Pomoc psychologiczna

Pomoc psychologiczna to rodzaj relacji interpersonalnej, której celem jest dobro osoby wspomaganej w postaci obniżenia cierpienia, poprawy stanu psycho-fizycznego lub rozwiązania problemów życiowych, przezwyciężenia sytuacji kryzysowych.

Termin pomoc psychologiczna jest używany w dwóch znaczeniach:

1/Jako aktywność lub relacja, w której zachodzą procesy wsparcia społecznego.

2/Jako profesjonalna aktywność psychologa, posiadającego niezbędną wiedzę teoretyczną i odpowiednie kompetencje, związane z pomaganiem innym.

W profesjonalnej jak i nieprofesjonalnej pomocy bardzo ważnym elementem jest zaufanie.

Podstawowe formy pomocy psychologicznej:

POMOC POŚREDNIA

-promocja zdrowia, psychoedukacja /dzieci, młodzież,

dorośli- rodzice itp./

-psychoprofilaktyka / rozwój umiejętności osobistych/

POMOC BEZPOŚREDNIA

-diagnoza, konsultacja, poradnictwo

-psychoterapia/indywidualna, par, rodzinna, grupowa/

-interwencja kryzysowa

-rehabilitacja psychologiczna

-grupy samopomocowe

PODSTAWOWE DEFINICJE

PROMOCJA ZDROWIA – to proces, umożliwiający jednostkomi grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu jego poprawy , rozwijania zdrowego stylu życia oraz kształtowania środowiskowych czynników, prowadzących do zdrowia.

PSYCHOEDUKACJA -  to  wspieranie rozwoju poprzez pogłębianie samoświadomości oraz poszerzanie kompetencji osobistych i społecznych.

Przez treningi psychoedukacyjne rozumiemy trening interpersonalny, trening umiejętności społecznych, trening asertywności, twórczości itd. Treningi psychoedukacyjne wykorzystuje się również w szkoleniach zawodowych / rozwijanie określonych kompetencji związanych z realizacją roli zawodowej/.

Przez PREWENCJĘ PSYCHOLOGICZNĄ rozumiemy zespół działań, w których wykorzystuje się metody psychologiczne celem zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym, psychologicznym i społecznym, poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i wzmacnianie zasobów. /Sęk, 2000/

Prewencja może zmierzać do zmniejszania lub usuwania czynników ryzyka przez minimalizację zagrożeń sytuacyjnych i środowiskowych.

Jest to STRATEGIA NEGATYWNA, realizowana technikami wpływu społecznego /uświadamianie szkodliwych następstw określonych działań, perswazja itp./.

STRATEGIA POZYTYWNA polega na wzmacnianiu zasobów odpornościowych jednostki i zasobów środowiska oraz na kształtowaniu licznych kompetencji, przeciwdziałających zagrożeniom.

/świetlice terapeutyczne, kluby sportowe itp./.To podstawa działań prewencyjnych, strategia negatywna to jedynie uzupełnianie działań prewencyjnych.

KONSULTACJA PSYCHOLOGICZNA jest to spotkanie z psychologiem (zwykle jedno do trzech) w trakcie których psycholog udziela doraźnej pomocy w rozwiązaniu problemów wynikających z codziennych konfliktów, stresu, presji otoczenia lub sytuacji kryzysowej.

W trakcie konsultacji psycholog pomaga zrozumieć podłoże zaistniałej sytuacji, odpowiada na nurtujące osobę pytania np. dotyczące cyklicznych trudności w pracy, kryzysów rozwojowych, reakcji emocjonalnych, zasad skutecznego porozumiewania się, skutków rozłąki, trudności wychowawczych, itp.

Konsultacja jest rozmową przebiegającą znacznie dynamiczniej niż terapia i skupia się na konkretnym sygnalizowanym przez pacjenta problemie.

Zadaniem psychologa jest moderowanie i kierowanie dyskusji na konsultowany problem oraz aktywny udział w poszukiwaniu rozwiązania (zwykle kilku rozwiązań).

DIAGNOZA – Diagnoza psychologiczna jest „rozpoznaniem jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie objawów i znajomości ogólnych prawidłowości.” (Ziemski, 1973)
Postawienie prawidłowej diagnozy psychologicznej
musi być poprzedzone analizą możliwie jak największej ilości informacji.

Właściwie postawiona diagnoza jest punktem wyjściowym do dalszych działań.

Często jest to wstęp do pracy nad wypracowaniem nowych zachowań, które ułatwią funkcjonowanie w codziennym życiu, wskazówka co do wyboru zawodu zgodnego z temperamentem i osobowością.
Doświadczony diagnosta jest w stanie dobrać narzędzie badające dowolne właściwości badanej osoby.

W przypadku korzystania z testów psychologicznych ważne jest, by interpretacją wyniku zajmowały się osoby z dyplomem psychologa mające przygotowanie psychometryczne.

PORADNICTWO – forma pomocy oferowana osobom zdrowym, przeżywającym kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze. Może ono dotyczyć wyboru drogi życiowej, naukowej, zawodowej.Ale też często pomaga rozwiązywać kryzysy rozwojowe, wychowawcze, małżeńskie, rodzinne, zawodowe, zdrowotne. Odbywa się ono w formie kilku spotkań, których głównym celem jest zidentyfikowanie problemu i poszukiwanie sposobów jego rozwiązania. Poradnictwo można podzielić na cztery fazy:

• diagnoza problemu, to znaczy zidentyfikowanie trudności, z jaką osoba sobie nie radzi

• określenie czynników podtrzymujących istnienie problemu oraz trudności związanych z jego rozwiązaniem

• poszukiwanie nowych sposobów rozwiązania trudności

• wzmocnienie pacjenta w realizowanych przez niego zmianach

TERAPIA – INDYWIDUALNA, PAR, RODZINNA, GRUPOWA.TERAPIA INDYWIDUALNA

Wyrasta z doświadczenia, według którego możliwa jest zmiana naszego funkcjonowania, psychicznego, społecznego, a także fizycznego, dzięki rozumieniu jego źródeł. Psychoterapia taka odbywa się raz, czasem kilka razy w tygodniu i polega na rozmowie.

Może mieć charakter krótko lub długoterminowy, w zależności od podejścia, na którym bazuje terapeuta /analityczne, psychodynamiczne, Gestalt, egzystencjalne, humanistyczne, systemowe, poznawczo-behawioralne/.

Terapia długoterminowa trwa kilka lat i jest nastawiona na głębokie zrozumienie siebie i gruntowną przemianę funkcjonowania w wielu sferach życia.

Terapia krótkoterminowa trwa od 3 miesięcy do roku – jest bardziej skupiona na konkretnym problemie.

Jej efektem jest także ogólna zmiana funkcjonowania.

TERAPIA PAR

Jest nastawiona na poprawę jakości związku. Punktem wyjścia jest powszechne doświadczenie wielu par, że dobre chęci często nie wystarczają do zbudowania szczęśliwego związku. Trudności w parach często wynikają z wcześniejszych doświadczeń rodzinnych. Terapia par skupia się na odkrywaniu nie uświadamianych sobie wcześniej lub nie ujawnianych wzajemnych oczekiwań, przekonań i potrzeb. Terapia pary lub małżeńska to rozmowa, w której pomagamy partnerom powiedzieć oraz usłyszeć o wzajemnych uczuciach, myślach, potrzebach i pragnieniach, a także motywach różnych działań i przyczynach tego, co dzieje się w relacji. Taka rozmowa ma pomóc zrozumieć drugą osobę i to, jaki każdy z partnerów ma wkład w związek. Ważna jest potrzeba poprawy jakości komunikacji między partnerami. Wówczas można podejmować decyzje o zmianach. Sesje trwają 1,5 lub 2 h i odbywają się co 2,3 tygodnie.

TERAPIA RODZINNA

Wychodzi z założenia, że trudności jednostki są zarówno źródłem, jak i efektem problemów całego systemu rodzinnego.

Są to często rodziny, które mają problem z wewnętrzna komunikacją oraz radzeniem sobie z problemami dzieci i młodzieży.

Terapia rodzinna skupia się na pokazywaniu wzajemnych zależności miedzy członkami rodziny, praktykowaniu otwartego dialogu i uczeniu się spoglądania na tę samą sytuację z różnych perspektyw.

Sesje trwają 1,5 -2h i odbywają się co 2,3 tygodnie.

