16. Rodzaje wywiadów jako techniki badawcze

• Technika badawcza to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji o przedmiocie badań (A. Kamiński).

• To czynności praktyczne określone przez wybór konkretnej metody badawczej i przez nią uwarunkowane. Techniki badawcze są podporządkowane są metodom badawczym, dlatego ważna jest dobra znajomość metod, aby dobrać do nich odpowiednią technikę badawczą¹.

WYWIAD jest rozmową, w której uczestniczą co najmniej 2 osoby: prowadzący wywiad i respondent (może być też grupa). Wywiad taki polega przeważnie na ustnym zadawaniu respondentom pytań przez badacza, według opracowanych wcześniej dyspozycji, które określa się mianem kwestionariusza (narzędzie wywiadu).

RODZAJE WYWIADÓW wg Pilcha:

1. Wywiad skategoryzowany - posiada ściśle ograniczoną kolejność i określone brzmienie stawianych pytań (pytania tej samej treści skierowane są do pewnej grupy osób). Wywiad ten posiada ściśle określony kwestionariusz pytań, określony według konkretnych zasad (od pytań prostych do bardziej złożonych, od pytań ogólnych do osobistych itp.). Zapewnia on większą ścisłość i porównywalność danych (większą niż w przypadku wywiadu nieskategoryzowanego).

2. Wywiad nieskategoryzowany - wywiad taki prowadzi się tylko według pewnego ogólnego planu
   w postaci dyspozycji do rozmowy. Nie narzuca się tu kolejności oraz ścisłości w zadawaniu poszczególnych pytań. Jest tu możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności a także można tu zadać dodatkowe pytania w celu pogłębienia zagadnień.

3. Wywiad jawny - wywiadem tym nazywamy rozmowę, w której badany poinformowany jest prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu. Wywiad ten musi być skategoryzowany.

4. Wywiad ukryty - tu badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. W trakcie luźnej rozmowy badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Wywiad ten stosuje się, gdy zagadnienia wywiadu są drażliwe bądź, jeśli rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie lub postawy, które niekiedy mogą być różne od osobistych.

5. Wywiad indywidualny - badacz prowadzi wywiad z jednym respondentem. Rozmowie tej towarzyszy intymna, skłaniająca do zwierzeń atmosfera. W wywiadzie tym można poruszać bardziej osobiste kwestie.

6. Wywiad zbiorowy - w wywiadzie tym uczestniczy jednorazowo kilka osób. Wywiad ten ma uzasadnienie wówczas, gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy, np. uczestnicy zajęć świetlicowych. Uzyskujemy wtedy wiedzę obszerną i w miarę wszechstronną. Wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie lub ujemne, mogące mieć znaczenie dla wiarygodności badań (np. skrępowanie obecnością innych lub psychoza zbiorowa - wyraża się wyolbrzymianiem lub przeinaczaniem faktów).

7. Wywiad częściowo skategoryzowany (M. Łobocki) - pozostawia on prowadzącemu możliwie duży zakres swobody w zadawaniu pytań respondentom. Pytania są z góry ustalone, ale niekoniecznie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu i kolejności, jak przewidziano to w przygotowanym uprzednio kwestionariuszu wywiadu. Zakłada się również, aby wywiad nie sprowadzał się wyłącznie do zwykłego zadawania pytań i odpowiadania na nie, lecz stał się także procesem interakcji, czyli procesem wzajemnego oddziaływania osoby go prowadzącej i respondenta.

• NAJCZĘSTSZE BŁĘDY ANKIETERA (A. W. Maszke):

• nieprawidłowości przy zadawaniu pytań (zły dobór słów, brak poprawności i jasności w ich zadawaniu, złe artykułowanie pytań, lekceważący stosunek do respondenta, niechęć do dopytywania),

• deformowanie treści pytań poprzez dokonywanie skrótów myślowych, pomijanie ważnych fragmentów pytania, używanie wyrazów niezrozumiałych, wieloznacznych, komentowanie,

• niedostosowanie formy pytań, stopnia ich trudności oraz słów i pojęć do poziomu umysłowego odbiorcy,

• przeprowadzanie wywiadu w obecności osób trzecich, w warunkach nieprzystosowanych lub zakłócający przeprowadzenie go,

• brak umiejętności w sposobie prowadzenia wywiadu, nieumiejętne nawiązywanie kontaktu
  z respondentami, brak zaufania, niestosowne zachowanie – wyśmiewanie, zmuszanie do odpowiedzi, itp.,

• nieumiejętne lub niepełne rejestrowanie wypowiedzi rozmówcy, zniekształcone, niepełne odpowiedzi, dopisywanie brakujących odpowiedzi, dostosowanie ich do własnych potrzeb,

• zbyt rozbudowane i długie pytania (niezrozumiałe), zmiana kolejności zadawania, pominięcie niektórych pytań, łączenie kilku pytań w jedno, nieudzielenie informacji o celu rozmowy,

• wpływ warunków zewnętrznych takich jak: warunki lokalowe zakłócające rozmowę, czas trwania wywiadu, wielkość populacji badawczej.

---

1. M. Łobocki↩