Nowela kwietniowa 7.04.1989
- wyraz porozumienia Okraglego Stolu czyli kompromisu zawartego przez politykow. Wypadkowa sprzecznych dazen i oczekiwan obu stron. Powrot do dwuizbowej struktury parlamentu. Wprowadza system rzadow stanowiących szczególne przemieszeanie dawnej koncepcji jednolitości władzy państwowej z elementami prezydencjalizmu (nowela przypomina nieco francuska konstytucje z V Republiki z 1958r). Nowe rozwiązania traktowano jednak jako antyparlamentarne lub czasem nawet antydemokratyczne. Funkcje prezydenta były tak niejasno określone ze mogl wykorzystywać je w każdym wlasciwie kierunku jednak takie było zalozenie noweli kwietniowej. Zakladala ona bowiem iż prezydentura jest ostatnia gwarancja zachowania istniejącego systemu władzy. Pragneli pozostawić prezydentowi możliwość przekreślenia ustalen OKRAGLEGO STOLU.
Sejm- najważniejszym organem władzy państwowej jednak znacznie oslabiona jego pozycja. To on pierwszy uchwala ustawy. Powoluje rząd i poszczególnych ministrów. Może odwolac cala Rade ministrów bądź jej poszczególnych czlonkow.
Senat- sklada się ze 100 senatorow, wybieranych po trzech w województwach stolecznym i katowickim i po 2 w pozostałych (w owym czasie istniało 49 wojewodztw). Funkcja senatu ogranicza się niemal wyłącznie do udziału w ustawodawstwie. Jeden z przedmiotow majacy prawo do inicjatywy ustawodawczej. Po uchwaleniu ustawy przez Sejm, senat ja rozpatruje a potem może zaproponować poprawki do ustawy lub ja odrzucić. Pozniej Sejm rozpatruje propozycje senatu i może ja odzucic wiekszoscia 2/3 glosow.
Sejm + Senat- Dzialaja jako Zgromadzenie Narodowe. Dokonuja wyboru prezydenta na 6 letnia kadencje.Moze postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunal Stanu (wiekszoscia 2/3 glosow) i uznac trwala niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu a stan zdrowia (3/5 glosow).
Oskarzenie przed Trybunalem Stanu- może dotyczyc naruszenia Konstytucji lub ustaw (odpowiedzialność konstytucyjna) i doprowadzić do skazania na utrate urzędu.
Prezydent – nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Nie istnieje możliwość jego odwołania przez parlament przed upływem kadencji. Odzialywuje na parlament. Podpisuje wszystkie ustawy przyjęte przez Sejm i Senat. Może zglaszac weto wobec ustawy (które mogly być odrzucone przez Senat iloscia 2/3 glosow). Przed zlozeniem podpisu Prezydent mogl zgłosić się do Trybunalu Konstytucyjnego o orzeczenie, czy ustawa jest zgodna z Konstytucja. W związku ze zniesieniem instytucji dekretow z moca ustawy prezydent nie może przejmować ustawodawczej funkcji parlamentu. Prezydent uzyskal wylaczne prawo na przedstawienie kandydata na premiera. Nie ma prawa odwolywania ministrów (poolywany gabinet musi być przez niego tolerowany).
Prezydent może rozwiazac Sejm (co oznacza również rozwiązanie Senatu) jednak tylko w trzech sytuacjach:
Jeśli Sejm przez 3 miesiace nie powola rządu
Jeżeli przez 3 miesiace nie uchwali ustawy budżetowej
jeżeli podejmie ustawe lub uchwale, która uniemożliwi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnien określonych w art. 32 ustepu 2 (przeslanka ta jest tak nieokreslona ze dawala prezydentowi silna pozycje w razie ewentualnego konfliktu z Sejmem)
Art. 32 ust 2 mowi o tym iż prezydent powinien stać na strazy suwerenności, bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium i przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych. Nie jest jasne czy przepis ten określa cele prezydenta czy powinien się nimi kierowac przy wykonywaniu swoich kompetencji, lecz jeśli przyjmiemy pierwsza wersje to prezydent staje się piastunem bardzo silnych i nieokreślonych pełnomocnictw.