PSYCHOTERAPIA GRUPOWA

Jest skuteczna w przypadku osób, które doświadczają problemów w relacjach z innymi ludźmi. Pozwala lepiej przyjrzeć się swoim zachowaniom społecznym, w bezpiecznych warunkach zobaczyć, jak inni wpływają na mnie. Też jak moje zachowanie jest odbierane przez innych. Dzięki grupie mamy szansę lepiej poznać siebie.
Psychoterapia grupowa analityczna lub psychodynamiczna odbywa się w małej, maksymalnie 8-12osobowej grupie, spotykającej się zwykle raz w tygodniu na 1,5 godziny.
Ten rodzaj terapii jest wskazany szczególnie u osób, zgłaszających się z powodu trudności w tworzeniu i utrzymywaniu satysfakcjonujących relacji. Swobodna rozmowa tocząca się w grupie daje możliwość poznania różnych punktów widzenia, usłyszenia myśli nie tylko terapeuty, ale przede wszystkim innych członków grupy.
Istnieją różne rodzaje grup. Członkowie grupy mogą spotykać się w stałym składzie, razem zaczynać i kończyć leczenie (grupa zamknięta) albo do grupy mogą dochodzić nowe osoby, kiedy ktoś z grupy zakończy leczenie (grupa otwarta).
Grupy, które stawiają sobie cel trwałej zmiany dotychczasowych sposobów funkcjonowania, spotykają się zwykle przez wiele miesięcy lub lat (grupy długoterminowe). Grupy krótkoterminowe zazwyczaj zajmują się określonym obszarem (np. przeżywaniem macierzyństwa) albo adresowane są do osób z podobnymi trudnościami (np. dla bezrobotnych).Sesje odbywają się raz w tygodniu, trwają 1,5 -2 h.

Interwencja kryzysowajest to działanie doraźne, krótkoterminowe, zmierzające do udzielenia natychmiastowej pomocy osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej.

Formy organizacyjne to między innymi: telefony zaufania, zespoły interwencji kryzysowej, krótkotrwała hospitalizacja.

Pomoc obejmuje krótkotrwałą psychoterapię, farmakoterapię, pomoc prawną, socjalną, materialną oraz ułatwianie kontaktów z innymi instytucjami.

REHABILITACJA PSYCHOLOGICZNA

Rehabilitacja jest złożonym procesem obejmującym oddziaływania lecznicze, społeczne i zawodowe, a w przypadku dziecka – pedagogiczne, zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwienia samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał /niepełnosprawność wrodzona/ lub je utracił /przebyty uraz, choroba/

/Kowalik, 2000/

Rehabilitacja psychologiczna to celowe i świadome oddziaływanie psychologiczne, skierowane na osoby niepełnosprawne fizycznie lub psychicznie. Chodzi o :

- przystosowanie jednostki do otoczenia społecznego

- przygotowanie jej do uczestnictwa w życiu społecznym

-optymalne przystosowanie psychiczne do istniejącego kalectwa i niepełnosprawności.

GRUPY SAMOPOMOCOWE

Grupy samopomocowe są organizowane przez osoby nie radzące sobie z różnorodnymi problemami, np.:

-przewlekle czy nieuleczalnie chorzy somatycznie

-osoby z zaburzeniami psychicznymi /nerwice, depresja/

-niepełnosprawni

-będący w sytuacjach kryzysowych

-uzależnieni, współuzależnieni /od alkoholu, narkotyków, osoby z zaburzeniami żywienia, samotne matki itp./

-osoby poddawane przemocy fizycznej, psychicznej

Grupy takie są organizowane przez osoby cierpiące, odczuwające bezsilność, frustrację, depresję, pozbawione nadziei, nie pogodzone z własnym funkcjonowaniem.

Powoduje to u nich poczucie alienacji i wyobcowania.

Z różnych powodów zaczynają szukać pomocy nie u profesjonalistów, ale u osób, których wiedza wypływa z tego, że mieli lub mają osobiste doświadczenia związane z podobnym problemem, cierpieniem.

WSPARCIE A POMOC PROFESJONALNA

Rodzaje źródeł wsparcia

Naturalne

Może być to partner życiowy, grupy przyjacielskie, rodzina, itd.

Relacje wsparcia funkcjonują tam spontanicznie, nie są sformalizowane i są wzajemne.

Takie źródła wsparcia najkorzystniej działają na rzecz zdrowia, gdyż nie powodują stygmatyzacji/etykietowania/, są na ogół łatwo dostępne i często wypełnione relacją zaufania interpersonalnego.

Sformalizowane

Są togrupy zawodowe, stowarzyszenia i instytucje, w tym także instytucje, związane z opieką zdrowotną, psychologiczną.

Tym różnią się od naturalnych źródeł wsparcia, że funkcjonują według określonych reguł, są mniej spontanicznie, nie zawsze działają na zasadzie wzajemności, a niekiedy dostęp do nich jest utrudniony. Mogą też stygmatyzować.

Rodzaje wsparcia społecznego

Wsparcie emocjonalne to przekazywanie emocji podtrzymujących, uspokajających, odzwierciedlających troskę, pozytywne ustosunkowanie. Uwalnia wspieranego od napięć i negatywnych uczuć.Pozytywnie wpływa na samoocenę osoby wspieranej, daje jej poczucie nadziei.To rodzaj wsparcia najbardziej oczekiwanego i powszechnego.

Wsparcie spostrzegane to efekt zdobywania doświadczenia w relacjach społecznych. Wynika z wiedzy człowieka o tym, gdzie i od kogo może uzyskać pomoc, na kogo może liczyć w trudniejszej sytuacji. Uczy się oceniać otrzymaną pomoc w odniesieniu do konkretnej sytuacji - jej poziom adekwatności i trafności.

Wsparcie informacyjne sprzyja lepszemu zrozumieniu sytuacji i problemu. Zawiera informacje zwrotne na temat skuteczności różnych działań zaradczych od osób, którym one pomagają.

Następnie osoby dzielą się własnym doświadczeniem /szczególnie istotne w grupach samopomocowych/.

Wsparcie instrumentalne to rodzaj instruktażu o konkretnych sposobach postępowaniaczy forma modelowania skutecznych zachowań zaradczych. To często bardzo konkretne rady czy wskazówki. Stosowane w uzasadnionych sytuacjach, zawsze na wyraźne życzenie osoby.Głównie stosowane w poradnictwie zdrowotnym i psychologicznym, ważne dla osób przewlekle chorych.Może ograniczać rozwój jednostkowych zasobów /autonomiczność/.

Wsparcie rzeczowe (materialne) to różne działania na rzecz osób potrzebujących, jak na przykład:

-pomoc rzeczowa i finansowa

- bezpośrednie fizyczne działanie (dostarczanie pożywienia, udostępnianie schronienia, zaopatrywanie w lekarstwa i środki leczenia)

-udział w działalności charytatywnej /zbiórki pieniędzy,koncerty, sms-y itp./.

Wsparcie duchowe

Dotyczy sytuacji kryzysu egzystencjalnego, zwłaszcza sytuacji -terminalnych, które są pełne cierpienia i lęku przed śmiercią.

Mamy z tym do czynienia w hospicjach czy zespołach opieki paliatywnej.Tego typu wsparcie to próba pomocy w znalezieniu czynników indywidualnych, które mogą nadawać sens życia konkretnej osobie.Zgodnie ze światopoglądem pacjenta ukazuje się duchową strategię radzenia sobie z bardzo silnym i dotkliwym cierpieniem.

KOMUNIKACJA

Skuteczna komunikacja polega na przekazywaniu przez nadawcę określonych treści SŁOWNIE i BEZSŁOWNIE w taki sposób , aby odbiorca mógł dokonać adekwatnej interpretacji usłyszanych komunikatów.

PRAWIDŁOWA, OTWARTA KOMUNIKACJA JEST:

-precyzyjna i zrozumiała dla obu stron

-pozbawiona barier komunikacyjnych

-uwzględniająca okoliczności oraz cechy osobowościowe rozmówców

Bez czego nie może zaistnieć?

Bez woli porozumienia się stron, obustronnego aktywnego słuchania, sprzężenia zwrotnego.

Tak więc nasze porozumiewanie się polega na słownym i bezsłownym nadawaniu i odbiorze informacji.

Pętla komunikacyjna jest to cząstkowy, stale powtarzany element każdej rozmowy.

Obie strony powinny być aktywne, uważne, dostrzegać i eliminować zakłócenia tego procesu.

Są odpowiedzialne za to, czy dojdzie do zrozumienia się /postawa aktywna, pasywna lub selektywna/.

Pętla komunikacyjna obrazuje proces zachodzący

pomiędzy nadawcą informacji a jej odbiorcą.

