10.02.2012
PODSTAWY ENDOKRYNOLOGII
Tomasz Miazgowski
HORMONY, ENDOKRYNOLOGIA
- HORMON gr. Hormao – pobudzam do aktywności. To związek organiczny wydzielany przez komorki gruczolu dokrewnego uwalniany do otaczającego środowiska (krew, pMR, cłonka), a nastepnie transportowany z krwią do tkanek i narządów docelowych. Hormonami są zatem czynne biologicznie substancje organiczne, które są nośnikami informacji w ich strukturze chemicznej.
- ENDOKRYNOLOGIA nauka o hormonach i gruczołach wydzialania
GRUCZOŁY DOKREWNE
- podwzgórze (neurohormony)
- klasyczne gruczoły dokrewne : przysadka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, gonady, grasica, szyszynka, trzustka
- tkanki i narządy: tk. Tłuszczowa, nerka, przewód pokarmowy, wątroba, sutek
- wyspecjalizowane komórki ( limfocyty, makrofagi, komórki śródbłonka) produkujące czynniki wzrostowe, cytokiny, prostaglandyny i inne
NIEKTÓRE WITAMINY MAJĄ DZIAŁANIE ENDOKRYNNE
- witamina D
- Retinoidy (kwas retinolowy)
Hormon + receptor -> działanie biologiczne
RODZAJE WYDZIELANIA PRZEZ GRUCZOŁY
- egzokrynne : ślina, pot, soki trawienne, żółć
- endokrynne : hormony
Dzialanie ogolne (krwi obiegu), parakrynne( wszystkie mozliwosci), autokrynne ( hormon wydostaje się poza blone komorkowa i do niej wraca), intrakrynne ( Komorka produkuje hormony które działają tylko w jej obrebie)
KLASYCZNE GRUCZOŁY ENDOKRYNNE
- szyszynka, podwzgórze, przytaska, przytarczyce, tarczyca, grasica, nadnercza
HORMONY:
- metabolizm
- odporność
- czynności rozrodcze
- układ kostny – warunkują prawidłową budowę
- gospodarka mineralna
- serce i naczynia krwionośne
- procesy rozwojowe
- OUN
Norma, nadczynność, niedoczynność
Guz nadnercza
PODWZGÓRZE I PRZASADKA - anatomia
Podwzgórze reguluje funkcje przysadki
HORMONY PODWGÓRZA (NEUROHORMONY)
LIBERYNY
- somatoliberyna GHRH
- tyreoliberyna TRH
- kortykoliberyna CRH
- gonadoliberyna GnRH
STATYNY
- somatostatyna SST
- prolaktostatyna (dopamina) PIH
- melanostatyna MIF
HROMONY PRZYSADKI MÓZGOWEJ – PŁAT PRZEDNI
- kortykotropina ACTH
- tyreotropina TSH
- hormon wzrostu ( somatotropina) GH
- foli tropina FSH
- lutropina LH
- prolaktyna PRL
- lipotropina LPH
- melanotropina MSH
HORMONY PRZYSADKI MÓZGOWEJ – PŁAT TYLNY
- adiuretyna ADH – wzmaga wchłanianie wody w nerkach, podwyższa ciśnienie tętnicze, kurczy naczynia tętnicze
- oksytocyna – obkurcza przewody mleczne, wywołuje skurcze macicy
Sprzężenie zwrotne ujemne
Podwzgórze produkuje TRH działa na przysadke -> przysadka wydziela TSH –> działa na tarczyce hormony tarczycy
Podwzgórze -> GnRH -> przysadka -> FSH,LH-> jajnik -> wzrost progesteronu
HORMONY SZYSZYNKI
MELATONINA
- wpływa na regulujące snu i czuwania
- przyspiesza dojrzewanie płciowe
HROMONY TARCZYCY
- trijodotyronina T3
- tyroksyna T4
- kalcytonina – wpływa na stężenie wapnia we krwi, homeostaza wapniowa
4 Przytarczyce, produkują parathormon PTH podwyższa stężenie wapnia, zabiera wapń z kości, zwiększa wchłanianie wapnia w drogach moczowych
HROMONY NADNERCZY
- położenie górny biegun nerki
- 5g
- kora 90%
- kora zbudowana z 3 warstw, w środku jest rdzeń
Warstwa Korkowata – mineralokortykoidy reguluja gospodarke wodna mineralna,aldosteron dziala na sod i potas
Warstwa siateczkowata pasmowata - Glikokortykoidy, androgeny – kortyzol – podstawa glikortykoid, reguluja reakcje na stres, androgeny - testosteron
Rdzeń nadnerczy – katecholaminy – adrenalina i noradrenalina
GRASICA
Tyrozyna THF i tymopoietyna
- modulują układ odpornościowy
