Gospodarka leśna
i obszary ochrony
– parki narodowe, krajobrazowe
i inne
Autorzy :
Wioleta Motyka i Małgorzata Olczyk
Wydział – Przyrodniczy
Kierunek – Fizjoterapia
Semestr I , gr. C
Gospodarka leśna - gałąź gospodarki narodowej obejmująca użytkowanie lasu (głównie produkcję drewna) oraz działania związane z utrzymaniem trwałości drzewostanów w warunkach ich eksploatacji: hodowlę, ochronę, utrzymanie i powiększanie zasobów leśnych, a także gospodarowanie zwierzyną leśną. Dodatkowymi elementami gospodarki leśnej są: pozyskiwanie płodów runa leśnego, choinek, roślin leczniczych oraz realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu, związanych z ochroną powietrza, wód i gleby.
Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:
powszechnej ochrony lasów,
trwałości utrzymania lasów,
ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,
powiększania zasobów leśnych.
Gospodarka leśna realizowana jest w oparciu o:
Zalecenia konwencji międzynarodowych.
Politykę Leśną Państwa,
Ustawę o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju,
Ustawę o lasach :
Ustawa stawia ponad korzyściami ekonomicznymi trwałość i wielofunkcyjność lasów, nie obciążając jednak budżetu państwa kosztami tych działań. Zgodnie z obowiązującą ustawą podstawowym zadaniem Lasów Państwowych jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, realizowane w oparciu o plany urządzania lasu z uwzględnieniem w szczególności następujących celów:
zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę przyrodniczą;
ochrony lasów, zwłaszcza ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe i potrzeby nauki;
ochrony gleby i terenów szczególnie narażonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym;
ochrony wód powierzchniowych, głębinowych i retencji zlewni;
produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.
Głównymi jej założeniami są:
ilość pozyskiwanego drewna nie może przekraczać wielkości przyrostu masy drzewnej;
konieczność zalesiania obszarów, na których prowadzono wyrąb;
zakładanie rezerwatów leśnych i parków narodowych.
Niestety, w większości krajów gospodarka leśna ma charakter rabunkowy. O racjonalnej bądź rabunkowej gospodarce leśnej świadczy ilość pozyskiwanego drewna użytkowego w stosunku do ilości pozyskiwanego drewna ogółem – im ilość pozyskiwanego drewna użytkowego jest większa, tym bardziej racjonalna jest gospodarka leśna.
Pozyskiwane drewno znajduje zastosowanie w górnictwie, budownictwie, przemyśle celulozowo-papierniczym i innych przemysłach przetwórczych, a także w energetyce (w krajach słabo rozwiniętych jest głównym surowcem opałowym służącym do ogrzewania domów).
Znaczący wpływ na warunki prowadzenia gospodarki leśnej mają przepisy ustawy o ochronie przyrody.
Powierzchnie lasów, na których ekosystemy zachowały się w stanie naturalnym lub mało zmienionym poddawane są ochronie w formie parków narodowych lub rezerwatów. Obszary o innych walorach przyrodniczych i krajobrazowych chronione są w formie parków krajobrazowych. Określone siedliska leśne wymagają ochrony w formie obszarów Natura 2000. Dla wszystkich tych form ochrony przyrody sporządza się plany ochrony uwzględniane w planach urządzania lasów.
Ochrona lasów
Prawdopodobnie niemal wszystkie lądy na Ziemi były kiedyś w całości porośnięte lasem. Zależnie od szerokości geograficznej i wysokości nad poziomem morza rozwinęły się różne typy formacji leśnych. Niestety, działalność człowieka sprawiła, że wiele z tych formacji stanowi obecnie wielką rzadkość. Dlatego ochrona lasów musi stać się nadrzędnym priorytetem przy naszej działalności.
Przez ostatnie kilka milionów lat rozwój obszarów leśnych pozostał niezakłócony ingerencją człowieka. Prawa naturalne regulowały życie lasu. Jednak od kilku tysięcy lat coraz większy wpływ na rozwój lasów ma człowiek. Przez długie lata tylko je wycinał i wypalał, by zdobyć tereny pod uprawę innych roślin, dopiero stosunkowo niedawno zaczęto też sadzić nowe drzewa i dbać o ochronę lasów.
Zagadnieniem ochrony krajobrazu zajął się u nas jako pierwszy Adam Wodziczko, prof. Uniwersytetu Poznańskiego, botanik, który stworzył teoretyczne podstawy ochrony przyrody. W 1945 r. opublikował pracę pt. „O uprawie krajobrazu”. Przez „uprawę krajobrazu” rozumiał on ochronę, pielęgnowanie i kształtowanie krajobrazu. Odpowiadało to więc z w zupełności postulowanym przez nas dzisiaj działaniom na rzecz krajobrazu.
Do podstawowych form ochrony krajobrazu w Polsce należy tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Duże znaczenie ma też gatunkowa ochrona roślin i zwierząt oraz pomniki przyrody w rodzaju pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp., które stanowią akcenty urozmaicające krajobraz.