Można wyróżnić w nim poszczególne, następujące po

sobie fazy :

INTENCJA

Intencja nadawcy polega na chęci przekazania jego

potrzeb, pragnień lub zamiarów innej osobie czy osobom.

ZAKŁÓCENIA:

niektóre intencje mogą być nieuświadomione

nadawca może kierować się wieloma intencjami

intencje nadawcy mogą być wzajemnie sprzeczne

 WIADOMOŚĆ

 Nadawca wybiera treść, która ma służyć realizacji jego intencji.

ZAKŁÓCENIA

-trudności z wyborem treści adekwatnie odzwierciedlających intencje nadawcy

-nie uwzględnianie potrzeb i oczekiwań odbiorcy

SYGNAŁ

Jest to zakodowana wiadomość. Nadawca podejmuje decyzję, w

jakiej formie przekaże określoną treść. Najczęściej jest to

przekaz słowny.

ZAKŁÓCENIA :

nadawca może wybrać słownictwo niezrozumiale dla odbiorcy / zbyt fachowe lub "żargon" /

 SYGNAŁ ODEBRANY 

Zarejestrowane przez odbiorcę informacje wysłane przez

nadawcę tworzą tzw. sygnał odebrany.

Jednocześnie obserwuje on "mowę ciała" nadawcy.

ZAKŁÓCENIA

-niezgodność sygnałów werbalnych i niewerbalnych, pochodzących od nadawcy

-nieuwaga odbiorcy

-szumy zewnętrzne i wewnętrzne

WIADOMOŚĆ ODEBRANA

Odbiorca odkodowuje przekaz, tj. przekłada sygnały na treść.Stara się odczytać komunikat, stosując znany sobie kod.

ZAKŁÓCENIA

-nie zna kodu, zastosowanego przez nadawcę

INTERPRETACJA

To ważna faza procesu komunikacji, mająca istotny wpływ na porozumienie się stron. Odbiorca domyśla się, jaka była początkowa intencja nadawcy.

ZAKŁÓCENIA:

 -brak doświadczenia

-nie kontrolowanie wpływu emocji

-kierowanie się uprzednimi nastawieniami

 

SKUTECZNE POROZUMIEWANIE SIĘ ZACHODZI WÓWCZAS, GDY INTERPRETACJA ODBIORCY JEST ZGODNA Z INTENCJĄ NADAWCY.

CELEM TEGO PROCESU JEST WYWOŁANIE POŻĄDANYCH ZACHOWAŃ U ODBIORCY.

 

AKTYWNE SŁUCHANIE

Techniki aktywnego słuchania pomagają nam okazać rozmówcy

nasze zainteresowanie, a z drugiej strony zmuszają nas samych do skierowania uwagi na treści przekazywane nam przez drugą stronę. Siłą tych technik jest to, że ich stosowanie prowadzi nas i naszego rozmówcę do najlepszego wzajemnego zrozumienia się.

POZYTYWNE NASTAWIENIE

/wyjściowo takie nastawienie/-życzliwy stosunek

do każdego pacjenta, budowanie klimatu zaufania i

bezpieczeństwa

KONCENTRACJA NA

ROZMÓWCY

utrzymywanie kontaktu wzrokowego, dawanie rozmówcy swej uwagi i czasu, brak pośpiechu, adekwatna pozycja

NIE OCENIANIE

powstrzymanie się od krytyki, udzielania porad / na prośbę wyrażanie opinii/

EMPATIA

umiejętność wczuwania się w nastrój rozmówcy oraz odbiór sytuacji z jego punktu widzenia

PYTANIA OTWARTE

formułowanie pytań w sposób skłaniający rozmówcę do pełnych wypowiedzi /bez pytajnika CZY/

ODZWIERCIEDLENIE

dostosowanie własnego stylu porozumiewania się do stylu porozumiewania się rozmówcy

NIE PRZERYWANIE

umożliwienie pełnego wypowiedzenia się, nie przerywanie,

nie dokańczanie zdania za partnera

POWTÓRZENIE

dokładne odtworzenie ważnej, wypowiedzianej treści

PARAFRAZA

powtórzenie własnymi słowami istotnego fragmentu wypowiedz

/” z tego, co usłyszałam rozumiem że…”/

PODSUMOWANIE

wskazanie na 2,3 najistotniejsze kwestie rozmowy

KOMUNIKACJA JEDNOSTRONNA I DWUSTRONNA

JEDNOSTRONNA:

Polega na przesyłaniu informacji bez oczekiwania na informacje zwrotne. Przy małej grupie może to być wydawanie dyrektyw, poleceń lub rozkazów.

Odbiorca jest jedynie biernym słuchaczem i wykonawcą zleconego zadania.

Ten sposób komunikowania się zabiera mało czasu i jest bardziej uporządkowany od komunikacji dwustronnej.

Jeżeli istnieje zgoda obu stron to jego skuteczność jest duża. Nadawca powinien wysyłać informacje zrozumiałe, proste, nie wymagające wyjaśnień.

Przy braku zgody 2 strony na takie porozumiewanie się odbiorca czuje się lekceważony, czuje niechęć do nadawcy oraz do komunikatów, które słyszy.

Zadania są przeważnie źle wykonywane /strata czasu/.

DWUSTRONNA

Jest to taki rodzaj porozumiewania się, w którym występuje udzielanie

informacji zwrotnych przez odbiorcę/odbiorców/.

Nadawca jest na to przygotowany i oczekuje tego od słuchaczy.

Mogą zadawać pytania, wyjaśniać wątpliwości, przedstawiać swoje propozycje zmian i udoskonaleń.

Taka komunikacja jest bardziej precyzyjna i dokładna – ale wymaga czasu.

Zadania zostają wykonane bardziej precyzyjnie, zgodnie z intencją nadawcy.

RODZAJE EKSPRESJI W POROZUMIEWANIU SIĘ

Pełna komunikacja to połączenie 4 rodzajów ekspresji, tego:

-co widzimy

-co myślimy

-co czujemy

-czego potrzebujemy

Bliskie związki opierają się na pełnej ekspresji.

Ekspresja częściowa to niepełny przekaz – pominięcie pewnych informacji.

Kiedy chcemy zakomunikować, przekazać coś ważnego należy dokonywać pełnej ekspresji, pamiętając aby nie osądzać i nie obwiniać 2 strony.

1/Mówić o faktach, które zaobserwowałam, usłyszałam, byłam ich świadkiem

2/Jasno nazywać swoje wnioski i konkluzje

3/Wyrażać swoje uczucia

4/Wyrażać swoje potrzeby

ZADAWANIE PYTAŃ

Do rozpoczęcia rozmowy najbardziej nadają się pytania otwarte, dzięki którym poznajemy ogólny zarys sytuacji.

Następnie zawężamy tematykę za pomocą pytań badających, które umożliwiają uszczegółowienie wybranych faktów.

Pod koniec rozmowy większość pytań to pytania zamknięte.

PYTANIA OTWARTE

Wymagają od osoby odpowiadającej narracyjnego opisu swojej sytuacji, sposobu spostrzegania problemu, ewentualnej motywacji do zmiany. Należy je wprowadzać na początku kontaktu.

PYTANIA SZCZEGÓŁOWE, BADAJĄCE

Pytania informacyjne

Polegają na zbieraniu podstawowych informacji, pomocnych w dalszej pracy.

Pytania alternatywne

Stosujemy je, gdy chcemy skłonić rozmówcę do podjęcia jednoznacznej decyzji, dając mu możliwość wyboru.

Pytania indukcyjne

Stosujemy je, gdy chcemy mieć wpływ na decyzję rozmówcy zgodnie z zaplanowanym przez nas kierunkiem działania.

Pytania kontrolne

Chcemy przekonać się, czy jesteśmy właściwie

rozumiani, czy pacjent jest gotów do podjęcia konkretnej pracy nad sobą

Pytania sugerujące

Stawiane jest po to, by udzielić rozmówcy informacji, której on nie posiada lub zasugerować jej rozwiązanie, o którym do tej pory nie pomyślał.

Pytania podchwytliwe

Chcemy uzyskać odpo­wiedź, która by wydobyła z rozmówcy to, co jest dla niego trudne do ujawnienia.

Pytanie naprowadzające

W pytaniu albo w szeregu pytań zawarta jest wskazówka, jakie mogą być ewentu­alne odpowiedzi; może to być również pytanie pomocnicze, które ma ułatwić odpowiedź na jakieś zasadnicze pytanie.

Pytanie hipotetyczne

Nie pytamy kogoś wprost, jakie jest jego zdanie o pewnym fakcie, lecz jakby się ustosunkował do określonego wydarzenia.

