Średniowiecze

Uniwersalizm – przejawiał się w tym, że Europa stanowiła jednolitą całość pod względem religijnym, ustrojowym, głoszonych wzorców i postaw moralnych, a także w dziedzinie oświaty, sztuki itp.;

Teocentryzm - to termin określający ówczesną myśl o świecie. "Bóg w centrum" - jako najwyższa władza, najwyższa wartość, ośrodek wszelkich działań;

Scholastyka - okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej, który rozpoczął się około XII wieku. Obejmował wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym;

Tomizm – kierunek w filozofii stworzony przez św. Tomasza z Akwinu. Św. Tomasz twierdził, że człowiek właściwie pojmujący swe przeznaczenie musi się starać wznieść wyżej, walcząc z pokusami upadku;

Augustynizm - doktryna filozoficzno-teologiczna św. Augustyna. Twierdził on, że celem człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy, a przecież dusza jest obrazem Boga. Człowiek jedyne szczęście może znaleźć jedynie w Bogu. Los ludzki zależy od łaski Boga;

Franciszkanizm – ruch filozoficzny. Zapoczątkował go św. Franciszek z Asyżu. To filozofia wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia. Św. Franciszek żył w bliskości z Naturą, którą uważał za dzieło Boskie;

Żywoty świętych, hagiografia - dział piśmiennictwa religijnego zapoczątkowany w starożytności, który obejmuje żywoty świętych, legendy z nimi związane oraz opisy cudów. Hagiografia składa się z trzech części:

1. Opisu życia świętego

2. Męczeństwa

3. Cudów

Memento mori - (łac. pamiętaj o śmierci) przypomnienie, że nie można uniknąć śmierci: każdy w końcu umrze i nie można tego zmienić, ponieważ człowiek nie ma na to żadnego wpływu;

Danse macabre – (fr. taniec śmierci) motyw ikonograficzny i literacki. Mówi o tym, że śmierć nie wybiera, że zbiera swe żniwo wśród ludzi różnych zawodów, różnych klas społecznych i w różnym wieku;

Ars moriendi - (łac. sztuka umierania) motyw śmierci w literaturze i sztuce średniowiecznej, częsty temat ikonograficzny. Ars moriendi wiąże się z momentem sądu nad zmarłym i orzeczenia czy został zbawiony czy potępiony;

Chansons de geste - (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie", łac. gesta) mianem tym określamy poematy rycerskie o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych bohaterów; [Pieśń o Rolandzie]

Hymn - uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei;

Periodyzacja –

Ideał rycerza:

• wierność wobec króla i ojczyzny

• odwaga, chęć do walki

• umiłowanie religii chrześcijańskiej

• dbałość o dobre imię

• niechęć do wezwania pomocy i okazania słabości

• podporządkowanie się nakazom etyki i honoru rycerskiego

• Pieśń o Rolandzie

Ideał ascety:

• okazywanie od dzieciństwa cechy wyjątkowości

• życie w czystości cielesnej

• bezgraniczne zaufanie i miłość do Boga

• szlachetne urodzenie, dziedziczne bogactwo

• Legenda o św. Aleksym

Ideał władcy:

• sprawiedliwy

• pełen potęgi, majestatu

• najważniejsze ideały rycerskie – Bóg, Ojczyzna, Honor

• przestrzegający kodeksu rycerskiego

• chrześcijanin

• Karol Wielki - przykład

Legenda o św. Aleksym:

• wierszowany utwór polskiego anonimowego autora

• należy do nurtu średniowiecznej literatury hagiograficznej

• posiada cechy łączące epicki poemat i kazanie

• budowa utworu: propositio jest to część zapowiadająca treść utworu, invocatio – wezwanie do Bożej pomocy oraz narratio, czyli właściwe opowiadanie

• św. Aleksy jest ideałem ascety, ponieważ jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr doczesnych dla służby Bożej

Pieśń o Rolandzie:

• prezentuje wzorzec godny naśladowania

• opisuje wyprawę Karola Wielkiego do Hiszpanii

• w chwili śmierci Ronald wykonuje rytualne gesty – zwraca się twarzą w stronę Hiszpanii [jako zwycięzca], łamie swój miecz, by nie dostał się w niepowołane ręce, i zdejmuje rękawicę – to gest zwrotu lenna, jakim jest życie dane od Boga

• symbolika śmierci – w chwili zgonu Ronalda pojawia się archanioł Gabriel

Kwiatki św. Franciszka:

• o anonimowy tekst, opowiadający historię tytułowego świętego. Franciszek wywodził się z bardzo bogatej, kupieckiej rodziny. Po nawróceniu rozdał cały swój majątek ubogim i głosił Ewangelię całemu stworzeniu

Bogurodzica:

• średniowieczna, najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy polski tekst poetycki

• środki stylistyczne: apostrofa, kompzycja paralelna, antytezy, refren, rymy zewnętrzne i wewnętrzne

• O charakterze modlitewnym świadczy refren zaczerpnięty bezpośrednio z modlitwy - Kyrie eleison. Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki, które są zbudowane w oparciu o wzorce hymnografii łacińskiej. Pierwsza zwrotka zawiera zwrot do Bogurodzicy, druga natomiast do Chrystusa, mamy do czynienia z liryką zwrotu do adresata. Podmiot liryczny - zbiorowy (wszyscy wierni)

• była pieśnią bojową polskiego rycerstwa pod Grunwaldem

• znajdują się liczne archaizmy:

  • leksykalne (przestarzałe wyrazy)

  • słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów)

  • fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów)

  • składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu)

• składa się z modlitewnych próśb. Pierwsza zwrotka zawiera apostrofę (zwrot) do Matki Boskiej. Prośba w drugiej zwrotce kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa.

• podmiot liryczny: Podmiot liryczny zbiorowy - pokorni chrześcijanie, wielbiący Maryję

• symbolika liczb: Liczby trzy (dogmat Trójcy Świętej) i cztery (kwadrat cnót kardynalnych) - symbol męstwa, sprawiedliwości, roztropności, umiarkowania

Rozmowa mistrza Polikarpa:

• dialog

• ukazuje śmierć w postaci rozkładającego się trupa kobiety

Lament świętokrzyski:

• podmiotem licznym autor uczynił Matkę Bożą

• utwór ma formę monologu Maryi stojącej pod krzyżem

Bogurodzica i Lament świętokrzyski - analiza porównawcza:

• Podmiotem lirycznym Bogurodzicy jest zbiorowość ludzka, adresatem zaś w I zwrotce Maryja, w II – Jezus za pośrednictwem Jana Chrzciciela - Podmiotem lirycznym Lamentu autor uczynił samą Matkę Bożą

• W Bogurodzicy obecność w utworze trzech adresatów – Maryi, Jana Chrzciciela i Chrystusa - Lament... - Adresatami wypowiedzi Maryi są różne osoby, drugim adresatem jest Chrystus, kolejnym adresatem jest Archanioł Gabriel

Kronika Galla Anonima:

• poświęcona jest historii Polski

podzielona jest na trzy części, każda z nich zbudowana jest podobnie: rozpoczyna się listem