POGODA I KLIMAT ZIEMI
Klimat – jest to charakterystyczny dla określonego obszaru układ warunków pogodowych. Klimat określany jest na podstawie wieloletnich obserwacji, a co najmniej 10 – letnich. Pojęcie klimatu odnosi się do okresów długich, liczących wiele dziesiątków lat. Nazwa klima, znana od czasów Hipokratesa, pochodzi od greckiego wyrazu klinein oznaczającego nachylenie i związana jest z nachyleniem promieni słonecznych w stosunku do powierzchni Ziemi.
Geograficzne czynniki klimatotwórcze:
Szerokość geograficzna wpływa na ilość docierającego do powierzchni Ziemi promieniowania. Im wyższe szerokości geograficzne tym mniejszy jest kąt padania promieni słonecznych i tym samym niższe są wartości temperatury. Kulisty kształt Ziemi i ruch obiegowy wpływają na zróżnicowanie warunków termicznych na Ziemi w ciągu roku i w konkretnym momencie.
Ukształtowanie powierzchni wpływa na zróżnicowanie temperatury, wilgotności powietrza oraz rozkład i wielkość opadów. Łańcuchy górskie stanowią bariery dla mas powietrza, np. Himalaje blokują napływ wilgotnego powietrza z nad Oceanu Indyjskiego w głąb Azji. Z kolei niziny umożliwiają swobodny przepływ powietrza, np. ciepłe powietrze z nad Zatoki Meksykańskiej dociera w lecie daleko na północ Ameryki, a w zimie – powietrze arktyczne napływa aż po stany południowe USA. Bariera górska wymusza ruch powietrza do góry. Powietrze ochładza C co 100 m. Na pewnej wysokości para wodna skrapla się, tworzy°się o 0,6 chmury i na stokach dowietrznych powstaje opad zwany opadem orograficznym. Spadek temperatury wraz z wysokością powoduje, że obszary wyżynne i górskie charakteryzują się niższą temperaturą powietrza niż niziny leżące na tej samej szerokości geograficznej. W górach i na wyżynach na temperaturę powietrza wpływa także ekspozycja stoków. Stoki południowe są cieplejsze od stoków północnych. W czasie odwilży szybciej topnieje śnieg zalegający na stokach południowych.
Odległość od mórz i oceanów wpływa na wilgotność powietrza, wielkość opadów i różnice temperatury w ciągu roku. Nad morzem amplitudy dobowe i roczne temperatury powietrza są mniejsze niż w głębi lądu. Lata są chłodniejsze, a zimy cieplejsze niż wewnątrz kontynentu. Klimat morski jest zatem łagodniejszy od klimatu kontynentalnego, w którym lato bywa upalne, ale zima surowa. Wraz z oddaleniem od morza maleje wilgotność powietrza, zachmurzenie i ilość opadów.
Prądy morskie wpływają na klimat wybrzeży kontynentów. Prądy ciepłe, przemieszczające masy wody z niższych szerokości geograficznych ku wyższym powodują wzrost temperatury powietrza i zwiększenie wielkości opadów. Prądy zimne – płynące z wyższych szerokości geograficznych ku strefie okołorównikowej wpływają na spadek temperatury powietrza i utrudniają powstawanie opadów. W strefie wyżów zwrotnikowych zimne prądy morskie przyczyniają się do powstawania mglistych pustyń nadbrzeżnych (np. Prąd Benguelski opływa bardzo sucha pustynię Namib, a Prąd Peruwiański – pustynię Atacama). Ciepły Prąd Norweski umożliwia całoroczne funkcjonowanie portu w Narwiku, pomimo jego położenia poza kołem podbiegunowym.
Rodzaj i barwa podłoża. Zbiorniki wodne nagrzewają się powoli, ale dłużej niż lądy oddają ciepło. Powierzchnie lądowe szybko się nagrzewają i szybko tracą ciepło. W związku z tym w lecie oraz podczas dnia nad wodą jest chłodniej niż w głębi lądu, zaś w nocy i w zimie – cieplej. Barwa podłoża wpływa na ilość pochłanianego promieniowania. Skały ciemne nagrzewają się silniej od jasnych. Powierzchnia lodowca lub pokrywa śnieżna odbija większą część padającego na nią promieniowania, natomiast ciemne tafle jezior i mórz charakteryzują się małym albedo.
Szata roślinna ma ograniczony zasięg oddziaływania, wpływa na temperaturę, wilgotność powietrza i siłę wiatru. Zwarta pokrywa roślinna zatrzymuje wilgoć. Latem w lesie jest chłodniej niż na obszarze porośniętym niska roślinnością, zimą – odwrotnie. W lesie siła wiatru jest słabsza niż na terenach otwartych.
Strefy klimatyczne:
Strefa klimatów równikowych - średnia roczna temperatura powietrza przekracza 20ºC, a roczne amplitudy temperatur są bardzo małe (5ºC - 10ºC). Występują obfite opady deszczu przy zenitalnym położeniu Słońca.
klimat równikowy wybitnie wilgotny,
klimat podrównikowy wilgotny,
klimat podrównikowy z dwiema lub jedną porą deszczową.
Strefa klimatów zwrotnikowych - średnia roczna temperatura wynosi powyżej 20ºC, występują duże dobowe amplitudy temperatur i małe opady.
klimat zwrotnikowy monsunowy z dużymi opadami występującymi w półroczu letnim, tzw. porze monsunowej,
klimat zwrotnikowy suchy ze sporadycznie występującymi opadami lub zupełnym ich brakiem.
Strefa klimatów podzwrotnikowych - średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 10ºC do 20ºC. Lata są bardzo gorące, a temperatury zimowe wynoszą od powyżej 10ºC w klimacie morskim do poniżej 0ºC w klimacie kontynentalnym. W strefie tej występuje typ klimatu śródziemnomorskiego.
Strefa klimatów umiarkowanych - średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 0ºC do 15ºC. Występują tu cztery pory roku.
klimat umiarkowany morski - opady występują przez cały rok, ale przeważają w okresie jesienno-zimowym, roczne amplitudy powietrza wynoszą poniżej 25ºC.
klimat umiarkowany przejściowy,
klimat umiarkowany kontynentalny - opady są niższe i przeważają w okresie letnim, roczne amplitudy powietrza są wysokie i wynoszą ponad 25ºC, a w klimatach skrajnie kontynentalnych dochodzą nieraz do 35ºC - 45ºC.
Strefa klimatów okołobiegunowych - średnia roczna temperatura powietrza wynosi poniżej 0ºC. Opady występują przez cały rok, głównie w postaci śniegu. Występują tu dnie i noce polarne.