PYTANIA ZAMKNIĘTE

Zaczynają się od słowa „czy?”.

Wąskie, mają na celu ustalenie określonych kwestii.

Stawiamy je w sytuacji, kiedy chcemy uzyskać od rozmówcy potwierdzenia lub zaprzeczenia jakiejś tezy. Albo kończymy daną kwestię czy cały kontakt.

BARIERY KOMUNIKACYJNE

Są to zachowania, które mogą spowodować zniechęcenie partnera do rozmowy i dalszych kontaktów z nami lub całkowite zablokowanie porozumiewania się.

PRZYKŁADOWE ZACHOWANIA ZAKŁÓCAJĄCE KOMUNIKACJĘ

• stosowanie niezrozumiałej terminologii

• atakowanie / ciągła krytyka, straszenie, grożenie, poniżanie, lekceważenie, ośmieszanie, upokarzanie, złośliwość, ironizowanie/

• niezgodność przekazu z realiami /kłamstwa/

• różnice w odbiorze i interpretacji przekazywanych treści

• manipulowanie

• wywieranie presji

• przerzucanie odpowiedzialności na innych

• podejmowanie decyzji za rozmówcę

• stawianie przed faktami dokonanymi

• ciągłe zmienianie tematu

SĄ ONE SPOWODOWANE MIĘDZY INNYMI :

-niechęcią do ludzi, brakiem życzliwości

-nadmierną skłonnością do dominacji, agresji

-działaniem pod wpływem stereotypów, uprzedzeń,

sztywnością poznawczą, brakiem elastyczności

-emocjonalną huśtawką - nadmiernym okazywaniem lub silnym kontrolowaniem uczuć

-nadmierną podejrzliwością, nieufnością

ZACHOWANIA SPRZYJAJACE WŁAŚCIWEJ KOMUNIKACJI

PRZEZWYCIĘśANIE BARIER KOMUNIKACYJNYCH

Jack R. Gibb opisał jeden z istotnych sposobów przezwyciężania barier w porozumiewaniu się. Wskazał on, że niektóre typy zachowań wywołują u ludzi reakcje obronne i hamują komunikowanie się, inne zaś powodują uczucie, że są wspierani, co ułatwia porozumiewanie.

ZACHOWANIA OBRONNE ZACHOWANIA WSPIERAJĄCE

1. Wartościowanie 1. Opis

2. Kontrola 2. Orientacja na problem

3. Strategia 3. Spontaniczność

4. Neutralność 4. Empatia

5. Wyższość 5. Równość

6. Pewność 6. Warunkowość

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Porozumiewanie się polega na przekazywaniu informacji przy pomocy sygnałów werbalnych i niewerbalnych.

W świetle najnowszych badań okazuje się, że komunikacja bezsłowna /tzw. mowa ciała / odgrywa w naszych codziennych kontaktach, zarówno zawodowych, jak i prywatnych znaczącą rolę, a przez większość osób jest niedostrzegana i niedoceniana.

W trakcie prowadzonej rozmowy zwracamy uwagę na docierające do nas słowa w 7%, na ton głosu w 38%, w 55% na mowę ciała.

Komunikaty werbalne są odpowiedzialne za merytoryczną zawartość informacji.

Komunikaty niewerbalne decydują o charakterze relacji interpersonalnych między rozmówcami.

KATEGORIE SYGNAŁÓW NIEWERBALNYCH

TWARZ – WZROK, MIMIKA TWARZY

TON GŁOSU – SPOSÓB INTONACJI, MODULACJI GŁOSEM, ODDECH, POSTAWA CIAŁA, UKŁAD SYLWETKI, NAPIĘCIA MIĘŚNI

RUCHY CIAŁA, SPOSÓB PORUSZANIA SIĘ SIEDZENIA, STANIA

GESTY – GESTYKULACJA

DYSTANS FIZYCZNY

WYGLĄD ZEWNĘTRZNY, OTOCZENIE, DYSTANS FIZYCZNY

STREFY DYSTANSU DZIELI SIĘ NA:

~ strefę intymną/od 15 do 45 cm/.

~strefę osobistą / od 46 do 122 cm/

~strefę społeczną / między 3,6 m/

~strefę publiczną /powyżej 3,6 m/

Podstawowa zasada dbania o dobre relacje z innymi to nieprzekraczalnie ich „terytorium”- zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Sprzeczność komunikacyjna zachodzi wtedy, gdy informacje nadawane drogą niewerbalną nie pokrywają się z treścią wypowiadanych słów lub gdy kolejnonadawane komunikaty wzajemnie sobie zaprzeczają.

Wówczas wierzymy bardziej w przekaz niewerbalny.

MODEL RELACJI POMAGANIA

Właściwa relacja powinna koncentrować się na kliencie i być

ukierunkowana na rozwiązanie jego problemu/Okun,2002/.

Istnieje 7 podstawowych założeń tego modelu

/wywodzi się z psychologii egzystencjalnej i behawioryzmu/.

1/Ludzie są zdolni do podejmowania decyzji i ponoszą za nie odpowiedzialność.

2/Ludzie pozostają do pewnego stopnia pod wpływem środowiska, lecz są w stanie kierować swoim życiem w większym zakresie, niż sądzą. Zawsze istnieje pewna swoboda wyboru, nawet jeśli ograniczają ją zmienne środowiskowe oraz wrodzone predyspozycje biologiczne i osobowościowe.

3/Zachowania ludzkie mają charakter celowy i ukierunkowany.

Ludzie działają w sposób ciągły na rzecz zaspokojenia swoich potrzeb od podstawowych potrzeb fizjologicznych do abstrakcyjnej potrzeby samorealizacji.

4/Ludzie pragną mieć o sobie dobre zdanie i potrzebują potwierdzenia własnej wartości przez osoby znaczące.Pragną czuć się i zachowywać w sposób spójny, redukować dysonans pomiędzy rzeczywistością wewnętrzną a zewnętrzną.

5/Ludzie zdolni są do uczenia się nowych zachowań. Ponoszą wewnętrzne i środowiskowe konsekwencje własnego postępowania, które pełnią rolę wzmocnień. Poszukują wzmocnień, które są znaczące i zgodne z osobistym systemem wartości i przekonań.

6/Problemy osobiste mogą wynikać z nie zakończonych spraw. Szukanie przyczyn czasem jest niezbędne, ale większość problemów można rozwiązać, skupiając się na „tu i teraz”. Na wyborach dostępnych jednostce aktualnie.

7/Większość problemów doświadczanych obecnie przez ludzi ma raczej charakter społeczny lub systemowy /deprywacja, ograniczony dostęp do dóbr, prześladowania z powodu rasy, narodowości, orientacji seksualnej, rozpad więzi rodzinnych i przyjacielskich itp./ niż inter czy intrapersonalny.

INTERWENCJA KRYZYSOWA

Interwencja kryzysowa jest to działanie doraźne, krótkoterminowe, zmierzające do udzielenia natychmiastowej pomocy osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej. Formy organizacyjne obejmują między innymi: pracę zespołów interwencji kryzysowej, krótkotrwałą hospitalizację, farmakoterapię.

Interwencja może mieć charakter pomocy medycznej, socjalnej, materialnej, prawnej lub psychologicznej.

Pomoc psychologiczna polega na wsparciu emocjonalnym osoby, będącej w sytuacji kryzysowej. 

Kryzys jest momentem zwrotnym, stanem, który cechuje się dużym napięciem emocjonalnym, uczuciem przerażenia, bezradności, obawą przed utratą kontroli, różnymi formami dezorganizacji zachowania i objawami somatycznymi.

Pomoc kryzysowa to rozwiązywanie sytuacji traumatycznych, zakłócających w istotny sposóbtok dotychczasowej regulacji stosunków człowieka z jego otoczeniem.

Osoba przeżywająca taki stan, ze względu na ograniczenie lub wyczerpanie własnych możliwości rozwiązania problemu, wymaga pomocy z zewnątrz. 

Wprowadzamy aktywnie zmiany w krótkim czasie.Bardzo istotna jest w I.K. szybka ocena aktualnej sytuacji, stopień zakłócenia funkcji psychicznych oraz rozpoznanie najbardziej oczekiwanej i trafnej pomocy na danym etapie.

Pozytywna interwencja to odzyskanie przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności jego samodzielnego rozwiązania.

