologicznej teorii ewolucji;
Szerokim – uważa się za ewolucjonistów tych uczonych, którzy zajmowali się rozwojem kultury i społeczeństwa celem poznania praw rządzących ich rozwojem;
Psychologizm – należy rozumieć jako podejście naukowe, które bierze za punkt wyjścia cechy jednostki lub grupy, za pomocą których usiłuje się wyjaśnić zjawiska społeczne i kulturowe;
Magia homeopatyczna (podobieństwa) – podstawą tej magii jest zasada, iż „podobne wywołuje podobne”;
Magia kontaktowa (styczności) – oparta jest na zasadzie styczności, mówiącej iż przedmioty, które pozostawały w styczności nadal na siebie oddziałują, gdy są rozdzielone;
Magia – jest wyrazem przekonania człowieka o możliwości oddziaływania na przyrodę. W praktyce trudno ją odróżnić o religii;
Struktura i funkcja są cechami przedmiotu nauk przyrodniczych
Struktura, funkcja i ideologia to cechy nauk o kulturze
Wytwory kulturowe proste – to cała kultura usystematyzowana w trzech podst. działach :
Materialna
Duchowa
Społeczna
Wytwory kulturowe złożone – to kultury poszczególnych ludów;
Etnologia – koncentruje swe badania na poszczególnych działach kultury;
Etnografia – zajmuje się kulturami poszczególnych ludów;