Rezerwaty przyrody chronią obszary pierwotne lub naturalne, szczególnie cenne pod względem przyrodniczym., naukowym lub kulturowym. Wyróżnia się rezerwaty ścisłe, w których wykluczona jest działalność człowieka i częściowe w których przeprowadza się niektóre zabiegi gospodarcze. W zależności od rodzaju obiektu chronionego rezerwaty dzieli się na funistyczne, krajobrazowe, leśne, torfowiskowe, florystyczne, wodne, przyrody nieożywionej, stepowe i słonoroślowe.
Park narodowy chroni obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, o charakterze naturalnym i o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. Odpowiada no normom światowym. O utworzeniu parku decydują względy naukowe, kulturowe, estetyczne, higieniczne i zdrowotne, rekreacyjne i inne. W granicach parku, a zwłaszcza w obrębie wydzielonych w parku rezerwatów ścisłych, nie prowadzi się działalności gospodarczej. Zabiegi gospodarcze na terenie parku mogą jedynie służyć poprawieniu struktury biocenoz i przywróceniu im pierwotnego charakteru lub też mogą mieć na celu urządzenia usprawniające ludziom zwiedzanie i wypoczynek.
Wskazane jest tworzenie parków większych, gdyż małe obszary trudno jest chronić przed zanieczyszczeniem powietrza. Planuje się więc następne parki oraz powiększenie już istniejących. Chodzi tu zwłaszcza o zapewnieni parkom tzw. otuliny, to jest obszarów ochronnych, przeważnie leśnych.
Park krajobrazowy tworzy się na terenach naturalnych i kulturowych odznaczających się nieprzeciętnymi walorami naturalnymi, estetycznymi i turystycznymi. Na terenie parku nie wolno lokalizować obiektów, które powodują degradację środowiska takich jak : zakładów przemysłowych, ferm hodowlanych, budowli służących turystyce i wypoczynkowi o charakterze pobytowym, kopalni odkrywkowych i podziemnych, składowisk śmieci itp. szczególnie cenne obiekty obejmuje się ochroną rezerwatową. Budownictwo musi być dostosowane do krajobrazu a turystykę wolno uprawiać na wyznaczonych trasach.
Obszary chronionego krajobrazu chronią tereny o mało zniekształconym środowisku przyrodniczym i mające jeszcze zdolności utrzymywania równowagi biologicznej. Na obszarach tych, nie może być uciążliwych inwestycji przemysłowych i nie wolno na nich zmniejszać powierzchni leśnych. Oprócz przyrody otacza się opieką pamiątki kultury narodowej, zabytki i inne obiekty sprzyjające turystyce. Z tych też powodów wolno na tych terenach budować obiekty turystyczne i wypoczynkowe. Działalność gospodarcza nie jest tam szczególnie ograniczona, ale zabrania się prowadzenia prac obniżających wartość środowiska. Do obiektów podlegających ochronie krajobrazu należą też stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo krajobrazowe oraz wspomniane wcześniej pomniki przyrody. Stanowiska dokumentacyjne są obiektami przyrody martwej i służą ochronie różnych formacji geologicznych.
Użytki ekologiczne to pozostałości ekosystemów, skarpy, kępy drzew, niewielkie zbiorniki wodne itp., będące siedliskiem wielu gatunków roślin i zwierząt. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe obejmują fragmenty krajobrazu o szczególnych walorach estetycznych.
Tereny zielone – rezerwaty przyrody, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i pozostałe obiekty chronione to tereny z dominacją lub dużym udziałem zieleni. Z tych względów tereny te odgrywają szczególną rolę w odświeżaniu powietrza, w utrzymywaniu wilgoci, kształtowaniu klimatu i mikroklimatu oraz w całościowym funkcjonowaniu przyrody. Z tych samych powodów omawiane tereny mają olbrzymie znaczenie zdrowotne, wypoczynkowe, turystyczne i rekreacyjne. Obszary chronione nie mogą spełniać właściwie swych funkcji przyrodniczych, gdyż każdy z nich istnieje niezależnie od pozostałych. Dlatego oprócz mniej więcej równomiernego rozmieszczenia obszarów chronionych na terenie kraju, ważne jest ich wzajemne powiązanie w jeden harmonijny system. Obszary te planuje się i tworzy uwzględniając rozmieszczenie dolin, rzek, pasm górskich i układ brzegu morskiego.
Sadzenie lasów
W większości krajów Europy próbuje się zalesiać znaczne obszary, zazwyczaj górskie, po to by zabezpieczyć rosnące potrzeby przemysłu drzewnego. Zazwyczaj na miejscu wyciętych lasów liściastych lub mieszanych pojawiają się jednorodne lasy iglaste. Obecnie 1/4 Europy jest zalesiona, ale w większości nie przez gatunki rodzime. Większość drzew iglastych, choć szybko rosną, jest mało odporna na zanieczyszczenia powietrza.
Dlatego ostatnio sadzi się coraz więcej drzew liściastych zamiast popularnej do niedawna sosny. Wysiłki mające doprowadzić do przynajmniej częściowej odbudowy drzewostanu widać na przykład w Wielkiej Brytanii. Wprowadzono tam w życie program odtworzenia 12 wielkich obszarów leśnych. Obecny, 7-procentowy udział lasów w ogólnej powierzchni kraju, ma wzrosnąć do 15% w 2050 roku i 25% w 2100.