 RODZAJE KRYZYSÓW

1. Kryzys rozwojowy - zmiana, zwrot życiowy wywołujący konieczność reakcji adaptacyjnej: ślub, urodzenie dziecka, ukończenie studiów, przejście na emeryturę

2. Kryzys sytuacyjny- pojawia się w obliczu nadzwyczajnych zdarzeń, których nie można przewidzieć ani kontrolować: wypadki komunikacyjne, napady, utrata pracy, śmierć bliskiej osoby

3. Kryzys emocjonalny- wewnętrzne konflikty i lęki związane z takimi sprawami, jak : celowość życia, odpowiedzialność, niezależność, świadomość nie zrealizowanych ważnych planów życiowych, poczucie pustki, braku sensu życia.

4.Kryzys środowiskowy- katastrofy naturalne lub spowodowane przez człowieka /huragany, powodzie, pożary, tsunami/

TEORIA HOMEOSTAZY

Podstawą teorii kryzysu jest koncepcja homeostazy, która mówi, że:

Jednostki stale dążą do zachowania równowagi w zakresie funkcjonowania emocjonalnego.

Z drugiej strony stale napotykają na sytuacje, które stanowią zagrożenie dla tej równowagi.

Zwykle te zagrożenia są krótkotrwałe i ludzie radzą sobie z nimi przy pomocy znanych sposobów rozwiązywania problemów.

Jednostka doświadcza KRYZYSU gdy zagrożenie jest tak duże, ze stare metody nie skutkują.

4 CECHY KRYZYSU wg..CAPLANA

1/Kryzys ma charakter przejściowy i w ciągu 5 tygodni jest rozwiązywany w sposób adekwatny /daje szansę na rozwój psychologiczny/ lub nieadekwatny/powoduje podatność na wystąpienie zaburzeń psychicznych/.

2/Korzystne rozwiązanie kryzysu zależy głównie od działania danej osoby i interwencji innych ludzi.

Takie czynniki jak osobowość człowieka, jego przeszłe negatywne doświadczenia mogą być pomocne lub stanowić obciążenie.

3/Podczas kryzysu ludzie nie tylko doświadczają zwiększonej potrzeby uzyskania pomocy, ale też sygnalizują ją innym.

4/Ludzie doświadczający kryzysu są o wiele bardziej otwarci i podatni na zewnętrzną interwencję niż wtedy, gdy są w stanie równowagi.

4 FAZY KRYZYSU wg.CAPLANA

1/Jednostka reaguje na sytuację zagrażającą zwiększonym napięciem i stosuje nawykowe sposoby rozwiązania problemu

 2/Jeśli sposoby te nie przynoszą rozwiązania i zagrożenie trwa, napięcie wzrasta i następuje dezorganizacja funkcjonowania.

Jednostka ponownie próbuje stosować „stare” sposoby, ale nie udaje jej się poradzić z zagrażającą sytuacją.

 3/Napięcie rośnie dalej i powoduje zwiększenie mobilizacji sił organizmu.

Możliwe są różne rozwiązania – jednostka znajduje nowe metody i problem rozwiązuje lub zmienia jego ocenę i przestaje uważać za problem wymagający rozwiązania, albo rezygnuje z jego rozwiązania.

 4/Jeżeli nie zostało zastosowane żadne z powyższych działań to napięcie rośnie do „punktu załamania” i następuje dezorganizacja osobowości.

 PRZEBIEG INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

I. Prośba o pomoc

II. Analiza sytuacji powodującej kryzys

III. Rozpoznanie strategii i działań, które podejmowane były przez osobę w kryzysie

 IV. Sprawdzenie możliwych, preferowanych rozwiązań 

V. Nauczenie nowych strategii postępowania

VI. Kontrakt na uczenie się nowych zachowań i wdrażanie nowej strategii

PTSD – ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

To rodzaj zaburzenia lękowego, będącego efektem przeżycia traumatycznego.

Jest spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys psychiczny, przekraczający możliwości radzenia sobie z sytuacją (wojna, przebywanie w obozie koncentracyjnym, katastrofy).

Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja.

Początek zaburzenia występuje po okresie latencji /okres utajenia – od wystąpienia przyczyny do zaistniałego skutku/, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Przebieg ma charakter zmienny, może też wystąpić po pewnym czasie samoistne ustąpienie objawów.

Czynnikami predysponującymi do trwania PTSD mogą być zaburzenia osobowości

-osobowość anankastyczna /obsesyjno – kompulsywna, perfekcjonizm, pedanteria, sztywność/

-osobowość asteniczna/unikająca, introspekcyjna, trudności decyzyjne/

-wcześniejsze dekompensacje nerwicowe – załamanie się adaptacyjnych mechanizmów jednostki przy przeciążeniu trudnymi sytuacjami

U niektórych osób zaburzenie może utrzymywać się przez wiele lat i przejść w trwałą zmianę osobowości.

CELE INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

Ograniczenie czasowe

Działanie dyrektywne

Natychmiastowość podejmowanych działań

Intensywność kontaktu

Koncentracja na „tu i teraz”

ZASADY POMOCY W INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

Należy być z osobą przeżywającą kryzys. Jeżeli nie

mamy czasu czy możliwości bycia dłużej, to lepiej nie

podejmować interwencji.

We wstępnej fazie czas interwencji jest

nieograniczony. Kontakty powinny być intensywne.

Należy pracować do skutku, czyli do ustalenia jakiegoś

sposobu postępowania.

W niektórych sytuacjach należy być dyrektywnym.

Osoba w kryzysie nie jest w stanie sama rozwiązać

swoich problemów. Koncentrujemy się na problemach

„tu i teraz”. Osoba pomagająca powinna okazywać

maksymalny poziom empatii, patrzeć na świat pacjenta

z jego punktu widzenia. Widzieć jego trudności, ale i

zasoby pomocne w rozwiązaniu problemu.

Uczyć nowych rozwiązań, a nie dawać gotowe recepty.

GRUPY SAMOPOMOCOWE

Grupy samopomocowe są przeznaczone dla osób nie radzących sobie z różnorodnymi problemami, np.:

-przewlekle czy nieuleczalnie chorzy somatycznie

-osoby z zaburzeniami psychicznymi/nerwice, depresja/

-niepełnosprawni

-będący w sytuacjach kryzysowych

-uzależnieni, współuzależnieni /od alkoholu, narkotyków/

Ludzie cierpiący czują się bezradni, pozbawieni wszelkiej nadziei, wsparcia, zrozumienia.

Powoduje to u nich frustrację, depresję, poczucie alienacji i wyobcowania.

Często zamiast pomocy indywidualnej czy grupowej od profesjonalisty, wolą uzyskiwać pomoc od osób, których wiedza wypływa z tego, że mieli lub mają osobiste doświadczenia związane z podobnym czy identycznym problemem.

Grupa samopomocy zapewnia wzajemne wsparcie, znajduje praktyczne rozwiązania konkretnych kłopotów, umożliwia swoim członkom, na bazie wzajemnego zaufania i zrozumienia, nawiązanie nowych więzi społecznych, wypracowanie nowego sposobu życia.

W grupie samopomocy obowiązuje zasada równości- wszyscy jej członkowie mają taki sam status. Uczestnicy nie są ograniczeni czasem, miejscem, ani formą, a także – nic ich to nie kosztuje.

Destygmatyzacja (zatarcie piętna)
Dla niektórych osób zasadniczą sprawą nie jest sam problem zdrowotny ale zatarcie piętna, jakie przywarło do ich problemu, odmienności. Dokonuje się to dzięki poznaniu innych ludzi, będących w takiej samej sytuacji, a tym samym poczuciu się kimś mniej "odmiennym". Bardzo ważna jest zmiana sposobu, w jaki odbiera swój problem sam zainteresowany.

Wszystkie grupy samopomocy kierują też swoje wysiłki na zmianę myślenia sprawców napiętnowania - "opinii publicznej" lub "społeczeństwa", lub tych, którzy "nie rozumieją".

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE GRUP SAMOPOMOCY

-jednorodność

- dążenie do wspólnego celu

- opieranie się na sobie nawzajem, a nie na zewnętrznych autorytetach

- poszerzenie wiedzy o wspólnym problemie, korzystanie z mądrości zbiorowej

- dają sobie emocjonalne oraz społeczne oparcie, ułatwiające zapanowanie nad negatywnymi skutkami ich trudności i problemów

- uczą się przejmowania kontroli nad rozwiązywaniem problemów, dzięki realizowaniu zbliżonych potrzeb oraz wskutek rosnącej akceptacji problemu

- uczą się niezależności, dzięki której możliwe jest wyjście z roli bezradnej ofiary

- rozwijają własne możliwości autoterapii przez poznanie i przyswojenie sposobów, jakie wykorzystują inni członkowie grupy w radzeniu sobie z określonym problemem

- osiągają, poprzez kontakt i wspólne działania z osobami mającymi ten sam problem, psychospołeczny substytut tego, co utracili z powodu swojej niepełnosprawności/np. wspólne imprezy, znajdowanie przyjaciół, partnerów życiowych/

Efektem jest wytworzenie się nowego układu relacji międzyludzkich oraz nowego sposobu funkcjonowania w społeczeństwie, opartego nie na współzawodnictwie, lecz na współpracy.