- regulują siłe skurczu mięsni
JAJNIKI I JĄDRA
JAJNIKI – estrogeny – rozwoj zenskich cech płciowych, regulacja cyklu menstruacyjnego, regulacja popędu płciowego, - progesteron – zmiany w macicy przygotowuja do przyjecua zapłodnienia
JĄDRA – testosteron – rozwoj meskich cech płciowych, pobudzenie libido
HORMONY TRUSTKI
INSULINA
GLUKAGON – somatostatyna, polipeptyd trzustkowy działa na soki trawienne, reguluje ich wydzielanie, zwieksza produkcje soku żołądkowego
NIEDOCZYNNOŚĆ PRZYSADKI
- osłabienie, niskie RR
- niskie stężenie glukozy i Na, wysokie K
- zmniejszenie masy mięśni, wzrost masy tłuszczu
- nietolerancja zimna, senność
- wypadanie włosów, kruchość paznokci
- bladość i suchość skóry
- zaburzenia libido, bezpłodność
- przyspieszona miażdżyca
- u dzieci zaburzenia dojrzewania i wzrastania
HORMON WZROSTU
Somatoliberyna (+) hormon wzrostu GH
Somatostatyna (-)
Niezbędny do prawidłowego wzrostu organizmu
Utrzymanie masy mięśniowej
Nadmiar hormony wzrostu – GIGANTYZM
AKROMEGALIA - nadmiar hormonu wzrostu
- powiększenie dłoni i stop
- nadmierny rozwój twarzoczaszki
- pogrubienie rysów twarzy
- zwiększona potliwość, przetłuszczenie i pogrubienie skóry
- trądzik, torbiele łojowe, brodawki miękkie skóry, brodawczaki
- nadmierne owłosienie
- nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory
Niedobór hormonu wzrostu
- karłowatość przysadkowa
- wzrost stężenia cholesterolu
- opóźnione pokwitanie
- niedorozwój narządów płciowych zewnętrznych
- mała masa mięśni, duża masa tłuszczu
- przedwczesne starzenie się
NADPRODUKCJA PROLAKTYNY
- najczęstsze zaburzenia hormonalne przysadki
- guz jest najczęstszym gruczolakiem przysadki, jednym, który można skutecznie leczyć farmakologicznie
- przyczyny wzrostu PRL : ciąża, karmienie, wysiłek fizyczny, stres, niedoczynność tarczycy, leki, estrogeny, choroby wątroby
- objawy u kobiet : bezpłodność, zaburzenia miesiączkowania, brak owulacji, mlekotok, napięcie nerwowe, depresja
- objawy u mężczyzn : zanik libido, impotencja, mlekotok, powiekszone gruczoły sutkowe
INNE HORMONALNIE CZYNNE GUZY PRZYSADKI
Guz wydzielające ACTH -> wzrost produkcji glikokortykoidów i androgenów nadnerczy
Guz wydzielający TSH - > wzrost produkcji hormonów tarczycy
Guz wydzielający gonadotropiny -> wzrost aktywności jajników
NIEDOBÓR/NADMIAR ADH
- ADH wzmaga wchłanianie wody w nerkach, podwyższa ciśnienie tętnicze, kurczy naczynia tętnicze
- niedobór ADH – moczówka prosta – duża diureza 4l/dobę, wzrost pragnienia, niski ciężar wł. moczu, zmęczenie
- nadmiar ADH – zespół nieadekwatnego wydzielania ADH (względem osmoralności osocza): zatrzymanie wody, hiponatremia, zab. świadomości, bóle głowy, wymioty, drgawki i inne objawy neurologiczne
CHOROBY PODWZGORZA – ZABURZENIA HROMONALNE
NADMIAR HH, PODWZGORZA
- przedwczesne dojrzewanie płciowe GnRH, akromegalia GHRH, choroba Cushinga CRH
NIEDOBÓR HH PODWZGÓRZA
- moczówka prosta, izolowany lub mnogi niedobór hh. Przysadkowych
BRAK CZYNNIKOW HAMUJĄCYCH WYDZIELANIE HH PODWZGÓRZA
- hiperprolaktynemia
INNE
- Przedwczesne dojrzewanie płciowe ( guz wydzielający choriogonadotropinę hCG)
CHOROBY PODWZGÓRZA – ZABURZENIA NAUROLOGICZNE
- zaburzenia termoregulacji – hipotermia, hipertermia
- zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja)
- zaburzenia psychiczne (depresja, halucynacje)
- zaburzenia świadomości (bezsenność, śpiączka)
- zaburzenia rytmu serca
- zaburzenia czynności zwieraczy
- bóle głowy
- wodogłowie