Powolywanie ministrów- Nastepuje tylko na wniosek premiera uzgodnionego z prezydentem.
Praktyka Konstytycyjna- Prezydentem został gen.Wojciech Jaruzelski, który nie wykorzystywal prob swoich szerokich kompetencji i lojalnie akceptowal zachodzące przemiany polityczne, których symbolem był rząd Tadeusza Mazowieckiego. Doprowadzilo to do parlamentaryzacji systemu. Osrodkiem podejmowania decyzji politycznych stal się rząd dzialajacy w porozumieniu z klubami większości parlamentarej. Zalozenia Noweli Kwietniowej nie potwierdzily się w nowej rzeczywistości ustawodawczej.
Nowela Grudniowa
29.12.1989. Calkowite przeredagowanie pierwszego rozdzialu konstytucji. Usuniecie z niego zasady kierowniczej roli partii oraz przyjazni ze Zwiazkiem Radzieckim. Zapisanie nowych podstaw zasady ustroju politycznego. Art. 1 okresla „Polske jako demokratyczne państwo prawne urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej.
Art. 4 mowiacy o pluralizmie politycznym
Art. 6 o swobodzie działalności gospodarczej
Art. 7 o ochronie własności
Dawne przepisy zyskują w ten sposób nowe podstawy aksjologiczne co szybko znalazło stosowne rozwiniecie w orzecznictwie Trybunalu Konstytucyjnego i innych organow sadowych.
Mała Konstytucja
Akt tymczasowy regulujący kwestie wymagające najpilniejszego uporządkowania, a wiec stosunki miedzy parlamentem, prezydentem a rzadem. Reguluje ona stosunki miedzy wladza wykonawcza a ustawodawcza Rzeczpospolitej polskiej.
Zostala ona uchwalona 17.10.1992r. Był to akt tymczasowy i niepelny. Reguluje stosunki miedzy wladza wykonawcza (rozdzial 3,4) ustawodawcza (roz 2) i samorządu terytorialnego (rozdzial 5). W pozostałych kwestiach iutrzymuje obowiązywanie dawnych przepisów konstytucyjnych, choć jednocześnie deklaruje, iż Konstytucja z 22.07 1952 traci waznosc. Sejm traci najwyzsza pozycje organu władzy państwowej. Oderwano się od zasady jednolitości władzy państwowej. Dwuizbowosc parlamentu , koncepcja i pozycja senatu nie ulegly zmianie.
Sejm- 460 poslow pochodzi z powszechnych i rownych wyborow. Izba znacznie silniejsza . Obok funkcji ustawodawczej sprawuje kontrole nad dzialalnoscia rządu. Uczestniczy w jego powoływaniu i może egzekwować jego odpowiedzialnosca także powolywac wiele innych organow państwa. Może narzucić swoja wole senatowi jednak wzgledna wiekszoscia. Jeśli jej nie uzyska musi ustapic przed wola Senatu
Senat- 100 senatorow pochodzących z wyborow powszechnych wybieranych po 2 z każdego województwa (w stolecznym i katowickim po 3). Udzial w ustawodawstwie. Rozpatruje kazda ustawe uchwalona przez Sejm. Może do niej zaproponować poprawki lub wnieść o jej odrzucenie.
Parlament- przestaje być wyłącznym ustawodawcą
Prezydent- pozbawiony prawwa stanowienia aktow o mocy ustawy. Wybierany przez narod. Prezydent zachowywal szczegolna pozycje w zakresie obronności i bezpieczeństwa narodu. Sprawuje ogolne kierownictwo w dziedzinie stosunkow zagranicznych (art. 32us1) i zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa (art. 34) (była to ukryta zapowiedz konfliktow kompetencyjnych ). Zachowuje swe uprawnienia w procesie ustawodawczym i możliwość zlozenia weta wobec ustawy przyjętej przez parlament
Z art. 28us2 „prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na strazy suwerenności i bezpieczeństwa państwa,nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania umow miedzynarosowych ” (podoby do art. 32us2 zostawiajacy wątpliwości interpretacyjne)