Model organizacyjny grupy ma charakter demokratyczny, co jest przeciwieństwem biurokratycznych struktur instytucji zajmujących się opieką zdrowotną.

Uczestnictwo w grupie jest całkowicie dobrowolne, a każdy z uczestników sam decyduje o sobie. Każdy uczestnik grupy samopomocy może się w niej czuć bezpiecznie /zasadą jest, że omawiane sprawy i poruszane problemy nie mają prawa wyjść poza grupę/. Może zawsze zwracać się do innych uczestników o pomoc, wsparcie, radę.

W odróżnieniu od profesjonalisty - osoby, pomagające amatorsko nie podtrzymują dystansu i obiektywizmu wobec ludzi, którympomagają (co jest charakterystyczne dla zachowań profesjonalisty).

Amatorzy osobiście angażują się w sprawy innych. Nie używają standardowych technik, spontanicznie wyrażają swoją osobowość. Identyfikują się bardzo silnie z osobami wspieranymi. Wpływa to na bezpośredni, osobisty kontakt, który cechuje autentyczność i bliskość, rzadko spotykana u profesjonalistów.

Zdarza się również, że grupy te korzystają z pomocy specjalistów, zapraszając ich na spotkania.

NURTY TERAPEUTYCZNE

PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE /PSYCHODYNAMICZNE/

Skupia się na uzyskaniu wglądu w to, jak konflikty z przeszłości danej osoby wpływają na jej obecne zachowanie.

Model psychodynamiczny

Łączy psychoanalizę i neopsychoanalizę.Twórcami psychoanalizy byli : Freud, Jung, Adler.

Jung przywiązywał ogromną rolę do symboli.

Uważał, że do nieświadomości można dotrzeć tylko poprzez symbole, występujące w snach, fantazjach, wizjach religijnych, mitach, bajkach.

W terapiach psychodynamicznych zakłada się, że problemy pacjenta są spowodowane przez napięcie psychiczne między nieświadomymi impulsami a ograniczeniami wynikającymi z jego sytuacji życiowej.

Terapeuta pomaga pacjentowi w uzyskaniu głębokiego zrozumienia – wglądu, tj. znalezienia związku między zewnętrznymi objawami a nierozwiązanymi, ukrytymi konfliktami, wywołującymi dane objawy.

Dlatego terapia psychodynamiczna często bywa nazywana terapią przez wgląd.

Najważniejszą terapią psychodynamiczną jest terapia psychoanalityczna, której twórcą był Sigmund Freud.

Jest to intensywna i długotrwała technika badania nieświadomych motywów i konfliktów u neurotycznych, dręczonych lękiem osób.

Podejście psychoanalityczne uznaje cierpienia neurotyczne dorosłych za zewnętrzny objaw wewnętrznych i nierozwiązanych urazów i konfliktów z dzieciństwa.

Psychoanalitycy leczą zaburzenia psychiczne za pomocą słów. Ich celem jest nie tylko eliminacja objawów psychopatologicznych, lecz całkowita reorganizacja osobowości.

Tradycyjna psychoanaliza dąży do odtworzenia dawnych, wypartych wspomnień, a następnie przepracowania przykrych uczuć aż do efektywnego rozwiązania.

Zajmuje ona dużo czasu

/co najmniej kilka lat, nawet przy 5 sesjach tygodniowo/.

Nowsze formy tej terapii skracają jej czas trwania do kilku miesięcy, czasem nawet do 10 sesji.

PODEJŚCIE BEHAWIORALNE

Terapia behawioralna koncentruje się na obserwowalnym zachowaniu i rozważa je w kategoriach mechanizmu

bodziec – reakcja.

Zaburzenie psychiczne jest wynikiem interakcji między predyspozycjami osobniczymi człowieka a jego otoczeniem.

Objawy psychiczne to wyuczone schematy zachowań, które powstają w wyniku nauczenia się reakcji niedostosowanych lub nienauczenia się prawidłowych.

Zachowania niedostosowane mają charakter nawyku, ukształtowanego w procesie uczenia się.

Nawyk rozumiany jest jako reakcja motoryczna, zmiany fizjologiczne, sposób myślenia, przeżywanie danej sytuacji.

Terapia behawioralna jest najczęściej stosowana w przypadku występowania fobii, kompulsji, depresji, uzależnień, agresji i zachowań przestępczych.

Zasada warunkowania sprawczego stwierdza, że zachowanie powstaje i utrzymuje się w wyniku pozytywnych konsekwencji z nim związanych.

Gdy nie ma takich wzmocnień, zachowanie wygasa.

Wzmocnienie o charakterze dodatnim oznacza wystąpienie zdarzenia, które ma funkcję nagrody.

Wzmocnienie o charakterze ujemnym oznacza zapobieżenie wystąpieniu zdarzenia i ma funkcję kary.

Zachowanie niedostosowane /zaburzone/ powstaje i utrzymuje się dzięki temu, że jest wzmacniane za pomocą nagród.

Zakres procesu uczenia się może się rozszerzać dzięki zjawisku generalizacji.

Siła generalizacji zależy od stopnia podobieństwa między zdarzeniem objętym generalizacją a zdarzeniem oryginalnym /Rakowska, 2005/

Mechanizm warunkowania klasycznego polega na uczeniu się odruchów warunkowych przez skojarzenie przykrego bodźca bezwarunkowego z bodźcem obojętnym.

Bodziec uprzednio obojętny działa równocześnie z bodźcem awersyjnym, wywołującym obronę.

Uczenie się na drodze naśladowania polega na obserwowaniu zachowanie drugiej osoby i powtarzaniu tego zachowania, co prowadzi do nabycia nowych sposobów reagowania.

TECHNIKI TERAPII BEHAWIORALNEJ

Technika samoinstruowania

Ma na celu wzmocnienie procesu uczenia się nowych zachowań przez naśladowanie. Polega na kierowaniu własnym zachowaniem przez dawanie sobie instrukcji.

Przeciwwarunkowanie

Zastępujemy niewłaściwą reakcję nową, bardziej stosowną.

Może to być odwrażliwianie /desensytyzacja/ - polega na psychicznym konfrontowaniu pacjenta znajdującego się w stanie relaksacji z bodźcem budzącym jego lęk.

Implozja

Terapeuta opisuje sytuację związaną z lękiem pacjenta /np. węże pełzające po całym jego ciele/ i nakłania go do wizualizacji przy uruchomieniu wszelkich zmysłów. Zakłada się, że takie wyobrażenie spowoduje eksplozję panicznego lęku /eksplozja wewnętrzna = implozja/. Gdy sytuacja powtarza się wielokrotnie, bodziec traci zdolność wywoływania lęku, co skutkuje zanikaniem nie przystosowawczych zachowań.

Zatapianie

Stawia się tutaj pacjenta rzeczywiście w sytuacji fobijnej. Np. osobę cierpiącą na klaustrofobię sadza się w małym, ciemnym pomieszczeniu, dziecko bojące się wody zanurza się w basenie.

Albo pobudzamy wyobraźnię pacjenta / słucha przez godzinę taśmy, opisującej z detalami najbardziej przerażającą wersję fobijnej sytuacji.

Gdy przerażenie ustępuje pacjenta stawia się w sytuacji, budzącej jego lęk, ale nie jest ona nawet w przybliżeniu tak przerażająca, jak sytuacja wyobrażana przed chwilą.

Terapia awersyjna

Pomaga tym pacjentom, których pociągają bodźce szkodliwe lub prawnie zakazane/ np. narkomania, dewiacje seksualne, nieopanowana agresja itp./.

Kojarzymy szkodliwe bodźce z silnymi przykrymi bodźcami /np. wstrząsy elektryczne, leki , wywołujące mdłości itd./.

Z czasem te same negatywne reakcje są wywoływane przez warunkowe bodźce kuszące i u pacjenta wytwarza się awersja do tych bodźców.

PODEJŚCIE POZNAWCZE

Przedstawiciele: Beck, Ellis

Dążyli do zmiany sposobu myślenia pacjentów, modyfikowali zniekształcenia myślenia, twierdzenia o sobie i o przyczynach przeżywanego problemu.

