Kiedy kończy się życie?
Wielu chrześcijan, wiedzionych pragnieniem niesienia pomocy, wyraża zgodę na pobranie po śmierci ich narządów do przeszczepów, chcąc w ten sposób ratować czyjeś życie. Jest to pragnienie jak najszlachetniejsze – niewiele jednak mówi się o tym, że wielu lekarzy i uczonych podważa obowiązującą w medycynie od roku 1968 definicję śmierci.
Definicja śmierci człowieka jako śmierci pnia mózgu została przyjęta stosunkowo niedawno, bo niecałe pięćdziesiąt lat temu. Wcześniej, aby orzec zgon, trzeba było stwierdzić ustanie akcji serca i czynności oddechowych. W roku 1968 zmieniono kryteria orzekania zgonu, wprowadzając definicję śmierci mózgowej i zatwierdzając ją jako obowiązującą w medycynie. Definicja ta została sformułowana w tzw. deklaracji z Sydney, przygotowanej na dwudziestym drugim spotkaniu Światowego Stowarzyszenia Lekarzy. Tego samego dnia specjalna komisja powołana na Uniwersytecie Harvarda zaproponowała uznanie śmierci mózgu za kryterium wystarczające do orzeczenia zgonu.
Część środowiska naukowego wskazywała na niebezpieczeństwa związane z pospiesznym trybem zmiany definicji funkcjonującego w medycynie pojęcia, dotyczącego przecież najważniejszych kwestii. Jako pierwszy przeciwko uznaniu definicji śmierci mózgowej za obowiązującą opowiedział się niemiecki filozof żydowskiego pochodzenia Hans Jonas. Jego niepokój podzielało wielu przedstawicieli środowiska lekarskiego. Wskazywali oni na fakt zbytniego pośpiechu przy zmianie wcześniej obowiązujących kryteriów śmierci. Część lekarzy była wręcz zdania, iż definicja śmierci została zmieniona pod wpływem presji wywieranej przez lobby transplantologów. Dyskusja ta toczy się w środowisku lekarskim do tej pory.
Tajemnicze śpiączki
Większość lekarzy jest zgodna, że funkcjonowanie ludzkiego mózgu wciąż stanowi dla medycyny zagadkę. Wiadomo już na pewno, że nawet jeśli mózg dozna poważnych uszkodzeń, jego zdrowe komórki są w stanie przejąć funkcje komórek zniszczonych. Znane są ponadto przypadki powrotu do zdrowia osób przebywających w śpiączce. Co więcej – okazuje się, że ludzie ci często pamiętają, co działo się z nimi w czasie, kiedy uważano ich za pozbawionych kontaktu z rzeczywistością.
Najbardziej znanym w Polsce lekarzem zajmującym się wyprowadzaniem pacjentów ze śpiączki jest profesor Jan Talar, któremu udało się „przywrócić do życia” już ponad 200 pacjentów. Zdaniem profesora, ludzie z uszkodzeniami pnia mózgu zbyt często uważani są za pacjentów, którym nie uda się już pomóc. Tymczasem bywa, że przy zastosowaniu odpowiedniej terapii polegającej na pobudzaniu organizmu do działania przy użyciu wielu bodźców, a przede wszystkim na okazywaniu choremu człowiekowi miłości i poświęceniu mu uwagi, na jaką zasługuje, można pacjentom – nawet będącym w stanie pozornie beznadziejnym – bardzo pomóc.
Innym znanym lekarzem, którego życiowy cel stanowi pomoc osobom w stanie śmierci mózgowej, jest doktor Jacek Norkowski OP, autor poświęconej tej właśnie tematyce głośnej książki Medycyna na krawędzi. Zdaniem ojca Norkowskiego, obowiązujące kryteria orzekania zgonu są niewystarczające, a człowieka, u którego stwierdzono śmierć mózgową, nie można uznać za martwego, stąd też pobranie narządów do przeszczepu jest w takiej sytuacji nieuprawnione. Żyjący pacjent nie może być traktowany jako środek (narzędzie) dla dobra innego pacjenta – konkluduje dominikański uczony.
Kryteria diagnostyczne
Przyjrzyjmy się zatem obowiązującym (w Polsce od 1984 roku) kryteriom służącym do orzekania zgonu pacjenta. Pierwszym krokiem jest orzeczenie, iż chory znajduje się w stanie śpiączki oraz że jest sztucznie wentylowany. Należy tu wykluczyć śpiączkę zaistniałą w wyniku zatrucia, hipotermii bądź zaburzeń metabolicznych lub endokrynologicznych.