Terapia poznawcza ma charakter dyrektywny i krótkoterminowy.

Jej celem jest rozwiązanie aktualnie zgłaszanego przez pacjenta problemu.

TERAPIA POZNAWCZA UKIERUNKOWANA JEST NA PRZEKSZTAŁCENIE TREŚCI MYŚLENIA –

KONSEKWENCJĄ TEGO JEST MODYFIKACJA ZACHOWAŃ I UCZUĆ Z NIMI SKOJARZONYCH

Terapia racjonalno – emotywna Ellisa pomaga pacjentom rozpoznać ich irracjonalne przekonania, nie pozwalające im żyć tak, jak pragną.

Pacjenci mają wiele destrukcyjnych przekonań, zaszczepionych im przez rodziców i społeczeństwo.

Pacjent cierpi z powodu „tyranii tego, co powinien”. Zadanie terapeuty polega na uwolnieniu go z więzów tych „powinności” przez stosowanie perswazji słownej.

Terapeuta poznawczy szuka także przyczyn depresji w myślach lub przekonaniach pacjenta.

Np. może on sądzić, że nie panuje nad tym, co się dzieje w jego życiu. Myśl o braku kontroli nad własnym życiem może powodować bierność, przygnębienie, doprowadzając do depresji.

Terapia ma polegać na zmianie tych myśli. Należy wydobyć na jaw, przeanalizować i zmienić sposób myślenia u pacjenta – wykrywając i modyfikując myśli, powodujące poczucie beznadziejności.

Ellis akcentuje rolę myślenia w kategoriach

MUSZĘ i POWINIENEM

w tworzeniu nieracjonalnych przekonań.

To, co człowiek CHCE osiągnąć zamienia się w to, co MUSI osiągnąć.

Pochodną tego typu myślenia jest wyolbrzymiona ocena negatywnych wydarzeń, niska odporność na frustrację, deprecjonowanie własnej wartości.

DYSFUNKCYJNE PRZEKONANIA

Kształtują się w dzieciństwie, dotyczą własnej osoby i innych ludzi.

Są konsekwencją zniekształceń procesu przetwarzania informacji.

Negatywne, dysfunkcyjne przekonania są trudne do zmiany.

Terapia poznawcza ma doprowadzić pacjenta do zmiany myślenia, a w konsekwencji do zmiany zachowania.

Jeżeli to, w co człowiek wierzy ma wpływ na jego zachowanie, to zmiana w zakresie przekonań spowoduje zmianę w jego zachowaniu/Bandura, 1977/.

Restrukturyzacja myślenia

Polega na eliminowaniu przekonań dysfunkcyjnych i wprowadzaniu w ich miejsce nowych, które nie powodują skutków negatywnych /Ellis, 1962/.

Terapeuta poprzez dyskusję i perswazję pomaga pacjentowi zrozumieć, na czym polega brak racjonalności jego przekonań pod względem zgodności z rzeczywistością.

PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNE

Nurt humanistyczny powstawał w Stanach Zjednoczonych, podobne poglądy określane jako egzystencjalizm rodziły się w Europie.

Terapia ma zwalczać poczucie pustki i cynizm, kładąc nacisk na podstawowe wartości ludzkie, takie jak miłość, twórczość i wolna wola.

Zaburzenia psychiczne traktowane są w kategoriach deficytu rozwoju osobowości, będącego następstwem niezaspokojenia istotnych potrzeb psychicznych jednostki: miłości, akceptacji, autonomii, realizacji znaczących wartości.

Celem psychoterapii jest stworzenie odpowiednich warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych oraz pobudzenie do refleksji nad wartościami i wyborami życiowymi.

Jest to terapia nastawiona na samorealizację, rozwój psychiczny, kształtowanie głębszych związków interpersonalnych oraz zwiększanie swobody wyboru u pacjentów.

Terapia skoncentrowana na osobie

/ opracowana przez Carla Rogersa/

Podejście to opiera się na założeniu, że wszyscy ludzie charakteryzują się podstawową skłonnością do samorealizacji /realizacji własnego potencjału/.

Konflikt między pozytywnym z natury obrazem siebie samego i negatywną krytyką zewnętrzną wytwarza lęk i cierpienie.

Ta niespójność może funkcjonować poza świadomością pacjenta - doświadcza on poczucia przygnębienia i bezwartościowości, nie wiedząc, dlaczego tak się dzieje.

Terapia rogersowska zakłada, że ludzie są z natury dobrzy, dlatego tu zadanie terapeuty polega głównie na dopomaganiu w usuwaniu barier, które ograniczają przejawianie się tej naturalnej pozytywnej tendencji.

Konsekwencje obrony organizmu przed utratą pozytywnego obrazu siebie to:

Sztywność percepcji

Intencjonalność zachowań

Podstawowa strategia terapeutyczna to rozpoznawanie, akceptowanie iklasyfikowanie uczuć pacjenta.

Terapeuta jest dającym oparcie słuchaczem, odzwierciedlającym, a czasem przeformułowującym oceniające wypowiedzi i uczucia pacjenta.

Celem terapii jest przełamanie obron organizmu, by doświadczenia zagrażające wartości JA mogły zostać przez JA przyswojone.

Zmierza się do przesunięcia źródła własnej oceny z zewnętrznego na wewnętrzne.

2 podstawowe założenia terapii skoncentrowanej na kliencie:

BEZWARUNKOWA AKCEPTACJA pacjenta ze strony terapeuty

EMPATIA – oglądanie świata oczami pacjenta

Terapia skoncentrowana na osobiema charakter nie dyrektywny – terapeuta ułatwia poszukiwanie przez pacjenta samoświadomości i samoakceptacji, ale nigdy nim nie kieruje.

Pacjent samodzielnie, w atmosferze ciepła i empatii osiąga zrozumienie własnego działania, myśli i odczuć.

Terapia powoduje odejście od odgrywanych ról /narzuconych przez otoczenie/ na rzecz poszerzenia własnych myśli, odczuć, pragnień, doznań płynących z ciała.

Człowiek w sposób odpowiedzialny może dokonać wyborów zgodnych z autentycznym, uznawanym przez siebie /nie przez otoczenie społeczne/ pragnieniem, ideą, systemem wartości.

Doświadczenie siebie to warunek do nawiązywania prawdziwych kontaktów z innymi ludźmi, zamiast odgrywania fałszywych ról.

TERAPIA GESTALT

/Perls-psychologia postaci/

Koncentruje się na sposobach osiągnięcia jedności psychiki i ciała, aby osoba stała się całością. Ludzie organizują swoje doświadczenia w pewną całość, inaczej postać, figurę /z niem. gestalt/.

Wszystkie elementy /doznania zmysłowe, dźwięki, obrazy, wrażenia dotykowe/ organizowane są pierwotnie w całość – tworzą figurę, której analiza pozwala na wyodrębnienie wymienionych elementów.

Tworzenie się figur umożliwia człowiekowi zaspokajanie potrzeb.

U człowieka zdrowego proces tworzenia się i rozpadania figur przebiega w sposób ciągły i bez przeszkód.

U osób neurotycznych występują zakłócenia w tworzeniu postaci i jej rozpadu.

Przyczyną tego może być stagnacja w rozwoju osobowości, niedojrzałość, wyrażająca się podejmowaniem działań spełniających oczekiwania innych ludzi, a nie własnych pragnień i potrzeb.

Celem terapii jest stworzenie warunków do rozwoju osobowości, tj. dotarcie do autentycznego „ja” pacjenta.

Proces terapeutyczny polega na odejściu od odgrywanych ról i przejściu do poszerzania świadomości własnych myśli, odczuć, pragnień, doznań płynących z ciała. To powoduje możliwość ich autentycznego zaspokojenia. Często odbywa się to w formie terapii grupowej, ale ma charakter indywidualnej pracy terapeuty z pojedynczym uczestnikiem grupy.

Kładzie się nacisk na proces zmian zachodzących w świadomości, nie wyjaśnia się przyczyn zmian.

Służy temu praca w konwencji „tu i teraz”.

Celem terapii jest stawanie się sobą pacjenta, dlatego ma ona charakter nie dyrektywny.

W terapii Gestalt zachęca się pacjentów, by przeżyli na nowo dawne emocje tak wyraziście i tak gwałtownie, jak tego wymaga sytuacja. Zamiast uczuciom się poddawać-

można je sobie uświadamiać, poddać je kontroli, wziąć za nie odpowiedzialność.

Decyzje podejmowane przez pacjenta wynikają z jego autonomicznych wyborów, za które sam ponosi odpowiedzialność.

Neurotycy często przenoszą odpowiedzialność za swoje życie na rodziców, przypadek, los, siły nadprzyrodzone itp.

Efektem terapii gestaltowskiej jest osoba zintegrowana wewnętrznie, autonomiczna, wolna i odpowiedzialna za swoje wybory.

Terapia ta bywa stosowana również jako forma terapii indywidualnej.

PSYCHOTERAPIA SYSTEMOWA

Model systemowy zakłada, że aby zrozumieć zachowania osoby nie można rozpatrywać ich w oderwaniu od kontekstu społecznego, w jakim się pojawiają.

Jednostka będąc elementem subsystemów aktywnie oddziałuje na osoby, z którymi nawiązuje kontakt i sama też podlega oddziaływaniom ze strony tych osób.

ODDZIAŁYWANIE TO ODBYWA SIĘ ZA POŚREDNICTWEM ZACHOWAŃ KOMUNIKACYJNYCH I MA CHARAKTER CYRKULARNY.

Psychologowie systemowi koncentrują się na komunikacji, na sposobie porozumiewania się i zasadach relacji, przebiegających w systemie.

Istnieją 2 główne nurty podejścia systemowego

KOMUNIKACYJNY – kładzie nacisk na zmianę sposobu komunikowania się osób wchodzących w interakcje./Szkoła z PaloAlto i Mediolańska/

STRUKTURALNY – celem jest zmiana struktury systemu, a szczególnie zasad określających jego równowagę, tj. wzajemnych związków między osobami tworzącymi dany system./Minuchin/

W podejściu komunikacyjnym przyjmuje się 4 główne aksjomaty:

/Watzlawick 1967/

1/Każde zachowanie jest komunikatem

Symptom chorobowy traktowany jest jako komunikat.

Objaw choroby jest przekazywaną niewerbalnie, niekontrolowaną przez osobę w sposób świadomy, nie intencjonalną informacją dla innych osób.

2/ W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji jej uczestników

W komunikatach są 2 poziomy : treściowy i relacyjny.

Treściowy/funkcja sprawozdawcza/ – dotyczy treści, jakie zawiera wiadomość, przekazywana przez zachowania werbalne.

Relacyjny/funkcja ustosunkowania się/ – określa relację między osobami komunikującymi się. Zwykle przekaz ten nie jest świadomy.

W komunikowaniu zaburzonym aspekt relacyjny wiadomości dominuje nad treściowym.

Przy akceptacji treściowego poziomu komunikowania może występować niezgoda co do wiadomości wyrażonej na poziomie relacyjnym.

Innym źródłem patologii jest brak potwierdzenia odbioru cudzych komunikatów.

Warunkiem komunikacji konstruktywnej jest wzajemne potwierdzenie odbioru komunikatów, aprobata lub brak akceptacji ich treści.

3/ W nieprzerwanej sekwencji zdarzeń zachodzących w interakcji społecznej jej uczestnicy mają skłonność do dostrzegania tylko pewnych zdarzeń

4/Zachowania w interakcjach społecznych są symetryczne lub komplementarne

TERAPIA STUKTURALNA MINUCHINA

Na strukturę rodziny /organizację rodziny/ składają się powtarzające się sekwencje zachowań członków rodziny wobec siebie.

Transakcjami w rodzinie kieruje zestaw ukrytych reguł, określających JAK, KIEDY I Z KIM dany członek rodziny kontaktuje się.

W systemie rodzinnym można wyróżnić podsystemy członków. ze względu na wykonywane funkcje, podsystemy wyznaczone generacją, płcią czy wspólnym interesem.

Ukryte koalicje to podsystem wyznaczony wspólnym interesem, często skierowany przeciwko komuś trzeciemu.

Podsystemy w rodzinie są oddzielone przez interpersonalne granice

/sztywne, rozproszone, przejrzyste/.

GRANICE SZTYWNE

Oznaczają dystans w kontaktach między podsystemami.

Pozytywy – rozwój niezależności

Negatywy – dystans ogranicza okazywanie uczuć.

GRANICE ROZPROSZONE

Oznaczają, ze podsystemy są zbyt ściśle związane emocjonalnie.

Pozytywy – poczucie wzajemnego oparcia

Negatywy – ograniczenie niezależności, autonomii

GRANICE PRZEJRZYSTE

Służą autonomii podsystemów, ale pozwalają na właściwe kontakty.

STRUKTURA RODZINNA JEST FUNKCJONALNA, GDY:

1/Istnieje system hierarchiczny : rodzice – dzieci lub rodzic – dzieci.

Rodzice pełnią rolę kierowniczą, nie odnoszą się do dzieci jak do równych sobie.

Funkcjonują jako spójny kierowniczy podsystem.

2/Istnieją przejrzyste granice między rodzicami a dziećmi / nie są ani zbyt związani emocjonalnie, ani zbyt zdystansowani/.

Według tej koncepcji symptomy zaburzonego zachowania u dziecka są wynikiem dysfunkcyjnej struktury rodziny.

Problemy indywidualne dzieci i małżonków są utrzymywane przez dysfunkcyjną strukturę rodzinną.

Zaburzone zachowanie jednego z członków rodziny powstaje, gdy struktura rodziny /reguły w rodzinie/ nie pozwala dostosować się do zmian wynikających z procesu dojrzewania członków rodziny lub zmieniających się warunków życia.

DYSFUNKCYJNA STRUKTURA RODZINNA:

Rodzice nie potrafią rozwiązać konfliktu między sobą i zastępczo koncentrują się na dziecku

Może to przybrać 2 formy

1/Określają dziecko jako źródło problemów w rodzinie, opisują je jako niedobre lub słabe, wymagające opieki i pomagają mu.

Wzmacniają w ten sposób zaburzone zachowania dziecka, skupiając się na problemach wychowawczych /mogą odkładać zajmowanie się problemami małżeńskimi/.

2/Każde z rodziców wymaga od dziecka trzymania z nim strony.

Gdy trzyma stronę jednego, drugie odbiera to jako atak i ma pretensje.

Koalicja rodzica z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi

może powstać z powodu szukania wsparcia, sporów na temat metod wychowawczych.

Rodzice zbyt silnie związani emocjonalnie z dziećmi

1/Bardzo silna więź daje rodzicom poczucie wzajemnego oparcia, ale dzieje się to kosztem niezależności i autonomii dzieci. Rodzice robią wszystko dla dzieci, wiele czasu spędzają z nimi, ograniczając rozwój interpersonalny swoich dzieci, w tym wielu umiejętności, niezbędnych do współżycia społecznego.

Dzieci uczą się liczyć na rodziców na rodziców i są zależne.

Nie czują się dobrze same, mają trudności w kontaktach poza rodziną.

2/Konsekwencją nie stawiania dzieciom wymagań, nie stosowania dyscypliny i kontroli jest nieprzestrzeganie przez nich reguł, brak respektu dla autorytetu dorosłych, nieumiejętność przystosowania się do wymagań. W szkole może to drażnić nauczycieli, kolegów – pojawia się poczucie odrzucenia. Nie chce chodzić do szkoły, boi się, rodzice pozwalają na to, wzmacniają jego lęki, mogą doprowadzić do fobii szkolnej.

-Brak akceptacji ojczyma lub macochy

Ojczym lub macocha nie jest równym partnerem w nowym podsystemie rodzicielskim – rodzic i dzieci ustalili reguły transakcyjne, nauczyli się dostosowywać do siebie wzajemnie. Nowa osoba chce wprowadzać swoje – stąd konflikt między partnerami lub nieakceptowany „nowy” atakuje dzieci.

-Dziecko w roli rodzica

Dziecko jest odpowiedzialne za kierowanie, kontrolę i decyzje dotyczące rodziny. Wymagania wobec dziecka przekraczają jego możliwości poradzenia sobie.

Delegowanie władzy rodzicielskiej dziecku ma miejsce w rodzinach wielodzietnych czy patologicznych /rodzice długo pracują, rodzic sam wychowuje dzieci/.

Terapia systemowa ma charakter dyrektywny - obowiązują w niej zakazy, nakazy, przepisy. Jest krótkoterminowa, zorientowana na rozwiązanie aktualnie zgłaszanego przez rodzinę problemu.
Terapia jest nastawiona są na samorealizację, rozwój psychiczny poszczególnych członków rodziny, kształtowanie głębszych związków interpersonalnych.

Celem terapii jest zmiana systemu, a nie zmiana „identyfikowanego pacjenta”